PAREMIE ŁACIŃSKIE *”sprawiedliwość jest stałą i trwałą wolą oddania każdemu co mu się należy”(IUSTITIA EST CONSTANS ET PERPETUA VOLUNTAS IUS SUUM CUIQUE TRIBUENDI)*”prawo jest sztuką tego co dobre i słuszne”(IUS EST ARS BONI ET AEQUI)*”nikt nie może być sędzia we własnej sprawie”(NEMO IUDEX IN RES SUA)*”nie powinniśmy robić złego użytku z przysługującego nam prawa”(MALE NOSTRO IURE UTI NON DEBEMUS) *”nie wszystko co jest dozwolone jest uczciwe”(NON OMNE QUOD LICET HONESTUM EST)*”karę ustanawia się dla poprawienia ludzi”(POENTA CONSTITUITUR IN EMENDATIONEM HOMINUM)*”umów należy dotrzymywać”(PACTA SUNT SERVANDA)*”rzecz osądzoną przyjmuje się za prawdziwą”(RES IUDICATA PRO VERITATE ACCIPITUR)*”kto stosuje przemoc działa bezprawnie”( QUI VIM FACIT, DOLO MALO FACIT)*”chcącemu nie dzieje się krzywda”(VOLENTI NON EIT INIURIA)
PRAWO PRAWNICZE(juriste recht) kwestia wykładni przepisów,wynikania zdań ze zdań. *A MAIORI AD MINUS-komu dozwolone jest czynić więcej temu dozwolone jest czynić mniej!!*A MAIORI AD MAIUS-komu zabronione jest czynić mniej temu zabronione jest czynić wiecej!!Prawo jest zjawiskiem społ które funkcjonuje w sposób normatywny tworzy normy których trzeba przestrzegac. Prawo ma charakter persfozyjny, jest performatywne.Persfazja może występować tylko wtedy gdy ma charakter normatywny. TRZY TYPY PODEJSCIA POD WZGLĘDEM PRZESTRZEGANIA PRAWA:*szacunek dla prawa*szacunek dla panstwa*postawa legalistyczna. INNE RODZ POSLUCHU DLA PRAWA”*postawa oportunistyczna(dostosowanie się do jakiegos stanu rzeczy)*postawa konformistyczna (dostosowanie się do warunkow do innych ludzi) FUNKCJE PRAWA: *ochronna(prawo chroni pewien zastany porządek spol i wartości istotne ze spol punktu widzenia) *stabilizacyjna(prawo utrwala lad i porzadany polityczny spol i gosp) *dynamizujaca(można zmieniac rozne obszary zycia spol przez zapisy prawne) *organizacyjna(prawo jest najbardziej doskonala forma organizacji) *represyjna(prawo represjonuje tych co lamia dyspozycje normy) *wychowawcza(prawo wskazuje normy pozytywne oraz dzialania zabronione) *kontrolna(prawo wymusza kontrole swego przestrzegania) *dystrybutywna(rozdzielcza;rozdziela dobra i ciezary) *regulatora konfliktow(prawo umozliwia rozstrzyganie sporow).
PRAWO DZIELIMY NA *materialne(zbior pewnych reguł prawa,instytucji prawanp kodeks cywilny)*formalne(prawo postepowania sadowego-kodeks poste[owania karnego i cywilnego) *przedmiotowe(zaspol przepisow,jeżeli mowimy ze prawo jest zle to zanaczy ze jest prawo przedmiotowe) *podmiotowe(oparta na prawei przedmiotowym możliwość prawnie skutecznego zadania określonego zachowania określonych osob) NAUKA PRAWA:JURYSPRUDENCJA(juris prudentia)nauka prawa;prawo nie należy do grupy”logos”prawo jest nauka w aspekcie tech.;teoretyczne i praktyczne. SPOSOBY PODEJSCIA DO PRWA *dogmatyczne(na aksjomatach-dogmatach-buduje się prawo) *filozoficzne(uczy kształtu instytucji,docieka) *historyczne(porownuje instytucje) *komparatystyczne(polega na porównaniu instytucji i systemow prawa roznych panstw) *empiryczne(funkcjonalizm;badanie jakie prawo jest) *wieloplaszcyznowe( stosowanie wszystkich sposobow podejścia do prawa) PRAWO AKSJOLOGICZNE-musi opierac się na systemie wartości,wyrazac system wartości. METODY BADAWCZE W PRAWOZNASTWIE *formalno-dogmatyczna(analiza tekstow i tego co z nich wynika)*historyczna;filozoficzna;empiryczna(ich zadaniem jest poznanie celu ustawodawcy) *socjologiczna i psychologiczna(badamy jak prawo funkcjonuje w kontekście psychologii). WSZYSCY PODLEGAJA NORMON *prawnym*poza prawnym (obyczajowe; religijne;moralne) WARTOSCI-patriotyzm, honor,sprawiedliwość,uczciwość,zasada słuszności!!FORMALIZOWANIE NORM-sposób ogłaszania normy(dziennik ustaw) SPOSÓB EGZEKUCJI NORM-normy spol sa samoegzekucyjne-ochrona normy prawnej sancja. NIHILIZM PRAWNY-niekiedy normy moralne wypieraja normy prawnenp korupcja. KULTURA PRAWNA-obejmuje stan prawa,doktryny prawne i nauke o prawie,instytucje polityczne zajmujące się tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszytsko co wchodzi w sklad „kultury prawnej” w węższym znaczeniu;jest świadectwem podejścia spol do prawa;przejawem kultury prawnej jest przestrzeganie prawa i wartości!! NORMY I PRZEPISY PRAWNE!!! NORMA PRAWNA-regula zachowania która jest sankcjonowana przepisem prawa np. przepisy kodeksu drogowego;kategoria norm sankcjonowanych!!RODZ NORM PRAWNYCH:* generalna(nieokreslona liczba adresatow)*abstrakcyjna(norma powtarza się wielokrotnie) *indywidualna (konkretny adresat) *konkretna(jeden niepowtarzalny przypadek) PRZYKLADY: *GiA(kto zabija człowieka podlega karze) *IiK(janowi przyznaje się order orla białego) *Gik(wszyscy placy maja wziasc udzial w referendum)*AiI(wszystkim uczestnikom II wojny swiatowej przyznaje się dodatek do emerytury w wys.300)
ELEMENTY NORM PRAWNYCH!!! *hipoteza*dyspozycja*sankcja „kto zabija człowieka(h)podlega karze(d)od12 lat pozbawienia wolności(s)” HIPOTEZA-wskazuje adresata normy;osobe fiz lub prawna która może lub musi zastosowac się do normy prawnej;podmiotem jest każdy. CZYNNOŚĆ KONWENCJONALNA-zaistnieje czyn który nie pociąga za soba skutkow prawnych(dzien dobry) CZYNNNOSCI OBOJETNE-to normy obyczajowe,religijne. CZYNNOSCI KONWENCJONALNE PRAWNIE ISTOTNE-wyrazenie woli które skutkuje wyzarzeniem przepisu. DYZPOZYCJA*nakaz i *zakaz(musza być określone przepisami) *dozwolenie(może być `a'a może być także „nie-a”!! KONCEPCJA PRAW PODMIOTOWYCH!!PODMIOT PRAWA-zespol uprawnien służących podmiotowi prawa.UPRAWNIENIE-`mam prawo do czegos'*nieodplatna sluzba zdrowia*do dokonania darowizny*do przejscia na wczesniejsza emeryture dla policjantow!! Obowiazkowi odpowiada uprawnienie(za placenie podatkow panstow nas chroni);możliwość określonego zachowania określonego przepisami prawa!! IMMUNITET-rodzaj uprawnienia;wylacza odpowiedzialność prawna(karna)za przestępstwa bądź wykroczenia(cywilna) calkowita z odpowiedzialności cywilnej i karnej z winy nieumyślnej;immunitet materialny i finansowy!!UPOWAZNIENIE -delegacja!!PRAWO PODMIOTOWE-katalog uprawnien czyli oparte na prawie podmiotowym możliwości zadania możliwego zachowania od określonych osob. KOMPETENCJA-wlasciowsc organu adm pub do czynienia czegos względem osob fiz lub prawnych.Wlasciwosc dotyczy organu i sadu i dzielimy ja na:*rzeczowa*miejska *funkcjonalna. RODZAJE DYSPOZYCJI: *dyrektywalna(nakaz,zakaz; posluguje się slowami”powinien,musi' (każdy kto zabija człowieka podlega karze) *fakultatywna (wyrazana najczęściej przez wyrazy”może,ma prawo'(organ mam prawo zwolnienia osoby z placenia podatku)! SANKCJA-przymus państwowy;jest stosowana wtedy gdy adresat stosuje się do hipotezy normy;jest to dolegliwość ktoramoze nas spotkac ze strony prawa lub spol!!*”nie kradnij”sankcja prawna i religijna*”placenie alimentow”prawna i spol*”nie placenie alimentow”prawna!! RODZAJE SANKCJI !!! I.SANKCJE W PRAWIE CYWILNYM: *majatkowa(przeliczana na pieniadze; odszkodowawcza) *niewanosci (bezskuteczności ;brak skutku prawnego jeśli nie dopełniliśmy formy prawnej(akt notarialny przy przeniesieniu prawa własności);sankcja ta ma charakter *względny (gdy zostaje konwalidowany)*bezwzględny(nie można jej konwalidowac-dokonanie waznosci) II.SANKSCJA ADMINISTRACYJNA: *grzywna(sankcja majatkowa,egzekucyjna) *s.karna(istota jest kara,która dzieli się na *kare podstawowa(kara pozbawienia wolności,ograniczenia wolności,grzywna) *kare dodatkowa(kara aresztu,pozbawienia praw publicznych) FUNKCJE KARY:odizolowanie przestepcy od spol;odstraszenie(prewencja szczegolna generalna);resocjalizacja przestępcy;odplata zlem za zlo;eliminacja przestępcy ze spol (kara śmierci)
TWORZENIE PRAWA I WYKLADNIA PRAWA!prawo tworzy się w procesie dziejowym i musi być przyjmowane przez spol.wyrozniamy źródła prawa:*FONTES JURIS OTIUNDI(źródła powstania prawa;wszystkie teksty aktow normatywnych np. dekalog) *FONTES JURIS COGNOSCENDIS(źródło poznania prawa;wszystko całokształt zjawisk które nie sa objete ze wzgeldu na tworzenie się norm) POJECIE ZRODEL PRAWA STANOWI ZRODLA W UJECIU: *materialnym (instrumentalnym; wszystkie okoliczności które wpływają na prawo)*instytucje prawne(wyodrebniona sferaprawa pisanego lub zwyczajowego; sa całokształtem norm i przepisowo regulujących całokształt zdarzen w postaci desygnatow) TWORZENIE PRAWA!!! Najpierw tworza się normy;nastepnie tworza sie normy obyczajowe i jeśli powszechnie obowiązują staja się normami prawnymi.Zwyczaj jest podstawowym źródłem prawa.OBYCZAJ-reguła zachowania o charakterze zmiennym co do zasady majaca obojestnosc dla prawa. ZWYCZAJ-powszechnie akceptowane zachowanie grupy osob które powstaje w niezamierzony sposób w sposób bezsankcyjny.Wiele zwyczajow może ukształtować się w system i może przejść w prawo zwyczajoweoraz system prawa zwyczajowego.ZRODLA PRAWA *zwyczaj*ustawa*praw prawnikow (najbardziej znaczace w systemie common low) STANOWIENIE PARWA-pojecie scisle sformalizowane;prawo jest stanowione w sensie konkretnych przewidzianych pismem norm(GiA) 4ZRODLA PRAWA*konstytucja *ustawy *ratyfikowane umowy miedzy narodowe *rozporządzenia. USTAWE STANOWI SIĘ:musi zaistniec sytuacja inicjatywy ustawodawczej.Uprawnieni do wniesienia projektu „laski marszałkowskiej” sa:15 poslow;rada ministrow;prezydent;sejm; senat;100 tys obywateli.BUDOWA AKTU NORMATYWNEGO:*nazwa(ustawa) *data *tytul(o kanarkach) *adres*preambula *przepisy* postanowienia szczegółowe *przepisy przejściowe*przepisy koncowe *przepisy wprowadzające *podpis. SYSTEM MONISTYCZNY-umowy międzynarodowe sa podlegle konstytucji i rowne ustawom.KODEKS-zbior systematyczny pewnych instytucji prawnych. RATIO LEGIS-motywy i cele wydania przepisu przez ustawodawce.
WYKLADNIA PRAWA-ogol czynności zmierzających do przepisowo prawnych.W naukach prawnych co do zasady jest tylko jedna interpretacja.Wykladnia jest zawsze wlasciwa interpretacja.Prawo jest zjawiskiem statycznym(konserwatywnym) Prawo jest również zjawiskiem dynamicznym .Teorie wykładni statycznej należy uzupełnić teoria wykładni dynamicznej.Zawsze trzeba odpowiedziec sobie co było celem wydania przepisu przez ustawodawce i czy jest on realizowany. RODZAJE WYKLADNI PRAWA:::ZPUNKTU WIDZENIA PODMIOTU KTÓRY JA DOKONUJE: *autentyczna(dokonywana przez organ który stanowi przepis jest ona niepodwazalna może ja podważyć jedynie sad) *legalna (dokonywana przez organ panstwa który jest uprawniony;ma moc obowiazujaca) *operatywna(wykladnia organow stosujących prawo;dotyczy adresatow normy po stronie adm pub) *doktrynalna(uczonych jurystow-moc obowiazujaca rowna się zeru;w sensie pośrednim jej moc może być znaczaca) Z PUNKTU WIDZENIA METODY WYKLADNI*jezykowa (na zasadzie ogolonych reguł istniejących w konkretnym jezyku wprowadza dyspozycje norm;stsujemy ja w zakresie najściślejszym) *systemowa (polega na odwolaniu się do sytemu prawa i celu zastosowania bądź nie zastosowania przepisu) *funkcjonalna(teologiczna;ustalenie co było celem wydania przepisu) *porownawcza(komparatystyczna-odwolanie się do porównań z innymi systemami prawnymi) Z PUNKTU WIDZENIA ZAKRESU WYKLADNI: *literalna(doslowna lub scisla;dotyczy desygnatow w kontekście językowym) *rozszerzajaca(rozsz.katalog desygnatow)*zwezajaca(zweza katalog desygnatowuzytych w przepisach). SPOSOBY INTERPRETCJI TEKSTOW: TOPIKA-sposób interpretacji(Arystoteles) REGULY INFERENCYJNE-(pozwalajace na wnioskowanie)EXCEPTIONES NON SUNT EXTENDEDAE(wyjatki nie podlegaja rozszerzeniu) *wnioskowanie a celu na srodki( A MAOIRI AD MINUS;A MINORI AD MAINUS) *wnioskowanie A CONTRARIO- z przeciwieństwem *wnioskowanie A SIMILI lub PER ANALOGIAM-z analogii(analogia z ustawy ANALOGIA LEGIS;analogia z całego systemu prawa ANALOGIA JURIS) *AGUMENTUM A FORTIORI(srodki musza być adekwatne do celu) *IN DUBIO PRO REO(w przypadkach wątpliwych na korzysc pokrzywdzonego) *CLARA NON SUIT INTERPRETANDE( rzeczy nie podlegaja interpretacji) *NULLUM CRIME NULLA PENA SINE LEGE(nie ma przestępstwa ani kary bez ustawy).
PRAWO JAKO ZJAWISKO POLITYCZNE!! prawo nigdy od polityki nie ucieknie!!POLITYKA-kazda zorganizowana dzialanosc człowieka skierowana do zorganizowania sfery pub;polityki nie można laczyc z wladza;polityke zew i wew prowadzi rada ministrow!PANSTWO-organizacja polityczna;hierarchiczna;organicystyczna;przymusowa;terytorialna i suwerenna;org spol! ZWIAZKI MIEDZY PANSTWEM A PRAWEM!!z pojeciem spol wiaze się pojecie narodu;nrod to społeczność która laczy wspolna kultura narodowa;narod jest terytorialna czescia spol i panstwa;narod ma wspolny jezyk,kulture,dzieje i system prawny! PANSTWO jest instytucja politczna; wytwarza wladze i wladza w systemie demokratycznym jest wytwarzana i zmieniana w ścisłych normach proceduralnych przez spol.Panstwo wytwarza wladze panstowowa; jest org hierarchiczna w pionie i poziomie; wladza w panstwie musi być legitymizowana (uprawnienia do wykonywania jakiejś działalności);legitymacje ma ten kto wygra w wyborach parlamentarnych i samorządowych. Panstwo ma określone terytorium i to nie podlega dyskusji(obszar samolotu czy statku to obszar jurysdykcji) ZWIAZKI PRAWA I PANSTWA:*sa organicznie ze soba związane *panstwo jest zorganizowane za pomoca przepisow prawa;prawo jest najlepsza forma zorganizowania panstwa *pastwo jako organizacja polityczna dziala przez organy których kompetencje wynikaja z przepisow prawa *panstwo stosuje sankcje na podstawie przepisowa prawa *prawo legitymizuje wladze panstwowa *prawo stanowi prawo podmiotowe i obowiązki obywateli *prawo w panstwie tworzy system układ przepisow który reguluje wszystkie dziedziny zycia spol!! INSTRUMENTALIZACJA PRAWA!! prawo jest instrumentem politki pojmowanej jako roztropna troska o dobro panstwa.Jaskrawym przykładem instrumentalizacji panstwa były rozbiory Polski na które sejm wyrazil zgode.W II RP instru.mial charakter partyjnictwa.W III RP traktowano prawo jako instrument konkretnej władzy.Instru.prawa niszczy prawo,przepisy i prestiż prawa.Ludzi traca zaufanie do prawa. Jeżeli prawo jest zinstrumentalizowane trzeba tworzyc bardziej szczegolowe przepisy aby tego uniknąć.Instrumentalizacja prawa wymaga coraz ostrzejszych sankcji. JEZYK PRAWA-prawo jest zjawiskiem językowym tzn ze funkcjonuje jako zespol regul istniejących w danym jezyku;jest to jezyk specjalistyczny ma bardzo duzo desygnatow. Prawo opisuje instytucje;instytucje stanowi wyczerpujący opis w danym jezyku -wypowiedz opisowa!!Wypowiedzi ocenne- w jezyku prawa jest ich najmniej(prawo karne) Jest również wiele wypowiedzi normatywnych z których składają się przepisy.Wypowiedzi normatywne stanowia o sile panstwa;maja co do zasady charakter opisowy i stanowia sankcje;nie maja charakteru cennego.Panstwo jest uprawnione do wypowiedzi normatywnej które sa wypowiedziami dyrektowalnymi czyli musimy ich przestrzegac.Jezyk normatywny zwiera funktory normotwórcze.Wypowiedzi dokonawcze inaczej performatywne kształtują rzeczywistość.Jezyk prawa bardzo często tworzy nowe terminy lub nadaje nowe znaczenie już istniejącym terminom. JEZYK PRAWA DZIELIMY NA:*jezyk prawny-jez aktow normatywnych; w jezprawnym istnieja terminy formalne(def legalne) *jezyk prawniczy-wypowiedzi opisowe o jez prawnym;jez wtorny do jez prawnego!
Normy najczęściej nie maja formy klasycznej. NORMA SANKCJONOWANA-norma która zawiera jedynie hipotezę i dyspozycję. Sankcja występuje domyślnie. NORMA SANKCJONUJĄCA-zawiera dyspozycje i sankcję np. kto nie dopełni płatności podatku od osób fizycznych do 30.04 podlega karze. Jest normą dwuczłonową-sprzężną. NORMA PRAWNA-reguła postępowania określana prawem może być wyrażona przez wiele przepisów bądź jeden przepis. PRZEPIS PRAWNY- zdanie w sensie logicznym, która wyraża konieczność jakiegoś zachowanie ale jeszcze nie posrępowania. KLAUZULE GENERALNE- nie oznaczaja tylko jednej normy prawnej. Jest to wprowadznie do tekstów aktów normatywnych pozaprawnych ocen poprzez użycie nie ostrych określennp. Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli.
Norma prawna to nie koniecznie przepis i przepis to nie koniecznie jedna norma prawna
RODZAJE PRZEPISÓW PRAWNYCH:
MOZLIWOSCI DYREKTYWALNEGO ZACHOWANIA: *przepisy bezzwglednie wiąrzące -ERGA OMNES(„wobec wszystkich” )- przepisy skuteczne wobec wszystkich; to inaczej przepisy typu IUS COGENS („bezwzględnie wiązące”) *przepisy względnie wiążące-przepisy skuteczne wobec nie wszystkich wprowadzają przepisy różnorakiego postępowania - IUS DISPOSITIVUM(„norma względnie wiążąca”). *przepisy semiimperatywne-przepisy jednostronnie wiążące lub jednostronnie bezwzględnie wiążące o drugą stronę wiążące względnie. Stanowią np. że jakiś termin nie może być krótszy lub dłuższy. Dopuszczają jednej stronie jakąś swobodę a drugiej nie. PODZIAŁ NA PRZEPISY OGÓLNEI SZCZEGÓLNE: *przepisy ogólne- LEX GENERALIS- regulują szeroki zakres spraw, obejmują szeroki katalog adresatów, ustanawiają ogólne( w dyspozycji) reguły zachowania. *przepisy szczególne- LEX SPECJALIS-ustanawiają wyjątki np. Kto zabija w obronie koniecznej nie podlega karze.
Nie można twierdzić, że przepis szczególny tworzy system.
LEX SPECJALIS DEROGAT LEGI GENERALI- „Przepis szczególny, uchyla ogólny”.
*przepisy odsyłające-wewnatrz aktu prawnego odsyłają nas do innych przepisow tego samego aktu prawnego. Dziela się na:-wewnatrz systemowe- odsyłają do przepisów ustawodawstwa, czyli do prawa twardego HARD LOW. -poza systemowe- dotyczą najczęściej kategorii prawa miękkiego SOFT LOW. Nie sposób od nich abstrachowac. Np. kodeks etyki lekarza, etyki zawodowej, etyki adwokackiej. Kategorie prawa SOFT LOW nie moga naruszac kategorii prawa HARD LOW. *przepisy blankietowe- stanowia kategorie przepisów odsyłających, odsyłają do organu, który dokonał jakiegoś uregulowania systemu prawnego. Np. wymogi dotyczące posiadania broni okresli właściwy Minister. PRZEPISY WYSZCZEGÓLNIONE Z PKT ICH WYDANIA W PROCIESIE LEGISLACYJNYM. *przejściowe-INTERTEMPORALNE- rozstrzygają stan prawny miedzy przepisami, które traca swoją moc a przepisami, które stają się obowiązujące. Od przepisów tych istnieją liczne wyjątki.
LEX RETRO NON AGIT-„prawo nie działa wstecz” (istnieją sytuacje kiedy prawo działa wstecz jeżeli jest względniejsze dla osoby fiz.)
*uchylające-derogacyjne (uchylenie) znoszą przepisy dotychczasowe LEXPOSTEVIOR DEROGAT PRIORI- przepis późniejszy uchyla wcześniejszy. *przepisy wprowadzające- wprowadzają pewne instytucje prawne, określają od kiedy funkcjonują jakieś regulacje.
Normy i przepisy prawne określają instytucje prawne(czyli wyczerpujące określenie pewnych zjawisk, które mają odniesienie w przepisach prawnych, mogą mieć charakter materialno-prawny, mogą mieć charakter materialno- prawny np. małżeństwo i formalno-prawny np. postępowanie sądowe lub administracyjne).
-przedawnienie \
-zawieszenie \ są to instytucje formalno-prawne.
-wyrok /
-świadek /
OBOWIAZYWANIE PRAWA:
Prawo nie obowiazuje tylko w sensie tetycznym(formalnym) ale i społecznym.
OBOWIĄZYWANIE PRAWA W UJĘCIU:*aksjologicznym- wartości są stałe, nie przekraczalne prawo, które nie wyraza pewnych wartości nie istnieje. *realistycznym- prawo istnieje w takim ujeciu, jeżeli jest przyjmowane przez społeczeństwo; Jeżeli nie jest przyjmowane przez społeczeństwo nie istnieje; Jest to obowiązywanie prawa w działaniu;w stosunkach prawnych. *desuetudo-odwyknienie; przepis przestaje obowiązywać, gdyż nie jest przestrzegany, stosowany; jest to pojęcie, które okresla w sensie faktyczny, instytucje wymarłą np. telegram. *tetyczne-(formalne)- uzasadnienie w sensie formalnym w formie nakazu, zakazu, odwołania. Obowiazuje tetycznie, gdy zostało ustanowione przez właściwy, organ, właściwym trybem i zostalo właściwie ogłoszone. Istnieje równeż, gdy nie ma postanowien sprzecznych. Jeżeli są to obowiazuje tylko wtedy gdy sprzeczności uda się usunąć. Obowiazuje również gdy jest zgodne z konstytucją, z umowami miedzynarodowymi i jeśli nie zostało uchylone przez Trybunał Konstytucyjny.
OBOWIĄZYWANIE PRAWA W PRZESTRZENI I CZASIE: *w przestrzeni- prawo obowiązuje na jakims terytorium*na całym obszarze - przepisy prawa powszechna obowiązującego (art.87 konst.zawiera wyliczenie enumeratywne powszechnie obowiązujących przepisów)*na cześci terytorium państwa-prawo miejscowe(prawo województwa, powiatu, przepisy gminne)*prawo międzynarodowe-obowiązuje na całości, wynika to z przepisów art.87 konst. ERGA OMNES-„wobec wszystkich” *w czasie-od momentu uchwalenia do momentu uchwalenia.*jeśli przepis stanowi, ze ustawa, rozporządzenie wchodzi z dniem ogłoszenia, tzn.po 14 dniach od opublikowania*jeśli jest okreslona data np. 01.01. to obowiązuje od tej daty.
Akt prawny traci moc obowiązywania w chwili uchwalenia nowego, tej samej bądź wyższej rangi.
VOCATIO LEGIS-spoczynek prawa, czas od opublikowania do wejścia prawa w życie.
SYSTEMY PRAWNE*system-uporządkowana całość w sposób różnoraki, system musi być zupełny, hierarchiczny, zaklada eliminacje luk. SYSTEMY DZIELIMY NA:*naturalne-powinny być brane pod uwage przy tworzeniu systemow sztucznych*sztuczne*formalne-systemy realne*materialne-nominalne, zawieraja instytucje materialno-prawne.*prawny-muszą być w nim różnorakie związki jak w systemie naturalnym; związki treściowe opieraja się na zupełności, są logicznie powiązane, muszą istnieć co najmniej dwie przesłanki wynikające ze zdania. Musi być wspolna podstawa aksjologiczna(opiera się natych samych wartosciach) System musi być jednolity(używać pojec tożsamych). System prawa musi zwierac hierarchię-musi być usystematyzowany i zawierac możliwość odeslania.
Piramida norm/przepisów Kelsena
-norma podstawowa(norma niepisana zestaw aksjomatów na których budujemy system, wszystkie przepisy muszą być zgodne z tą normą)
-konstytucja, przepisy różne konst.
-ustawy
-ratyfikowane umowy międzynarodowe
-rozporządzenia
-decyzje administracyjne, wyroki
System prawny tworzą przepisy, z których jeden wynika z drugiego i mają tę samą normę podstawową. Systemów prawnych jest dużo. OBECNIE ISTNIEJĄ DWA SYSTEMY PRAWNE:*system prawa kontynentalnego-system prawa panstw europejskich z wyłączeniem Wielkiej Brytanii. System prawa pisanego, stanowionego(RECHTSTAAT), Parlament uchwala ustawy;prawa i obowiązki są określone prawem. Prawo jest skodyfikowane- istnieją kodeksy.*system prawa common low- nie ma kodyfikacji, system brytyjski, współcześnie także model amerykanski. Prawo oparte jest na:*EQUITY(ang)EQUITAS(łać) słuszność *IUSTITIA(łać)- sprawiedliwość. Jest to prawo precedensowe- orzeczenia sądów wiążą podobne przypadki(zawsze).
Wspołcześnie oba systemy zaczeły się przenikać. W systemie common low jest już duzo przepisów pisanych. W europejskich prawie również pojawiaja się elementy common low np. w Polsce co raz czesciej wydaja takie same wyroki w podobnych sprawach. Wpływ na to ma globalizacja.
PRAWO DZIELI SIĘ NA GAŁĘZIE (mamy 3 podstawowe gałęzie prawa):*cywilne*administracyjne*karne. Kryteria podziału na gałęzie są różne: RÓŻNY JEST CHARAKTER STOSUNKÓW SPOŁECZNYCH: *prawo cywilne-reguluje stosunki miedzy państwem a osobami prawnymi i fizycznymi. *prawo administracyjne-reguluje stosunki między organami administracji publicznej a obywatelami. *prawo karne- realizuje bezposrednią funkcję ochronną społeczeństwa. PODMIOT REGULACJI*prawo cywilne i administracyjne dotyczy jednostki*prawo karne- dotyczy całego społeczeństwa. W ramach gałęzi prawa wyróżniamy sankcje: *SANKCJE MAJĄTKOWE(grzywna)- wyrażanie w pieniądzu; istnieją w prawie cywilnym. Istnieje również sankcja nieważności (bezskutecznośc)- przepis jest nieskuteczny gdy nie zostały dopełnione wszystkie formalności. *SANKCJE KARNE-pozbawienie wolności, ograniczenie wolności. *SANKCJE ADMINISTRACYJNE. PRAWO DZIELI SIĘ NA: *publiczne-reguluje stosunki miedzy organami władzy publicznej a obywatelami bądź innymi organami. Gałęzią tego prawa jest miedzynarodowe prawo publiczne. *prywatne- reguluje stosunki miedzy ludzmi; obecnie prawo prywatne reguluje stosunki gospodarcze i rodzinne. PRAWO PRACY-jest regulowane przez prawo publiczne i prwo prywatne. Podobnie jest z *prawem bankowym *prawem prapierów wartościowych *prwem finansowym. PRAWO MIEDZYNARODOWE PRYWATNE-jest regulowane przez prawo cywilne. ZASADA NIESPRZECZNOŚCI NORM I REGUŁY KOLIZYJNE. REGUŁY KOLIZYJNE: *przepis wyższego rzedu uchyla, przepis niższego rzedu *przepis pozniejszy uchyla wcześniejszy *przepis szczególny uchyla ogolny. Istnieja tzw. LUKI PRAWNE- sytuacje, gdy przepis nie wyczerpuje pelnego zakresu desygnatów normy. Nie ma przepisu, który reguluje daną sytuację. Na podstawie luki nie można stosowac sankcji. LUKA KONSTRUKCYJNA dzieli się na: *techniczną- nie ma organu, który by lukę zapełnił właściwość nieistniejącego organu jest luką techniczną. *swoistą LUKA AKSJOLOGICZNA- powoduje, że ustawodawca nie uregulował jakiegoś stanu faktycznego, który wynika z wartości. Wiemy jak lukę zapełnic, ale nie możemy tego zrobic. Np. eutanazja- w polskim prawie istnieje luka aksjologiczna. LUKA LOGICZNA- wynika z niejednolitości norm. Np. mylne uzywanie „lub” i „albo” - w polskim prawie te słowa nie mogą tego samego znaczenia.
Trybunał Konstytucyjny ma zapełnić luki w prawie ale nie zawsze to robi.