Grażyna RADZIEJOWSKA*

KOORDYNACJA DZIAŁAŃ SYSTEMU PRODUKCYJNEGO W ASPEKCIE LOGISTYCZNYM. KONCEPCJA SYSTEMOWA PRZEPŁYWU MATERIAŁÓW I INFORMACJI W PRZEDSIĘBIORSTWACH PRODUKCYJNYCH

W artykule przedstawiono ujęcie systemowe przepływów materiałów i informacji
w przedsiębiorstwach produkcyjnych. Wyodrębniono cztery następujące podsystemy: wytwarzania, zasileń, obsługi technicznej oraz planowania i sterowania. Dla grupy przedsiębiorstw produkcyjnych podjęto próbę oceny funkcjonowania systemu w oparciu o dwa kryteria: logistyczną obsługę klienta i koszty logistyczne.

Słowa kluczowe: system produkcyjny, przepływy materiałowe
i informacyjne

1. WPROWADZENIE

Współczesny rynek wraz ze swoimi uwarunkowaniami wymusza na przedsiębiorstwach poszukiwania takich rozwiązań, które zapewniają im przewagę konkurencyjną. Sukces rynkowy przedsiębiorstwa zależy od jego zasobów, struktury rynku i otoczenia, lecz także winien być dostosowany do potrzeb klientów. Można powiedzieć, że usatysfakcjonowanie klienta jest gwarantem sukcesu przedsiębiorstwa. Jedną z dróg osiągnięcia tego celu jest koordynacja przepływu materiałów i informacji oraz minimalizacja kosztów tego przepływu. Ponadto standaryzacja wyrobów i powszechna presja cenowa powoduje, że logistyka staje się niejednokrotnie głównym obszarem konkurowania [1]. Wymaga to systemowego ujęcia działalności logistycznej obejmującego zależności wewnątrz przedsiębiorstwa, jak i powiązania z otoczeniem. Efektem właściwego ukształtowania systemu winien być harmonijny przepływ dóbr i informacji, od momentu pozyskania zasobów do momentu dostarczenia produktów, zapewniający dostosowanie się do potrzeb klienta ich zaspokojenia.

2. METODYKA KSZTAŁTOWANIA SYSTEMU

Jednym z warunków rozwoju produkcji przemysłowej jest racjonalne kształtowanie organizacji systemów produkcyjnych i logistycznych. Znajduje to wyraz w nowej filozofii zarządzania produkcją opartej na logistyce, będącej koncepcją planowania, organizowania, sterowania i kontrolowania przepływu i magazynowania surowców, materiałów, półfabrykatów i wyrobów gotowych wraz z towarzyszącymi im informacjami od punktu nadania do punktu odbioru zgodnie z oczekiwaniami klientów.

Przemysłowy system można zatem określić jako statyczną i dynamiczną kombinację zasobów fizycznych, ludzkich i finansowych zapewniającą transformację wejść na wyjścia. Strukturę systemu stanowi sieć sprzężeń (powiązań) pomiędzy jego elementami, rozumianą w sensie statycznym (konstrukcja systemu), jak i dynamicznym (przebieg procesów w systemie). Odnosząc te rozważania do przedsiębiorstw produkcyjnych należy zauważyć, że podstawowym elementem jest proces technologiczny. Z technicznego punktu widzenia system będzie się składał z:

- podsystemu wytwarzania

- podsystemu przepływu strumieni materiałowo-energetycznych
i informacyjnych.

Podsystem wytwarzania stanowią maszyny i urządzenia realizujące operacje technologiczne.

Podsystem zasileń obejmuje środki techniczne, realizujące powiązania materiałowo-energetyczne i informacyjne między elementami podsystemu wytwarzania oraz systemu z otoczeniem. Należy podkreślić, że dużą rolę w kształtowaniu strumieni materiałowych mają warunki techniczno-organizacyjne przebiegu produkcji. Biorąc pod uwagę charakter procesu produkcyjnego można wyróżnić dwa typy strumieni: ciągłe i dyskretne [2]. Strumienie ciągłe są charakterystyczne dla procesów aparaturowych, które cechują się „sztywnymi” „układami technologicznymi. Na wejściu do systemu są w miarę jednorodne strumieni materiałowe, które zgodnie ze stosowaną technologią ulegają przekształceniu w różne produkty. Strumienie dyskretne cechują się dużą niejednorodnością oraz zróżnicowanymi intensywnościami przepływów, a w wyniku przebiegu procesów technologicznych otrzymuje się stosunkowo ograniczony asortyment wyrobów gotowych. Należy podkreślić, że przepływom rzeczowym towarzyszą przepływy informacyjne. W podsystemie najważniejsze znaczenie ma właściwa organizacja procesów logistycznych. Sprawne funkcjonowanie obu podsystemów wymaga zapewnienia obsługi środków technicznych, należących do tych podsystemów. Funkcje te pełni podsystem obsługi technicznej (gospodarka konserwacyjno-remontowa oraz gospodarka narzędziowa). Precyzyjna koordynacja procesów przebiegających w systemie wymaga utworzenia posystemu planowania i sterowania, który winien być zintegrowany z wymienionymi podsystemami. Do właściwego planowania
i sterowania przebiegiem procesów nieodzowny jest odpowiedni system informacyjny, wsparty techniką komputerową. Winien on ułatwiać podejmowanie decyzji na trzech wzajemnie powiązanych poziomach:

- planowanie strategiczne

- planowanie taktyczne

- planowanie operacyjne.

Schemat systemu przedstawiono na rysunku 1.

Rys. 1. Schemat systemu przepływu materiałów i informacji w przedsiębiorstwie.

Ukształtowanie systemu będzie zależało w dużym stopniu od typu, formy
i odmiany organizacji produkcji, co rzutuje na jego strukturę. Z formalnego punktu widzenia strukturę systemu stanowi zbiór wyróżnionych elementów systemu (E), relacji (powiązań) występujących między wyróżnionymi elementami systemu oraz otoczeniem (R). Powiązania mogą być różne np.: funkcjonalne, transportowe, technologiczne, informacyjne.

W przedstawionym systemie istotna jest także znajomość intensywności powiązań (I). Strukturę systemu można przedstawić również w postaci macierzy sprzężeń [3]:

S= ( E, R, I )

Interpretacja elementów macierzy powiązań wynika z rodzaju modelowanych powiązań. Jeśli powiązania w systemie mają charakter powiązań transportowych, to wówczas elementy macierzy mogą oznaczać [3]:

- masę transportowanych materiałów, wyrobów,

- liczbę kursów środków transportowych,

- koszt realizacji zadań transportowych na jednostkę odległości,

- liczbę przesyłanych informacji np.: dokumentów.

Opierając się na przedstawionych rozważaniach można stwierdzić,
że właściwe ukształtowanie systemu zorientowanego na przepływ wymaga uwzględnienia wielu czynników zarówno zależnych jak i niezależnych od przedsiębiorstwa. Trzeba przy tym wziąć pod uwagę, że między tymi zmiennymi istnieją ścisłe zależności. Takie kompleksowe podejście wymaga zatem:

- opracowania strategii,

- dążenia do integracji działań (procesów)

- zapewnienia elastyczności systemu

- śledzenia tworzenia wartości dodanej.

W opracowaniu strategii istotną rolę odgrywa włączenie orientacji logistycznej w proces zarządzania strategicznego, co może następować w ramach poszczególnych elementów tego procesu tj. misji przedsiębiorstwa, wizji strategicznej, celów i zadań, strategii działania [4].

Dążąc do integracji działań mamy na uwadze:

- integrację zewnętrzną z dostawcami i odbiorcami zarówno obecnymi jak i potencjalnymi. Należy dążyć do współpracy opartej na partnerstwie strategicznym,

- integracje wewnętrzną systemu, czyli powiązanie poszczególnych podsystemów, co związane jest także z równoczesnym centralnym sterowaniem całym systemem.

Elastyczność systemu należy rozpatrywać w dwóch aspektach:

- elastyczności elementów systemu wytwarzania, a więc zdolności do realizacji różnych zadań produkcyjnych,

- elastyczności struktury sytemu czyli zdolności realizacji różnych sprzężeń między elementami systemu.

Procesy realizowane w systemie należy odnieść do wartości, jaką tworzą dla klienta. Łańcuch wartości jest analitycznym instrumentem, służącym do określenia procesów, dzięki którym można osiągnąć obniżenie kosztów lub wzrost wydajności.

Dobrze zorganizowanie i zaplanowanie funkcjonowania systemu, po jego wdrożeniu wymaga stałego pomiaru wyników działalności. Podstawowym kryterium oceny każdego systemu jest jego potencjał lub wynikające z niego korzyści i koszty powstające przy ich generowaniu. Przeprowadzając ocenę systemu należy skonfrontować ponoszone koszty z jego potencjałem. Z punktu logistycznego można wykorzystać cztery kryteria oceny systemu [3]:

- poziom obsługi dostaw (na WE i WY systemu),

- koszty logistyczne,

- podatność na zakłócenia,

- elastyczność.

3. WYNIKI BADAŃ

Punktem wyjścia do przeprowadzonych badań było założenie, że w każdym przedsiębiorstwie produkcyjnym realizowane są procesy logistyczne, które dostosowane są do typu, formy i odmiany organizacji produkcji. Natomiast stopień wdrożenia rozwiązań logistycznych w ujęciu systemowym jest różny. Biorąc to pod uwagę przeprowadzono badania funkcjonowania systemów dla grup przedsiębiorstw produkcyjnych. Ich charakterystykę przedstawiono na rysunku 2.

Rys. 2. Cechy badanych przedsiębiorstw.

Szczególną uwagę zwrócono na organizację działań logistycznych w przedsiębiorstwie. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 1.

Tab. 1. Wyniki badań organizacji logistyki

Lp.	Kryterium	% udziały badanych przedsiębiorstw
1.	Czynniki wpływające na organizację logistyki	dynamika zmian otoczenia - 50%,struktura systemu i technologia produkcji - 50%, klienci i udział w rynku - 50%, koszty logistyczne - 20%
2.	Forma organizacji logistyki	formalna - 60%, nieformalna - 40%
3.	Koncentracja lub rozproszenie zadań logistycznych	zadania skoncentrowane - 30%,zadania częściowo skoncentrowane - 20%, zadania rozproszone - 50%
4.	Outsourcing logistyczny	transport - 100%, inne usługi logistyczne - 50%
5.	Informatyczne wspomaganie zarządzania logistycznego	MRP II - 30% SAP R/3 - 20%,techniki komputerowe w poszczególnych obszarach logistyki - 50%

Ocenę funkcjonowania umownie ukształtowanego systemu logistycznego składającego się z podsystemów: zaopatrzenia, produkcji i dystrybucji przeprowadzono biorąc pod uwagę efekty mierzone poziomem logistycznej obsługi klienta oraz koszty logistyczne. Wyniki badań przedstawiono w tabeli 2.

Tab. 2 Wyniki oceny funkcjonowania systemu logistycznego

Lp.	Wyszczególnienie	% udziały badanych przedsiębiorstw
1.	Całkowite koszty logistyczne: koszty transportu koszty magazynowania koszty utrzymania zapasów koszty zakupów zaopatrzeniowych koszty obsługi klientów	koszty > 50 tys. PLN/rok - ≤ 50 tys. PLN/rok zadawalające - 100% zadawalające - 80%, wymagające zmian - 20% akceptowalne - 100% akceptowalne - 100% akceptowalne - 100%
2.	Logistyczna obsługa klientów: mierniki standardy ocena poziomu	czas dostaw, niezawodność, elastyczność, komunikacja - 100% ustalone standardy - 80% zadawalający poziom - 90%, poziom wymagający zmian - 10%

4. podsumowanie

Procesy logistyczne występują we wszystkich przedsiębiorstwach produkcyjnych, lecz w różnym zakresie i z różną intensywnością. Specyfika działalności i wielkość przedsiębiorstwa wyznaczają zakres i charakter występujących procesów logistycznych. Przeprowadzone badania wykazały, że w wielu przedsiębiorstwach logistyka kojarzona jest głównie z poziomem operacyjnym. Brak również w wielu przedsiębiorstwach integracji działalności logistycznej z procesami produkcyjnymi (występują konflikty celów pomiędzy jednostkami organizacyjnymi). Pozytywną cechą jest przywiązywanie wagi do zapewnienia wysokiego poziomu obsługi klienta, zapewne ma na to wpływ duża konkurencja na rynku. Przedsiębiorstwa zwracają również uwagę na koszty logistyczne i widzą potrzebę ich obniżki. Wykorzystanie przedstawionego, systemowego ujęcia przepływu materiałów i informacji pozwoli na kompleksowe spojrzenie na procesy realizowane w przedsiębiorstwie i ich racjonalizację. Potrzebę taką potwierdza opinia M. Ciesielskiego [1], który stwierdza, że w polskich przedsiębiorstwach niedawno odkryto możliwości tkwiące w zarządzaniu logistycznym.

LITERATURA

1. Praca zbiorowa pod red. M Ciesielskiego: Logistyka w biznesie, PWE, Warszawa, 2006.

2. Skowronek Cz., Sariusz - Wolski Z.: Logistyka w przedsiębiosrwie, PWE, Warszawa, 1999.

3. Santarek K.: Podstawy metodyczne projektowania rozmieszczenia komórek produkcyjnych, PWN, Warszawa, 1998.

4. Sołtysik M.: Zarządzanie logistyczne, Wyd. AE, Katowice, 2003.

5. Pfohl H.-Ch.: Zarządzanie logistyką, Wyd. ILiM, Poznań, 1998.

* Politechnika Śląska w Gliwicach, Wydział Organizacji i Zarządzania, Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem i Organizacji Produkcji

6

Grażyna Radziejowska

7

Koordynacja działań systemu produkcyjnego w aspekcie logistycznym. Koncepcja systemowa przepływu materiałów i informacji w przedsiębiorstwach produkcyjnych

Logistyka 1/2007

---