Przyczyny zerwania stosunków polsko-radzieckich w 1943 roku
Stosunki Polsko-radzieckie na początku XX wieku przybierały rozmaite kształty, od przyjacielskich po wojenne. Rok po odzyskaniu przez Polskę niepodległości 11 listopada 1918 roku Rosja bolszewicka rozpoczęła ofensywę na zachód. Pierwszym krajem jaki zaatakowała była Polska, która to stawiła czynny opór i w rezultacie w 1921 roku wygrała wojnę z Bolszewikami. W latach trzydziestych, kiedy to na świat targany był wieloma kłopotami, miedzy innymi wielki kryzys gospodarczy, zbrojenia Niemiec, powstawanie systemu faszystowskiego we Włoszech, widmo wojny. Polski rząd postanowił unormować stosunki ze swoimi sąsiadami a także z wielkimi mocarstwami Europy. W rezultacie doszło do podpisania Polsko-radzieckiego paktu o nieagresji 25 VII 1932 w Moskwie, ratyfikowany w listopadzie tegoż roku. W zawartym pakcie obie strony wyrzekały się wojny jako narzędzia polityki międzynarodowej, uznały podpisane przez każdą ze stron zobowiązania międzynarodowe, w przypadku zaatakowania jednej ze stron zobowiązały się nie udzielać agresorowi żadnej pośredniej i bezpośredniej pomocy. Pakt podpisano początkowo na 3 lata, 9 V 1934 przedłużono go o 10 lat. Pierwszego września 1939 roku doszło do rozpoczęcia II Wojny Światowej, hitlerowskie Niemcy zaatakowały polską palcówkę na Westerplatte. Siedemnastego września tegoż samego roku ZSSR wkroczyło do Polski, łamiąc tym samym pakt z 1934 roku. Rosjanie przyłączyli się do wojny zgodnie z paktem Ribbentrop - Mołotow z 23/24 sierpnia 1939 roku, który deklarował wzajemne przyjacielskie stosunki między oba krajami. W specjalnym załączniku do układu określono granicę wpływów na terenie Rzeczypospolitej. W tym momencie Polska znalazła się w stanie wojny z ZSSR, w którym pozostała do 30 lipca 1941 roku, kiedy to doszło do podpisania traktatu pokojowego Sikorski-Majski. Doszło do niego na skutek agresji III Rzeszy na ZSSR w czerwcu 1942 roku, skutkiem czego Rosjanie stanęli po stronie państw alianckich. Od daty zerwania pierwszego paktu o nieagresji do dnia podpisania układu Majski - Sikorski, Rosjanie więzili przeszło 250 tyś Polaków do niewoli, Z momentem podpisania powyższego układu Stalin ogłosił amnestię. Z wyzwolonych żołnierzy zaczęto tworzyć Armię Polską w ZSSR, w 1941 roku dowódcą tej formacji wojskowej mianowany został gen W. Anders, wypuszczony z więzienia na Łubiance. Niestety nie wszyscy tego momentu doczekali. Ponad 14 tyś, jeńców umieszczonych w 3 obozach zostało brutalnie wymordowanych.
1. Kozielsk - dawny monaster w majątku Ogińskiego i Puzyny, położony około 250 km od Smoleńska. W obozie zgromadzono blisko 5 tysięcy oficerów, którzy zostali zamordowani w Katyniu ok 4.500,
2. Starobielsk - miasteczko na Ukrainie na południowy wschód od Charkowa. Do maja 1940 roku, czyli do całkowitej likwidacji, obóz dla oficerów zawodowych i rezerwy. Około 4 tysiące jeńców zamordowano w Charkowie,
3. Ostaszków - monaster położony na wyspie Seliger na północ od Tweru. Do maja 1940 roku obóz dla 6,5 tysiąca jeńców, głównie policjantów, sędziów, prokuratorów i żołnierzy KOP-u. Zwłoki pomordowanych w Twerze 6400 osób wywieziono ciężarówkami do lasu w Miednoje.
3. IV. 1940 roku - początek likwidacji obozu w Kozielsku
4. IV. 1940 roku - początek likwidacji obozu Ostaszkowie
5. IV. 1940 roku - początek likwidacji obozu w Starobielsku
To właśnie gen. Anders jako pierwszy tworzy sztab zajmujący się wyjaśnieniem losów zaginionych oficerów polskich pod kierownictwem rotmistrza Józefa Czapskiego (jeden z ocalałych). 13 kwietnia 1943 roku Niemcy ogłosiły komunikat, że w lesie nazywanym Kozie Góry pod Katyniem odkryto masowe groby polskich oficerów. Strona radziecka natychmiast oświadczyła, iż jest to hitlerowska prowokacja i chęć przerzucenia na Związek Radziecki odpowiedzialności za zbrodnię popełnioną przez hitlerowców. W czerwcu tego samego roku na miejsce odkrytej prze hitlerowców kaźni przybywa miedzynarodowy sztab ludzi, którzy dokonują ekshumacji zwłok. Rozpoznano 4221 oficerów polskich, zabitych poprzez strzał w tył głowy. Po ekshumacji pochowano oficerów w zbiorowych mogiłach pod chrześcijańskim znakiem krzyża. Dwóch oficerów pochowano osobno, byli to gen Bohaterowicz i gen Szmorawiński. Po pochowaniu zwłok, ZSSR dokonało ponownej ekshumacji, podczas której zamienili dowody, świadczące o ich winie. 15 kwietnia 1943 roku Rząd Polski zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie z prośbą o wyjaśnienie sprawy na miejscu. Dzień wcześniej niemiecka prośba o zbadanie sprawy również wpłynęła do Genewy. To właśnie ta prośba wywołała taką a nie inną reakcję ZSSR. 21 kwietnia 1943 roku Sowieci informują Anglików i Amerykanów, że zrywają stosunki dyplomatyczne z Rządem Polskim bo ten "zszedł na drogę współpracy z hitlerowcami". Oficjalne tłumaczenie nie było zbyt jasne i było pozbawione racjonalnych argumentów. Rzeczywiste podłoże tej decyzji było inne. Rosjanie nie chcieli utracić poparcia wśród alianckich potentatów USA i Wielkiej Brytanii, gdyż to oni dokonali tej strasznej kaźni, która pozbawiła elitę polskiej inteligencji. Chcieli także uniknąć odpowiedzialności za dokonane czyny, myśleli że uda im się zrzucić winę na hitlerowskie Niemcy, które znane były z ogromnej nienawiści do Polaków. Zerwanie układy o nieagresji z Polską było przemyślane i bardzo sprytne, niemniej jednak Sowieci zapomnieli o jednym: "prawda zawsze wyjdzie na jaw", a ludzie nie zapominają tak łatwo wyrządzonych im krzywd.
Kamil Czerwiński "Prezes"