Przyczyny zerwania stosunków polsko-

radzieckich w 1943 roku

Stosunki Polsko-radzieckie na początku XX wieku przybierały rozmaite

kształty, od przyjacielskich po wojenne. Rok po odzyskaniu przez Polskę

niepodległości 11 listopada 1918 roku Rosja bolszewicka rozpoczęła ofensywę

na zachód. Pierwszym krajem jaki zaatakowała była Polska, która to stawiła

czynny opór i w rezultacie w 1921 roku wygrała wojnę z Bolszewikami. W

latach trzydziestych, kiedy to na świat targany był wieloma kłopotami, miedzy

innymi wielki kryzys gospodarczy, zbrojenia Niemiec, powstawanie systemu

faszystowskiego we Włoszech, widmo wojny. Polski rząd postanowił

unormować stosunki ze swoimi sąsiadami a także z wielkimi mocarstwami

Europy. W rezultacie doszło do podpisania Polsko-radzieckiego paktu o

nieagresji 25 VII 1932 w Moskwie, ratyfikowany w listopadzie tegoż roku. W

zawartym pakcie obie strony wyrzekały się wojny jako narzędzia polityki

międzynarodowej, uznały podpisane przez każdą ze stron zobowiązania

międzynarodowe, w przypadku zaatakowania jednej ze stron zobowiązały się

nie udzielać agresorowi żadnej pośredniej i bezpośredniej pomocy. Pakt

podpisano początkowo na 3 lata, 9 V 1934 przedłużono go o 10 lat. Pierwszego

września 1939 roku doszło do rozpoczęcia II Wojny Światowej, hitlerowskie

Niemcy zaatakowały polską palcówkę na Westerplatte. Siedemnastego

września tegoż samego roku ZSSR wkroczyło do Polski, łamiąc tym samym

pakt z 1934 roku. Rosjanie przyłączyli się do wojny zgodnie z paktem

Ribbentrop - Mołotow z 23/24 sierpnia 1939 roku, który deklarował wzajemne

przyjacielskie stosunki między oba krajami. W specjalnym załączniku do

układu określono granicę wpływów na terenie Rzeczypospolitej. W tym

momencie Polska znalazła się w stanie wojny z ZSSR, w którym pozostała do

30 lipca 1941 roku, kiedy to doszło do podpisania traktatu pokojowego

Sikorski-Majski. Doszło do niego na skutek agresji III Rzeszy na ZSSR w

czerwcu 1942 roku, skutkiem czego Rosjanie stanęli po stronie państw

alianckich. Od daty zerwania pierwszego paktu o nieagresji do dnia

podpisania układu Majski - Sikorski, Rosjanie więzili przeszło 250 tyś Polaków

do niewoli, Z momentem podpisania powyższego układu Stalin ogłosił

amnestię. Z wyzwolonych żołnierzy zaczęto tworzyć Armię Polską w ZSSR, w

1941 roku dowódcą tej formacji wojskowej mianowany został gen W. Anders,

wypuszczony z więzienia na Łubiance. Niestety nie wszyscy tego momentu

doczekali. Ponad 14 tyś, jeńców umieszczonych w 3 obozach zostało brutalnie

wymordowanych.

1. Kozielsk - dawny monaster w majątku Ogińskiego i Puzyny, położony około

250 km od Smoleńska. W obozie zgromadzono blisko 5 tysięcy oficerów,

którzy zostali zamordowani w Katyniu ok 4.500,

2. Starobielsk - miasteczko na Ukrainie na południowy wschód od Charkowa.

Do maja 1940 roku, czyli do całkowitej likwidacji, obóz dla oficerów

zawodowych i rezerwy. Około 4 tysiące jeńców zamordowano w Charkowie,

3. Ostaszków - monaster położony na wyspie Seliger na północ od Tweru. Do

maja 1940 roku obóz dla 6,5 tysiąca jeńców, głównie policjantów, sędziów,

prokuratorów i żołnierzy KOP-u. Zwłoki pomordowanych w Twerze 6400

osób wywieziono ciężarówkami do lasu w Miednoje.

3. IV. 1940 roku - początek likwidacji obozu w Kozielsku

4. IV. 1940 roku - początek likwidacji obozu Ostaszkowie

5. IV. 1940 roku - początek likwidacji obozu w Starobielsku

To właśnie gen. Anders jako pierwszy tworzy sztab zajmujący się

wyjaśnieniem losów zaginionych oficerów polskich pod kierownictwem

rotmistrza Józefa Czapskiego (jeden z ocalałych). 13 kwietnia 1943 roku

Niemcy ogłosiły komunikat, że w lesie nazywanym Kozie Góry pod Katyniem

odkryto masowe groby polskich oficerów. Strona radziecka natychmiast

oświadczyła, iż jest to hitlerowska prowokacja i chęć przerzucenia na Związek

Radziecki odpowiedzialności za zbrodnię popełnioną przez hitlerowców. W

czerwcu tego samego roku na miejsce odkrytej prze hitlerowców kaźni

przybywa miedzynarodowy sztab ludzi, którzy dokonują ekshumacji zwłok.

Rozpoznano 4221 oficerów polskich, zabitych poprzez strzał w tył głowy. Po

ekshumacji pochowano oficerów w zbiorowych mogiłach pod chrześcijańskim

znakiem krzyża. Dwóch oficerów pochowano osobno, byli to gen

Bohaterowicz i gen Szmorawiński. Po pochowaniu zwłok, ZSSR dokonało

ponownej ekshumacji, podczas której zamienili dowody, świadczące o ich

winie. 15 kwietnia 1943 roku Rząd Polski zwrócił się do Międzynarodowego

Czerwonego Krzyża w Genewie z prośbą o wyjaśnienie sprawy na miejscu.

Dzień wcześniej niemiecka prośba o zbadanie sprawy również wpłynęła do

Genewy. To właśnie ta prośba wywołała taką a nie inną reakcję ZSSR. 21

kwietnia 1943 roku Sowieci informują Anglików i Amerykanów, że zrywają

stosunki dyplomatyczne z Rządem Polskim bo ten "zszedł na drogę

współpracy z hitlerowcami". Oficjalne tłumaczenie nie było zbyt jasne i było

pozbawione racjonalnych argumentów. Rzeczywiste podłoże tej decyzji było

inne. Rosjanie nie chcieli utracić poparcia wśród alianckich potentatów USA i

Wielkiej Brytanii, gdyż to oni dokonali tej strasznej kaźni, która pozbawiła elitę

polskiej inteligencji. Chcieli także uniknąć odpowiedzialności za dokonane

czyny, myśleli że uda im się zrzucić winę na hitlerowskie Niemcy, które znane

były z ogromnej nienawiści do Polaków. Zerwanie układy o nieagresji z Polską

było przemyślane i bardzo sprytne, niemniej jednak Sowieci zapomnieli o

jednym: "prawda zawsze wyjdzie na jaw", a ludzie nie zapominają tak łatwo

wyrządzonych im krzywd.

Kamil Czerwiński "Prezes"