Dzieje sztuki greckiej
Dzieje sztuki greckiej dzieli się na trzy podstawowe okresy: archaiczny, klasyczny i hellenistyczny.
Rzeźba stanowiła początkowo integralną część dekoracji świątyń i miała ścisły związek z religią. W najstarszych świątyniach Grecy stawiali drewniane kloce, odziane w naturalne szaty, zwieńczone maską człowieka. Lepili również z gliny lub odlewali z brązu małe, prymitywne figurki ofiarne (wota), składane bóstwom na ołtarzu. Najwcześniejsze przykłady rzeźby monumentalnej pochodzą dopiero z okresu późnoarchaicznego(VII w.p.n.e.), kiedy powstały wielkie świątynie kamienne. Charakterystyczne rzeźby z tego okresy to figury nagich młodzieńców, tak zwanych kurosów, i odzianych w szaty dziewcząt zwanymi korami. Statycznie, sztywno kroczące lub siedzące postacie były ukazane frontalnie. Ich twarze nie miały rysów indywidualnych. W okresie klasycznym rzeźbiarze zaczeli przedstawiać postacie w pełni realistycznie, oddając ich naturalny ruch. Mając za najwyższy wzór naturę, wybierali z niej najdoskonalsze elementy. Przedstawiając ciało w pełnej syntezie, prezentowali wyidealizowany obraz człowieka - pięknej bogini, młodego atlety. Ich wzniosły styl i nastrój określano mianem etosu. Trzech najwybitniejszych rzeźbiarzy tego czasu to Fidiasz, Poliklet i Myron. Fidiasz zasłynął dwoma olbrzymimi , kilkunastometrowymi posągami: „Zeus” w Olimpii, uważanego za jeden z siedmiu cudów świata i „Ateny Partenon”, wykonanymi w technice chryzelefantyny ( charakteryzował się tym, że drewniany trzon posągu okładano płytkami z kości słoniowej imitującymi ciało, a ze złotych blach robiono szaty). Największymi osiągnięciami zespołu artystów kierowanych przez Fidiasza był fryz z Partenonu, przedstawiający procesję panatenajską ku czci Ateny, oraz rzeźby z jego dwóch tympanonów. Osiągnięciem Polikleta było opracowanie kanonu w teoretycznym dziele . Artysta chciał, by piękno było odbiciem obiektywnych reguł. Kanon zilustrowany został posągu atlety zwanym „Doryforos” Modułem była szerokość palca a głowa mieściła się osiem razy w wysokości ciała. Rzeźbiarz pierwszy zastosował kontrapost, czyli pozę polegającą na ustawieniu postaci tak, by ciężar ciała spoczywał na jednej nodze, i zrównoważeniu tego lekkim wyciągnięciem tułowia i ramion w stronę przeciwną. Kontrapost przyjęty został do sztuki na stałe. Myronowi sławę przyniósł posąg „Dyskobola”, w którym doskonale wyraził ruch. Wzniosły styl klasyczny V w.p.n.e. nie przetrwał długo. Artyści greccy wieku IV p.n.e., tacy jak Praksyteles, Lizyp, Skopas, szukali związku z życiem. Nie wystarczała im sztuka pełna powagi i godności. Praksyteles rzeźbił piękne posągi bóstw o smukłych, zmysłowych kształtach. Inspirował go przede wszystkim akt męski. Pierwszy wprowadził też do rzeźby wolno stojącej nagą postać kobiety. Jego arcydzieła to „Hermes z małym Dionizosem”, „Apollo z jaszczurką”, „Afrodyta Knidyjska”. Lizyp stworzył nowy kanon o proporcjach o wiele smuklejszych niż masywne figury Polikleta. Wyraził to w posągu młodzieńca oczyszczającego ciało z oliwy za pomocą skrobaczki. Rzeźbę zatytułowano „Apoksymenos”. Lizyp wyrzeźbił też postać wypoczywającego Heraklesa. Nikt wcześniej nie przedstawił muskulatury ciała w tak okazały sposób. Była to zapowiedź „barokowych” efektów okresu hellenistycznego. Z harmonią klasycznego układu zerwał też Skopas. Wprowadza on nową ideę- patos- która zastępuje etos Fidiasza. Dawny ideał równowagi zostaje zakłócony przez ekspresyjny gest i wzniosłość uczuć. W posągu „Bachantki” widoczny jest nadmiar wewnętrznego wyrazu postaci, silne przechylenie głowy i skręt torsu. Rzeźba IV w.p.n.e. jest rozluźnieniem klasyczności, a zatem stanowi podwaliny pod nowe koncepcje sztuki hellenistycznej. Aleksander Wielki, tworząc ogromne imperium wschodnie, przyczynił się do rozprzestrzenienia kultury greckiej. Dynamika rozwoju nowych ośrodków w Azji Mniejszej była większa niż w macierzystej Grecji, trzymającej się dawnych wzorów. Po śmierci Aleksandra w 323 w.p.n.e. i rozpadzie imperium na kilka państw w sztuce greckiej rozpoczyna się okres hellenistyczny. Największą zasługą rzeźby hellenistycznej było to, że zaczęła przedstawiać człowieka w całej jego różnorodności: w aspektach wieku (dzieciństwo i starość), przynależności społeczne (niewolnicy), i etnicznej (Galowie, Murzynie). Zwrócono uwagę na uczucia człowieka. Najważniejszym ośrodkami sztuki w tym okresie były: Pergamon, Rodos, Aleksandria. W Pergamonie i na wyspie Rodos panowała tendencja „barokowa”- patetyczna i dynamiczna. Stosowano wybujałe ekspresyjne formy, silne kontrasty światłocieniowe, obfitość kształtów. Skłębione ciała miały wyrazić potos walki i śmierci. Cechy takie prezentowały rzeźby z ołtarza pergameńskiego, ”Grupa Laokoona”, „Byk Farnezyjski”, ”Nike z Samotraki”. Ważnym ośrodkiem sztuki hellenistycznej była Aleksandria w Egipcie, rozwijała się tu rzeźba rodzajowa. Ukazująca motywy , sceny i typu ludzkie wzięte z codziennego życia. Niektóre kompozycje swą lekkością i finezją przypominały XVII-wieczne rokoko. Wytworzył się tu także nowy kierunek z tendencją do karykatury i groteski. W sztuce hellenistycznej ważne miejsce zajmowała rzeźba portretowa poszukująca prawdy, nie zaś idealizacji. Pokazywała indywidualne cechy fizyczne i osobowościowe portretowanego. Większość tych zabytków, niestety, nie dotrwała do dzisiejszych czasów. Znamy je tylko (zwłaszcza zabytki okresu klasycznego) z późniejszych o kilka wieków marmurowych kopii rzymskich