Sztuka renesansowa

Renesans, inaczej Odrodzenie, jest ogólnie przyjętą nazwą na określenie epoki wielkich zmian w kulturze i sztuce, jakie miały miejsce w XV- i XVI-wiecznych Włoszech, a następnie odcisnęły swoje piętno na życiu całej Europy. Renesans rozpoczął się we Włoszech z wielu powodów. Po pierwsze istniała tam bogata tradycja artystyczna, po drugie Italia była najbogatszym krajem ówczesnej Europy. Miasta znajdowały się w rozkwicie, bogaci kupcy i bankierzy pragnęli rozsławić swoje imiona zamawiając portrety, budują wspaniałe pałace, ozdabiając rodzinne kaplice. Wszystko to stwarzało warunki, w których uzdolnieni artyści mieli wspaniałe możliwości do tego, by w pełni rozwinąć swój talent. Twórczość renesansowa sławiła człowieczeństwo i piękno świata widzialnego, rezygnując ze skrajnie duchowego podejścia do sztuki czym charakteryzowało się średniowiecze. Ośrodkiem zainteresowań epoki odrodzenia stały się sprawy doczesne, ludzkie. Człowiek znalazł się w centrum zainteresowania (antropocentryzm), wykształcił sie nowy ideał człowieka- wszechstronnie wykształconego, wolnego od przesądów i autorytetów świeckich i religijnych, interesującego się wszystkim co go otacza, humanisty. Rozbudzono krytyczne nastawienie do świata, do wszelkich dogmatów krępujący rozwój umysłu i osobowości ludzkiej, szacunkiem obdarzono wszelkie owoce ludzkiej pracy i myśli i przede wszystkim naukę.

Tak wyłoniły się dwa główne prądy renesansu :Humanizm, w którym przede wszystkim liczy się człowiek oraz reformacja, która miał na celu przeciwstawienie się zinstytucjonalizowaniu życia religijnego, sztywnemu dogmatyzmowi i feudalnej strukturze Kościoła. Czasy te odrodziły sztukę starożytną, opierając - zwłaszcza architekturę i rzeźbę - na jej wielkich wzorach. To właśnie sztuka klasyczna stworzyła budowle spokojne i harmonijne w kształcie, posągi wierne wspaniałej, niedoścignionej naturze, którą w czasach renesansu znowu zaczęto podziwiać i badać. Stworzono pewne założenia, którymi kierowali się artyści jak chociażby określony kanon piękna, naśladownictwo natury inaczej mimesis czy proporcjonalność (tzw. boskie proporcje). Zaczęto tworzyć w perspektywie linearnej(za twórcę uznawany jest Brunelleschi) a w rzeźbie kontrapost.

Odnośnie architektury także tu zaszły ciekawe zmiany. W związku ze skierowaniem się człowieka na aspekt życia doczesnego spadł autorytet kościoła. Dawne świątynie gotyckie ze względu na swą wielką liczbę, zaspokoiły potrzeby kultu. Konsekwencją tego było powstanie licznych pałacy, rezydencji i miejskich kamienic.

Renesans w początkowym okresie cechował się powrotem kolumn i związanego z nimi tzw. pięciostylu- doryckiego, korynckiego, jońskiego, toskańskiego i kompozytowego. Jednak wraz z upływem czasu wykształciły się nowe formy. Ostrołukowate okna stały się większe i prostokątne, same bryły miały kształt zbliżony do sześcianu zamiast wydłużonego. Fasady budowli zostały przyozdabiane wymyślnymi wzorami i płaskorzeźbami. Wraz z zanikaniem filarów podtrzymujących spadły wysokości sklepień, wśród których dominowały beczkowe, zamiast krzyżowych i krzyżowo-żebrowych. Stosowano rustykę (kamień odpowiednio obłupywano, dzięki czemu uzyskiwano bardzo chropowatą powierzchnię ścian). Wieże stały się elementem podrzędnym, a ich rolę przejęły kopuły. Budownictwo sakralne również przeżywa swoje najlepsze lata. Architekci z rozmachem stworzyli monumentalne kościoły, jak np. bazylika św. Piotra w Rzymie, w projektowaniu którego uczestniczył m.in. Michał Anioł (projekt gigantycznej kopuły). Kościoły powstały na planie centralnym, tzn. ich geometryczny środek jest jednocześnie środkiem okręgu, uważanego za

najdoskonalszą z figur.

Jako przykładem tych zmian w architekturze posłużę się budynkiem Tempietto. Stoi on w miejscu tradycyjnie uznawanym za miejsce męczeńskiej śmierci św. Piotra. Jego autor, Donato Bramante, był jednym z najwybitniejszych architektów okresu dojrzałego renesansu, którego projekty charakteryzowały się klasyczną symetria. W jego budowie dostrzegamy wszystkie cechy renesansowego stylu takie jak kolumny, duże prostokątne okna, symetryczny kształt na planie centralnym oraz kopuła na szczycie.

W rzeźbie odrodzenia, podobnie jak w architekturze tej epoki, obserwujemy silny wpływ sztuki antyku. Wzorem stały się antyczne posągi bogów i bohaterów, w których ówczesny artysta wyrażał swój podziw dla idealnej harmonii ludzkiego ciała, starając się stworzyć dzieło o najdoskonalej wyważonych proporcjach. Nie znaczy to, iż wielcy rzeźbiarze odrodzenia po prostu powtarzali starożytne wzory. Ucząc się u rzeźbiarzy antyku szacunku dla form ukształtowanych przez naturę, tworzyli oni dzieła inne, własne, często nawet wspanialsze od starożytnych. Korzystali zresztą z tego samego surowca. Coraz rzadziej stosowano tak popularny w średniowieczu szary kamień, również drewno zaczęło powoli wychodzić z użycia. Powrócił marmur, na nowo rozkwitła umiejętność odlewania rzeźb z brązu. Stosowano zasady perspektywy i klasyczne kanony proporcji, wiedza na temat anatomii człowieka inspirowała rzeźbiarzy do przedstawiania nagich postaci z wyraźnie zaznaczonymi mięśniami i stawami. Niektórzy rzeźbiarze dokonywali nawet sekcji zwłok, aby lepiej poznać budowę człowieka. Jednym z takich rzeźbiarzy był Michał Anioł, który w zamian za pozwolenie mu dokonywania sekcji zwłok w Kościele Świętego Ducha, miał wyrzeźbić dla przeora drewniany krucyfiks.

Wykonany z brązu Dawid, autorstwa Donatella, jest prawdopodobnie pierwszym od upadku imperium rzymskiego naturalnej wielkości posągiem przedstawiającym nagą postać. Przedstawia biblijnego bohatera po zwycięskiej walce z Goliatem. Dzieło nawiązuje do antyku grecko - rzymskiego poprzez wygląd hełmu z wieńcem i bardzo wyraźny kontrapost (ugięcie sylwetki i obciążenie jednej z nóg).Został wykonany około 1430-1440 r. z wypalanego brązu, co

nadało mu połysk właściwy ciału nasmarowanemu olejkiem, dzięki czemu uwypuklono anatomie rzeźby. Mierzy 153 cm wysokości.

Malarstwo w przeciwieństwie do rzeźby i architektury, nie było wstanie imitować antyku ze względu na brak obrazów z tamtego okresu. W związku z tym malarze mogli wykazać się kreatywnością w tej materii. Szczególnie ważną postacią był Brunelleschi, który opracował metodę perspektywy linearnej (sposób przedstawiania rzeczywistości na płaskiej powierzchni, tak, aby sprawiała wrażenie głębi). Malarstwo doprowadziło do perfekcji sztukę perspektywy i cieniowanie, zbliżając w ten sposób obraz do dużego podobieństwa z rzeczywistością. . Złoty wiek przeżywa również malarstwo fresków sakralnych.

Mistrzowie tej sztuki pochodzili z Włoch, gdzie też freski osiągnęły szczyty artyzmu. Największe dzieło tego typu stworzył Michał Anioł Buonarotti w Kaplicy Sykstyńskiej, w której na polecenie papieża wymalował sklepienie scenami starotestamentowymi, zaś ścianę za ołtarzem ozdobił malowidłem przedstawiającym Sąd Ostateczny. Również słynny jest fresk wszechstronnie uzdolnionego Leonarda da Vinci "Ostatnia Wieczerza".

Szkoła Ateńska to jeden z najbardziej znanych i cenionych fresków renesansowych, namalowany przez Rafaela w latach 1509-1510 r. na zlecenie papieża Juliusza II. Fresk Szkoła Ateńska znajduje się w Pałacu watykańskim w części apartamentów papieskich nazywanych Stanza della Segnatura.Rafael ukazał na nim spotkanie wszystkich wielkich filozofów starożytności co jest nawiązaniem do Antyku. W centrum stoją Platon i Arystoteles. Platon z podobizną Leonarda da Vinci, pokazuje palcem niebo jako źródło wszystkich inspiracji i idei(założenie Oświecenia). Arystoteles wskazuje ziemię, przyrodę. Starzec leżący na schodach to Diogenes, a opierający się o blok kamienny - Heraklit, z podobizną Michała Anioła. Na malowidle pojawiają się także: Pitagoras, Sokrates, Euklides. Autor postanowił także umieścić swój autoportret - w dolnej grupie dyskutantów, na prawym brzegu fresku, w pobliżu starożytnego geografa. Nie brakuje tu sofistów i stoików, którzy promują różne poglądy na temat nauki. Przedstawienie tu różnych szkół filozoficznych ma oczywiście swój przekaz. Jest to droga, która wiedzie do "Prawdy poprzez Rozum". Jest to więc dzieło , które niejako odzwierciedla w pełni główne założenia Renesansu, odnoszące się do rozumu ludzkiego jako elementu poznawczego świata.

Najwybitniejsi artyści renesansu:

Filippo Brunelleschi-żyjący na przestrzeni lat 1377-1446, był jednym z najświetniejszych twórców odrodzenia. Rzeźbiarz, teoretyk, a nade wszystko architekt, wypracował nowy styl, oparty na zasadach geometrii, racjonalności, czystości formalnej, który zrewolucjonizował wizję zawodu artysty we Florencji pierwszej połowy XV wieku. Tam też można podziwiać jego główne dzieła: kopułę katedry Santa Maria del Fiore, kaplicę Pazzich, wnętrza kościołów Santo Spirito i San Lorenzo, Ospedale degli Innocenti.

Donato Bramante- żył w latach 1444-1514 zarówno architekt jak i malarz. Był jednym z wybitnych twórców renesansu. Jego twórczość pozostawała pod silnym wpływem architektury starożytnego Rzymu. Bramante rozbudowywał kościoły w Mediolanie (m.in. słynny Santa Maria delle Grazie), prowadził też prace przy zamku Vigevano. W 1499 r. rozpoczął pracę w Rzymie w służbie papieża Juliusza II, a w 1505 r. opracował projekt nowej bazyliki Św. Piotra w Rzymie. Jej plan w formie greckiego krzyża zwieńczonego w centralnym punkcie kopułą stanowił punkt wyjścia dla dalszych prac budowlanych. Bramante uczestniczył ponadto w rozbudowie pałacu watykańskiego. Jako malarz działał głównie w Mediolanie, gdzie wykonał freski w domu Casa Panigarola.

Leonardo da Vinci (1452-1519) był to włoski malarz, rzeźbiarz, architekt, konstruktor, teoretyk sztuki, filozof, wszechstronny i najdoskonalszy przedstawiciel renesansu. Uczeń A. del Verrocchio we Florencji, od 1472 członek cechu malarzy. Jest autorem licznych dzieł malarskich jak „Ostania wieczerza” czy „Mona Lisa”. Leonardo da Vinci obok działalności artystycznej i naukowej wiele pisał, czego najistotniejszym śladem jest Traktat o malarstwie zawierający m.in. uwagi dotyczące różnych rodzajów perspektywy, problematyki światła, koloru, konturu. Duże znaczenie w jego twórczości miały rysunki traktowane jako działania wspierające procesy badawcze. Uważany za geniusza ze względu na stworzone projekty maszyn u rządzeń.

Raffaello Santi żył w latach 1483-1520,podobnie jak Bramante był malarzem i architektem. Należał do czołowych przedstawicieli dojrzałego renesansu zarówno w malarstwie jak i w architekturze. Urodzony w Urbino, do 1502 uczył się malarstwa w Perugii u P. Perugina by pod koniec 1504 przenieść się do Florencji - tam poznał dzieła Leonarda da Vinci, które wywarły na niego olbrzymi wpływ. Za szczytowe dzieło Rafaela uchodzi Madonna Sykstyńska (ok. 1513), przeznaczona do kościoła św. Sykstusa w Piacenzie oraz Madonna della Sedia. Do dziś jest znany z takich dzieł jak obrazy Madonny z dzieciątkiem, "Szkoła ateńska”. Rafael w swojej pełnej harmonii sztuce po mistrzowsku godził chrześcijański światopogląd ze starożytnymi ideałami estetycznymi.

Michał Anioł, właściwie Michelangelo Buonarroti (1475-1564) Wykształcony we florenckim warsztacie malarza Ghirlandai, a w dziedzinie rzeźby w pracowni Bertolda di Giovanni. Jego działalność artystyczna jest związana z Bolonią Florencją a przede wszystkim z Rzymem gdzie twórczość artysty objęta została mecenatem papieskim. Główny temat rzeźb Michała Anioła stanowiła postać ludzka, w której artysta upatrywał głęboki sens metafizyczny. Pracował wyłącznie w marmurze, bez pomocy uczniów. Główne dzieła rzeźbiarskie: Pieta Watykańska, Madonna na schodach, Dawid. Odnośnie malarstwa: fresk w kaplicy Sykstyńskiej oraz Sąd Ostateczny.

Epoka Renesansu jak widać, była epoką wielkich artystów i równie wielkich talentów i geniuszy. Nastawiona bardziej na umysł ludzki, pozwoliła rozwinąć się człowiekowi i uwierzyć w jego siłę. Do dnia dzisiejszego to właśnie dzieła z tej epoki są najbardziej rozpoznawalne przez ludzi na całym świecie i cieszą się niesłabnącym zainteresowaniem.

---