ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA
W aktualnym stanie prawnym, zawierając związek wyznaniowy, nupturienci mogą jednocześnie wstąpić w związek małżeński podlegający prawu polskiemu (małżeństwo o podwójnym skutku). Oba tryby- jako równorzędne mogą być wykorzystywane według uznania samych zainteresowanych.
Procedura zawierania małżeństwa
I. CZYNNOŚCI PRZYGOTOWAWCZE - polegające na obowiązku złożenia lub przedstawienia kierownikowi USC niezbędnych dokumentów. Najistotniejszym z nich jest pisemne zapewnienie, w którym każdy z nupturientów oświadcza, że nie wie o istnieniu okoliczności, które wyłączałyby zawarcie małżeństwa
II. CEREMONIA ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTWA
-sprawdzenie przez kierownika USC tożsamości osób wstępujących w związek małżeński
-sprawdzenie tożsamości i pełnoletności świadków
-zapytanie stron przez kierownika USC, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo
-w wypadku twierdzącej odpowiedzi kierownik USC wzywa zainteresowanych do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci.
-ogłoszenie przez kierownika USC, że małżeństwo zostało zawarte.
III. REJESTRACJA MAŁŻEŃSTWA
W celu rejestracji zawartego jednocześnie z małżeństwem wyznaniowym związku cywilnego, duchowny-celebrans obowiązany jest do sporządzenia zaświadczenia potwierdzającego tę okoliczność, które podpisuje duchowny, świadkowie i małżonkowie.
II. Dodatkowe uwagi dotyczące zawierania małżeństw o podwójnym skutku
Nie każdy związek wyznaniowy może (nawet potencjalnie) - wywołać skutki prawne. Za skuteczne na gruncie polskiego prawa trzeba uznać każde małżeństwo cywilne zawarte jednocześnie z małżeństwem sakramentalnym ( z zachowaniem przesłanek konstytutywnych), o ile ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa - regulująca stosunki między państwem a Kościołem lub innym związkiem wyznaniowym - przewidują możliwość wywołania skutków prawnych.
W odniesieniu do Kościoła katolickiego podstawę normatywną daje konkordat, a w pozostałych przypadkach: przepisy ustaw regulujących stosunki naszego państwa z tymi Kościołami i związkami wyznaniowymi.Ograniczenie to pozwala wyeliminować uznawanie małżeństw zawieranych w ramach organizacji posługujących się nazwą kościoła (związku), abedących de facto sektami.
PRZESZKODY DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA
Polski ustawodawca wymienia następujące okoliczności - dotyczące obojga nupturientów - których istnienie uruchamia zakaz zawierania małżeństwa:
brak przepisanej granicy wieku (zasadniczo 18 lat w odniesieniu do obojga nupturientów, niezależnie od płci)
całkowite ubezwłasnowolnienie
choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (także wówczas, gdy spowodowała częściowe ubezwłasnowolnienie nupturienta)
pozostawanie w już skutecznie zawartym małżeństwie
stosunek pokrewieństwa (w linii prostej - bez ograniczenia stopnia, w linii bocznej zakaz dotyczy tylko rodzeństwa)
stosunek powinowactwa (jedynie w linii prostej)
istniejący stosunek adopcji, lecz wyłącznie między przysposabiającym a adoptowanym
Wymienione sytuacje muszą istnieć w momencie zawierania małżeństwa. Nie można jednak mówić o zakazie, gdy któraś z tych okoliczności ustanie - (poza biologicznym pokrewieństwem)
Niektóre z tych zakazów są usuwalne. Zatem mimo istnienia tych okoliczności, małżeństwo można zawrzeć (niewadliwie), ale wyłącznie za zezwoleniem sądu rejonowego.(jest nim również sąd opiekuńczy.)
USTANIE I UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA
Unieważnienie małżeństwa
Przyczyny te można podzielić na trzy kategorie:
1) Naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa - stanowi jedynie podstawę do unieważnienia związku, gdyż polskie prawo nie przewiduje w takich przypadkach sankcji bezwzględnej nieważności, ale wyłącznie potencjalną.
Małżeństwo zawartewbrew zakazowi może być bowiem pozbawione przypisanej mu cechy wzruszalności.
2) Zawarcie małżeństwa pod wpływem wady oświadczenia woli.
Rozszerzenie zakresu podstaw unieważnienia małżeństwa o wady oświadczeń zostało dokonane nowelizacją prawa rodzinnego w 1998r.
Małżeństwo może być unieważnione jeżeli oświadczenia zostały złożone :
a). w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli ( choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, nadużycie alkoholu,
narkotyków)
b). Pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony (partnera),
c). pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
3). Nieprawidłowe wykorzystanie instytucji pełnomocnika. art16KRO może również doprowadzić do unieważnienia małżeństwa.(.brak zgody sądu, nieważność pełnomocnictwa ze względu na niezachowanie formy, odwołanie pełnomocnictwa przed zawarciem małżeństwa)
Żądanie unieważnienia małżeństwa zawartego przez pełnomocnika nie może być skutecznie zgłoszone po podjęciu przez małżonków wspólnego pożycia.
3.2. Ustanie małżeństwa
Prawny stosunek małżeństwa może być zniesiony :
w naturalny sposób (śmierć jednego z małżonków)
w efekcie ingerencji sądu (orzeczenie rozwodu, unieważnienie małżeństwa)
SEPARACJA
Separacja ujmowana jest w dwóch płaszczyznach:
jako zjawisko faktyczne o pewnej doniosłości prawnej
jako sformalizowana instytucja prawa rodzinnego, wprowadzona w życie stosownym orzeczeniem sądowym.
Separacja faktyczna uzależnia wykorzystanie prawnorodzinnych instrumentów od tego, czy małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu, czy też żyją w rozłączeniu.
Separacja faktyczna wywołuje skutki w prawie spadkowym:
spadkodawca , który nie mieszkał ze zmarłym do dnia jego śmierci, nie uzyska uprawnienia do korzystania (w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku) z mieszkania zajmowanego przez spadkodawcę i urządzenia domowego
ustanie wspólnego pożycia pozbawia też dziedziczącego po zmarłym współmałżonku tzw. zapisu naddziałowego
Skutki orzeczonej separacji
Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba , że ustawa stanowi inaczej
Zniesienie separacji wymaga złożenia przez separowanych małżonków wspólnego wniosku o zniesienie separacji (który rozpatruje sąd okręgowy w trybie nieprocesowym).Wniosek ten jest wiążący dla sądu, który ma obowiązek wydać stosowne postanowienie.
Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki, a więc następuje powrót do stanu przed orzeczeniem separacji.
Wydanie orzeczenia znoszącego separację nie jest uzależnione od wykazania przez małżonków , że podjęli oni wspólne pożycie.
USTALENIE POCHODZENIA DZIECKA (MACIERZYŃSTWO, OJCOSTWO)
Biologiczne pokrewieństwo powinno być potwierdzone w sposób normatywnie określony.
5.1. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa
Kierownik USC w sprawach typowych zarejestruje jako matkę dziecka kobietę, o której poweźmie nie budzącą wątpliwości informację (zgłoszenie samych rodziców, lekarzy, położnych - art39PrASC), że to ona właśnie urodziła dziecko.
W sytuacjach wątpliwych (porzucenie dziecka przez nieznaną matkę, zamianie noworodków w szpitalu) Chodzi więc o ustalenie lub zaprzeczenie przez sąd rejonowy stosunku pokrewieństwa między określoną kobietą , a dzieckiem.
Dopiero przesądzenie kwestii macierzyństwa stwarza podstawy do ustalenia ojcostwa.
W wypadku nie ustalenia macierzyństwa mówimy o dziecku nieznanych rodziców, a dane do aktu urodzenia ustala sąd opiekuńczy( są to dane fikcyjne)
5.2. Ustalenie ojcostwa.
Przepisy prawa rodzinnego przewidują trzy wykluczające się sposoby ustalenia ojcostwa:
1) domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki - Jeżeli dziecko urodzi się w ramach trwania małżeństwa lub przed upływem trzystu dni od jego ustania, unieważnienia lub sądowego separowania małżeństwa - domniemywa się, że jego ojcem jest mąż (były mąż) matki tego dziecka
2) dobrowolne uznanie dziecka przez jego ojca - polega na osobistym złożeniu przez mężczyznę, który uważa się za ojca dziecka , oświadczenia przyznającego istnienie łączącego go z dzieckiem pokrewieństwa.
Oświadczenie to nie podlega w zasadzie żadnej weryfikacji i jest jednostronnym aktem woli.
3) sądowe ustalenie ojcostwa - Często zachodzi konieczność przymusowego ustalenia ojcostwa. Sprawy te mogą być wszczęte dopiero po urodzeniu dziecka, pozwanym jest mężczyzna , który obcował z matką dziecka w okresie : między 300-tnym, a 181-szym dniem przed jego urodzeniem (z obu krańcowymi dniami włącznie) za którym przemawia domniemanie.
NAZWISKO I IMIĘ DZIECKA
Imię i nazwisko identyfikują człowieka, między innymi jako podmiot prawa.
Uprawnienie rodziców do nadania dziecku imienia (imion)wynika z art50 i 51 PrASC.
Nazwisko dziecka jest z kolei pochodną sposobu ustalenia jego pochodzenia.
Ustawodawca przyjął wyjściową zasadę iż dziecko nosi nazwisko ojca ( niezależnie od sposobu ustalenia pochodzenia dziecka od mężczyzny).Jeśli do tego nie doszło, dziecko nosi nazwisko matki, chyba, że i ta jest nieznana.
W takiej sytuacji sąd opiekuńczy nadaje dziecku imię i nazwisko
Do prawnorodzinnych przyczyn zmian imienia lub nazwiska człowieka należą:
zawarcie, rozwiązanie lub unieważnienie małżeństwa
ustalenie pochodzenia dziecka lub dokonane w tym zakresie zmiany
nadanie dziecku nazwiska ojczyma
orzeczenie i rozwiązanie adopcji
Imię i nazwisko można również zmienić na podstawie ustawy o zmianie imion i nazwisk
MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE (USTAWOWY, UMOWNY)
Ustrój wspólności ustawowej
A. ogólna charakterystyka
Wspólność ustawową charakteryzują dwie cechy: wspólność dorobku i to wspólność o charakterze łącznym.
Dorobek małżonków stanowią przedmioty majatkowe nabyte indywidualnie lub wspólnie przez małżonków w czasie trwania wspólności
B. zakres odrębnego majątku każdego z małżonków
Do przedmiotów nie objętych wspólnością należą następujące przedmioty odrębnego majątku każdego z małżonków:
nabyte przez małżonka przed powstaniem wspólności
uzyskane w drodze dziedziczenia, zapisu, darowizny
służące do wykonywania zawodu nabyte z majątku odrębnego małżonka
odszkodowania ( np. za uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju, - ale z wyłączeniem rent)
C. zarządzanie majątkiem dorobkowym .
Zarząd majątkiem wspólnym obejmuje ogół czynności małżonków; faktycznych i prawnych odnoszących się do tego majątku.
Oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w zarządzaniu majątkiem wspólnym
D. Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania
W tym zakresie brak specjalnych reguł powoduje zatem pełne zastosowanie przepisów KC regulujących odpowiedzialność w sytuacji wielości wielu dłużników (art366 - 383).
Jeżeli zaciągną oni zobowiązanie dotyczace ich wspólnego majątku , w rachubę wejdzie często solidarna odpowiedzialność małżonków (art370KC)
Jeżeli natomiast jeden z małżonków zaciągnął dług, odpowiada co prawda sam, ale jego wierzyciel może żądać zaspokojenia z jego majątku odrębnego, jak również z majątku dorobkowego.
Zasada ta doznaje dwojakiego ograniczenia w zależności, :
czy wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności
czy też dotyczy majątku odrębnego (np. zapłata za remont samochodu nabytego przed zawarciem małżeństwa)
Wierzyciel może się wtedy zaspokoić z majątku odrębnego.
E. Ustanie wspólności
Wspólność ustawowa ustaje z chwilą: ustania, unieważnienia lub sądowego separowanie małżeństwa.
W czasie trwania związku może być zniesiona z następujących przyczyn :
wskutek umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej
z momentem uprawomocnienia się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu (całkowitym, lub częściowym) jednego z małżonków
Ustroje umowne ( odrębności)
Małżonkowie mogą wprowadzić umową ustrój:
wspólności rozszerzonej (w stosunku do wspólności ustawowej),
wspólności ograniczonej
rozdzielności majątkowej
Skuteczność powoływania się względem osób trzecich na którykolwiek z wymienionych ustrojów umownych zależy od tego czy fakt zawarcia intercyzy oraz jej rodzaj był tym osobom znany.
PRZYSPOSOBIENIE (POJĘCIE , RODZAJE, SKUTKI)
Przysposobienie (adopcja) ma na celu stworzenie zastępczego środowiska opiekuńczo - wychowawczego, upodobnionego maksymalnie - w zakresie normatywnych skutków jego funkcjonowania - do środowiska naturalnego.
Przesłanki adopcji
adoptować można jedynie małoletniego (osobę , która nie ukończyła jeszcze 18 lat i nie zawierała wcześniej małżeństwa)
przysposobienie ma na celu dobro dziecka ( adopcja spowoduje korzystne zmiany w dotychczasowej sytuacji psychicznej i materialnej małoletniego)
uzyskanie zgody dziecka na przysposobienie, o ile ukończyło 13 lat (albo wysłuchanie młodszego, jeśli pojmuje znaczenie adopcji)
Są to przesłanki pozytywne.
Przesłanką negatywną jest śmierć dziecka przed orzeczeniem adopcji.
Przesłanki dotyczące przysposabiającego.
przysposabiający musi złożyć do sądu wniosek o przysposobienie
adoptujący musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych
odpowiednia różnica wieku pomiędzy przysposabiającym , a przysposobionym
Zgoda rodziców .
Przysposobienie może nastąpić za zgodą naturalnych rodziców
Wymóg jest obligatoryjnie pomijany w wypadku :
pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej
gdy są nieznani
porozumienie z nimi napotyka przeszkody (ustalenie miejsca pobytu)
Rodzaje przysposobienia
Adopcja singularna - adoptować może osoba samotna, ale też pozostająca w związku małżeńskim
Adopcja biologicznego dziecka współmałżonka (nie ustają dotychczasowe więzi normatywne dziecka z rodzicem)
Adopcja pełna zwykła stanowi podstawową postać przysposobienia i wywołuje dwojakie następstwa :
- ustają prawne konsekwencje wynikające z naturalnego pokrewieństwa
powstają w to miejsce stosunki łączące od tej pory dziecko (i jego zstępnych) z adoptującym (i jego krewnymi).
Przysposobienie całkowite
Podstawę jego orzeczenia stanowi wspomniana wcześniej zgoda udzielona w formie blankietowej.
Stwarza większe szanse na utajnienie (rodzice naturalni i adopcyjni z reguły się nie znają)
Przysposobienia tego nie można rozwiązać.
Z urzędu sporządza się nowy akt urodzenia adoptowanego, podlegający utajnieniu
Adopcja niepełna - Przysposabiający może żądać ograniczenia skutków jedynie do poziomu nawiązania stosunków między nim samym, a dzieckiem, z wyłączeniem innych krewnych adoptującego.
OPIEKA
Przepisy Tytułu III KRO wyróżniają dwie postacie opieki :
1)nad małoletnim
2)nad osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną
ad1. Opiekę dla małoletniego ustanawia się we wszystkich sytuacjach, w których (niezależnie od przyczyn) żadnemu z jego rodziców nie przysługuje w ogóle władza rodzicielska, lub gdy rodzice dziecka są nieznani.
Opieka jest zatem instytucją subsydiarną względem władzy rodzicielskiej.
Etapy postępowania o ustanowienie opieki :
typowanie kandydata na opiekuna (mogą go wskazać sami rodzice małoletniego (np. w testamencie, jeżeli jest to niemożliwe sąd winien szukać kandydata w kręgu krewnych lub bliskich małoletniemu)
weryfikacja wytypowanego kandydata polega na sprawdzeniu , czy kandydat spełnia określone wymagania, nie może to być osoba nie dająca rękojmi należytego wywiązania się z obowiązków.
wydanie postanowienia o ustanowieniu opieki (w zasadzie wiąże dotychczasowego kandydata)
złożenie przez opiekuna przyrzeczenia po którym otrzymuje on stosowne zaświadczenie.
Prawna treść opieki .
W zakres opieki wchodzi :
piecza nad osobą i majątkiem pupila
reprezentowanie pupila
obowiązek wychowywania ( małoletniego - nie dotyczy ubezwłasnowolnienia.
Zwolnienie opiekuna .
Obligatoryjnie :
przeszkody faktyczne (np. bardzo zły stan zdrowia )
przeszkody prawne (pozbawienie władzy rodzicielskiej nad własnym dzieckiem)
gdy dopuszcza się czynów lub zaniedbań naruszających dobro pupila
ustanie opieki
Fakultatywnie:
na jego własne żądanie
Podstawowym skutkiem zwolnienia opiekuna jest konieczność ustanowienia nowego.
Przyczyny i skutek ustania opieki .
Opieka jako instytucja ustaje z mocy prawa z chwilą ustąpienia przyczyn jej ustanowienia :
małoletni uzyska pełnoletność
przywrócona zostanie władza rodzicielska co najmniej jednego z rodziców
uchylenie ubezwłasnowolnienia lub zamiana na częściowe
śmierć pupila.
Prawo Cywilne - ELEMENTY PRAWA RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO / III i IV semestr / ZR ®
1