Więź społeczna

Podstawowym elementem ludzkiego istnienia jest działanie. Wszystko co robimy, jest skierowane na nas samych bądź na innych ludzi. Ukierunkowanie naszych czynów na inne osoby jest podstawą do powstawania interakcji. Stanowi ona proces, poprzez który dana jednostka działa na inną osobę, ewentualnie odpowiada na przedsięwzięcia innej osoby. Interakcje społeczne charakteryzują się niezmierną elastycznością. Zmieniają się w zależności od obiektywnych warunków oraz jej obiektywnej interpretacji. Przyczyną zróżnicowania społecznych interakcji jest także subiektywne odczytanie znaczenia zachowania drugiego człowieka. Inaczej np. na tak samo obiektywnie rzecz biorąc, wyglądający uśmiech osoby, którą lubimy, uważamy za bliską a inaczej osoby uważanej przez nas za naszego wroga. U pierwszej jesteśmy skłonni doszukać się gestu przyjaźni, u drugiej zaś gestu wyśmiewania się, kpiny. Trzeba też przy omawianiu tej kwestii dodać, że sposób, w jaki staramy się wywołać u drugiej osoby określoną reakcję, a także skłonność do takiej samej a nie innej interpretacji nadanego w naszą stronę bodźca oraz rodzaj zachowania się w odpowiedzi na ten sygnał, są uwarunkowane przez naszą kulturę.

Interakcje społeczne są podstawowym elementem współtworzącym więź społeczną, która to najogólniej mówiąc wyznacza wszelkie formy życia społecznego. Więzią społeczną wg. J.Szczepańskiego nazywamy „zorganizowany system stosunków, instytucji i ośrodków kontroli społecznej, skupiający jednostki, podgrupy i inne elementy składowe w funkcjonalną całość zdolną do utrzymania się i rozwoju”. Więź społeczna może przybierać różne formy charakteryzujące się swoistą dla siebie trwałością i siłą złączenia więzi w całość. Owa siła i trwałość zależy od ilości i jakości komponentów składających się na dany rodzaj więzi.

Jednym z takich komponentów jest bezpośrednie lub pośrednie zetknięcie się osób w określonej przestrzeni i czasie, w wyniku którego uświadomiły one sobie istnienie drugiej istoty i posiadane przez nią cechy. Ten komponent nazywany jest stycznością przestrzenną. Aby pojawiła się bezpośrednia styczność przestrzenna musi zaistnieć tzw. odwzajemnione zauważenie się i zapamiętanie jakichś cech drugiej osoby. Oprócz styczności bezpośredniej może pojawić się styczność pośrednia, czyli taka, w której kontakt między osobami dochodzi do skutku za pomocą pośrednika. Cechą wspólną obu styczności jest wzajemne spostrzeżenie siebie jako potencjalnych kandydatów do dalszych kontaktów. Styczność przestrzenna stanowi warunek konieczny, lecz nie wystarczający do pojawienia się dalszych komponentów więzi społecznej. Należy przez to rozumieć, że nie każde wzajemne zauważenie się prowadzi do nawiązywania bliższych kontaktów. Nie sposób jej jednak nawiązać bez uprzedniej styczności przestrzennej. Kolejnym krokiem w rozwoju więzi społecznej jest łączność psychiczna. Jest to obustronne zainteresowanie się osób swoimi cechami, zapoczątkowane w momencie styczności przestrzennej.

Aby do tak rozumianej łączności doszło, każda ze stron musi dostrzec w drugiej takie cechy, które umożliwiają zaspokojenie jakichś jej potrzeb. Ponadto pomiędzy stronami musi dojść do porozumienia polegającego na zadaniu sobie sprawy z przyczyn zainteresowania, zaakceptowaniu ich i wyrażaniu zgody na bycie obiektem zainteresowania. Rezultatem łączności psychicznej jest zajęcie określanej postawy wobec partnera. Stwarza to niezbędną płaszczyznę do pojawienia się kolejnego komponentu więzi, czyli styczności społecznej, tj. ”pewnego układu, w którym zaangażowane są przynajmniej dwie osoby jakiejś wartości, która staje się podstawa styczności, jakieś wzajemne oddziaływanie dotyczące tej wartości”. Wyjaśniając wątki myślowe tworzące to określenie, trzeba zaznaczyć, że wzajemne oddziaływanie stron dochodzi do skutku z powodu wymiany wartości, czyli tego, co cenimy, co chcielibyśmy posiąść. Cechy osobowe jednostek, które się stykają schodzą zazwyczaj na plan dalszy. Wyróżnia się kilka typów styczności. W zależności od częstotliwości i czasu utrzymywania się wyodrębnia się styczności trwałe i przelotne. Ze względu na rodzaj wartości, stanowiącej ich podstawę, wyodrębnia się styczności rzeczowe i osobowe. Z uwagi na rodzaj potrzeby inspirującej daną styczność rozróżnia się styczności publiczne i prywatne. Wreszcie, dla pełnego obrazu należy wskazać na styczności bezpośrednie bądź pośrednie, dokonujące się za pośrednictwem jakichś środków wzajemnego komunikowania się (np.w formie wymiany listów).

Styczność społeczna jest podstawą do pojawienia się wzajemnego oddziaływania stron ze sobą kontaktujących się.

Wzajemnym oddziaływaniem określa się: systematyczne, trwałe wykonywanie działań skierowanych na wywołanie odpowiedniej reakcji ze strony partnera, który z kolei swoim zachowaniem wywołuje reakcję działającego.

Wzajemne oddziaływanie jest szczególną postacią działania społecznego.

Działaniem społecznym nazwiemy intencjonalne, sensowne zespoły czynności, podjęte dla osiągnięcia określonego celu przy użyciu skutecznych- w przekonaniu działającego- środków.

W działaniu społecznym, a także we wzajemnym oddziaływaniu, można wyróżnić następujące elementy strukturalne: podmiot (tj.osobę bądź zbiorowość działającą), przedmiot (tj. osobę bądź zbiorowość, na którą działanie jest skierowane), środki działania, metody działania, będące określonym sposobem stosowania środków i rezultat działania.

W związku z tym, że działanie społeczne zawsze zmierza do zmodyfikowania postawy osoby, która jest przedmiotem owego działania, najważniejszymi elementami są środki i metody. Spośród ogółu znanych i stosowanych metod można wydzielić postępowanie nastawione na perswazję i przymus.

Metody perswazyjne charakteryzują się oddziaływaniem w kierunku modyfikacji postaw przez bodźce zachęcające do pożądanego zachowania bez zagrożenia wartości cenionych przez przedmiot działania.

Metody negatywnego wymuszania, jak sama nazwa mówi, odznaczają się wywieraniem presji, pod wpływem której przedmiot zaczyna zachowywać się zgodnie z oczekiwaniem podmiotu. Dokonuje się to pod presją zagrożenia.

Zarówno działanie społeczne jak i wzajemne oddziaływanie, stanowi element niezbędny do pojawienia się kolejnego komponentu więzi tj. stosunku społecznego.

Przez stosunek społeczny należy rozumieć w tym ujęciu „...system unormowanych, wzajemnych oddziaływań między dwoma partnerami na gruncie określonej platformy”. Wyróżnia się dwa typy stosunków społecznych, tj. powstających na gruncie zależności obiektywnej i subiektywnej. Stosunki pierwszego typu wynikają z układu niezależnych od stron. Są one obwarowane rozlicznego rodzaju przepisami, regułami postępowania, na które strony nie mają większego wpływu.

Stosunki zaś drugiego wpływu opierają się na układach zależnych. Wzajemne zobowiązania stron kształtują się pod przemożnym wpływem ich woli. Stosunki społeczne, niezależnie od ich typu, są tymi komponentami więzi społecznej które wystarczają do uformowania się grup i innych zbiorowości społecznych. Jednym z istotnych elementów stosunku społecznego jest zależność.

Zależnością społeczną nazywamy taki układ między stronami, w którym strona B musi podporządkować się stronie A, gdyż A dysponuje wartościami ważnymi dla B. Cechą zależności społecznej jest brak równowagi pomiędzy „mocą” obu stron, tzn. jedna z nich ma większą moc, tj., dysponuje środkami zapewniającymi jej przewagę nad drugą.

Istnieją także siły formujące i podtrzymujące wieź społeczną. Zalicza się do nich: instytucje społeczne, kontrolę społeczną i organizację społeczną.

Instytucją społeczną nazywamy zespół urządzeń, w którym wybrani członkowie grup otrzymują uprawnienia do wykonywania czynności, określonych publicznie i impresjonalnie dla zaspokojenia istniejących potrzeb jednostkowych i zbiorowych i dla regulowania zachowań innych członków grupy.

Elementami składowymi stanowiącymi o istnieniu i funkcjonowaniu każdej instytucji są: urządzenia, uprawnienia i modele zachowań. Są one zależne od rodzaju potrzeb społecznych, jakie ma realizować dana instytucja. Poszczególne instytucje mają pewien zakres wspólnego terenu działania. Rodzaj zaspokajanej potrzeby przyjmowany jest za kryterium podziału instytucji na poszczególne typy.

Głównymi i zarazem tradycyjnymi instytucjami są:

1. instytucja rodziny,

2. instytucje edukacyjne,

3. instytucje religijne,

4. instytucje naukowe,

5. instytucje polityczne,

6. instytucje ekonomiczne,

7. instytucje medyczne,

8. instytucje militarne,

9. instytucje prawne,

10. instytucje sportowe.

Kontrola społeczna jest to system oddziaływań skłaniających jednostki do pożądanych zachowań. Aby kontrola społeczna mogła skutecznie się urzeczywistniać, winny zaistnieć następujące niezbędne warunki:

- dana zbiorowość społeczna musi żywić silne przekonanie co do

tego, jakie czyny są dobre a jakie złe;

- w danej zbiorowości musi funkcjonować określony system instytucji formalnych oraz nieformalnych.

Z powyższych uwag wynika, jak doniosłym elementem kontroli społecznej są normy i sankcje.

Organizacja społeczna jest to „...układ wzorów działania jednostek, podgrup i instytucji, środków kontroli społecznej, ról społecznych i systemów wartości, które zapewniają współżycie członków zbiorowości, harmonizując ich dążenia i działania, ustalają dopuszczalne sposoby zaspokajania potrzeb, rozwiązują problemy i konflikty wyrastające w toku współżycia - słowem - zapewniają porządek życia społecznego”.

Organizacja społeczna, niezależnie od jej rodzaju, ułatwia zachowanie określonego porządku w ramach danej grupy społecznej.

Zachowanie tego porządku umożliwia spełnienie się oczekiwań poszczególnych członków danej grupy co do wykonania przez nich określonych ról, jak też co do systemu sankcji i wartości z nimi związanych.

Na podstawie powyższych rozważań można wywnioskować, że bez istnienia więzi społecznych, społeczeństwo nie mogłoby prawidłowo funkcjonować.

---