UNIWERSYTET RZESZOWSKI

WYDZIAŁ PEDAGOGICZNO - ARTYSTYCZNY

INSTYTUT PEDAGOGIKI

Praca zaliczeniowa z przedmiotu Wybrane zagadnienia filozofii społecznej

Barbara Rutyna

II Pedagogika Resocjalizacja

Rok akademicki 2011/2012

WIĘŹ SPOŁECZNA

Pojęcie więzi społecznej jest definiowane w różny sposób przez różnych socjologów. Ogólnie można uznać, że to co łączy jednostkę z grupą, z daną zbiorowością, jej relacje, stosunki i zależności, to właśnie nazywamy więzią społeczną. Więzi, które tworzą się w grupie wynikają z świadomości przynależności jej członków, a przejawiają się w posiadaniu wspólnych wartości czy interesów, w pierwszeństwie interesów grupowych przed osobistymi, w identyfikowaniu się członków grupy z jej wartościami, przekonaniami i działaniami, a także w uznawaniu grupowych konformizmów. Pojęcie więzi społecznej jest często stosowane zamiennie z terminem: organizacja grupy. Częściej jednak uważa się więź społeczną, jako główny składnik grupy.

Więź społeczna została zdefiniowana i opisana przez Jana Szczepańskiego w dziele: "Elementarne pojęcia socjologii". Według niego termin ten oznacza zaplanowany i ukształtowany system stosunków między instytucjami, które sprawują kontrolę społeczną, a jednostkami i podgrupami w danej zbiorowości, tak aby tworzyły one spójną całość i nieustannie się rozwijały. Szczepański rozgranicza więź społeczną i organizację grupy, ale uważa że te terminy różnią się jedynie pod względem funkcjonalnym, dlatego można je traktować jako pojęcia tożsame. Funkcją więzi społecznej, która jest zorganizowanym systemem różnorodnych elementów składowych, jest zapewnienie danej grupie trwałości, postępu i rozwoju. Zadaniem zaś organizacji grupy, czyli również pewnego układu różnych składowych elementów, jest tworzenie i podtrzymywanie współżycia członków danej grupy.

Więź społeczna według Szczepańskiego pełni również inne ważne funkcje w grupie: zapewnia zaspokojenie podstawowych indywidualnych i zbiorowych potrzeb jej członków, jest gwarantem lojalności i uczciwości w grupie, uporządkowuje grupę od wewnątrz, organizuje ją, zapewnia jej spójność, pozwala podjąć współpracę z innymi zbiorowościami lub też przeciwstawić się im. Szczepański podejmuje się również opisu więzi społecznej, ujmując ją w sposób strukturalny, od strony stosunków, które panują między członkami grupy. Stosunek społeczny to układ czynności, świadczeń, obramowanych pewnymi normami, który jest wykonywany przez partnerów tego stosunku. Opiera się on na wzajemnych uprawnieniach i obowiązkach i na podstawie zależności członków. Zatem główne elementy, które wchodzą w skład stosunku społecznego to: podstawa zależności, układ obowiązków wzajemnych i uprawnień, czynności wykonywane przez partnerów. Podstawa zależności może być różna w każdym stosunku społecznym. Gdy mamy do czynienia z stosunkami pokrewieństwa, podstawą zależności będzie biologiczne czy też społeczne pochodzenie od siebie partnerów stosunku. W stosunkach sąsiedzkich podstawą zależności będzie bliskość zamieszkiwania. Zaś podstawą zależności w stosunkach służbowych jest zajmowane stanowisko w hierarchicznej strukturze zakładu pracy. Ogólnie można podzielić zależności na dwa rodzaje. Pierwszy z nich dotyczy zależności, które wynikają z pewnej struktury danej społeczności i jej funkcjonowania. Takie zależności określa się mianem zależności obiektywne, lub też sformalizowane, instytucjonalne i przedmiotowe. Drugi rodzaj zależności wynika z indywidualnych intencji, zamierzeń jednostki, stąd zwane są zależnościami intencjonalnymi. Występują one w stosunkach osobowych, nieformalnych, subiektywnych czyli podmiotowych. Więzi społeczne w grupie obejmują wielorakie stosunki społeczne, które jednej są podporządkowane jakiemuś jednemu, dominującemu i właściwemu tej grupie stosunkowi.

Kolejnym naukowcem podejmującym problematykę więzi społecznej jest Władysław Jacher, który opisuje ją w pracy "Więź społeczna w teorii i praktyce". Więź społeczna według niego jest gwarantem istnienia grupy społecznej. Zaś funkcjonowanie i organizacja grupy jest związana z jej integracją. Grupa bowiem może istnieć dzięki więziom, lecz być zintegrowana lub zdezintegrowana. Wpływ na poziom integracji grupy ma jakość więzi. Integracja i dezintegracja zależy przede wszystkim od organizacji tej grupy, od jej funkcjonalności, od panujących w niej norm i wartości. Więź społeczną, jako układ różnego rodzaju zjawisk społecznych, które składają się na życie grupowe jednostek, widzi R. Nisbet. Podkreśla on, wbrew integracyjnej koncepcji społecznych więzi, że więź społeczna odnosi się zawsze do grupy, i poza grupą nie istnieje. Więź, jako więź grupowa, zespala jednostki, jednoczy, integruje w jakąś całość społeczną, grupową. Nie można jej więc ujmować w skali makro - społecznej, ponieważ nie jest możliwe osiągnięcie takiej spójności w życiu całego społeczeństwa. Więź społeczna nie istnieje jako zjawisko autonomiczne, ale tylko w odniesieniu do konkretnej grupy.

Socjologia konwencjonalna ujmuje więź społeczną jako grupową świadomość, poczucie łączności, jedności, solidarności członków grupy. Jest to ujęcie psychospołeczne, które opiera się na angielskiej koncepcji identyfikacji jednostek z grupą. Już August Comte pisał o więzi społecznej jako o naturalnym dążeniu do współdziałania. Także Emil Durkheim poruszał kwestie więzi społecznej przyrównując ją do zbiorowej świadomości. Uważał że jest to zespół wierzeń, uczuć i idei, które charakteryzują daną zbiorowość, trwają w niej pomimo upływu czasu czy też wymiany pokoleń. Więź społeczna jest więc w takim ujęciu traktowana jako utożsamienie się jednostek z grupą społeczną. Przedstawicielem tego nurtu socjologii konwencjonalnej jest Theodore Newcomb, który przez pojęcie więzi społecznej rozumie podobieństwo idei, wartości, uczuć, nastawień jakichś jednostek w stosunku do danej rzeczywistości, do jakiegoś faktu. Chodzi tu więc o podobieństwo postaw.

Na gruncie polskiej socjologii ujęcie psychospołeczne reprezentuje Stanisław Ossowski. Wymienia on takie elementy więzi jak: kult wspólnych wartości, świadomość przynależności do danej grupy, identyfikacja z grupą, tendencja do zachowywania istotnych grupowych konformizmów, świadomość posiadania wspólnych, grupowych interesów i gotowość przedkładania tych interesów nad osobiste. Ossowski zwrócił uwagę na termin identyfikacji grupowej. Uważał, że jest ona potwierdzeniem realnego, uczestniczenia w grupie, utożsamienia się z nią. Za Zenonem Znanieckim Ossowski podkreśla tożsamość terminów "więź społeczna" oraz "intencjonalne współdziałanie". Więź społeczna może dotyczyć łączności jednostki z pozostałymi członkami grupy, może również polegać na identyfikacji jednostki z celami i postawami, które są w danej grupie postulowane. Podobnie rzecz ujmuje Turowski, który określa więź społeczną jako sieć stosunków i powiązań występujących w danej społeczności oraz nastawienie jej członków i grup do pełnienia określonych funkcji, kultywowania określonych wartości, ukierunkowania na wspólny cel.

Obok koncepcji psychospołecznej rozwinęło się strukturalne podejście do więzi społecznej. Odwołuje się ono między innymi do Henryka Spencera, który podkreślał istnienie w grupie wzajemnych zależności, które wynikają z pełnienia różnych ról społecznych, różnych funkcji w danej grupie społecznej. Uwzględnia się tu również podział pracy między ludźmi, który wiąże ich pewnymi stosunkami społecznymi. Przedstawicielami tego nurtu są M. F. Nimkoff i W. F. Ogburn. Odróżnili oni grupę społeczną od zwykłego statycznego zbioru ludzi, ponieważ grupę społeczną charakteryzuje występowanie wzajemnych interakcji między jej członkami, występowanie więzi i stosunków społecznych.

Durkheim wyróżnia dwa typy więzi społecznych: mówi o solidarności mechanicznej, opartej na jednorodności członków danej społeczności i ich kulturowych wzorców, oraz o solidarności organicznej, związanej z podziałem ról i stanowisk w pracy oraz ze współdziałaniem i współzależnością członków.

Podobny podział wprowadza Paweł Rybicki. Uważa on, że więź społeczna może się przejawiać na dwóch płaszczyznach. Pierwsza płaszczyzna dotyczy związków międzyludzkich wynikających z pochodzenia, więzów krwi, przestrzeni wspólnie zamieszkiwanej, posiadania wspólnej własności, wspólnego języka, kultury, terytorium, wspólnej organizacji życia zbiorowego. Druga płaszczyzna dotyczy aktów świadomości ludzkiej. Chodzi tu więc o poczucie łączności, przynależności, zależności od pozostałych członków grupy. Przejawia się w odpowiednich postawach, działaniach, zachowaniach jednostki i całej grupy. Paweł Rybicki definiuje więź społeczną jako zespół stosunków społecznych, które wstępują w danej grupie, a także postawy członków tej grupy. Więź społeczna wiąże ze sobą członków, uzależnia ich od siebie i przez to wymusza niejako podejmowanie przez nich pewnych świadczeń na rzecz pozostałych członków w grupie. Wyróżnia on trzy rodzaje więzi: naturalna, zrzeszona i stanowiona. Często podane typy więzi mieszają się i łączą w różnych grupach. Rzadko występują w jednorodnej, czystej formie, ale są takie grupy społeczne, które charakteryzują się jednak w sposób dominujący jednym rodzajem więzi. Grupy, których członkowie związani są ze sobą na zasadzie pokrewieństwa i pochodzenia, czyli najbardziej naturalne grupy społeczne jak rodzina, plemię, grupa etniczna, charakteryzują się więzią naturalną. Są to również grupy oparte na wspólności, np. środowisko sąsiedzkie, czyli naturalne otoczenie człowieka, środowisko w którym żyje. W środowisku lokalnym więzi społeczne kształtują się poprzez bezpośrednią styczność przestrzenną jej członków, postrzeganie obecności drugiego człowieka, oraz łączność psychiczną, a więc gotowość do nawiązywania kontaktów, utożsamianie się z innymi członkami.

Więź zrzeszeniowa to więź, która powstaje na zasadzie nieprzymuszonych związków, które tworzą jednostki dobrowolnie decydując się na przyłączenie się do danego zrzeszenia. Występują tu również pewne zależności, powiązania, które wymuszają odpowiednie działania. Więź zrzeszeniowa charakteryzuje więc różnego rodzaju związki i organizacje społeczne.

Wreszcie więź stanowiona, która jest antagoniczna do więzi zrzeszeniowej, polega na związkach między członkami grupy, narzuconych z zewnątrz, ustalonych odgórnie, bez grupy, narzuconych z zewnątrz, ustalonych odgórnie, bez dobrowolnego opowiedzenia się członków. Mamy tu do czynienia z ustawami prawnymi, państwowymi czy społecznymi, ale normami i wzorcami niepisanymi, które panują w danej społeczności i są obowiązujące. Zaliczmy tutaj takie grupy społeczne jak instytucje, placówki: oświatowe, wychowawcze, opiekuńcze, wojskowe, itp.

Najczęściej jednak w społeczności występują mieszane typy więzi społecznej. Dotyczy to zarówno wielkich społeczności narodowych, politycznych, gospodarczych, jak i mniejszych zbiorowości lokalnych.

Podkreślić należy, że każda zbiorowość, aby mogła trwać i się rozwijać, musi charakteryzować się więziami społecznymi. Więzi gwarantują jej wewnętrzną spójność, skupiają jednostki, wiążą ze sobą, identyfikują z grupą, zapewniają zaspokojenie ich potrzeb, gwarantują lojalność i szczerość. Oprócz więzi ważne są oczywiście w grupie jeszcze inne elementy. Grupa, aby się dobrze rozwijać potrzebuje odpowiedniej organizacji i uporządkowania. Człowiek od momentu narodzenia nieustannie występuje w jakiejś grupie. Najpierw staje się członkiem tej najbardziej naturalnej grupy społecznej jaką jest rodzina, później zaczyna wchodzić w kolejne grupy: koleżeńskie, uczniowskie, studenckie, zawodowe, polityczne, kulturowe, itd. Więzi wiążą z innymi ludźmi, ale też nadają sens życiu, są powodem radości, inspirują lub zmuszają do działania.

Bibliografia:

K. Olechnicki, P. Załęcki, Słownik socjologiczny.

J. Szczepański, Elementarne pojęcia socjologii.

J. Turowski, Socjologia. Małe grupy społeczne.

RZESZÓW 2012

5

---