Strefa sucha i półsucha
Kryterium klimatyczne: strefa sucha to obszar na którym suma opadów w ciągu roku jest niższa niż 250 mm w krajach śródziemnomorskich (w strefie półsuchej opady wzrastają do 500 mm), a 500 mm w Afryce S i Ameryce. Różnice granicznej wielkości opadów wiążą się z różnicami temperatur, od których zależy ewapotranspiracja
Wskaźnik suchości P/ETP mniejszy od 0,2
P - średnie roczne opady atmosferyczne
ETP - średnia roczna potencjalna ewapotranspiracja
Strefa sucha i półsucha
Obszary suche i skrajnie suche zajmują ok. 15-20 % powierzchni lądów, występują na wszystkich kontynentach, na różnych wysokościach: od obszarów położonych poniżej poziomu morza po wysokogórskie. Położone są w trzech strefach klimatycznych: umiarkowanej, podzwrotnikowej i zwrotnikowej.
Strefa sucha i półsucha
Rozmieszczenie strefy suchej na kontynentach
(w % powierzchni strefy suchej na świecie)
Afryka ok. 31,9%
Azja ok. 31,7%
Australia ok. 10,8%
Ameryka Północna ok. 12,0%
Ameryka Południowa ok. 8,8%
Europa ok. 4,9%
wg UNEP (1992)
Strefa sucha i półsucha
- warunki klimatyczne
małe i nieregularne opady, rocznie 200-250 (500) mm, w ciągu jednego dnia może spaść 80 mm, a nawet do 300 mm
intensywna insolacja
duże różnice temperatur między dniem a nocą - do 40°C, a na pustyniach chłodnych wysokie roczne amplitudy temperatury
małe zachmurzenie, wyjątek stanowią pustynie przybrzeżne, mgielne
Rozmieszczenie pustyń
- cyrkulacja atmosferyczna
Pustynie gorące występujące na obszarach zwrotnikowych, związane są ze specyficznym układem krążenia powietrza w strefie zwrotnikowej (komórka Hadleya)
W strefach zwrotników przez cały rok utrzymują się strefy wysokiego ciśnienia i słoneczna, bezchmurna pogoda. Napływające na te obszary gorące masy powietrza pozbawione są wilgoci, a w związku z tym opady mają charakter sporadyczny i nieregularny
Pustynia Sahara, Kalahari, Rub al-Chali, Gibsona, Wielka Pustynia Piaszczysta, Chihuahua
Rozmieszczenie pustyń
- kontynentalizm klimatu
kontynentalizm klimatu, w umiarkowanych szerokościach geograficznych (między 30° a 50° szer. geog. N i S) pustynie położone są wewnątrz kontynentów, z dala od oceanów i wiatrów przynoszących opady. Charakteryzują się zmiennością temperatury i chłodnymi zimami.
Pustynie Azji Środkowej, Patagonia
Rozmieszczenie pustyń
- zimne prądy morskie
pustynie nad oceanami, na zachodnich wybrzeżach kontynentów opływanych przez zimne prądy morskie
powietrze nad zimną wodą prądu jest chłodne i zawiera małe ilości pary wodnej
przy spotkaniu ciepłego, nasyconego wilgocią powietrza znad ciepłych wód oceanu z zimnym powietrzem, następuje kondensacja pary wodnej
ilość pary wodnej jest za mała do powstania opadów, tworzą się mgły
pustynia Namib - zimny prąd Benguelski, pustynia Atacama - zimny prąd Peruwiański
Typy klimatyczne pustyń
Typy pustyń
litologia i gleby
skaliste: arab. hamada
gruzowe
żwirowe: arab. serir, irań. reg, austr. gibber
piaszczyste: arab. erg, turk. kum
piaszczysto-żwirowe mong. gobi
ilasto-piaszczyste
ilaste: playa, turk. takyr
sołonczakowe: arab. sebka, szott, irań. kewir
lessowe
Typy pustyń
pustynie na obszarach wyżynnych i górskich
Pustynia kamienista
zależność form od budowy tektonicznej i litologii
powierzchnia pokryta blokami skalnymi i gruzem skalnym
strome zbocza ze żlebami
ostańce
przed niszczeniem skały chroni często powłoka czarnego lakieru pustynnego (tzw. czarna hamada)
u podnóża gór pedymenty i stożki napływowe
Typy pustyń
pustynie na obszarach wyżynnych i górskich
Pustynia żwirowa
płaskie obszary wyścielone pokrywą drobnych kamieni i żwirów
okruchy skalne szlifowane przez niesiony wiatrem piasek - graniaki
suche płaskodenne doliny
ostańce - góry wyspowe
Typy pustyń
pustynie występujące na nizinach
Pustynia piaszczysta
zbudowane są z wywiewanych ziarenek piasku i pyłu z powierzchni pustyni skalistej i żwirowej
zróżnicowane formy akumulacji: riplemarki, barchany, seify, wydmy poprzeczne i gwiaździste
Typy pustyń
pustynie występujące na nizinach
Obniżenia w obrębie pustyń zajmują płytkie, epizodyczne lub okresowe, słone jeziora lub bagna. Wysychające jeziora odsłaniają dno zbudowane z osadów mułkowych i ilastych
Scementowane solami równiny, często białe od wykwitów soli kuchennej czy gipsu. Po rzadkich deszczach obszary te zmieniają się w trzęsawiska
Azja
Azja Środkowa
Kotlina Kaszgarska: Takla Makan - jedna z największych pustyń piaszczystych
Ałaszan
wyżyna Ordos
równina Cajdam
Kotlina Dżungarska
płaskowyż Gobi
Kara-kum, Kyzył-kum, Małe i Wielkie Barsuki, Mujun-kum, Wołżańsko-Uralska
Bet Pak Dała (Step Głodowy)
Ustiurtu
Azja
Pustynie Półwyspu Indyjskiego
Thar
Thal
Azja
Pustynie Półwyspu Arabskiego
Rub al-Chali (650 tys. km2),
Wielki Nafud
Mały Nefud (Ad Dahna)
Al-Hasa,
Pustynia Syryjska
Negev
Półwysep Synaj
Afryka
Pustynie Afryki Północnej: Sahara wraz z Pustynią Arabską i Nubijską, pow. ok. 9 mln km2
pustynie skaliste: wyżyna Hoggaru z wulkanicznym masywem Ahaggar, góry Tibesti, wyżyna Ennedi, góry Pustyni Arabskiej i Nubijskiej
pustynie żwirowe (seriry): Serir Tibesti, Serir Kalansho
Afryka
pustynie piaszczyste: Pustynia Libijska, Wielki Erg Wschodni, Zachodni, Erg Igidi, Erg Szesz (Chech)
sebki lub szotty: Malghigh, al-Dżarid (Tunezja), al-Kattara (Egipt)
oazy: Tawat, Al-Kulaja, Farafara, Kufra, Siwa, Fezzan
Afryka
Pustynie Afryki Południowej
Namib - pustynia nadmorska
Kotlina Kalahari - pólpustynia
Wielkie Karru - pustynia górska
Australia
Pustynie Australii
Wielka Pustynia Piaszczysta
Pustynia Gibsona
Pustynia Tanami
Wielka Pustynia Wiktorii
płaskowyżu Nullarbor (wapienny)
Pustynia Simpsona (Arunta)
Ameryka Północna
Wyżyna Kolorado - Pustynia Pstra (Painted Desert), Pustynia Gila
Wielka Kotlina, Black Rock Desert, Painted Desert (Pustynia Pstra), Wielka Pustynia Słona
Pustynia Mojave
Pustynia Chihuahua
Pustynia Sonory, w Meksyku Altar
Ameryka Południowa
Atacama
Monte
puna - bezodpływowe wyżyny Puna Atacama z solniskiem Salar Arizaro, Salar de Uyuni
zimne pustynie miedzy Andami a Gran Chaco i Pampą, na Wyż Patagońskiej
1
1