Rodzaje pustyń


Rodzaje pustyń

Piasek transportowany za pomocą wiatru blisko powierzchni Ziemi, lub toczony po niej napotyka często przeszkody w postaci głazów, pagórków, gałęzi, czy choćby wystających krzaków. Powoduje to osadzanie się transportowanego materiału. Im dalej od obszarów wywiewania, tym transportowany materiał jest drobniejszy. W pierwszej kolejności osadzają się piaski gruboziarniste, następnie coraz drobniejszy materiał. Najdalej od miejsca wywiewania osadzają się pyły.

Pustynie są obszarami suchymi, na których średnia roczna suma opadów nie przekracza 250 mm i gdzie parowanie przewyższa ich wielkość. Zajmują one około 23 % powierzchni lądów, czyli około 35 mln km2. Podstawowymi przyczynami prowadzących do powstania obszarów pustynnych są:


Pustynie występują na wszystkich kontynentach (poza Antarktydą i Arktyką, gdzie można mówić o pustyniach polarnych) w trzech strefach klimatycznych - umiarkowanej, subtropikalnej i tropikalnej. Na obszarach pustynnych żyje tylko około 4 % ludności świata, a w celach uprawowych wykorzystuje się tylko 3 % ich całkowitej powierzchni. Pustynie na kontynentach zajmują różną powierzchnię, i tak w Australii stanowią one 45 % powierzchni, w Ameryce Północnej 10 %, w Ameryce Południowej 8 %, w Afryce Północnej 40 %, na Półwyspie Arabskim aż 95 %, w Azji Centralnej 50 %, zaś w Europie tylko 1 % (w obszarze położonym na północ od wybrzeża Morza Kaspijskiego). Obszary suche występują na różnych wysokościach: na nizinach nadmorskich, a także wysoko w górach.

Rodzaje pustyń

Typ krajobrazu pustynnego, rzeźba terenu, charakter osadów powierzchniowych, gleby oraz szata roślinna, zróżnicowane, a czasem bardzo odmiennie w poszczególnych obszarach pustynnych, pozwalają na wyróżnienie czterech podstawowych typów pustyń: kamienistych, żwirowych, piaszczystych i pylastych.

PUSTYNIA KAMIENISTA
Na obszarach suchych wywiewanie drobnego materiału z pokryw zwietrzelinowych, zawierających różnych rozmiarów materiał skalny prowadzi do powstania pustyń kamienistych, zwanych na Saharze hamada. Są to pustynie, których powierzchnia pokryta jest blokami skalnymi, porozcinana dolinami rzek okresowych. Pustynie kamieniste występują w obszarach niskich gór i pogórzy, gdzie nagromadzone są duże ilości materiału usypiskowego, złożonego na zboczach i u podnóży gór.

 

Pustynia skalista- hamada

0x01 graphic
 

Dominują w krajobrazie nagie skały, często ciekawie ukształtowane, oraz nagromadzenia grubego materiału w postaci skalnych bloków, okruchów o znacznej czasem miąższości. Szata roślinna jest uboga, miejscami pojawia się roślinność kserofitowa. Na skutek dużych dobowych różnic temperatury następuje obrywanie bloków skalnych. Gruz skalny podlega oszlifowaniu, natomiast drobniejsze okruchy wywiewane są przez wiatr. Większe pustynie kamieniste występują w Libii, Kazachstanie, oraz w Chinach.

PUSTYNIA ŻWIROWA
W podobny sposób tworzą się pustynie żwirowe zwane również serir, czy gobi. Jest to płaski obszar pokryty drobnymi kamieniami i żwirem, odznaczający się zwykle czerwoną barwą. Materiał budujący serir pochodzi z wietrzenia, oraz z nanosów rzecznych. Najbardziej znanymi pustyniami żwirowymi są: Pustynia Gobi w Mongolii, czy Pustynia Simpsona w Australii.

PUSTYNIA PIASZCZYSTA
W wyniku akumulacji piasku  powstają także pustynie piaszczyste, (ergi). Stanowią one obszar piaszczysty z licznymi wzniesieniami w postaci ruchomych wydm. Piaski na ergach są pochodzenia morskiego, lub rzecznego. Ergi podlegają ciągłemu przemieszczaniu w wyniku działalności eolicznej. Miejscami formy piaszczyste porośnięte są mniej lub bardziej gęstą szatą roślinną. Do pustyń piaszczystych zalicza się Wielki Erg Wschodni, Wielki Erg Zachodni, w północnej części Sahary, czy Wielką Pustynię Piaszczystą w Australii.

Pustynia piaszczysta-erg w Maroku

0x01 graphic
 

PUSTYNIA PYLASTAInnym typem pustyni jest pustynia pylasta (takyr). Jest to kotlinowate zagłębienie w obszarze pustynnym, o płaskim dnie zbudowanym z nagromadzonego przez płynące okresowo wody drobnoziarnistego materiału okruchowego (muły, iły). Takyr stanowi często dno bezodpływowego jeziora okresowego, wysychającego całkowicie w porze suchej. Wyschnięta powierzchnia jest twarda, silnie scementowana i mocno spękana. Płytko zalegające wody gruntowe ulegają wyschnięciu, i dochodzi czasem do wytrącenia soli. Nazwa takyr pochodzi z Turkiestanu. W innych regionach te same formy mają nazwy lokalne jak: playa (USA), kewir (Iran), czy sebka (Afryka Północna). Najczęściej jednak pustynie danego obszaru mają charakter mieszany występują różne ich typy, także odbiegające od tych podstawowych, jak np. ilasto-piaszczyste, lessowe, gruzowe, sołonczakowe, itp.

Pylasta pustynia(takyr) Karakum w Turkmenistanie

0x01 graphic

W Afryce Północnej i na Półwyspie Arabskim dominują pustynie skaliste, piaszczysto-żwirowe i piaszczyste, w tym piaski ruchome. W Azji Środkowej, w części południowej, przeważają pustynie piaszczyste z roślinnością krzewiastą oraz ilasto-lessowe lub takyrowe, zaś w północnej, ilasto-piaszczyste i gruzowe. W Azji Centralnej, na zachodzie, przeważają pustynie piaszczyste, w części środkowej skaliste i piaszczysto-żwirowe, zaś we wschodniej piaszczyste i piaszczysto-żwirowe. Na południu Afryki przeważają pustynie piaszczyste. W Ameryce Północnej i Południowej występuje duże zróżnicowanie typów w obrębie danego obszaru pustynnego, co jest konsekwencją zróżnicowanej budowy geologicznej. W Australii przeważają pustynie piaszczyste i piaszczysto-żwirowe.

PUSTYNIA LODOWA

Pustynia lodowa (pustynia polarna) to obszar praktycznie pozbawiony pokrywy roślinnej, występuje w strefie podbiegunowej. Obszar pustyni lodowej pokrywa lądolód, czyli gruba warstwa lodu przykrywająca wielki obszar ziemi, o grubości kilku kilometrów, który powstaje w warunkach klimatu polarnego. Na pustyniach polarnych przez cały rok obserwuje się temperatury ujemne (-20 do -50 stopni C.), opady wyłącznie w postaci śniegu (do 250 mm rocznie) oraz zjawisko dnia i nocy polarnej. Pustynie lodowe obejmują przeważające obszary północnych wysp i archipelagów w Arktyce, oraz prawie całą Antarktydę, w obrębie pustyni polarnej mogą występować stanowiska szczególnie odpornych roślin.

PUSTYNNIENIE
Niektóre obszary sąsiadujące z pustyniami w wyniku zmian klimatycznych, a także nieprawidłowej eksploatacji ziem uprawnych, podlegają procesowi pustynnienia, a więc przemianie ziem żyznych w jałowe, na których uprawa roślin jest niemożliwa. Ocenia się, że dziennie na Ziemi około 100 km2 nowych obszarów nabiera cech pustyni. Szczególnie jest to widoczne w regionie sahelu, pasa ciągnącego się na południe od Sahary. Aby chociaż w jakimś stopniu ratować tereny przed ekspansją pustyń, należy m.in.: