Słowniczek pojęć.
Funkcja socjologii - teoretyczna - opisuje i wyjaśnia badany przez siebie przedmiot zainteresowania - Praktyczna - (diagnostyczna - dostarcza praktykom wiedzy o pewnym wycinku rzeczywistości, prognostyczna - dostarcza wiedzy o następstwach działań ułatwia podejmowanie decyzji, socjotechniczna - formułowanie zaleceń, reguł )
Dwa etapy socjol. - przednaukowy i naukowy.
Znaniecki - humanistyczna socjologia indukcyjna. Przyjmował on że zjawiska społ oparte na postawach ludzkich ich wartościach dotyczących współżycia między sobą stanowią podstawę tej dyscypliny.
4 systemy - czyny i stosunki społeczny, osobowość i grupa społeczna.
Postawy praktyki socjologii. - subiektywne wartościowanie rzeczywistości zgodnie z własną postawą uczuciową, - aktualistyczną perspektywę tzn. dostrzeganie głównie tego co jest najbardziej palące i skupia uwagę, - przesadny optymizm w wyniku którego maleje lub zanika to co jest niewygodne co wydaje się niepotrzebne, - dążenie do tzw monizmu przyczynowego i myślowego, - posługiwanie się wieloznacznością terminów które traktuje się jako jednoznaczne, - rutyniarstwo w działaniu które z jednej strony jst potrzebne bo ekonomizuje energię ale z drugiej społecznie szkodliwe bo ogranicza szersze spojrzenie na pewne fakty.
Socjologia potoczna -jej wiedza nie wystarcza do tłumaczenia wszystkich zjawisk i faktów.
Socjologia naukowa - dąży do ścisłego obiektywnego ujmowania zjawisk, - stroni od sympatii i antypatii, - posługuje się terminami możliwie jednoznacznie określonymi, - zmusza do obserwowania badanej rzeczywistości
Teoria funkcjonalistyczna - nawiązuje do tradycji organicyzmu, ujmuje ona społeczeństwo jako system , całość składającą się z powiązanych wzajemnie elementów podsystemów. Elementy mają swoje specyficzne potrzeby i należy je zaspokajać dla utrzymania całego sytemu. Elementy negatywne takie jak alkoholizm itd.
Konflikt społeczny tj. brak zgody co do podstawowych wartości interesów grupowych, nie jest zjawiskiem patologicznym lecz pełni pozytywne funkcje prowadząc do postępowych zmian społeczeństwa.
Teoria wymiany społ. nawiązuje do tradycji behawioryzmu tj. do teorii zachowań ludzkich, interakcji wzajemnego oddziaływania jednostek na siebie. Społeczeństwo nie jest tu pojmowane jako swoisty całościowy system lecz jako sieć międzyludzkich wzajemnych oddziaływań, interakcji. (Nagroda za działanie w przeszłości)
Teoria działania społecznego - przyjmuje że działanie to podstawowy i ostateczny składnik życia społecznego. Jest ono rozumiane jako znaczenie przypisywane przez ludzi działających oraz przez tych do których działanie jest adresowane. D. społ. skierowane są ku innym ludziom i zarazem przez nich kształtowane. Maja wymiar instrumentalny tzn. stanowią środki do osiągania celu uzyskania korzyści przy minimalnych nakładach. (D bohaterów).
Społeczeństwo - jest kompleksem grup istniejących i krzyżujących się podporządkowanych jednej grupie dominującej ( narodowi państwu) Jest wielką zbiorowością terytorialną stanowiącą układ zamknięty, posiadającą własne odrębności. S jest wewnętrznie zróżnicowane pod wzgl. ekon., kulturowym, politycznym.
Struktura społeczna - jest to układ jego części składowych ich rozmieszczenie i powiązanie między sobą oraz społ. 5 ocen struktury społ. - s.s. jest składnikiem społecznej sytuacji który determinuje stosunki ludzkie, - ujmowanie struktury przez pewne klasy środowiska pozwala dostrzegać zainteresowania ludzi tych środowisk, klas odnośnie do ważnych w ich oczach stosunków społecznych, - porównywanie przeciwnych sobie lub różnych aspektów tej samej struktury w danym okresie lub różnych okresach historycznych ułatwia głębsze wniknięcie w system stosunków międzyludzkich,- wiedza o strukturze społecznej bardziej się pogłębia gdy dadzą się wyjaśnić różnice jej aspektów oraz przyczyny tych różnic, - istniejące w społeczeństwie struktury społeczne wpływają bezpośrednio na występujące w nim ideologie i programy społeczne. (dychotomiczne, gradacja prosta i syntetyczna) (klasy społeczne - podział.)
Struktura społeczno zawodowa - teoria ta polega na faktycznym wyróżnieniu w każdym społeczeństwie określonych zawodów, analizie ich właściwości i wydzieleniu kategorii społecznych. ( podział zawodów).
Grupa społ. - jest to zbiór ludzi obejmujący co najmniej trzy osoby i wskazująca w swoim współżyciu , postępowaniu jakąś organizację. Wyznaczniki grupy.( osoby, cele, idee, własne my, organ.)
Rodzina jest grupą złożoną z osób połączonych ze sobą więziami małżeństwa, rodzicielstwa, pokrewieństwa, powinowactwa lub adopcji. Jest grupa pierwotną i małą złączoną silną emocjonalną więzią w której występują częste i bezpośrednie kontakty. (Różnica od małych grup - nowy czlonek , brak przywódcy, podział pokoleniowy , intymne stosunki) . Poligamiczne - więcej niż 2 członków rodziny - (poliandrycznego, poligenicznej) monogamia - tylko dwóch. Endogamiczne - z tej samej g. społ. Egzogamiczne - z innej grupy. Przez strukturę rodziny rozumie się liczbę i jakość członków rodziny, układ ich pozycji i ról społ. przestrzenne ich usytuowanie, siłę i więzi łączące poszczególnych członków rodziny.
Naród - to grupa ludzi historycznie uformowanych na określonym etapie rozwoju elementów etnicznych, posiadająca zwarte terytorium, złączona możliwością wspólnego porozumiewania się, wytwarzająca swoistą kulturę Naród jest zbiorowością stanowiącą zamknięcie łańcucha rozwojowego - od rodziny poprzez ród, klan, plemię i lud. (przesłanki powstania narodu - ekonomiczne, społeczno-polityczne, geograficzne, idea ojczyzny.)
Tradycje - są to przekazywane treści świadomości obejmujące rożnego rodzaju obyczaje, poglądy, wierzenia, sposoby myślenia i zachowania, wzory postępowania. W każdej epoce historycznej istnieje określony kanon tradycji kulturowej w którym społeczeństwo wyraża swój stosunek do swojej przeszłości i który włącza do swojej świadomości społecznej jako dziedzictwo kulturowe.
Idee społeczne - z punktu widzenia ich roli w społeczeństwie dzieli się na idee wsteczne , konserwatywne, postępowe. Rozwój kontaktów między krajami we współczesnym świecie sprzyja natomiast przenoszeniu się idei z jednego do drugiego społ.
Opinia publiczna - jest swoista postacią świadomości społecznej obejmującą ogół poglądów wielkich odłamów społeczeństwa i grup społecznych na tematy aktualnie ważne dla danego społeczeństwa, zwłaszcza dotyczące problemów rozwiązywanych przez władze państwowe w ramach polityki wewnętrznej i zewnętrznej. Opinia publ. traktowana jest jako narzędzie wpływu na rządy.
Kultura - to system wartości norm i ideałów, w przeciwieństwie do cywilizacji traktowanej jako zespół procesów i osiągnięć materialno - technicznych. Kultura obejmuje: -wytwory materialne i duchowe ludzkości jej dorobek gromadzony i utrwalany w procesie historii stale wzbogacany nowymi dziełami twórczymi pracą wszystkich społeczeństw, wyrażających określony poziom rozwoju ludzkości .- całokształt historycznie ukształtowanych wartości, zasad i norm współżycia które stanowią podstawę wychowania. - całokształt wytworów duchowych ludzkości lub określonych społeczeństw, narodów. W socjologii przez kulturę rozumie się całokształt materialnego i duchowego dorobku ludzkości nagromadzonego utrwalonego i wzbogaconego w ciągu dziejów. Socjologa interesuje wpływ kultury na na życie społeczne a wpływ ten przejawia się przede wszystkim w socjalizacji ustaleniu wartości wzorów zachowań i modeli życia. Zależności między kulturą a strukturą społeczną może być rozpatrywana w aspekcie: - ilościowym - ukazującym powszechność partycypacji danej zbiorowości w preferowanej kulturze. - jakościowym - wskazującym głębokości tej partycypacji a zarazem jej twórczy bądź bierny charakter. - zakresowym - wskazującym dziedziny kultury objęte uczestnictwem przez daną zbiorowość. - merytoryczno - światopoglądowym -wskazującym ekspansję w danej zbiorowości światopoglądu waloryzującego określony ideał życia. Kultura stanowi ograniczone zespolenie aktualnego dorobku danej zbiorowości z dorobkiem wniesionym z zewnątrz. Każda kultura aktualnie istniejąca opiera się na dziedzictwie przyszłości. Kultura masowa tworzy ogół jednolitych wytworów kultury użytkowanych współcześnie przez wielkie, zróżnicowane masy odbiorców. Zjawisko k. masowej wywołuje wiele kontrowersji- zarzuca się obniżanie gustów estetycznych i pojęć moralnych, mieszanie się poziomów i gatunków artystycznych preferowanie rozrywki kosztem wartościowych treści ideowych i światopoglądowych. Wśród krytyków kultury masowej wyodrębnia się dwie grupy: Pierwszą reprezentującą tzw. podejście arystokratyczne tworzą ci którzy winią za ten stan odbiorców masy ich zdaniem niezdolne zrozumieć i oceniać dzieła wybitne. Drugą grupę reprezentującą tzw. stanowisko demokratyczne tworzą ci którzy posądzają i obwiniają środki masowego przekazu o zmowę mającą na celu utrzymanie mas w ciemnocie.
Osobowość - człowiek jest tylko członkiem takiej lub innej zbiorowości społecznej rodziny narodu lecz jest także osobą mającą swoiste życie wewnętrzne określoną wizję świata specyficzne dążenia i szczególny sposób na reagowanie na otaczające go zjawiska. Całokształty tych cech nazywamy osobowością. Osobowość ma na uwadze następujące pytania :- w jaki sposób dana jednostka ludzka wkomponowana jest w społeczeństwo, - co dana jednostkę upodabnia do innych ludzi, - w jaki sposób poszczególne zjawiska i procesy psychiczne jednostki wzajemnie na siebie oddziałują. Osobowość stanowi ważne i złożone ogniwa o łączącej świat psychiczny jednostki ze światem społecznym. Składniki osobowości: potrzeby motywacje, zainteresowania, poglądy wartości temperament, zdolności i inteligencje.
Typy osobowości - sangwinik to człowiek łatwo zapalający się ale i szybko gasnący , żywego usposobienia , aktywny, ale niewytrwały rozpraszający się zmienny w swych działaniach łatwo poddający się uczuciom gniewu, radości obrazy ale szybko zapominający. - choleryk - pobudliwy ale wytrwały. - flegmatyk jest mało pobudliwy, nie ulega gwałtownym uczuciom, wytrwały w działaniach rozpoczętych, pamiętliwy. - melancholii - słabo reagujący uczuciowo ale wytrwały w działaniu i uczuciu. - pykniczny - masywna budowa ciała , przysadkowaty, o krótkiej szyi, skłonny do tyci ulega na przemian skłonnością do depresji i wzmożonej aktywności, - asteniczny to człowiek chudy wysoki wątły o usposobieniu schizofrenicznym zamknięty w sobie nieufny wobec otoczenia. - dysplastyczny to człowiek o budowie nieregularnej nieharmonijnej o usposobieniu schizotymicznym. - introwertyk człowiek który całą swą energię obraca do wewnątrz . - ekstrawertyka na zewnątrz.
Makrostruktura - określa charakterystyczny dla danego społeczeństwa układ kategorii społ. w odpowiedni sposób ze sobą powiązanych , obejmuje także układ instytucji i dużych grup typu zrzeszeniowego np. partii politycznych. Makrostruktura ma istotny wpływ na osobowość ponieważ. - szanse jednostki na osiągnięcie cenionych wartości w życiu społecznym takich jak udział we władzy bogactwo, prestiż, - rodzaj podkultury i ideologii właściwej danej kategorii a kształtującej duchowe oblicze jej członków , - styl życia czyli zespół wzorów kulturowych wyrażających się konkretnym postępowaniem.
Mikrostruktura - tzn. grupy społ. w których człowiek się wychowuje i działa np. rodzina szkoła . Uczestnictwo człowieka w grupach pozostawia trwały ślad w jego osobowości one kształtują jego poglądy zainteresowania ideały nawyki .
Industrializacja - to zmiany w strukturze życia społecznego z zainteresowaniach ambicjach kręgach i perspektywach społecznych.
Urbanizacja - jest procesem społecznym i kulturowym wyrażającym się w szybkim wzroście liczby i rozwoju ośrodków miejskich na skutek koncentracji przemysłu i handlu. Powoduje ona napływa ludności wiejskiej do miast powiększanie się obszarów miejskich i wzrost udziału ludności miejskiej w całości zaludnienia. Proces ten przebiega w czterech zasadniczych płaszczyznach : - demograficznej (polega na przemieszczaniu się ludności) - przestrzennej ( zwiększenie obszaru miast )- ekonomicznej (wzrost liczby ludności pracujący w zawodach pozarolniczych) - społeczna (przyswajanie miejskiego stylu życia.)
Ruchliwość społeczna - jest to proces społ. polegający na zmianie przez jednostkę lub grupę ich miejsca w przestrzeni albo miejsca w układzie pozycji społecznych.
Obserwacja - pozornie jest metodą powszechnie używaną ponieważ większość z nas uważa że dysponuje określoną wiedzą o społeczeństwie zdobytą w rezultacie codziennych obserwacji ludzi. Jest to metoda bardzo czaso i pracochłonna , jej zaletą jest ta że jeśli jest bezpośrednia to ułatwia bardziej wnikliwe poznanie i zrozumienie zachowań ludzkich. Wadą obserwacji jest dążenie obserwatora do notowania zjawisk wyjątkowych mylne interpretowanie zaobserwowanych faktów brak ścisłości spostrzeżeń a także zawodność pamięci obserwatora.
Wywiad - jest metodą polegającą na prowadzeniu rozmowy z wybranym respondentem w której toku próbuje się uzyskać jego odpowiedź na pewien zestaw pytań. Wywiad jest jedną z najbardziej elastycznych i wnikliwych metod badawczych pozwalających szybko sięgnąć w przeszłość i odtworzyć subiektywną stronę życia ludzkiego. Zalety : - daje możliwość obserwowania respondenta w jego reakcjach na zadawane pytania, - pozwala określić poglądy motywy potrzeby aspiracje ludzi. Wady: - błędy sytuacyjne wynikające z niewłaściwego doboru miejsca czasu i sposobu prowadzenia wywiadu., - błędy o podłożu psychologicznym sprowadzające się do niekorzystnego oddziaływania prowadzącego wywiad na respondenta powodujące skrępowanie odpowiadającego w udzielaniu odpowiedzi. - błędy o podłożu socjologicznym wynikające z tzw. rozbieżności ról społecznych prowadzącego wywiad i respondenta, - błędy w zorganizowaniu wywiadu, niejasność i niekonkretność stawianych pytań.
Ankieta - jest sformalizowaną pisemną formą wywiadu. Ankiet należy współcześnie do najczęściej stosowanych technik badawczych. Zaletą ankiety jest szybkie tempo gromadzenia danych możliwość zebrania danych niedostępnych innymi technikami oraz zapewnienie anonimowości respondentom. Słaba stroną ankiety jest to że w każdej zbiorowości istniej odsetek osób nie będących w stanie wypełnić ankiety. Pomiar socjometryczny jest metodą pozwalającą na stosunkowo szybkie poznanie wzajemnych oddziaływań zachodzących między poszczególnymi członkami w małych grupach . Technika ta jest przydatna szczególnie w polityce kadrowej jeśli chcemy kształtować zespoły w których szczególną rolę odgrywają postawy współpracy i współdziałania .
Pomiar socjometryczny - pozwala określić zachowania i upodobania członków grupy zdolność do realizacji powierzonych zadań . Pomiar nie dostarcza jednak informacji o przyczynach tych zjawisk .
Testy i skale - są najbardziej specjalistyczną metodą poznania zachowań społecznych. Przeprowadza się je za pomocą przyrządów , zadań pytań sytuacji wywołujących określone obserwowalne i najczęściej mierzalne reakcje. Prowadzenie testów i sporządzanie skal wymaga specjalistycznego przygotowania. Zaletą testów i skal jest to że w porównaniu z innymi metodami znacznie ułatwiają prognozę zachowań określają uzdolnienia specjalne, sprawność ruchową , skłonność , cechy osobowości , inteligencję, wiedzę . Cechy które należy mierzyć powinny wynikać i być określone celami badawczymi. Sprawą socjometrii jest natomiast tak opracować i dobrać testy aby dały najlepsze wyniki przewidywania zachowań ludzkich.
Analiza dokumentów - polega na uzyskaniu informacji o społeczeństwie na podstawie badania wszelkich przedmiotów czy wytworów pracy ludzkiej które mogą być źródłem wiedzy wyjaśniającej zjawiska i procesy społeczne lub też są potwierdzeniem naszych sądów o tych zjawiskach. Dokumenty dzielimy na : - systematyczne (naukowe obejmują ksiązki fachowe, sprawozdania, raporty, - statystyczne - obejmują różne zestawienia i sprawozdania, - komplikacyjne -ksiązka telefoniczna, kartoteki.) - okolicznościowe - ze względu na swoją treść i formę mają subiektywny charakter nadany przez autora danego dokumentu. Metoda analizy dokumentów polega na tym że zawarte w tych dokumentach wypowiedzi osób poddane naukowej analizie pozwalają określić wyobrażenia wartości postawy dążenia nie tylko tych autorów ale całej zbiorowości. Dokumenty osobiste informują nas o postawach osób i zbiorowości wobec ideologii ustrojów programów.
Sprawozdanie z badań - zawiera określenie przedmiotu badań, charakterystykę procesu badawczego , prezentację wyników ilościowych i jakościowych, wniosków wynikających z badań.