UKŁAD NERWOWY

1. Funkcje układu nerwowego

• odbiór bodźców przez receptory

• przekształcanie bodźców na impulsy

• przewodzenie impulsów

• reakcja efektorów na impulsy

• regulacja i koordynacja pracy narządów wewnętrznych

2. Podział układu nerwowego

1. funkcjonalny

• somatyczny układ nerwowy

• autonomiczny układ nerwowy

• sympatyczny układ nerwowy

• parasympatyczny układ nerwowy

2. strukturalny

• ośrodkowy układ nerwowy

• mózgowie

• rdzeń kręgowy

• obwodowy układ nerwowy

• nerwy czaszkowe (12 par)

• nerwy rdzeniowe (31 par)

3. Podstawową jednostką strukturalną i funkcjonalną układu nerwowego jest włókno nerwowe.

Rodzaje włókien nerwowych:

1. rdzenne

2. bezrdzenne

3. nagie

4. Rodzaje nerwów

1. czuciowe (receptor → CUN)

2. ruchowe (CUN → efektor)

3. czuciowo-ruchowe (CUN ↔ ObUN)

5. Podział receptorów

1. eksteroreceptory

• siatkówka oka

• kubki smakowe

• nabłonek węchowy jamy nosowej

• skórne receptory dotyku, ucisku, ciepła, zimna i bólu

2. interoreceptory

• receptory stawowo-mięśniowe w ścięgnach, stawach i mięśniach

• wisceroreceptory

• narząd równowagi

6. Mechanizm przewodzenia impulsów

1. zadziałanie bodźca progowego (od jego natężenia zależy później częstotliwość impulsu nerwowego)

2. przewodzenie impulsu przez neuryt

• neuron jest pobudliwy gdy jego błona jest spolaryzowana - występuje potencjał spoczynkowy (-70mV), czyli wynik nierównomiernego rozmieszczenia jonów po obu stronach błony. W wyniku gradientu stężeń jony sodu wędrują do komórki, a jony potasu na zewnątrz, jednakże natychmiast działa wówczas zasilana energią z hydrolizy ATP pompa sodowo-potasowa, która przenosi te jony z powrotem

• po zadziałaniu bodźca następuje depolaryzacja błony na skutek lokalnego i chwilowego otwarcia się kanałów jonowych - pojawia się potencjał czynnościowy (+40mV)

• potencjał czynnościowy przesuwa się falowo wzdłuż włókna jako fala depolaryzacyjna - powstał impuls nerwowy przewodzony zgodnie z zasadą „wszystko albo nic”

• repolaryzacja, czyli odbudowanie potencjału spoczynkowego błony w skutek działania pompy sodowo-potasowej

7. Podział synaps:

1. ze względu na sposób przekazywania impulsu:

• elektryczna

• chemiczna

2. ze względu na rodzaj komórek je tworzących:

• nerwowo-nerwowe

• nerwowo-mięśniowe

• nerwowo-gruczołowe

3. ze względu na rodzaj wywoływanego efektu:

• pobudzające

• hamujące

Dyfuzja mediatorów w szczelinie synaptycznej jest powolna w porównaniu z falą depolaryzacyjną (tzw. opóźnienie synaptyczne), stąd w drogach nerwowych wymagających szybkiego przekazu ilość połączeń została zredukowana (cecha ewolucyjna).

8. Łuk odruchowy

bodziec progowy → receptor → neuron czuciowy → neuron pośredniczący → neuron ruchowy → efektor

9. Podział odruchów

1. bezwarunkowe (wrodzone)

• niezmienne, nie zanikają, charakterystyczne dla każdego

• odbywają się za pośrednictwem rdzenia przedłużonego i kręgowego i bez udziału świadomości

• są to m.in. instynkty, odruchy fizjologiczne i obronne

2. warunkowe (nabyte)

• zmienne, mogą zanikać, nie są charakterystyczne dla każdego

• odbywają się za pośrednictwem kory mózgowej i z udziałem świadomości

• podział:

• klasyczne

• badane przez Pawłowa

• bodziec obojętny wzmocniony bodźcem kluczowym wywołuje reakcję; po pewnym czasie bodziec obojętny przekształca się we wtórny bodziec kluczowy, który sam po wyeliminowaniu bodźca kluczowego wywołuje reakcję, która jednakże po pewnym czasie zaniknie

• Pawłow swoją tezę udowodnił na psach: psu podawał pokarm i jednocześnie zapalał światło - pies reagował wydzielaniem śliny. Proces powtarzano. Po pewnym czasie samo zapalenie światła bez podania pokarmu wywoływało wydzielanie śliny

• instrumentalne

• badane przez Thorndike'a

• opierają się na stanach motywacyjnych

• bodziec obojętny wywołuje reakcję, która zostaje wzmocniona bodźcem kluczowym; po pewnym czasie bodziec obojętny przekształca się we wtórny bodziec kluczowy, który sam po wyeliminowaniu bodźca kluczowego wywołuje reakcję, która jednakże po pewnym czasie zaniknie

• Thorndike swoją tezę udowodnił na psach: psu podawał rękę lub wydawał komendę głosową - pies reagował, ponieważ motywowany był nagrodą lub uniknięciem kary po wykonanej prawidłowo reakcji

10. Pawłow wyróżnił także:

1. pierwszy układ sygnalizacyjny

2. drugi układ sygnalizacyjny

11. Budowa mózgu

	NAZWA	BUDOWA	FUNKCJE
MÓZG	kresomózgowie	składa się z dwóch półkul połączonych spoidłem wielkim powierzchnia silnie pofałdowana (zwiększa to powierzchnię kresomózgowia do 2 m^2): występują zakręty (uwypuklenia) i bruzdy (wpuklenia) sześciowarstwowa kora mózgu w każdej półkuli występują płaty: skroniowy, czołowy, ciemieniowy i potyliczny	znajdują się w nim ośrodki umożliwia gnozje i praksje
	móżdżek	składa się z dwóch półkul móżdżku trójwarstwowa kora móżdżku uszkodzenia móżdżku powodują ataksję lub astenię	utrzymuje równowagę i pionową pozycję ciała dzięki integracji impulsów m.in. z ucha koordynuje złożone ruchy wytwarza tonus
	międzymózgowie	w jego skład wchodzi podwzgórze, przysadka mózgowa i szyszynka	koordynuje układ nerwowy i hormonalny znajdują się w nim ważne ośrodki motywacyjne: pokarmowy, pragnienia, agresji i ucieczki, termoregulacji, rozrodczy, które wpływają na stany motywacyjne: zdobywania lub ucieczki
PIEŃ MÓZGU	rdzeń przedłużony	od dołu łączy się z rdzeniem kręgowym, od góry przechodzi w most przechodzi przez otwór potyliczny wielki	znajdują się w nim drogi nerwowe i ośrodki kontrolujące ważne czynności np. wszystkie ruchy pokarmowe (np. połykanie, ssanie), oddychanie, ośrodek wazomotoryczny
	śródmózgowie		koordynuje pracę mięśni gałki ocznej

12. Ośrodki kresomózgowia

OŚRODEK	LOKALIZACJA	FUNKCJA
czucia	płat ciemieniowy	umożliwia odczuwanie największą reprezentację korową mają dobrze unerwiane części ciała np. język
ruchu	płat czołowy	największą reprezentację korową mają części ciała tworzące dokładne ruchy np. palce
ruchowy mowy	płat czołowy	umożliwia wydawania artykułowanych dźwięków jego uszkodzenie powoduje afazję język mówiony i język migowy pobudzają podobne ośrodki w mózgu, więc mówieniu towarzyszy często gestykulacja
ruchów pisarskich ręki	płat czołowy	koordynuje skurcze mięśni podczas pisania
słuchu	płat skroniowy	zawiaduje zmysłem słuchu
słuchowy mowy	płat skroniowy	umożliwia rozumienie słyszanych słów
wzrokowy	płat potyliczny	zawiaduje zmysłem wzroku
wzrokowy mowy	płat potyliczny	umożliwia rozumienie czytanych słów
nadrzędny mowy	przecięcie się płatów: potylicznego, skroniowego i ciemieniowego
kojarzenia	płat czołowy	umożliwia wyższe czynności intelektualne np. zapamiętywanie, analiza przyczynowo-skutkowa, system wartości, formułowanie sądów, samoświadomość, inteligencja, wyobraźnia, osobowość, kojarzenie faktów

13. Sen to odwracalny stan nieświadomości, który cechuje się zmienną aktywnością kory mózgowej. Sen przychodzi, gdy kora mózgowa zostaje pozbawiona dostatecznie silnych podniet (nie dzieje się nic, co wystarczająco zaprzątałoby naszą uwagę).

Przeciętne śnimy w tzw. fazie SEM, a co 90 minut na 15-20 minut wchodzimy w tzw. fazę REM:

1. faza SEM

• wolne ruchy gałek ocznych

• spadek tempa metabolizmu (spadek ciśnienia krwi i temperatury ciała o 0,5°C, zwolnienie oddechów, rytmu serca i przesuwania pokarmu przez jelita, zmniejszona produkcja moczu)

• wzrasta poziom niektórych hormonów np. melatoniny, rany goją się szybciej

• w zapisie EEG fale delta

2. faza REM

• szybkie ruchy gałek ocznych pod zamkniętymi i drgającymi powiekami

• nieregularny puls, oddechy, niekiedy mruczenie lub mówienie

• pojawiają się marzenia senne

• w zapisie EEG nieregularne fale beta

14. Budowa rdzenia kręgowego




CZĘŚĆ RDZENIA	OPIS
rogi przednie (brzuszne)	w nich skupienie neuronów ruchowych
rogi tylne (grzbietowe)	w nich skupienie neuronów czuciowych

15. Mózg i rdzeń kręgowy chronione są przez opony mózgowo-rdzeniowe. Budowa opon:

1. opona twarda

2. opona pajęcza

3. opona miękka

16. Budowa oka










1. gałka oczna

• błona włóknista

• twardówka

• rogówka

• błona naczyniowa

• tęczówka

• ciało rzęskowe

• naczyniówka

• soczewka

• siatkówka

2. narządy dodatkowe oka

• brwi

• powieki

• rzęsy

• spojówki

• narząd łzowy

• aparat ruchowy oka

17. Powstawanie obrazu

1. załamanie promieni świetlnych na rogówce i soczewce

2. skupienie promieni świetlnych na siatkówce, gdzie powstaje obraz:

• rzeczywisty

• pomniejszony

• odwrócony

3. w zewnętrznych częściach fotoreceptorów znajduje się rodopsyna, która pod wpływem światła rozpada się na opsynę i retinen; ten ostatni wywołuje impulsy elektryczne w błonie komórkowej receptora

4. przepływ impulsów nerwami wzrokowymi do ośrodka wzrokowego płata potylicznego kresomózgowia - impulsy z przyśrodkowej części siatkówki każdego oka przechodzą w skrzyżowaniu wzrokowym na drugą stronę, nie dotyczy to impulsów z bocznych części siatkówki każdego oka (w pręcikach i czopkach trwa wówczas odtwarzanie rodopsyny)

5. powstaje obraz trójwymiarowy

18. Akomodacja oka to przystosowanie oka do widzenia obiektów bliskich i dalekich poprzez skurcz mięśnia ciała rzęskowego, który powoduje, że soczewka zmienia kształt. Wyróżniamy:

1. punkt dali, czyli stan spoczynkowy (więcej niż 6m), odległość, od której oko nie akomoduje się i jednocześnie nie męczy

2. punkt bliży, czyli odległość od oka, od której obraz staje się nieostry

19. Budowa ucha

1. ucho zewnętrzne

• małżowina uszna

• przewód słuchowy zewnętrzny

• błona bębenkowa

2. ucho środkowe

• kosteczki słuchowe

• młoteczek

• kowadełko

• strzemiączko

• trąbka słuchowa

3. ucho wewnętrzne

• błędnik

• przedsionek

• trzy kanały półkoliste

• ślimak

20. Powstawanie dźwięku

1. odbiór fal akustycznych przez małżowinę uszną

2. przepływ fal przez przewód słuchowy zewnętrzny

3. wprawienie w drgania błonę bębenkową, do której przylega młoteczek

4. drgania młoteczka wprawiają w drgania kowadełko, a drgania kowadełka - strzemiączko

5. drgania strzemiączka wzmacniają drgania błony okienka owalnego, a w efekcie zaczyna drgać śródchłonka

6. w zależności od wysokości i natężenia dźwięków pobudzane są różne komórki narządu Cortiego

sygnały ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego; wyróżniamy: bodziec adekwatny - bodziec, który pobudza określony receptor, bodziec progowy - najsłabszy bodziec, który pobudza receptor, bodziec wyzwalający - bodziec, który wywołuje czynność instynktowną (np. pistolet → agresja, ubarwienie godowe → gotowość do rozrodu, widok pożywienia → głód)

grupa komórek lub narządów wyspecjalizowanych w odbieraniu bodźców

mięśnie lub gruczoły

SUN; steruje pracą mięśni poprzecznie prążkowanych, zależny od woli; mediatorem jest acetylocholina (ACh), włókna ruchowe są jednoneuronowe (informacja z SUN biegnie jednym neuronem i przekazywana jest na efektor za pomocą ACh)

AUN, inaczej wegetatywny układ nerwowy; steruje pracą narządów wewnętrznych, serca i gruczołów, niezależny od woli; mediatorami są acetylocholina i noradrenalina (NA), włókna ruchowe są dwuneuronowe (informacja z AUN biegnie jednym neuronem i przekazywana jest na drugi neuron za pomocą ACh, biegnie drugim neuronem i przekazywana jest na efektor za pomocą NA); brak włókien rdzennych

inaczej współczulny układ nerwowy; przyspiesza pracę narządów np. zwiększa liczbę skurczy serca, zwiększa częstość oddechów

inaczej przywspółczulny układ nerwowy; spowalnia pracę narządów np. zmniejsza liczbę skurczy serca, zmniejsza częstość oddechów

OUN; inaczej centralny układ nerwowy CUN; tkanka nerwowa tworzy w nim istotę szarą (skupienie ciał komórek nerwowych) oraz istotę białą (skupienie neurytów tworzących drogi nerwowe: wstępujące - z receptorów do mózgu i zstępujące - z mózgu do efektorów); skupione ciała komórek nerwowych w OUN to tzw. ośrodki (zawiadują określoną funkcją organizmu)

inaczej mózg; istota szara znajduje się na powierzchni (tworzy tzw. korę nerwową)

istota szara znajduje się wewnątrz

skupienie komórek nerwowych w obwodowym układzie nerwowych to tzw. zwoje

mają dwie osłonki

mają tylko osłonkę komórkową

nie mają osłonek

zespół włókien nerwowych w otoczce wewnątrztkankowej

odbierają bodźce ze środowiska zewnętrznego (bodźce eksteroceptywne)

odbierają bodźce ze środowiska wewnętrznego (bodźce interoceptywne)

odbierają bodźce od narządów wewnętrznych

różnica potencjałów na powierzchni błony i pod nią

szczelina synaptyczna ma 2 nm, więc impuls nerwowy przechodzi przez nią bezpośrednio

szczelina synaptyczna jest większa, więc impuls nerwowy dochodzi do błony presynaptycznej, w której znajdują się pęcherzyki synaptyczne zawierające mediator; pod wpływem działania impulsu pęcherzyki uwalniają mediator, który dyfunduje przez błonę postsynaptyczną i pobudza znajdujący się w tej błonie receptor, co powoduje powstanie impulsu w następnym neuronie

wydzielane mediatory (acetylocholina, adrenalina, noradrenalina lub dopamina) powodują w błonie dendrytów lub ciał komórek nerwowych (błona neurytów nie ma takiej zdolności) niewielkie zaburzenia polaryzacji spoczynkowej (różnica potencjałów nieco się zwiększa i wynosi ok. -30mV) - postsynaptyczne potencjały pobudzające (EPSP). Skutkiem jest zwiększenie wrażliwości błony. Takie pobudzenia można sumować w czasie i przestrzeni (np. duża ilość wyładowań w jednostce czasu lub wyładowania dochodzące do jednej synapsy z kilku neuronów), co powoduje możliwość zbierania częstotliwości. Jeśli suma ta osiągnie krytyczny potencjał depolaryzacyjny (inaczej potencjał progowy) powstaje fala depolaryzacyjna

wydzielane mediatory (GABA - kwas γ-aminomasłowy lub glicyna) powodują w błonie dendrytów lub ciał komórek nerwowych (błona neurytów nie ma takiej zdolności) niewielkie zaburzenia polaryzacji spoczynkowej (różnica potencjałów nieco się zmniejsza i wynosi ok. -80mV) - postsynaptyczne potencjały hamujące (IPSP). Skutkiem jest zmniejszenie wrażliwości błony (hiperpolaryzacja). Takie pobudzenia można sumować w czasie i przestrzeni (np. duża ilość wyładować w jednostce czasu lub wyładowania dochodzące do jednej synapsy z kilku neuronów), co pogłębia hiperpolaryzację

bodźce środowiska wywołujące odruchy warunkowe i bezwarunkowe, cechuje wszystkie zwierzęta

słowa symbolizujące bodźce wywołujące odruchy warunkowe, cechuje tylko człowieka

inaczej ciało modzelowate; zbudowane z istoty białej, znajdują się w nim drogi nerwowe, które umożliwiają koordynację pracy obu półkul

zdolności do rozpoznawania przedmiotów i zjawisk oraz ich oceny; uszkodzenie kory może powodować agnozje (nie możemy rozpoznać danego przedmiotu, zjawiska)

zdolności do wykonania zamierzonej i celowej czynności; uszkodzenie kory może powodować apraksje (nie możemy wykonać zamierzonej czynności np. zawiązania sznurowadeł)

zaburzenia koordynacji pracy mięśni szkieletowych

szybkie męczenie się mięśni

niewielkie impulsy odpowiedzialne za lekkie fizjologiczne napięcie mięśni szkieletowych

powierzchnia kory mózgowej zawiadująca daną funkcją

rozróżnia się kilka rodzajów np. afazja Brocka (chory rozumie mowę obcych, ale nie potrafi dobrać właściwych słów odpowiadając), afazja Wernickiego (chory nie rozumie mowy swojej lub obcych, ale potrafi płynnie mówić)

inaczej sen wolnofalowy lub sen głęboki

inaczej sen paradoksalny lub sen płytki

inaczej twardówka; najbardziej zewnętrzna; wyścieła elementy szkieletowe

inaczej pajęczynówka; środkowa; ogranicza przestrzeń podpajęczynówkową wypełnioną płynem mózgowo-rdzeniowym (również funkcja ochronna; w mózgu płyn występuje także w układzie komorowym mózgu, gdyż jest tam produkowany)

inaczej naczyniówka; najbardziej wewnętrzna; ściśle przylega do powierzchni mózgowia i rdzenia kręgowego; półprzepuszczalna (tzw. bariera krew-mózg)

chroni gałkę oczną

skupia promienie świetlne

adaptacja oka; znajduje się w niej źrenica, czyli otwór, przez który wpadają fale świetlne: zwiększenie natężenia światła powoduje zwężenie źrenicy, a zmniejszenie natężenia - rozszerzenie źrenicy (wszystko odbywa się dzięki mięśniom gładkim tęczówki)

odżywia komórki oka

skupia promienie świetlne, akomodacja oka

wytwarza impulsy nerwowe; zawiera światłoczułe receptory: czopki (mało czułe, pozwalają na rozróżnianie barw, tworzą obrazy ostre) i pręciki (bardzo czułe, nie pozwalają na rozróżnianie barw, tworzą obrazy nieostre); znajdują się na niej: plamka żółta (obszar, gdzie jest największe skupienie komórek receptorowych) i plamka ślepa (obszar, gdzie nie występują komórki receptorowe)

delikatna, przezroczysta błona pokrywająca rogówkę i wewnętrzną powierzchnię powiek; zwilżana jest przez wydzielinę gruczołów łzowych

składa się z mięśni zewnętrznych oczu (mięsień skośny i mięsień prosty); odpowiada za skoordynowane ruchy obu gałek ocznych

purpura wzrokowa

część białkowa

część niebiałkowa

inaczej trąbka Eustachiusza; łączy ucho środkowe z gardłem; wyrównuje ciśnienie po obu stronach błony bębenkowej

występują w nim elementy błoniaste wypełnione płynem - śródchłonką

o odchyleniu głowy względem pionu informuje ucisk drobniutkich węglanów i fosforanów wapnia (statolitów) na zakończenia nerwowe

o odchyleniu głowy względem pionu informuje ucisk drobniutkich węglanów i fosforanów wapnia (statolitów) na zakończenia nerwowe; podczas ruchów obrotowych możliwe jest ponadto określenie przyspieszeń kątowych

słuch umożliwia tzw. narząd Cortiego - orzęsiony nabłonek

1

10






















plamka żółta

plamka ślepa

---