WSTĘP DO PSYCH. OGÓLNEJ Z ELEMENTAMI HISTORII WSPÓŁCZESNEJ MYŚLI PSYCHOLOGICZNEJ A. Grochowska, R. Mackiewicz NOTATKI

Psychologia jako nauka w kontekście historycznym:

• Starożytność:

- zanim powstała filozofia:

- medycyna starożytnych Greków (początkowo magiczny charakter; Alkmeon, Galen i Hipokrates- medycyna naturalna)

- Platon był uczniem Sokratesa, wg niego dusza jest nieśmiertelna i składa się z 3 części: rozumnej (występuje u człowieka w głowie), szlachetnej (znajduje się też u zwierząt, w piersi) i zmysłowej (dolna część ludzi, zwierząt i roślin).

Zadaniem duszy jest dążenie do roztropności. Platon, podobnie jak Freud jest prekursorem psychologii dynamicznej. Najważniejsze cnoty (kardynalne) to mądrość, męstwo i panowanie nad sobą. Autor metafory z woźnicą: są dwa konie dobry i zły, musi być więc woźnica który nimi pokieruje, zadanie woźnicy pełni dusza. Platon opisał teorię form (idei) - mówił o istniejącej teoretycznie czystej formie, realne przedmioty są tylko odzwierciedleniem, czystej formy np.: setki kotów jakie widzimy są odbiciami idei „kotowatość'. Współczesne badania w psychologii poznawczej w zakresie kategoryzacji wykazują, że jest pewien prototyp (twór teoretyczny), który doskonale oddaje wszystkie cechy np. kota, którego możemy sobie wyobrazić, oraz jego kopie, które możemy zobaczyć.

- Arystoteles był uczniem Platona, ale stworzył własną filozofię. Jest nazywany ojcem psychologii. Dał początek teorii psychologii asocjacjonistycznej (psychologia atomistyczna lub elementu). Teoria ta zakłada że spostrzeżenia powstają w wyniku sumowania się wrażeń, a wrażenia łączą się ze sobą dzięki prawom kojarzenia:

* przez styczność w czasie - łączymy te elementy, które następują w pewnym czasie np. utwór muzyczny, dźwięki

* przez styczność w przestrzeni - łączymy elementy sąsiadujące

* przez podobieństwo

* przez kontrast

Asocjacja kojarzenie. W XIX w. asocjacjoniści uważali, że najważniejsze jest prawo przez styczność w czasie.

Tak jak mówił Arystoteles, tworzy się pamięć. Kiedy dwa bodźce występują razem to kojarzymy je i zapamiętujemy, gdyż tworzy się nowe białko między synapsami. Elementy łączą się przez kojarzenie, lub gdy wiążą się z nimi silne emocje.

• Racjonalizm i empiryzm:

- Kartezjusz dał początek psychologii bodźca reakcji i behawioryzmu, uważając, że wiele rzeczy jest mechaniczne. Badał organizmy zwierzęce i ich funkcjonowanie (psychologia porównawcza) fizjologiczne. Mówił o zachowaniach: racjonalnym i irracjonalnym i zauważył konflikt między tymi zachowaniami, co badał później Freud.

- Locke - empirysta; twierdził, że umysł tworzy ideę na podstawie doświadczeń zmysłowych

- Kant - racjonalista; twierdził, że kategorie są pewnym rodzajem form pozwalającym na pojęciowe pojmowanie przedmiotu

• Wpływ fizjologii i biologii (XIX w.):

- Helmholz - teoria widzenia barw, stworzył podstawy fizjologii słuchu, zmierzył szybkość impulsu nerwowego

- Hering - teoria widzenia barw i powidoków

- Weber, Fechner - niezależni twórcy prawa Webera-Fechnera

• Wczesna psychologia:

- Wundt - Lipsk, Niemcy; założył w 1879r. pierwsze laboratorium psychologiczne; psychologia eksperymentalna

- Tietchner - uczeń Wundta, początki psychologii amerykańskiej (1883r.)

• Darwinizm: wpłynął na to, jak przeprowadzano pomiary inteligencji. Różnice indywidualne można zmierzyć. Autorami pierwszych skal do badania inteligencji byli: Galton, Binet, Terman

• Funkcjonalizm:

- James - napisał najlepszy podręcznik psychologii

- Hall - założył Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne (1892), które do dziś wyznacza normy w psychologii

Strukturalizm Wundt	Funkcjonalizm James	Ewolucjonizm Darwin
Wczesne badania laboratoryjne nad elementami struktury psychicznej, introspekcja	Najważniejsze znaczenie mają akty i i funkcje procesów psychicznych a nie treści psychiki	Wyjaśnianie, w jaki sposób gatunki utrzymują się przy życiu i przystosowują do wymagań otoczenia- procesy doboru naturalnego

PODEJŚCIE	PRZEDSTA-WICIELE	GŁÓWNE MYŚLI	METODY	OCENA +	OCENA -
Fizjologiczne (Biologiczne)	Broca, Lashley, Hebb, Selye,	-Nasze zachowanie jest wyznaczone przez stany fizjologiczne organizmu. -Dziedziczność czy wychowanie?	Badanie pracy mózgu, układu nerwowego, hormonalnego, mięśniowego, krążenie i oddechowego	-Wiedza na temat pracy mózgu, funkcjonowania organizmu - Wiedza na temat dziedziczenia	-Spojrzenie na człowieka w ten sposób nie pozwala przewidywać -Złożoność czynników nie pozwala na wyjaśnienie zjawisk czystych
Behawiorysty-czne	Watson, Pawłow, Thorndike, Hull, Skinner	- Zachowanie człowieka jest wyuczone i przebiega w kategoriach bodźca reakcji. - Zachowanie jest w pełni zależne od wpływów środowiska	Badać możemy to co w pełni obserwowalne (to co obserwowalne obiektywnie istnieje). Eksperymenty laboratoryjne (często na zwierzętach)	- Do dziś istnieje psychoterapia behawioralna - Do dziś mówi się o procesach uczenia się	-Człowiek jest traktowany jako istota bierna, bez własnej woli - Nie zawsze możemy przełożyć zachowania zwierząt na zachowania ludzi
Psychoanali-tyczne	S. Freud, A.Freud, Klein, Erikson	-Scieranie się id i superego prowadzi do powstania ego - Charaktery: analny, oralny, falliczny, genitalny - Mechanizmy obronne - nieświadoma obrona przed lękiem - Freud podkreślał rolę nieświadomości, lęku, wczesnego dzieciństwa	Analiza marzeń sennych i wyobrażeń, hipnoza	- Indywidualne podejście do człowieka	- Nienaukowość, wyjaśnia zbyt wiele tymi samymi mechanizmami -Metody uniemożliwiają replikację
Poznawcze	Wertheimer, Piaget, Kelly, Heider, Festinger, Lewin, Neisser, Chomsky	- Procesy spostrzegania, pamięci, uwagi, twórczości, myślenia -Interesowało ich co pośredniczy między bodźcem a reakcją, czyli procesy umysłowe	Eksperymenty	- Zwrócenie uwagi na procesy pośredniczące	- Brak integracji (jest zbyt młody)
Humanisty-czne	Rogers, Maslow	-Rogers zajmował się strukturą JA i samorealizacją. Mówił o JA realnym i JA idealnym. Jeżeli rozbieżność jest duża utrudnia przystosowanie się. Jeśli pokrywa też utrudnia bo myślimy że jesteśmy idealni. -Maslow stworzył piramidę potrzeb	Wnioskowanie o zachowaniach z protokołów i klinicznej praktyki	- struktura „JA” - samorealizacja	-Nienaukowość, brak replikowanych badań

Definicje psychologii:

• Nauka o zachowaniu i procesach psychicznych (Myers, 2003, s. 22)

• Naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych (Zimbardo, 1999, s.11)

• Nauka o czynnościach człowieka i o człowieku jako ich podmiocie (Tomaszewski, 1975, s. 9)

• Nauka o procesach umysłowych i o zachowaniu (Kosslyn, Rosenberg, 2006, s. 4)

Cele psychologii jako nauki:

• Opisywanie

• Wyjaśnianie

• Przewidywanie

• Sterowanie

• Podnoszenie jakości ludzkiego życia

Barsalou - zajmował się kategoriami „athock” (nastawionymi na cele), mającymi cechy wspólne i nastawione na ten sam cel. Przedmioty athock są fizycznie nie podobne, ale łączy je cel. Np.: buty, śpiwór, jedzenie -można zabrać je na obóz wędrowny. Na początku kategorii athock wymienia się rzeczy najbardziej dla nas poznawcze, czyli te, które pierwsze przyjdą nam do głowy.

Ebbinghaus (1885) zapamiętywał długie ciągi bezsensownych sylab - były to pierwsze badania nad zapamiętywaniem i przechowywaniem materiału. Krzywa zapominania Ebbinghausa przedstawia procent zaoszczędzenia powtórzeń listy w ponownym jej uczeniu się w porównaniu z pierwszym uczeniem się tej listy.

Najwięcej zapominamy w pierwszych godzinach. Materiał kiedyś zapamiętany, przyswaja się szybciej niż nowy. Jest czas, kiedy umysł już nie zapamiętuje i myślimy, że już „umiemy”, jednak mózg dalej pracuje, po jakimś czasie następuje przyrost wprawy i po paru powtórzeniach dalej przyswajamy materiał. Jest to efekt „przeuczenia”.

Efekt zapamiętywania i późniejszego odtwarzania zależy od:

- długości materiału

- rozłożenia części materiału

- podobieństwa materiału A i B

- sensowności materiału

- stopnia oswojenia z materiałem

Interferencja retroaktywna - zjawisko pamięciowe polegające na tym, że uczenie się nowej informacji zakłóca pamiętanie podobnego materiału wyuczonego wcześniej.

Uwaga - mechanizm redukcji nadmiaru informacji, jest formalną cechą procesów poznawczych, mieści się miedzy spostrzeganiem, a pamięcią

- selektywność uwagi - zdolność wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji, lub ciągu myśli, kosztem innych

- wielkość zasobów - stała, ale indywidualnie zróżnicowana

- wytrzymałość

- odporność na dystrakcję (roztargnienie)

Zaangażowanie poznawcze

- ilość zasobów poznawczych, które człowiek przeznacza na wykonanie określonego zadania

- wielkość wysiłku poznawczego, jaki człowiek wkłada w przetwarzanie danej informacji

Koncepcja ograniczonych zasobów - człowiek ma ograniczoną możliwość przetwarzania informacji, które do niego docierają. Spośród natłoku komunikatów, wybiera te, które są dla niego najistotniejsze.

Zasoby uwagi
- wielkość „mocy przetworzeniowej” systemu poznawczego
- „energia” determinująca zdolność systemu do kontrolowania czynności i procesów poznawczych

• System konkuruje o zasoby

wykład - rozmowa

produkt A - produkty B, C, D...

• Niektóre czynności lub procesy wymagają dużych zasobów

pisanie pracy magisterskiej - decyzja o wyborze szamponu w sklepie

• Wielkość zasobów uwagi jest stała, ale indywidualnie zróżnicowana

Te informacje, na których jest skupiona uwaga, są przetwarzane drogą centralną - wymagają zaangażowania poznawczego są głębiej przetworzone, a tym samym lepiej zapamiętane. Pozostałe informacje - przetwarzane drogą peryferyczną.

Głębokość przetwarzania informacji (Craik i Lockhart, 1972)

- im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej zapamiętany

- im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej rozbudowane sieci powiązań z innymi informacjami

- trzy poziomy przetwarzania informacji: fizyczny, akustyczny, semantyczny

System poznawczy konkuruje o zasoby uwagi - skutki (eksperymenty)

• Simons i Chabris (1999)

- film - grupa grających w piłkę

- zadanie badanych - liczyć podania piłki

- obok graczy przechodzi goryl

- badani nie zauważyli goryla (liczyli podania piłki)

- stop-klatka - goryl najważniejszym elementem obrazu

• Neisser (979) , Becklen i Cervone (1983)

- biali i czarni zawodnicy przy piłce + kobieta z parasolką

Nagradzanie się:

- warunkowanie instrumentalne - np. robimy coś miłego po nauce

- prawo efektu - z wielu możliwych czynności będących „odpowiedzią” na nową sytuację, w jakiej znalazła się jednostka, utrwala się ta, której towarzyszy lub po której następuje, stan zadowolenia, satysfakcji (przyjemności)

• Uczymy się przez skojarzenia (styczność miejsca, styczność w czasie) - Arystoteles

• Uczenie się, że dwa bodźce występują razem - warunkowanie klasyczne - Pawłow

• Uczenie się kojarzenia reakcji z jej konsekwencjami - warunkowanie instrumentalne - Skinner, Thorndike Bb (b.bezwarunkowy)-> Rw-i (r.warunkowa instrum.) Bwz (b. wzmacniający) -> Rb (r. bezwarunkowa)

Prawo Yerkesa-Dodsona - opisuje zależność między pobudzeniem emocjonalnym (np. stresem, frustracją, motywacją) a poziomem wykonywania zadań (liczbą błędów). Jest to funkcja krzywoliniowa: do pewnego poziomu wzrost pobudzenia polepsza poziom wykonania (zmniejsza liczbę błędów), ale z dalszym wzrostem pobudzenia poziom wykonania obniża się.

Prawo Webera-Fechnera - prawo określające zależność pomiędzy siłą bodźców działających na organy zmysłowe człowieka, a siłą wrażenia wywołanego przez te bodźce. Przy wzroście bodźca siła wrażenia jest mniejsza, aby bodziec był silny musi powiększać się o ułamek Webera: I / delta I

Gdzie I - intensywność, delta I - przyrost wielkości bodźca wystarczającego do dostrzeżenia różnic.

Metody badań:

OBSERWACJA	EKSPERYMENT	TESTY PSYCH.	STUDIUM PRZYPADKU	SONDAŻ
To podstawowa metoda psychologiczna, polegająca na świadomym, planowanym i celowym spostrzeganiu zachowania się człowieka i rejestrowaniu przebiegu zjawisk i zdarzeń.	Wywoływanie zjawiska przez badacza w kontrolowanych warunkach w celu ustalenia zależności między zmiennymi	Testem psychologicznym jest pewna próba (zadanie), które wykonuje osoba badania. Ze sposobu jej wykonania badacz wnioskuje o natężeniu, w jakim dana cecha występuje u osoby badanej. Nie każdą próbę można uznać za test psychologiczny	Dokładny opis (a nie pomiar) dotyczący pojedynczej osoby „Naukowa biografia jednostki”	Badanie przeprowadzane za pomocą ankiet, zadawania pytań lub innych technik na próbie pobranej z populacji w celu zorientowania się w opinii publicznej
-Rejestrowanie faktów i ich wzajemnych powiązań bez ingerencji w przebieg zjawiska -Badacz musi mieć cel obserwacji, podstawy teoretyczne -Zalety - można przeprowadzać w każdych warunkach -Ograniczenia - niemożność ścisłego wydzielenia obserwowanego faktu od złożonych warunków otoczenia, badacz jest bierny -Rodzaje: naturalna, (w naturalnym środowisku) kontrolowana,( badacz obserwuje i dokonuje pomiarów) i uczestnicząca (polega na tym, że badacz \wchodzi w rolę osoby badanej i z tej pozycji obserwuje badane zjawisko)	Zmienna - jakaś wielkość, która może przybierać różne wartości Zmienna niezależna - warunek poprzedzający Zmienna zależna - rezultat - badacz musi mieć cel eksperymentu i podstawy teoretyczne. Jest aktywny i ingeruje w środowisko. -Zalety - kontrola, zależności przyczynowo-skutkowe, obiektywność, możliwość replikacji -Ograniczenia - zniekształcenie zachowania, nastawienie uczestnika, oczekiwania badacza	Test psychologiczny ma wartość diagnostyczną, gdy jest: *wystandaryzowany - zawsze powinien być stosowany w taki sam sposób *obiektywny - osoba testująca nie powinna mieć wpływu na wynik, jaki uzyska w teście osoba testowana *znormalizowany - jakie miejsce w całej populacji, ze względu na natężenie danej cechy, zajmuje osoba testowana, czyli należy mieć jakiś układ odniesienia (normę) *rzetelny - należy zadbać o to, aby pomiar dokonywany w teście był dokładny *trafny - należy zadbać o to, żeby test mierzył to, do czego został przeznaczony	Potrzebne jest do diagnozy i zaplanowania procesu terapeutycznego. Składa się z obserwacji wywiadów, testów, relacji…	Jest to metoda nomotetyczna - przeprowadzana na ogromnej grupie ludzi

Testy psychologiczne:

sprawnościowe - dotyczą badania sprawności umysłu (np. inteligencji)

inwentarze osobowości - dotyczą osobowości (badają np. lęk)

testy projekcyjne - opierają się na mechanizmie obronnym projekcji, człowiek rzutuje swoje pragnienia i lęki na np. obrazki

Proces badawczy: Sprawdzamy czy problem był już badany. Hipoteza jest przypuszczeniem, a nie założeniem

PROBLEM (teoria, hipotezy zmienne) METODA (osoby badane, narzędzia) WYNIKI (akceptacja/odrzucenie hipotezy, model statystyczny) ocena badania, dyskusje

Badania korelacyjne - poszukiwanie związków, badania eksperymentalne - poszukiwanie różnic

Dla kogo są testy psychologiczne?

• Zgoda osoby badanej (lub jej prawnego opiekuna) na badanie

• Poinformowanie o.b. o celu badania i o ewentualnych konsekwencjach

• Udzielenie o.b. informacji o teście - po badaniu

• Informacja o uzyskanym wyniku - tylko dla o.b.

• Zgoda o.b. na udzielanie informacji o wyniku osobom trzecim

• Obowiązek zabezpieczenia testu przez psychologa

Prawda jest zgodnością poznania ze stanem rzeczy

Zależność spostrzegania od kontekstu wewnętrznego:

-wpływ struktury poznawczej: sekwencyjny charakter spostrzegania - najpierw spostrzega się obraz, który następnie aktywizuje strukturę poznawczą organizującą dane zmysłowe;

-wewnętrzny kontekst wytwarza oczekiwanie co do sposobu widzenia przedmiotów i zdarzeń.

-Interpretacja figur dwuznacznych (figura i tło)

figura - zwykle dobrze określona swoim kształtem i miejscem w przestrzeni; jest jakby wysunięta ku przodowi; łatwiej jest zapamiętywana i wydaje się bardziej sensowna;

tło - bezkształtne; głównie służy pomocą w lokalizacji przedmiotu;

-podział na figurę i tło nie jest wewnętrzną właściwością odbieranej sytuacji bodźcowej, lecz zależy od zachowania się obserwatora.

-Nadawanie znaczenia

-iluzoryczny kontur trójkąta (efekt grupowania w procesie percepcji brakujących elementów figury)

-Dostosowywanie spostrzeganego obrazu do oczekiwania wytworzonego na podstawie posiadanej wiedzy

Zależność spostrzegania od kontekstu zewnętrznego:

-Złudzenie Ebbinghausa - dwa okręgi o tej samej wielkości otoczone jednolitym szeregiem okręgów różnego rozmiaru, spostrzegane są jako różne.

-Nie w każdej sytuacji spostrzeganie można wyjaśnić jako interpretację zdarzeń w procesie sekwencyjnym.

-koncepcja równoległego procesu przetwarzania (parelled distributed processing, PDP);

zakłada siłę połączeń między jednostkami, która tworzy określony wzorzec;

Eksperyment więzienny - przeprowadzony w 1971 roku przez Philipa Zimbardo na Uniwersytecie Stanforda eksperyment na grupie ochotników symulujący relacje społeczne między więźniami a strażnikami. Amerykański psycholog udowodnił, że ludzie zdrowi psychicznie w specyficznych warunkach wcielają się w role oprawców i ofiar. Powodów takich zachowań upatruje on nie w zaburzeniach ludzkiej psychiki lecz we wpływie otoczenia na jednostkę. Przez następne lata uczestnicy byli obserwowani - eksperyment nie wpłynął negatywnie na ich życie. Ze względu na to, że po tym wydarzeniu poddani zostali terapii - na której to dokładnie im wytłumaczono czego byli uczestnikami i świadkami. Jednostki wyselekcjonowane do eksperymentu były w pełni zdrowe psychicznie, a eksperyment odbył się w jednym miejscu, dzięki czemu, badani po jego zakończeniu, wyszli ze swoich ról, zdjęli mundury i wrócili do normalnego życia. Starania eksperymentatorów sprawiły, że nie czuli oni winy ani wstydu. Jednym z wniosków było też spostrzeżenie, że odgrywanie ról społecznych może wpływać na kształtowanie się osobowości jednostki, w szczególności w sytuacji, gdy nie ma ona możliwości zrzucenia schematu roli, lub gdy rola społeczna nie pozwala jej na margines swobody postępowania. Zaplanowany na dwa tygodnie eksperyment przerwany został już po sześciu dniach ze względu na brutalne zachowania osób, które przyjęły role strażników.

Eksperyment Milgrama "Skuteczność działania w nauczaniu" został przeprowadzony w latach 50-tych XX wieku na uniwersytecie w Yale. Badani zostali podzieleni na grupy "uczniów" i "nauczycieli". Nauczyciele otrzymywali polecenie, by za każdą nieprawidłową odpowiedź aplikować uczniom wstrząs elektryczny. Mimo okrzyków przerażenia uczniów, nauczyciele zwiększali bodźce elektryczne, polegając na wiedzy uczonych autorytetów, przeprowadzających eksperyment (oczywiście "nauczyciele" nie wiedzieli, że w rzeczywistości impulsy nie są przekazywane). Okazało się, że otrzymanie instrukcji doprowadziło do rezygnacji z części własnej odpowiedzialności.Wniosek z eksperymentu: człowiek posiadający władzę może w decydującym stopniu wpływać na zachowanie innej osoby, skłaniając ją nawet do działań niezgodnych z akceptowaną wewnętrznie hierarchią wartości.

Czy człowiek rodzi się dobry czy zły?

1. DOBRY

*John Locke, lekarz, filozof (tabula rasa - czysta tablica, wrodzona ciekawość - dziecko rodzi się nie wiedząc nic, stan natury)

*Jan Jakub Rousseau (natura vs kultura - dzieci powinno wychowywac się z dala od zgubnej kultury, szlachetny dzikus-wyidealizowana postać człowieka naturalnego, symbolizującego wrodzoną dobroć nie zepsutą przez cywilizację.

B) ŻYCIE CZŁOWIEKA JEST KRÓTKIE I BRUTALNE

* Tom Hobbs - Leviathan, determinizm (wszystkie zdarzenia mają zawsze swoją przyczynę) i materializm (jedynym realnym bytem jest świat materialny, zaś wszelkie idee są tylko wytworem psychiki człowieka), umowa społeczna (to koncepcja dotycząca genezy państwa i społeczeństwa, zakładająca, iż państwo powstało w wyniku dobrowolnej umowy między członkami społeczeństwa, ewentualnie między nimi a władcą. Ludzie zrzekli się swej naturalnej wolności w zamian za korzyści, jakie miało im przynieść istnienie państwa.)

C) ANI DOBRY, ANI ZŁY

* Pelagiusz

Rozwój - ciąg zmian, uporządkowanych, pozostających we wzajemnym związku ze sobą. Zmiany mogą być:

Uniwersalne - odnoszą się do każdego człowieka i powiązane są z wiekiem

*biologiczne dojrzewanie organizmu

*uniwersalne zmiany społeczne

•„Zegar społeczny określa kolejność doświadczeń kulturowych” - pewne procesy zachodzą w określonym momencie życia

Wspólne - dotyczą pewnej grupy ludzi (np. grupy pokoleniowej)

Indywidualne - właściwe tylko dla pojedynczych osób (np. zmiany wywołane czynnikami traumatycznymi).

Wzrastanie i dojrzewanie nie jest rozwojem !

Kohorta - grupa osób, która ma pewne wspólne doświadczenia

Pytania psychologii rozwojowej:

* P.E. Bryant, A.M. Colman:

Czy rzeczywiście w ciągu życia zachodzą istotne zmiany rozwojowe?

Co w zachowaniu człowieka podlega rozwojowi i kiedy zachodzą poszczególne zmiany rozwojowe?

Jeżeli przyjąć, że wiele form ludzkiego zachowania rozwija się zgodnie z określonym planem, to jaki jest mechanizm tego zjawiska?

* A. Brzezińska:

Co się rozwija? Po co się rozwija? Jak się rozwija? Dlaczego się rozwija?

Kryteria zmiany rozwojowej S. Krajewskiego:

•zmiana musi być względnie długotrwała, nie może być nagła i jednorazowa

•zmiana nie może być pojedyncza, ale musi być ciąg zmian

•ciąg zmian nie może mieć charakteru powtarzającego się cyklu

•zmiana powinna dotyczyć jakiejś wewnętrznie zróżnicowane struktury

•zmiana powinna mieć charakter względnie nieodwracalny

•zmiany powinny mieć charakter spontaniczny - ich przyczyny tkwią w samym układzie

Teorie typu A - model fazowe. (np. Erik Erikson- stadia rozwoju psychospołecznego)

Trzeba przejść jedną fazę, aby móc przejść do następnej, lepszej.

Teorie typu B - modele cykliczne. (np. Daniel Levinson- okresy rozwojowe we wczesnej i średniej dorosłości)

Cykle w których kolejna faza nie musi być lepsza od poprzedniej

Teorie typu C - modele sekwencyjne (np. Robert Siegler - teoria falowych zmian strategii uczenia się)

Są wynikiem zmian w doświadczeniu, a nie faz (nie muszą występować jedna po drugiej)

Teorie typu D - modele liniowe (np. Teoria społecznego uczenia się Bandury)

Proces nabywania i kumulowania doświadczenia (behawioryzm)

Teorie typu E - modele mieszane (np. Teoria Lwa Wygotsky)

Elastyczny system, zależą od wielu czynników, są nimi jeśli nie pasują do pozostałych modeli

okres prentalny - od 6 mies. dziecko różnicuje dźwięki mowy, potem lepiej uczy się tego samego języka

stadium noworodka - Adams, Courage, Mercer (1994): noworodki potrafią odróżniać kolor czerwony i biały, ale nie potrafią odróżniać białego od niebieskiego, zielonego i żółtego

LAD - organ językowy, struktura w mózgu, która pomaga nauczyć się języka

3,5 miesięczne dziecko ma świadomość stałości - przedmiot widziany wcześniej, po jego ukryciu ,pozostaje w pamięci dziecka

dziecko odkrywa że inni myślą około 5 roku życia (dziecięca teoria umysłu)

paradygmat habituacji - gdy dziecko patrzy się na coś długo, potem przyzwyczaja się i przygląda się temu krócej

Etapy rozwoju poznawczego wg Piageta

• Stadium sensoryczno - motoryczne (0 - 2)

Stałość obiektu

• Stadium przedoperacyjne (2 - 7)

Egocentryzm, niezdolność rozróżnienia światavfizycznego i psychicznego, centracja

• Stadium operacji konkretnych (7 - 11)

Pojęcie stałości, brak abstrakcji, logika indukcji, brak dedukcji

• Stadium operacji formalnych (powyżej 11vroku życia)

Problemy w teorii Piageta

1. Każdy etap rozwojowy jest kompletnym systemem

2. Stadium operacji formalnych nie jest do osiągnięcia przez wielu dorosłych

3. Czy istnieją dalsze stadia rozwoju?

4. Zbyt duży nacisk na logikę

5. Teoria Piageta w ogóle nie bierze pod uwagę emocji

6. Zaniedbywanie różnic indywidualnych

7. Zaniedbywanie wpływu społecznego, rozwojutechnologii, itd..

CZĘŚĆ CZY CAŁOŚĆ ?

Zasady Wertheimera:

Prawo bliskości ZR ZR ZR ZR

-elementy położone blisko siebie w porównaniu z innymi, bardziej oddalonymi elementami, tworzą figurę

Prawo podobieństwa

-elementy podobne są postrzegane jako pewna całość

Prawo wspólnej drogi

- elementy poruszające się w tym samym kierunku postrzegane są jako odrębna grupa

Prawo dobrej figury / dobrej kontynuacji

-gdy grupa zbudowana jest wedle jednolitej zasady, łatwiej ją wyodrębnić niż wówczas, gdy te zasady są różne łatwiej wyodrębnić układy, które tworzą linię zamkniętą, niż układy otwarte, preferowane są kształty proste, regularne

Prawo domykania

-system percepcyjny dodaje brakujące elementy i zamyka kształt niekompletnej figury

Prawo ciągłości

-spostrzegamy raczej łagodną całość wzorca niż rozdzielność; łatwiej spostrzegamy całość którą możemy dokończyć, niż poszczególne fragmenty

Prawo figury i tła (odwracalność)

-Indianin i Eskimos jako zamienne figury i tła, spostrzegamy tylko 1 rzecz, za jednym razem

-zmiana figury na tło zależy od nastawienia obserwatora

Prawo pregnancji

- dominację zyska organizacja najprostsza, wymagająca najmniej wysiłku fizycznego (minimum percepcji)

podejście z dołu do góry podejście z góry na dół

WYODRĘBNIANIE CECH: SYNTEZA PERCEPCYJNA:

spostrzeżenie doświadczenie, wiedza

integracja bodźce

proste elementy bodźca interpretacja (myślenie)

spostrzeganie

wyodrębnianie cech (doktryna „pojedynczego neuronu”) : podkreśla ważność integrowania prostych elementów bodźca dla całości spostrzegania; proces „ z dołu do góry” (bottom up); od receptora do wyższych części danego analizatora zmysłowego. Proste elementy przedmiotów łączą się ze sobą tworząc złożony obraz spostrzeganego przedmiotu Informacja dostępna na poziomie receptorów - analizowana na wyższych piętrach układu nerwowego Rozpoznawanie przez porównanie z wzorcem (poznawczą reprezentacją w pamięci) Detekcja niezmienników, czyli stałych właściwości spostrzeganego obiektu Rozpoznawanie za pośrednictwem komponentów PODEJŚCIE Z DOŁU DO GÓRY NIE WYJAŚNIA: Wpływu oczekiwań i kontekstu na spostrzeganie Roli doświadczenia (procesy pamięciowe) w poszukiwaniu i interpretacji (procesy myślenia) danych zmysłowych, zwłaszcza gdy informacja sensoryczna jest niepełna

synteza percepcyjna : (podejście konstruktywistyczne) podkreśla znaczenie tworzenia lub odkrywania przedmiotu w procesie organizacji percepcyjnej; łączy oczekiwania i nabyte doświadczenie zakodowane w strukturach poznawczych człowieka; proces „z góry na dół” (top down); pojęcie konstruktywistyczne szybka weryfikacja hipotez. Osoba spostrzegająca konstruuje poznawcze rozumienie (percepcję) bodźca wykorzystując nie tylko informację zmysłową, ale posługując się także innymi źródłami informacji (wiedza, oczekiwania) Doświadczenie (wiedza) zakodowane w strukturach poznawczych człowieka stanowi kontekst organizujący spostrzeganie Interpretacja docierającej stymulacji bodźcowej (myślenie, wnioskowanie: hipotezy i ich szybka weryfikacja) Spostrzeżenie

Oba wymienione podejścia nie wykluczają się wzajemnie, a wręcz dobrze się uzupełniają, zarówno w tak zwanym wariancie informacyjnym (information-processing) do procesów spostrzegania, jaki i wariancie ekologicznym.

Bufor sensoryczny

• Inne nazwy: pamięć sensoryczna, pamięć ultrakrótkotrwała, rejestr sensoryczny lub w odniesieniu do zmysłu wzroku i słuchu - pamięć ikoniczna i echoiczna.

• przechowuje w bardzo krótkim czasie (około 300 milisekund) pełny obraz spostrzeganego bodźca

• przechowywana informacja nie ma charakteru znaczeniowego - dotyczy tylko przestrzennej lokalizacji i fizycznych wymiarów bodźca

• lokalizacja przechowywanej informacji w pamięci sensorycznej - w centralnej części układu nerwowego (a nie na siatkówce)

Badania Sperlinga nad charakterem pamięci sensorycznej (1960)

• problem: ilość informacji, jaką osoba testowana jest w stanie przechować w pamięci podczas pojedynczej fiksacji oka, czyli w czasie krótszym niż 170 milisekund;

• prezentowano pojedyncze zestawy liter, od 3 do 12 elementów w zestawie, w czasie 50 milisekund;

• w wyniku badań stwierdzono, że liczba zapamiętanych liter waha się od 4 do 5, i to niezależnie od ich całkowitej liczby w prezentowanym zestawie;

• na tym etapie badań Sperling nie mógł stwierdzić nic na temat charakteru pamięci sensorycznej, ponieważ zaobserwowany zakres spostrzeżonych liter mógł się odnosić nie tyle do wzrokowego systemu sensorycznego, co do pamięci krótkotrwałej;

• problem: w jaki sposób badać wzrokowe przetwarzanie określonego zestawu elementów, jeżeli ograniczenia pamięci krótkotrwałej uniemożliwiają przypomnienie więcej niż 4 lub 5 elementów?

• osoby badane miały nazwać litery znajdujące się tylko w jednym z trzech rzędów, zależnie od pojawienia się jednego z trzech dźwięków: wysokiego, pośredniego lub niskiego; dźwięki te odpowiadały kolejno górnemu, środkowemu i dolnemu rzędowi liter;

• Sperling zastosował sekwencję prezentacji bodźców, w której sygnał dźwiękowy następował bezpośrednio po prezentacji zestawu liter;

• osoby testowane bezbłędnie odczytywały z pamięci odpowiedni rząd liter - przesuwały swoją uwagę na reprezentacji zestawu znajdującej się we wzrokowej pamięci sensorycznej;

• rezultaty badań wskazują, że pamięć ikoniczna zawiera wszystkie litery w zestawie; jeżeli jednak czasowa odległość dźwięku następującego po ekspozycji bodźców zwiększa się (np. przekroczy 1 sek.), wówczas badani są w stanie odtworzyć tylko 50% spostrzeżonych liter; obraz bodźca w pamięci ikonicznej utrzymuje się bardzo krótko, w czasie 250-300 milisekund;

• czas trwania procesu przeglądania obrazu zestawu liter wraz z identyfikacją każdej litery i magazynowaniem w pamięci krótkotrwałej jest w sumie dłuższy niż czas przechowywania tego zestawu w pamięci sensorycznej; dlatego właśnie osoba badana mogła w krótkim czasie trwania tego obrazu odtworzyć niewielką liczbę jego elementów;

• określenie właściwości pamięci sensorycznej okazało się możliwe po zastosowaniu procedury metodologicznej omijającej ograniczenia pamięci krótkotrwałej

• W ciągu każdej sekundy dociera do nas 100 miliardów bitów informacji, zapamiętujemy 100 bitów.

Wyodrębnianie cech, Hubel i Wiesel (1979)

• Badania fizjologii układu nerwowego: wyodrębnianie cech - kluczowa zasada przetwarzania wzrokowego

• Specyficzne neurony kory wzrokowej w mózgu reagują na zmieniającą się stymulację prezentowaną do specyficznych obszarów siatkówki odpowiadających tym neuronom

• Każdy neuron korowy przypisany do pola recepcyjnego na siatkówce

• Neurony (detektory cech) reagują na linie, kąty, ruch, barwy

• Integracja: w obszarze asocjacyjnym wzrokowej części kory mózgowej

• Konorski: jednostki gnostyczne; integracja w obszarach asocjacyjnych kory mózgowej - stwierdził, że organizmy spostrzegają takie jednostki, które są ważne ze względu na przetrwanie np. żaba ma detektor owadów i bociana.

Rozpoznawanie za pośrednictwem komponentów, Biederman (1987)

• Jednostki percepcyjne - geony - sześciany, walce, kliny, stożki, kule i ich odpowiedniki o zakrzywionych kształtach

• Geony są proste i niezmienne ze względu na punkt widzenia (czyli rozróżnialne z różnych punktów widzenia)

• Rozpoznanie przedmiotu przez porównanie z wzorcem

Niezmienniki  - stałe cechy spostrzeganych obiektów (invariants) - dzięki ich detekcji możliwe jest rozpoznawanie przedmiotu w sytuacji, kiedy jest on niekompletny (częściowo zakryty, zniekształcony); wysoka tolerancja na takie zmiany w rozpoznawaniu przedmiotu wskazuje na dużą wrażliwość systemu percepcyjnego w wykrywaniu niezmienników.

Konstruktywizm:

• Spostrzeganie zależy od posiadanej i ciągle aktualizowanej wiedzy

• Sposób widzenia świata jest konstruowany w umyśle człowieka

• Rzeczywistość jest tworzona przez człowieka. Może on dowolnie wyodrębniać w niej różne figury, czyli różnie organizować docierającą stymulację bodźcową

• Na założeniach konstruktywizm sformułowano prawa psychologii postaci dotyczące organizacji spostrzeganej rzeczywistości. Opisują one zjawisko grupowania percepcyjnego - jeżeli elementy spostrzeganego bodźca są tylko zgrupowane, to spostrzegamy je jako jedną większą figurę.

Złudzenia percepcyjne :

• Są spostrzeganiem zależności między elementami bodźca w sposób niezgodny z fizyczną rzeczywistością.

• Dostarczają one argumentów przemawiających za złożonym przetwarzaniem informacji w procesie spostrzegania prostych sytuacji bodźcowych.

• Występują, gdy: sytuacja bodźcowa jest wieloznaczna, brakuje kluczowych informacji, składniki są w nieoczekiwanych relacjach, nie występują znane nam wzorce.

Złudzenie torów kolejowych (złudzenie Ponzo):

• Równoległe odcinki są jednakowej długości , jednak spostrzega się górny odcinek jako dłuższy od dolnego. Złudzenie to można wyjaśnić w oparciu o nieświadome wnioskowanie na podstawie dwóch przesłanek:

• przedmioty tej samej wielkości w obrazie na siatkówce mają różną wielkość ponieważ wraz z oddaniem się jednego z tych przedmiotów w przestrzeni jego wielkość się zmniejsza (przesłanka ta jest ogólna i odnosi się do wiedzy nabytej w ciągłym kontakcie człowieka ze środowiskiem);

• długości przedstawionych odcinków, z których pierwszy znajduje się dalej od drugiego, w obrazie na siatkówce są takie same (przesłanka ta jest szczegółowa i odpowiada konkretnej sytuacji bodźcowej).

Pokój Amesa:

• Schemat pokoju ma kształt trapezoidalny, jednak jest spostrzegany jako prostokątny. Doświadczenie wytwarza w reprezentacji poznawczej schemat standardowego pokoju. Błędne założenia decydują o złudzeniu.

Złudzenie Księżyca:

• Kiedy patrzymy na księżyc nisko nad horyzontem, wydaje się nam on bardziej oddalony, a więc większy niż w zenicie.

Złudzenie Muellera-Lyera:

• Nasze doświadczenie z narożnikami pomieszczeń lub budynków przyczynia się do spostrzegania linii pionowej budynku po lewej stronie jako bliższej, a zatem krótszej. Linia pomieszczenia po lewej stronie wydaje się natomiast bardziej oddalona, a więc dłuższa.

Wyższy niż szerszy?

• Względna wysokość przyczynia się do złudzenia, że linie pionowe wydają się nam dłuższe od linii poziomych o tej samej (obiektywnie) długości.

Powidok - obraz następczy spostrzegania; podobny do pamięci sensorycznej pod tym względem, że pobudzenie analizatora zmysłowego trwa jeszcze przez chwilę po zakończeniu działania bodźca;

Teoria detekcji sygnałów:

ROZPOZNANIE SYGNAŁU

TAK NIE

TAK trafienie chybienie

NIE fałszywy alarm poprawne odrzucenie

Detekcja sygnałów:

• Reakcja na sygnał - trafienie

• Brak reakcji na szum - poprawne odrzucenie

• Brak reakcji na sygnał - chybienie

• Reakcja na szum - fałszywy alarm

Teoria detekcji sygnałów:

• Rola oczekiwań w detekcji sygnałów: Duża szybkość i dokładność detekcji bodźców zlokalizowanych blisko od oczekiwanego miejsca (tam jest skierowana uwaga)

• Rola różnic indywidualnych w detekcji sygnałów: potrzeba aprobaty koreluje z ryzykownym progiem decyzyjnym

Jak dobrze zareagować? Od czego to zależy?
- od doświadczenia
- od predyspozycji
- od rozkładu prawdopodobieństw
- od czujności uwagi
- od strategii decyzyjnej (zalezy od sytuacji)

Kategoryzacja percepcyjna - Spostrzeganie jako proces kategoryzowania:

• Procesy spostrzegania są powiązane z myśleniem pojęciowym, z procesami pamięciowymi i z procesami uczenia się

• Uruchamianie posiadanej już wiedzy, by przypisać dany obiekt do kategorii (proces góra-dół)

• Analiza cech obiektu (proces dół-góra)

PROTOTYP - uśredniona wielkość egzemplarzy danej kategorii lub egzemplarz najbardziej reprezentatywny, będący punktem odniesienia w kategoryzacji szeregu innych zniekształconych bodźców.
-kategorie mają stopniowalną strukturę; jedne przedmioty są bardziej typowe inne mniej
-występują przypadki niejasne
-egzemplarze nie należące do kategorii są mniej lub bardziej do niej podobne
-ten sam element jest spostrzegany inaczej w zależności od kontekstu
-prototypy są dobrze utrwalone w pamięci
-im bardziej typowy egzemplarz, tym krótszy czas rozpoznania
- im bardziej typowy egzemplarz, tym mniejsza ilość błędów
-im bardziej zniekształcony bodziec, tym trudniej zakwalifikować go do danej kategorii

Funkcje świadomości:

• Zmysłowa świadomość otoczenia

• Świadomość jako selektywność uwagi

• Świadomość introspekcyjna

• Świadomość jako poczucie jedności JA

• Świadomość jako stan czuwania

UWAGA

Pole uwagi jest szersze niż świadomość

Możemy zwracać uwagę na bodźce

Z istnienia których nie zdajemy sobie sprawy

Bodźce mieszczące się w polu uwagi, ale nie należące do świadomości, przechodzą w pamięć utajoną.

Wielokrotne wzbudzanie tych samych neuronów powoduje, że bodziec uświadamiamy sobie i przechodzi on do pamięci jawnej (sumowanie się śladów podniet)

• Uwaga intensywna - skupiona na niewielkiej ilości bodźców - wyostrzona świadomość treści wchodzących w jej pole (zogniskowanie światła na soczewce), wiąże się z zaangażowaniem podmiotu, trudnością zadania i z celami konkurencyjnymi (motywacją zadania)

• Uwaga ekstensywna - rozproszona, obejmuje wiele bodźców w sposób mniej intensywny - osłabienie świadomości tego, co znajduje się w jej polu (reflektor o szerokim zasięgu), związana z motywacją charakterystyczną dla procesów twórczych lub zabawy

• Procesy przeduwagowe - przedświadoma obróbka bodźców, zwykle prezentowanych w bardzo krótkim czasie lub w sposób zdegradowany - odbiór, selekcja i obróbka bodźców, z których działania nie zdajemy sobie sprawy

Funkcje uwagi:

• SELEKTYWNOŚĆ - zdolność do wyboru jednego bodźca, źródła stymulacji lub ciągu myśli, kosztem innych, ukształtowała się na drodze ewolucji

Efekt Stroopa - nazwa koloru interferuje z nazwą koloru druku.

(1) Czynność czytania jest zautomatyzowana, dlatego trudno ją „wyłączyć” i skoncentrować się tylko na identyfikacji koloru druku.

(2) Nazwa koloru aktywizuje ścieżkę korową dla wypowiadania tej nazwy, a nazwa koloru druku aktywizuje ścieżkę dla nazywania koloru - następuje interferencja.

Selekcja pierwotna - selekcja bodźców odbieranych przez narządy zmysłowe: ograniczenia fizjologiczne i anatomiczne; na poziomie receptorów, wszystkie odbierane bodźce mogą przejść dalej

Selekcja wtórna - w procesach pamięciowych: między pamięcią krótkotrwałą a długotrwałą

Selekcja trzeciego rzędu - z pamięci długotrwałej do pamięci operacyjnej

Pamięć krótkotrwała trwa tylko kilka sekund, dlatego żeby przejść do pamięci długotrwałej bodźce muszą nabrać znaczenia, a trwa to dość długo, ponieważ muszą wytworzyć się sieci powiązań.

• CZUJNOŚĆ - zdolność do długotrwałego oczekiwania na pojawienie się ściśle określonego bodźca, zwanego sygnałem, a ignorowania pozostałych bodźców, zwanych szumem

• PRZESZUKIWANIE - systematyczne badanie pola percepcyjnego w celu wykrycia obiektów spełniających założone kryterium; aktywna funkcja uwagi

Na sprawność przeszukania wpływa liczba i rodzaj dystraktorów oraz liczba i rodzaj poszukiwania bodźców (poziom trudności zadania)

-Dystraktory - bodźce inne niż właściwe, które odwracają uwagę od właściwych

-Efekt wielkości zestawu - stopień, w jakim liczba elementów utrudnia (spowalnia) proces przeszukiwania

Nagłe pojawienie się bodźca przyciąga uwagę - korzyści adaptacyjne, obiekty wyróżnialne są szybciej rozpoznawane

Fizjologiczne mechanizmy uwagi:

1. Odruch orientacyjny

• Skierowanie receptorów na źródło stymulacji - towarzyszy temu aktywność motoryczna ułatwiająca odbieranie bodźców

• Wzrost wrażliwości wszystkich receptorów

• Wzrost poziomu aktywacji organizmu

• Fizjologiczny mechanizm uwagi niespecyficznej (pojawia się przy nowych bodźcach pozytywnych); hipoteza wchłaniania - spadek tętna, spadek liczby oddechów, hipoteza odrzucania - tętno podnosi się, liczba oddechów się zwiększa

• Gdy pojawiają się nowe bodźce, człowiek reaguje fizjologicznie ( Berlyne)

2. Mechanizm indukcji ujemnej (Pawłow)

• Pobudzenie w pewnej okolicy kory mózgowej wywołuje hamowanie w okolicach sąsiednich

• Dzięki temu pobudzenie w korze mózgowej ma charakter zogniskowany a nie rozlany

• Indukcja ujemna uruchamia uwagę specyficzną (zogniskowaną) - dzięki temu podobne pojęcia nie mylą się nam

3. Habituacja (przeciwieństwo odruchu orientacyjnego)

• Zmniejszenie wrażliwości na bodźce monotonne, powtarzające się i nie wymagające reakcji

• Zmiana bodźca powoduje natychmiastowy wzrost czujności i skupienie uwagi (nie słyszymy tykania zegarka)

4. Działanie układu siatkowatego pnia mózgu

• Sieć włókien nerwowych oplatających okolice podkorowe

• Włókna nerwowe: pobudzające i hamujące

• Dzięki aktywności układu siatkowatego mamy w jednym momencie ułatwiony odbiór bodźców słuchowych, za chwilę zaś wzrokowych

• Odpowiedzialny jest za poziom aktywacji organizmu

Psychologiczne koncepcje uwagi:

Teorie selekcji na poziomie percepcji:

• Model Broadbenta - nasz system poznawczy działa jak zwrotnica, jak mamy 2 źródła informacji, możemy ją przesuwać na wczesnym etapie percepcji, z kanału ignorowanego nie przedostają się żadne semantyczne aspekty bodźca, jedynie cechy fizyczne. Eksperyment Cherry'ego -czy docierają do nas jakieś treści zawarte w przekazie ignorowanym.

• Model Treisman - Teoria późnej selekcji. Hipoteza „osłabiacza”: komunikaty nie analizowane przez uwagę ulegają osłabieniu - te informacje są przetwarzane w zdegradowanej formie

*Trzy etapy selektywnego odbioru informacji:

(1) odbiór i analiza ze względu na cechy fizyczne

(2) analiza ze względu na wzorce percepcyjne

(3) nadawanie znaczenia

*Potrzeby, nastawienia, doświadczenia decydują o progu intensywności docierających bodźców

Teorie selekcji na poziomie reakcji:

• Model Deutscha i Deutsch

*Na etapie analizy sensorycznej i percepcyjnej nie ma selekcji informacji - człowiek spostrzega wszystko

*Filtr uwagi jest uruchamiany, gdy informacje mają być przekazane do pamięci krótkotrwałej

*Kryterium selekcji - kryterium ważności dla planowanej reakcji (funkcjonalne)

Teorie integrujące:

• Model Johnstona

*Selekcja informacji dokonuje się zarówno na wczesnych jak i na późniejszych etapach przetwarzania

*Dwa niezależne filtry: sensoryczny i semantyczny?

*Eksperymenty: zadania równoległe

*Jeden filtr uwagi - elastyczny, działający na różnych poziomach przetwarzania informacji

*Im głębszy poziom przetwarzania informacji, tym wolniejsze tempo działania filtra uwagi

• Zmodyfikowana koncepcja Treisman - etapy: przeduwagowy - automatyczna rejestracja wszystkich istotnych cech obiektów równolegle, przeduwagowa kategoryzacja według kilku ważnych cech (np. ruch), gdy potrzebny uwagowy - szeregowe, kontrolowane zestawianie wcześniej zarejestrowanych cech w obiekt

Teorie uwagi podzielnej:

• Teoria modułów

*Czy można nadzorować dwie czynności w tym samym czasie?

*Uwaga jest systemem niezależnych, wyspecjalizowanych modułów przetwarzania danych, obejmujących nie tylko selekcję bodźców, lecz także kontrolę reakcji wykonawczych

*Każdy moduł ma ograniczoną pojemność - na wejściu i na wyjściu

• Teoria zasobów - Kahneman - nazywa uwagę paliwem mentalnym, nazywa ją energią którą dysponujemy

*Technika podwójnego zadania - jednoczesne wykonywanie dwóch prostych czynności, z których jedna przybiera dwa poziomy trudności

*Uwaga działa jak system dystrybucji energii mentalnej (zasoby uwagi)

*Czym są zasoby uwagi?

*Niespecyficzne zasoby - konstrukt wyjaśniający a nie zmienna

*Zasoby uwagi a energia psychiczna

Cechy uwagi:

• Koncentracja (natężenie) uwagi - jak człowiek skupia się na bodźcach. Zależy od aktywacji i mobilizacji CUN

• Dynamika uwagi (giętkość, przerzutność) - łatwość przechodzenia od jednego źródła bodźców do innego, od jednej czynności do innej

• Zakres uwagi (pojemność) - ile elementów może człowiek objąć jednym aktem uwagi (pamięć bezpośrednia)

• Wybiórczość uwagi (selektywność) - zdolność do wyodrębniania cech, bodźców na szerszym tle. Zależy od stopnia złożoności bodźców

• Stabilność uwagi - Stosunek natężenia do giętkości. Miarą jest czas koncentracji uwagi na jednym obiekcie

Uwaga a centralne i peryferyczne przetwarzanie informacji

• Demonstracja:

- tworzenie kontekstu za pomocą instrukcji

- kierowanie uwagi badanego na określone elementy obiektu będzie powodowało, że zostaną one lepiej zapamiętane (będą przetwarzane głębiej - centralnie)

- nie oznacza to, że nie zostały zarejestrowane: zgodnie z modelem integracji cech, zarówno sygnał jak i dystraktor pozostają w polu spostrzeżeniowym (przetwarzanie przeduwagowe i uwagowe)

- elementy przetworzone przeduwagowo mogą pozostawać w pamięci utajonej

UCZENIE SIĘ - Względnie trwała zmiana zachowania organizmu w wyniku doświadczenia.

Pojęcie „uczenie się” wielu ludzi kojarzy przede wszystkim ze szkołą. W rzeczywistości jednak człowiek uczy się nie tylko w szkole, lecz wszędzie tam, gdzie musi sobie radzić ze swoim środowiskiem. Uczenie się jest tak powszednim procesem, że zauważone zostaje tylko w wyjątkowych wypadkach. Aby sobie uzmysłowić w jakim stopniu wszystkie wcześniejsze procesy przyswajania wpływają na aktualne zachowanie dorosłego człowieka, wystarczy wyobrazić sobie skutki wymazania z mózgu wszelkich zdobytych wiadomości. Człowiek taki, o ile ktoś inny nie zatroszczyłby się o niego, żyłby bardzo krótko.

PRZEJAW UCZENIA SIĘ - Zmiana w zachowaniu

W uczeniu się, szczególne znaczenie przypisuje się „zmianie zachowaniu”. Obserwujemy na przykład człowieka, który pobiera u trenera lekcję gry w tenisa. Bez przerwy robi błędy - nie trafia w piłkę lub niezdarnie ją odbija. Kolejne odwiedziny na korcie, po krótkim czasie: gra tego człowieka nie daje już tylu powodów do krytyki. Porównanie jego osiągnięć w obydwu sytuacjach prowadzi do wniosku, że zaszła zmiana zachowania. Mogła być ona spowodowana procesami uczenia się. Ale na uczenie się jako wyjaśnienie tej zmiany należy skazać dopiero wtedy, gdy wykluczony zostanie wpływ innych wydarzeń lub procesów (np. gdyby tenisista przyznał się, że przed treningiem wykonywał ciężką pracę, a poza tym przez całą poprzednią noc nie zmrużył oka).

WARUNKI BY MOGŁO NASTĄPIĆ UCZENIE SIĘ:

• Gotowość

Gotowość doświadczenia to motywacje, dojrzałość i predyspozycje.

• Doświadczenie

Aby można było uczenie się oddzielić od innych wpływów, takich jak na przykład choroby, narkotyki czy zmęczenie, niezbędne stają się ćwiczenia i doświadczenia. Doświadczenia zdobywa się na wiele sposobów: poprzez czytanie książki, grę na skrzypcach, przyswajanie sobie reguły matematycznej lub prowadzenie rozmowy w obcym języku.

Nie usunie się wszystkich niejasności związanych z definiowaniem uczenia się nawet wtedy, gdy za jego warunek uznamy ćwiczenie lub doświadczenie. Istnieje przecież wymieniona już możliwość uruchomienia - przez ćwiczenia - procesów uczenia się, które nie uwidocznią się w zachowaniu. Jeśli natomiast wystąpią zmiany zachowania, które poprzedzone będą ćwiczeniami, przy jednoczesnym wykluczeniu wpływu narkotyków, chorób, zmęczenia itp., to istnieje duże prawdopodobieństwo, że zaszły tu procesy uczenia się.

Uczenie się jest procesem aktywnym (jawnym), ale istnieje także uczenie się utajone.

UCZENIE SIĘ I ADAPTACJA -Uczenie się jest mechanizmem, dzięki któremu organizmy mogą przystosować się do zmieniającego się i nieprzewidywalnego środowiska.

WARUNKOWANIE - to proces uczenia się skojarzeń

Istnieją procesy, które mogą przebiegać podobnie zarówno u płazińca, jak i u ludzkiego noworodka. Dlatego mówi się o zasadniczych formach uczenia się. Chodzi tu o warunkowanie; to proces, podczas którego między sposobem zachowania a nowym bodźcem wytworzone zostaje skojarzenie (asocjacja).

Rozróżnia się dwie formy warunkowania: klasyczną i instrumentalną (sprawczą).

WARUNKOWANIE KLASYCZNE - Uczenie się, że dwa bodźce występują razem

Sb - bodziec bezwarunkowy, Rb - reakcja bezwarunkowa, Sneu - bodziec neutralny, Rw - reakcja warunkowa, Sw - bodziec warunkowy

Jako fizjolog, Pawłow wiedział, że zwierzęta odruchowo wydzielają ślinę, gdy tylko pokarm zetknie się z błoną śluzową w ich pysku. Odruch to automatyczna reakcja na dany, specyficzny bodziec. Odruchowa relacja bodziec-reakcja jest wrodzona; nie stanowi więc rezultatu uczenia się. Bodziec, który odruchowo wyzwala określoną reakcję, nazywany jest bodźcem bezwarunkowy (Sb). Po (Sb) następuje reakcja bezwarunkowa (Rb).

Przykłady odruchów bezwarunkowych: uderzenie młoteczkiem w określone miejsce poniżej rzepki kolanowej powoduje podskakiwanie luźno trzymanej nogi - o ile układ nerwowy nie został uszkodzony.

Pawłow pragną dowiedzieć się, czy reakcję bezwarunkową, a więc wydzielanie śliny, zawsze poprzedza bodziec bezwarunkowy, czy też funkcję wyzwalającą mogą przejąć inne bodźce. Na początku doświadczenia zaobserwował, że po przedstawieniu bodźca dźwiękowego gruczoły ślinowe nie zaczynały pracować; pod względem tej szczególnej reakcji bodziec akustyczny był więc bodźcem neutralnym (Sneu). Zwierzę zareagowało na dźwięk jedynie pewnym niepokojem, ale nie wydzielaniem śliny. Kolejne doświadczenie polegało na przedstawieniu bodźca dźwiękowego, dźwiękowego tym wypadku dzwonka (bodziec neutralny) i podaniu zaraz po tym pokarmu (bodziec bezwarunkowy), który w naturalny sposób wyzwalał wydzielanie śliny. Pawłow parokrotnie powtarzał bodźce w tej kolejności (Sneu-Sb-Rb). Po jakimś czasie w zasadniczy sposób zmienił badanie: stosował tylko sygnał dźwiękowy, a nie podawał pokarmu (Sb). Ta zmiana spowodowała reakcję wydzielania śliny również po samym odezwaniu się dzwonka. W ten sposób pierwotnie neutralny bodziec przejął funkcję bodźca warunkowego (Sw). Jeśli bodziec warunkowy wyzwala zachowanie odruchowe ( w tym przypadku wydzielanie śliny), to mówi się o reakcji warunkowej (Rw).

Co Watson zrobił małemu Albertowi?

Watson pokazał dziecku białego szczura, na którego chłopiec nie zareagował lękiem. Każde kolejne pokazanie szczura łączyło się jednak z głośnym hukiem. Watsona walił młotkiem w stalową rurę. Po siedmiu próbach Albert reagował na widok szczura lękiem, nawet wtedy, gdy nie towarzyszył już temu żaden huk. Lęk Alberta przeniósł się na przedmioty, które podobne były do szczurów. Chłopieć bał się widoku królika i futrzanego płaszcza.

Warunkowanie ma miejsce tylko wtedy, gdy bodziec bezwarunkowy podczas fazy uczenia się poprzedzony jest bodźcem neutralny (Sneu)!

Bodziec neutralny nigdy nie stanie się bodźcem warunkowym, jeśli wystąpi po bodźcu bezwarunkowym!

Bodziec warunkowy zwykle wyprzedza nieco bodziec bezwarunkowy. Chodzi tu o to, aby początek zadziałania bodźca warunkowego następował przed pojawieniem się bodźca bezwarunkowego. Optymalny przedział czasowy wynosi tu ok.0,5 sek - 30sek i dłużej. (Kimble, 1968). Bodźce te mogą występować razem lub też jeszcze przed pojawieniem się bodźca bezwarunkowego przestaje działać bodziec warunkowy. Ta ostatnia procedura nazywa się warunkowaniem na śladach bodźca warunkowego.

Plastyczność behawioralna - umiejętność uczenia się by móc przetrwać w zmieniającym się środowisku. Mechanizmy wrodzone nie wystarczają do przetrwania, ponieważ środowisko jest zmienne i nieprzewidywalne, dlatego trzeba się uczyć.

Podstawy neuronalne - Każde uczenie się, w tym warunkowanie klasyczne, pociąga za sobą zmiany w efektywności połączeń synaptycznych pomiędzy neuronami.

Paradygmat warunkowania wyższego rzędu -Procedura warunkowania klasycznego, w której bodziec obojętny łączy się z bodźcem warunkowym, zamiast z bodźcem bezwarunkowym; zwane także warunkowaniem wyższego rzędu.

BW1 (szczur) + BB (huk) RW (lęk na widok szczura)

BW1(szczur) + BW2 (piłeczka tenisowa)

BW2 (piłeczka tenisowa) RW (lęk na widok piłeczki)

Warunkowanie klasyczne w reklamie:

Pióro niebieskie Pióro beżowe

Muzyka lubiana grupa 1 grupa 2

Muzyka nielubiana grupa 3 grupa 4

Zastosowania: przeciwarunkowania

Trzy lata po eksperymencie Watsana i Rayner znalazło się dziecko, które wyglądało jak „starszy brat Alberta”. Dziecko to wykazywało reakcje lękowe na króliki, szczury, futra, pióra i bawełnę. Konsultując się z doktorem Watsonem, zastosowano w tym wypadku metodę odwarunkowania. Polega ona na połaczeniu bodźca warunkowego wyzwalającego lęk (np. widok królika) z takim zachowanie, które może konkurować z reakcją lęku. Bardzo pomocne okazało się tutaj upodobanie Petera do ciasteczek i cukierków. Na początku eksperymentu Jonem umieściła królika w bezpiecznej odległości od chłopca, który zajadał tymczasem swoje smakołyki. Peter obserwował zwierzę z ostrożnością, ale kontynuował jedzenie. Stopniowo przybliżano do niego królika. W końcu Peter jedną ręką sięgał po słodycze, drugą dotykał zwierzątka. Jonem wychodziła z założenia, że nie można pogodzić lęku z przyjemnością jedzenia. Udało się jej - przy pomocy odwarunkowania - doprowadzić reakcję lęku dziecka do wygaszenia.

WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE - Uczenie się kojarzenia reakcji z jej konsekwencjami

Jednym z najzdolniejszych studentów Williama Jamesa, pioniera psychologii amerykańskiej był Edward Lee Thorndike. Ze starych skrzynek po pomarańczach zbudował piętnaście tak zwanych klatek problemowych. Stworzone przez Thorndike'a sytuacje były zawsze te same: do klatki wkładał głodnego kota. Zwierzę musiało wywołać określoną zmianę (na przykład pociągnąć za sznurek lub nacisnąć dźwignię), aby drzwiczki się otworzyły. Zachowanie, które doprowadziło do celu Thorndike nazwał zachowanie instrumentalnym.

Kształtowanie reakcji - Za pomocą metody stopniowych przybliżeń nagradza się reakcje coraz bliższe oczekiwanemu zachowaniu a ignoruje inne.

„Skinner nagradzał szczura za każdym razem, gdy ten zbliżył się do dźwigni”

W klatce z dźwignią Skinner umieścił głodnego szczura. Na początku zaobserwował u zwierzęcia takie samo zachownie, jakie Thorndike określał zachowanie na zasadzie prób i błędów. Wcześniej czy później szczur przejawia również taką formę zachowania, której widocznie nie musi się uczyć: naciska dźwignię. To zachowanie sprawcze występuje ośmiokrotnie w ciągu pierwszej godziny doświadczenia. Następnie Skinner zmienia warunki. Począwszy od drugiej godziny, po każdym naciśnięciu dźwigni, do naczynia wpada mała kulka pokarmu. Ponieważ każde naciśnięcie zostało zapisane na przyrządzie rejestrującym, można było potem odczytać, że częstość występowania zachowania sprawczego po podaniu pokarmu stopniowo wzrastała. Niekiedy później szczur naciskał na dźwignię trzysta razy. Można tu zatem mówić o uczeniu się: częstość występowania zachowania sprawczego uległa bowiem zwiększeniu. Aby zmusić szczura do naciśnięcia dźwigni, badacz uwalnia kulkę pokarmu już wtedy, gdy zwierzę tylko patrzy w jej kierunku. Następne wzmocnienie nastepuje dopiero wówczas, gdy szczur zbliża się do dźwigni. Kolejna kulka podana zostaje po jej dotknięciu itd. Przy pomocy metody stopniowych przybliżeń można przyspieszyć wywołanie prawie każdej formy zachowań.

Zasady wzmacniania:

Bodziec wzmacniający - Każda konsekwencja nasilająca określone zachowanie przez dostarczenie czegoś pozytywnego lub usunięcie czegoś negatywnego.

Pozytywny bodziec wzmacniający -Nasila reakcję przez dostarczenie bodźca po jej wystąpieniu.

Skinner również powołuje się na konsekwencje zachowania: jeśli po określonym zachowaniu następuje bodziec pozytywny i jeśli później wzrasta częstość występowania tego zachowania, to ów bodziec pełni tu funkcję wzmocnienia pozytywnego.

Negatywny bodziec wzmacniający - Nasila reakcję przez ograniczenie lub usunięcie nieprzyjemnego bodźca (np. bipanie pasów bezpieczeństwa)

Pierwsze eksperymenty Skinnera badające, jak przy pomocy bodźców awersyjnych można zwiększyć częstość występowania pożądanych zachowań przeprowadzone były na zwierzętach. Zwierzętom tym w trakcie doświadczeń nie tylko podawano kulki pokarmu, lecz także aplikowane wstrząsy elektryczne. Naciśnięciem dźwigni mogły jednak wyłączyć bodźce awersyjne. Skinie mówi o wzmocnieniu negatywnym, gdy awersywny bodziec, na skutek określonego zachowania (na przykład naciśnięcie dźwigni) nie wystąpi (brak nieprzyjemnego zjawiska wywołuje zatem przyjemne doznanie.

Jego zwierzęta doświadczalne nauczyły się, że gdy nacisną dźwignię, bolesne wstrząsy nie pojawią ustąpią. Nie należy jednak mylić negatywnego wzmocnienia z karaniem! Negatywne wzmocnienie nie spowoduje ustąpienia określonego zachowania; przeciwnie - prawdopodobieństwo jego występowania raczej się zwiększy.

Bezpośrednie i odroczone bodźce wzmacniające - wewnętrzna motywacja, możemy długo czekać na bodziec, nie uczymy się dla nagrody, ale dla siebie

Rozkłady wzmocnienia

• Rozkład o stałych proporcjach - wzmacnia zachowanie po określonej liczbie reakcji.

• Rozkład o zmiennych proporcjach - dostarcza wzmocnienia po nieprzewidywalnej liczbie reakcji. Przy wzmacnianiu nieregularnym uczenie postępuje wolniej, ale daje trwalszy efekt (większa odporność na wygaszanie).

PRAWA UCZENIA SIĘ:

Generalizacja reakcji - Skłonność do występowania reakcji podobnych do oryginalnej, wzmacnianej lub warunkowanej w sytuacji warunkowania.

Różnicowanie - W warunkowaniu instrumentalnym - odmienne reagowanie na bodźce, które sygnalizują, czy dane zachowanie zostanie wzmocnione, czy nie; w warunkowaniu klasycznym - zdolność rozróżniania między bodźcem warunkowym a innym bodźcem, który nie sygnalizuje bodźca bezwarunkowego.

Hamowanie - Redukcja lub zapobieganie reakcji w wyniku działania innego procesu.

Wzmocnienie (w ujęciu Skinnerowskim) - Dowolne zdarzenie występujące w środowisku bezpośrednio po reakcji i podtrzymujące tę reakcję.

Wygaszanie -Osłabienie wyuczonej reakcji wynikającej z procedury wygaszania: w warunkowaniu klasycznym - prezentacja bodźca warunkowego bez bodźca bezwarunkowego; bezwarunkowego warunkowaniu instrumentalnym - niestosowanie czynnika wzmacniającego mimo wystąpienia reakcji.

Karanie -Osłabienie reakcji przez stosowanie bodźca karzącego. Bodziec karzący - przykra konsekwencja zmniejszająca częstotliwość poprzedzającego ją zachowania.

Prawo efektu -Z wieku możliwych czynności będących odpowiedzią na nową sytuację, w jakiej znalazła się jednostka, utrwala się tak, której towarzyszy lub po której następuje stan zadowolenia, satysfakcji (przyjemności).

Wyuczona bezradność (Seligman i Maier, 1967) -Gdy kary są nieprzewidywalne i nieoczekiwane powstaje poczucie braku kontroli nad losem - skutek: bezradność i depresja

Habituacja - Przyzwyczajenie się, brak reakcji na określone bodźce

Uczenie się przesądów - przypadkowe skojarzenie 2óch przypadkowych bodźców

(Skinner - gołębiom podawano pokarm w stałych odstępach czasowych, niezależnie od tego, co robiły przypadkowa styczność między zachowaniem a wzmocnieniem gołąb zwiększał tendencję do wykonywania tego zachowania

NIE asocjacyjne (kojarzeniowe) formy uczenia się:

• uczenie się metodą prób i błędów

- twórca tej teorii to Thordike

- przeprowadził on m.in. eksperyment z kotem, gdzie obserwował zachowania zwierzaka zamkniętego w klatce, którego zadaniem było znalezienie dźwigni, dzięki której mógł wyjść na wolność i odnaleźć pokarm

- początkowo wykonywał różne chaotyczne i przypadkowe czynności

- stopniowo jednak liczba nieudanych prób naciśnięcia dźwigni się zmniejszała i kot coraz szybciej był w stanie dojść do celu

- te obserwacje skłoniły Thorndoke'a do sformułowania tzw.

PRAWA EFEKTU - gdzie nieskuteczne impulsy są stopniowo eliminowane, a impuls prowadzący do skutecznego rezultatu jest wzmacniany uczuciem zadowolenia

-jeśli jednostka wykona 3x bezbłędnie zadanie, możemy mówić o nauczeniu się

• uczenie się utajone i mapy poznawcze

- twórca teorii Edward Tolman nie zgadzał się z behawiorystami, którzy uważali, że organizm uczy się tylko tych reakcji, które są wzmacniane

{eksperyment: szczury w labiryncie

I grupa - chodziła po labiryncie i za każdym razem, gdy trafiła do określonego celu, dastawała w nagrodę pokarm

II grupa - chodziła po labiryncie nie dostając żadnych nagród; dopiero 11 dnia po dotarciu do oznaczonego celu

dostała nagrodę

- okazało się, że praktycznie od razu szczury z gr. II miały taką samą skuteczność odnajdywaniu celu co te z gr. I}

- wystąpił tu więc proces utajonego uczenia się - uczenie się początkowo nie przejawiało się w zachowaniu i występuje mimo braku wzmocnień, dzięki tworzeniu się tzw.:

MAP POZNAWCZYCH = wewnętrznych reprezentacji sytuacji uczenia się jako całości (szczury uczyły się budowy tunelu biegając po nim i w odpowiednim momencie to wykorzystały)

- uczeniu się podlega więc nie zachowanie, ale sama wiedza, która może być wykorzystana do tego zachowania

* mapy poznawcze kilkadziesiąt lat później tworzenie map poznawczych u ludzi (Thorndyke, 1981)

-wiedza o punktach orientacyjnych - pewne charakterystyczne miejsca

-wiedza o drodze - zapamiętujemy trasę

-wiedza przeglądowa - zawiera szacowane odległości między punktami orientacyjnymi

Uczenie się utajone - uczenie się, które z początku nie ujawnia się w zachowaniu, uczeniu podlega nie zachowanie, a wiedza, która może być wykorzystana

Zależność między odległością fizyczną a subiektywną - im dalej położony punkt, tym subiektywniej bliższy

• uczenie się utajone a pamięć utajona

uczenie się świadome (explicite) - wymaga kierowania uwagą (jawne)

uczenie się utajone (implicite) - proces uczenia się nie jest uświadomiony

torowanie (priming) - obiekt spostrzeżony więcej niż jeden raz łatwiej jest zauważany przy kolejnych okazjach

uczenie się nieskojarzeniowe - tendencja do przedkładania tego co znane, nad to co nieznane (patrz też efekt ekspozycji Zajonc'a oraz badania Winkielmana - płynnośc/łatwość przetworzenia info w mózgu, gdy słyszymy/widzimy coś po raz kolejny często ocena bardziej pozytywna nawet jeśli przy pierwszym z nim zetknięciu była negatywna)

*efekty uczenia utajonego mierzy się pośrednio

*miara uczenia utajonego - poziom wykonania zadania: szybsze lub dokładniejsze wykonanie zadania

*odpowiednie wykonanie nie wymaga uświadamiania sobie procesu uczenia się

Miarą jest czas (szybkość) wykonanego zadania i jego poprawność (nie wymaga uświadamiania sobie procesu uczenia się)

• uczenie się przez wgląd

uprzednie doświadczenie

↓

organizacja materiału

↓

zrozumienie

↓

! AHA!

{na podstawie wcześniejszych doświadczeń robimy wgląd w sytuację i przestawiamy wcześniej nabyte umiejętności, odnajdując w ten sposób rozwiązanie}

- twórca to Köhler twierdził, że rozwiązanie problemu wymaga zrozumienia, uporządkowania pola spostrzegania, a nie zachowania metodą prób i błędów

- przeprowadził on eksperyment z udziałem szympansa Sułtana - zwierzę miało za zadanie znaleźć sposób przyciągnięcia do siebie banana (same było zamknięte w klatce, a banan na zewnątrz) Sułtan musiał „wyszukać” metodę i poradzić sobie z zadaniem przy pomocy różnej długości kijków

WGLĄD = nagłe zrozumienie relacji między elementami danej sytuacji istotnymi dla osiągnięcia określonego celu

• uczenie się przez rozwiązywanie problemów (typowe tylko dla ludzi)

- przejawem uczenia się może być rozwiązywanie problemów - uczenie się wyraża się w nim nie wprost, lecz pośrednio

- warunki uczenia się przez rozwiązywanie problemów:

• uprzednie doświadczenie

• własna inwencja podmiotu

• wyjście poza dostarczone info w nowej sytuacji (brak wzorców)

• pojawienie się nowego, oryginalnego rozwiązania

- Newell i Simon (1972), koncepcja w którj podstawowe terminy to:

• stany: w każdym momencie rozwiązywania problem może być spostrzegany jako będący w jakimś bieżącym stanie

• cele: cel to stan, który dana osoba stara się osiągnąć

• operatory: kroki, które mogą być podjęte, aby zmienić stan bieżący w inny stan bliższy celowi

• poszukiwanie: niektóre problemy mogą być rozwiązane przez zastosowanie pojedynczego operatora, ale rozwiązanie złożonych problemów wymaga zastosowania sekwencji operatorów

Rozwiązywanie problemów może być charakteryzowane jako poszukiwanie sekwencji operatorów, która przekształci stan bieżący w stan celu.

• uczenie się przez obserwację = uczenie się społeczne „Dzieci bardziej potrzebują modeli niż krytyków”

- uczenie się nie zawsze wymaga bezpośredniego doświadczenia - uczymy się także przez obserwację

- proces obserwacji i naśladowania zachowań innych = modelowanie

- obserwacja zachowania innych osób = nabycie schematu

- model = osoba, którą obserwuje uczący się

Albert Bandura - badania nad społecznym uczeniem się

- wg warunkowanie sprawczego organizm najpierw zachowuje się w określony sposób, a bezpośrednio potem to zachowanie musi być wzmocnione, by mogła nastąpić względnie trwała zmiana

- wg Bandury:

• z uczeniem się mamy do czynienia, również gdy ludzie lub zwierzęta obserwują zachowanie innych

• nie muszą sami tak się zachowywać

• to czego się uczymy zapamiętujemy nie jest dokładną kopią zaobserwowanych zachowań

• zyskujemy pewnego rodzaju schemat, ogólne wyobrażenie, zawierające tylko ważniejsze elementy, a nie wszystkie szczegóły zachowania

- Bandura przeprowadził eksperyment z udziałem grupy przedszkolaków agresja jako efekt uczenia się (?)

• podzielił ich na pięć grup

? agresja ?
GR. 1	oglądała osobę bijącą lalkę na żywo	+ (reakcje najbardziej agresywne)
GR. 2	oglądała osobę bijącą lalkę w TV	+ (w nieco słabszej postaci)
GR. 3	oglądała osobę w postaci kota bijącą lalkę	+ (lecz w najsłabszej postaci)
GR. 4	oglądała zachowanie nieagresywne	-
GR. 5	kontrolna	-

obserwacja modela

(nie potrzebne nasze własne doświadczenia)

↓

modelowanie

(proces obserwacji i naśladowania zachowania innych)

↓

nabycie schematu przez obserwację zachowania modelu

(im ważniejsza dla nas osoba [autorytet] lub im bardziej wydaje nam się do nas podobna, tym trwalsze wyuczenie)

modelowanie:

• uczenie się na podstawie cudzych doświadczeń

• obserwacja zachowań modela

• obserwacja skutków jego zachowań

• przyswajanie reakcji i emocji modela

? co robić, by uniknąć powstawanie agresji w procesie społecznego uczenia się ?

- rozmawiać/tłumaczyć zachowania złe i nierealistyczne

- wzmacniać pozytywne zachowania

- poznawcza analiza zachowań poznawcza modyfikacja zachowań

• uczenie się a spostrzeganie

- spostrzeżenie jakiegokolwiek obiektu wymaga uprzedniego treningu w spostrzeganiu tegoż obiektu

- żeby rozpoznawać obiekt, trzeba ukształtować jego reprezentację umysłową

- trening percepcyjny, polegający na wielokrotnym kontakcie z bodźcem, jest koniecznym warunkiem nauczenia się, jak spostrzegać go teraz i rozpoznawać później

Wyjaśnienie: Hebb - skrócenie sekwencji fazowej

• na początku przy pierwszym kontakcie widzimy bardzo dużo, ale mało dokładnie

• później następuje ekonomizacja i zaczyna my dostrzegać dokładniej ten konkretny obiekt

Badania:

• Calder, Łuria - wpływ treningu i instrukcji na spostrzeganie obrazu

• „Uczenie się widzenia”

• Deręgowski - badania międzykulturowe

• uczenie się a myślenie nabywanie pojęć

- jak uczymy się kategorii naturalnych?

- jak dzieci uczą się tego, co odróżnia psa od kota?

Bruner, Goodnow i Austin (1956)

• istnieje jakieś pojęcie, które odnosi się do specyficznego zestawu obiektów

pojęcie koniunkcyjne = wszystkie cechy zestawu muszą być obecne

pojęcie dysjunkcyjne = przynajmniej jeden element zestawu cech był obecny

pojęcie relacyjne = zakłada związek między elementami/wymiarami

badani podejmowali świadome testowanie hipotez

↓

procedura całkowicie odmienna od uczenia się asocjacyjnego

↓

brak ciągłości w wykonaniu

↓

uczenie się typu wszystko albo nic

↓

uczenie się pojęć może polegać na gwałtownych zmianach

w hipotezach, gdy bieżąca hipoteza nie znajduje potwierdzenia

Pojęcia naturalne (E. Rosch)

• pojęcia naturalne, w odróżnieniu od pojęć laboratoryjnych, nie mają logicznej struktury typu wszystko albo nic

• kategorie naturalne nie są definiowane przez obecność kilku cech wiele cech jest wiązanych z kategorią i dany

przypadek należy do kategorii w takim stopniu,

w jakim posiada te charakterystyczne cechy

• pojęcia naturalne mają nieostre granice, w których elementy w różnym stopniu należą do kategorii

• testowanie hipotez - właściwe tylko dla uczenia się kategorii z wyraźnymi granicami

• w nabywaniu pojęć naturalnych bodźce są oceniane jako typowe, jeśli mają cechy, które są powiązane z daną kategorią

Teoria schematu (Gluck i Bower, 1988)

• ludzie tworzą asocjacje pomiędzy różnymi cechami i kategoriami w takim stopniu, w jakim przedstawiciele kategorii wykazują te cechy i budują schemat (prototyp) tego, jaki jest typowy przedstawiciel kategorii

• testowany bodziec jest przypisywany do kategorii, która ma najsilniejsze asocjacje z cechami tego bodźca testowego

Teorie wzorca (Medin i Schaffer, 1978)

• ludzie klasyfikują przykłady jako należące do kategorii w takim stopniu, w jakim są podobne do innych egzemplarzy kategorii

• uczenie się a myślenie uczące się komórki

CHEMICZNE PODSTAWY PROCESU UCZENIA SIĘ

• hipoteza Hebba (1949) - na uczenie mogą się składać zmiany w funkcjach nerwowych, spowodowane jednoczesnym uczynnieniem dwu komórek

• “plastyczność Hebba” - komórki, które razem się aktywują zespalają się ze sobą

- pamięć składa się z grup neuronów, które przy każdej aktywacji wspólnie odpalają ładunki o tym samym wzorcu

- wiązania pomiędzy poszczególnymi neuronami, które wiążą je w pojedynczą pamięć, powstają w procesie zwanym długotrwałym wzmocnieniem synaptycznym (LTP - long-term potentiation) krótki epizod w życiu neuronu może doprowadzić do długotrwałych zmian w jego zachowaniu

Cechy LTP:

• Swoistość:

- LTP nie zmienia całego neuronu postsynaptycznego

- zmienia tylko te konkretne synapsy tego neuronu postsynaptycznego, które brały udział w tym wydarzeniu

- podobnie jak uczenie się, LTP jest specyficzne dla konkretnego pobudzenia

• Kooperatywność:

- by wystąpiło LTP, impulsy muszą ze sobą współdziałać

• Asocjacyjność (skojarzone współdziałanie):

- dopiero skojarzone współdziałanie dwóch dróg między komórkami (A i B) może wyzwolić reakcję w komórce C

Rola neuroprzekaźników w LTP:

Glutaminian - główny przekaźnik pobudzający w mózgu

Lokalizacja LTP:

- pierwsze badania: hipokamp

- obecnie: LTP występuje w wielu obszarach mózgu i w wielu układach uczenia się

- długotrwałą pamięć o wydarzeniu mogą podtrzymywać białka wytwarzane w komórkach po zakończeniu procesu uczenia się

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA - dwa znaczenia:

1. Dział psychologii, czyli przedmiot badania

2. Koncepcja badawcza, czyli podejście, czyli kierunek

R. Sternberg: „... Jak ludzie odbierają informacje, uczą się zapamiętują i myślą.”

M. Eysenck (1993): „... Przedmiotem psychologii poznawczej są główne wewnętrzne procesy psychologiczne, których celem jest nadawanie sensu otoczeniu.”

Umysł - całość procesów psychicznych człowieka

Podejście informacyjne w psychologii:

• Informacje dostępne w świecie są przetwarzane przez różne systemy (uwaga, spostrzeganie, pamięć).

• Systemy te zmieniają dane (dokonują transformacji) w sposób systematyczny

• Celem badań jest opis procesów i struktur realizujących te procesy

• Przetwarzanie informacji przez człowieka przypomina operowanie informacjami przez komputer.

Behawioryzm metodologiczny twierdzi, że do opisywania funkcji umysłu nie są potrzebne terminy mentalne (np. coś przyszło mi do głowy)

Relacje między umysłem, a ciałem (body-mind problem) - dociekanie tego czy jest jakiś związek między różnymi aspektami umysłu a ciałem.

Relacje między umysłem, a mózgiem:

• Behawioryzm - umysł nie istnieje, istnieją tylko reakcje i bodźce, czyli zdarzenia fizyczne

• Epifenomenalizm - umysł jest epifenomenem czyli ubocznym skutkiem procesów fizycznych zachodzących w mózgu.

• Funkcjonalizm - stany psychiczne to zdarzenia, które mają pewne funkcje - są przez coś powodowane, coś powodują, wchodzą w interakcje między sobą. Np. góral powiedział, że będzie śnieg na święta, spowodowało to, że myślę czy pojechać na narty.

Trzy poziomy opisu czynności umysłowych wg Davida Marra:

•Poziom obliczeniowy (komputalny) - stany początkowe, końcowe, ograniczenia procesu (np. proces: mnożenie, ograniczenie: czas, stan początkowy 5*7, stan końcowy 35)

•Poziom algorytmiczny - jakie są symbole umysłowe i jakie operacje są na nich przeprowadzane (np. 5*7=35, symbole- liczby, człowiek słyszy dwie liczby i podaje trzecią)

•Poziom implementacji - struktury neuronalne, program komputerowy realizujący te operacje

Przykład: dodawanie liczb: 1245 + 54323

Inaczej wyglądają operacje na wszystkich trzech poziomach, gdy stanem końcowym ma być dokładny wynik, a inaczej wyglądają te operacje gdy stanem końcowym ma być wynik przybliżony.

Cele psychologii poznawczej - badanie tego w jaki sposób umysł robi, to co robi: czyli:

• jakie informacje dostają się do umysłu (i jak?),

• co się z nimi dzieje?,

• co może, a co nie może się dziać (ograniczenia)?,

• czy można opisać jakieś systematyczne zależności?,

• jaki jest związek tego co się dzieje w umyśle z mózgiem?

Krótka historia badania umysłu:

- Badania umysłu porzucone w czasie behawioryzmu

- Teorie obliczeniowe w logice i matematyce (Gödel, Church, Turing)

- Komputery (Turing; von Neumann)

- Wykorzystanie umiejętności w czasie wojny (Miller,Broadbent).

- Językoznawstwo (Chomsky).

- Program do rozwiązywania problemów (Newell & Simon).

• 1956: powstają terminy: cognitive psychology i cognitive science.

Maszyna Turinga (nie wykonał jej, lecz zaprojektował) - taśma z symbolami i głowica czytająca je; za pomocą takiej maszyny można rozwiązać każdy problem w skończonej liczbie kroków.

Noam Chomsky najczęściej cytowany uczony wXX wieku; gramatyka uniwersalna:

Jesteśmy zaprogramowani donabywania języka. Nie da się go nauczyć przez słuchanie ipowtarzanie.

Według Chomsky'ego, dziecko nie może się nauczyć języka na drodze warunkowania, ponieważ wypowiada zdania, których nigdy nie słyszało, a ponadto robi błędy (zob. błąd hiperregularyzacji), których nigdy nie byłoby w stanie podsłuchać u dorosłych. Wobec tego dziecko musi dysponować wrodzoną kompetencją językową, której na początku nie ujawnia, ale która stanowi podłoże procesu przyswajania języka. Dzięki wrodzonej kompetencji językowej, proces ten jest niezwykle szybki i wydajny. Chomsky sądził, że ta wrodzona kompetencja językowa, którą odróżnia od wykonania, przybiera postać uniwersalnej gramatyki: systemu reguł leżących u podłoża każdego języka i określających zasady poprawnego łączenia słów w zdania. Teoria ta nie głosi, że wszystkie języki mają identyczną strukturę gramatyczną, ujawnianą na odpowiednio głębokim poziomie analizy. Nie głosi też, że ludzie są wyposażeni w jakąś strukturę w mózgu, odpowiedzialną za tworzenie zdań według reguł gramatyki czy też za rozumienie przekazów językowych zgodnie z tymi regułami. Teoria głosi jedynie, że ludzie są w sposób wrodzony przygotowani do przyswajania złożonego systemu symbolicznego, jakim jest język, ponieważ wszystkie języki mają wspólne podłoże syntaktyczne.

„Chiński pokój” (Searle, 1980r.) eksperyment myślowy zaproponowany przez amerykańskiego filozofa i językoznawcę Johna Searle'a i przedstawiony w jego pracy z 1980 roku pt. Minds, Brains, and Programs, mający pokazać, że nawet efektywne symulacje komputerowe nie urzeczywistniają prawdziwego rozumu, odkąd wykonywanie różnorodnych zadań (np. obliczeniowych) nie musi opierać się na rozumieniu ich przez wykonawcę. Służy on przeciwnikom teorii tzw. mocnej sztucznej inteligencji jako kontrargument. U podstaw eksperymentu stoi niezgodność między syntaksą a semantyką.

Eksperyment: Załóżmy, że wiele lat temu skonstruowaliśmy komputer, który zachowuje się jakby rozumiał język chiński. Innymi słowy, komputer bierze chińskie znaki jako podstawę wejściową i śledzi zbiór reguł nimi rządzący (jak wszystkie komputery), koreluje je z innymi chińskimi znakami, które prezentuje jako informację wyjściową. Załóżmy, że ten komputer wykonuje to zadanie w sposób tak przekonujący, że łatwo przechodzi test Turinga, tzn. przekonuje Chińczyka, że jest Chińczykiem. Na wszystkie pytania, które człowiek zadaje, udziela właściwych odpowiedzi w sposób tak naturalny, że Chińczyk jest przekonany, iż rozmawia z innym Chińczykiem. Zwolennicy mocnej sztucznej inteligencji wyciągają stąd wniosek, że komputer rozumie chiński, tak jak człowiek. Teraz Searle proponuje, żeby założyć, iż to on sam siedzi wewnątrz komputera. Innymi słowy, on sam znajduje się w małym pokoju, w którym dostaje chińskie znaki, konsultuje książkę reguł, a następnie zwraca inne chińskie znaki, ułożone zgodnie z tymi regułami. Searle zauważa, że oczywiście nie rozumie ani słowa po chińsku, mimo iż wykonuje powierzone mu zadanie. Następnie argumentuje, że jego brak rozumienia dowodzi, że i komputery nie rozumieją chińskiego, znajdując się w takiej samej sytuacji jak on: są bezumysłowymi manipulatorami symboli i nie rozumieją, co 'mówią', tak jak i on nie rozumie treści chińskich znaków, którymi operował.

Elektroencefalografia (EEG) - nieinwazyjna metoda diagnostyczna służąca do badania bioelektrycznej czynności mózgu. Badanie polega na odpowiednim rozmieszczeniu na powierzchni skóry czaszki elektrod, które rejestrują zmiany potencjału (odprowadzenia jednobiegunowe) lub różnice w potencjale różnych części mózgu (odprowadzenie dwubiegunowe) i po odpowiednim ich wzmocnieniu tworzą z nich zapis - elektroencefalogram.

potencjał P300 - jest on miarą wysiłku intelektualnego, obejmującego funkcje procesów pamięci, podejmowania decyzji i uwagi. Komponenta endogennego potencjału P300, odzwierciedla moment intelektualnego rozwiązywania sygnalizowanego przez bodziec problemu. Traktuje się ją jako bio-elektryczny wskaźnik procesów poznawczych. Nazywa się P300 dlatego, że mniej więcej 300 milisekund po pojawieniu się bodźca następuje zmiana napięcia w badaniu EEG.

PET - tomografia pozytronowa

CAT - badanie przy pomocy fal rentgena

MRI - rezonans magnetyczny (im bardziej utleniona jest krew, tym bardziej magnetyczna jest hemoglobina)

fMRI - funkcjonalny rezonans magnetyczny - Rejestrowanie fal radiowych, emitowanych przez pobudzone atomy wodoru wchodzące w skład organizmu, służące przede wszystkim do zobrazowania struktury narządów wewnętrznych. Wykonanie serii takich skanów pozwala na sprawdzenie, do których części mózgu dopływa więcej krwi niż do innych. Zwiększenie ukrwienia i zużycia tlenu świadczy o większej aktywności komórek nerwowych w danym miejscu.

Podwójne rozczepienie - na zadanie A reaguje inna część mózgu, niż na zadanie B. Np. dodawania nie trzeba uczyć się na pamięć, a mnożenia tak.

PAMIĘĆ - to procesy dzięki którym informacja jest kodowana, przechowywana i wydobywana.

TRZY RODZAJE PAMIĘCI: Endel Tulving wyróżnił trzy rodzaje pamięci w zależności od rodzaju zawartego w nich materiału:





pamięć epizodyczna

(przypominam sobie…)


Pamięć „CO?” pamięć deklaratywna

pamięć semantyczna

(wiem o …)


Pamięć „JAK?” pamięć proceduralna

(umiem …)

1. Pamięć epizodyczna - są to wspomnienia zdarzeń (epizodów), które przytrafiły się człowiekowi bądź, których był świadkiem; jej częścią jest pamięć autobiograficzna

2. Pamięć semantyczna - część pamięci długotrwałej, w której przechowuje się podstawowe znaczenie słów i pojęć

3. Pamięć proceduralna - część pamięci długotrwałej, dotycząca sposobu wykonywania różnych czynności; z pamięci proceduralnej korzysta się przy nabywaniu, przechowywaniu i stosowaniu umiejętności percepcyjnych, poznawczych i ruchowych.

TRZY PROCESY PAMIĘCIOWE: (Pamięć jako przetwarzanie informacji: informacja odbierana przez nasze zmysły - przed zapamiętaniem musi być odpowiednio przekształcona - tak, aby było możliwe zapisanie jej w pamięci)

1. Kodowanie - zmiana formy informacji tak, aby było możliwe umieszczenie jej w pamięci; zamiana bodźców fizycznych w chemiczne, a potem psychologiczne. Zamienianie bodźców fizycznych w formy psychologiczne może odbywać się w:

• kodzie wizualnym (obrazy, litery)

• akustycznym (dźwięki)

• semantycznym (znaczenie)

Inny podział to podział na (Pavio 1971r.):

• kod werbalny (trudniej go zapamiętać, ale jest mniej podatny na zniekształcenia)

• kod obrazowy (łatwiej go zapamiętać, ale jest także łatwy na zniekształcenia)

Elaboracja: aktywne przetwarzanie, ale nie tylko znaczeniowe; wiązanie nowego materiału z wiedzą przechowywaną w pamięci długotrwałej, Im bardziej elaboracyjnie przetwarzany materiał, tym lepsze jego pamiętanie. Przetwarzanie elaboracyjne i samogenerowanie ( kiedy generujemy zdania nadajemy im znaczenie semantyczne które jest łatwo dostępne poznawczo, bo twirzy się sieć powiązań) poprawia pamiętanie poprzez wzmocnienie szlaków poszukiwań pamięciowych.

2. Przechowywanie - utrzymywanie informacji mimo upływu czasu - przede wszystkim przez powtarzanie.

3. Przypominanie - wydobywanie - lokalizowanie przechowywanej informacji w pamięci i jej wyciąganie do świadomości

Materiał raz zakodowany w pamięci, zostaje w niej, ślad pamięciowy nie zanika, jednak tracimy do niego dostęp.

Informacje wydobywamy w tym samym kodzie w którym ją zapamiętaliśmy, np. jeśli zapamiętaliśmy coś akustycznie, to tak sobie to przypominamy, jednak 2 kody mogą się wzajemnie wspomagać.

Strategie wydobywania (dekodowanie): kod wizualny, akustyczny, semantyczny.

TRZY STADIA PAMIĘCI:

1. Pamięć sensoryczna (rejestr sensoryczny, bufor sensoryczny, pamięć ultrakrótkotrwała)

- odbywa się na etapie spostrzegania

- może występować w zakresie różnych modalności zmysłowych (wzrokowa -ikoniczna, słuchowa-echoiczna…).

- przechowuje informacje o fizycznych właściwościach bodźców, nie rejestruje ich znaczenia (przechowywana informacja nie ma charakteru znaczeniowego - dotyczy tylko przestrzennej lokalizacji i fizycznych wymiarów bodźca)

- jest buforem poznawczym

- informacja przechodzi dalej gdy zwrócimy na nią uwagę

- przechowuje w bardzo krótkim czasie (około 300 milisekund) pełny obraz spostrzeganego bodźca

- lokalizacja przechowywanej informacji w pamięci sensorycznej - w centralnej części układu nerwowego (a nie na siatkówce)

2. Pamięć krótkotrwała

- według Millera pojemność pamięci krótkotrwałej wynosi 7+/-2 elementy informacji.

- informacja w niej zawarta jest łatwo dostępna.

- jeśli nie powtarzamy lub nie ma ponownej ekspozycji bodźca jego po około 10 sekundach ślad pamięciowy zaczyna „blednąć”.

- informacje kodowane są najczęściej w formie akustycznej.

- możliwe jest grupowanie materiału pamięciowego w większe jednostki.

- grupowanie może odbywać się nie tylko na zasadzie prostego łączenia elementów, ale także na zasadzie wykorzystywania już istniejących zasobów pamięciowych.

- informacja przechodzi dalej gdy jest powtarzana lub grupowana

- nowa informacja zazwyczaj wypiera starą

- koncentracja uwagi na jakimś bodźcu > przechowywanie w pamięci krótkotrwałej (operacyjnej) - około 18 sekund (do 1 minuty) > po czym ślad pamięciowy zanika, gdyż słabnie siła neurotransmiterów

Przetwarzanie w pamięci krótkotrwałej:

- Powtarzanie 14101939198918122006

- Porcjowanie 1410 1939 1989 1812 2006


Efekt kolejności





pierwszeństwa świeżości

tendencja do lepszego tendencja do lepszego

zapamiętywania zapamiętywania

bodźców, które bodźców, które

pojawiły się jako pojawiły się jako

pierwsze ostatnie

Konsolidacja - włączanie nowych informacji do przechowywanych schematów (na tym etapie najłatwiej ją zniekształcić). Badania neurobiologiczne wskazują, że istnieje okres konsolidacji, podczas którego nowo wyuczona informacja przechodzi ze swojej labilnej formy w pamięci krótkotrwałej (STM) do stabilnej i utrwalonej formy w pamięci długotrwałej (LTM). Czas trwania owej konsolidacji zależy od rodzaju nabywanego materiału: bardziej złożone informacje konsolidują się dłużej. Może to zająć minuty, godziny, a nawet dni!

Interferencja w pamięci krótkotrwałej - Nowa informacja pojawiająca się w pamięci krótkotrwałej powoduje zastąpienie informacji starej, chyba że

zwrócimy UWAGĘ na element informacji.

3. Pamięć długotrwała

- w największym stopniu jest związana z potocznym rozumieniem pamięci.

- pojemność pamięci długotrwałej jest nieograniczona.

- czas przechowywania jest nieograniczony, zapominanie może mieć charakter pozorny, w rzeczywistości jest to brak dostępu do informacji (złe kodowanie, czas, interferencja, brak wskazówek wydobycia)

- informacje zapisywane są w sieci semantycznej


- wydobywanie odbywa się przez:

• Powtarzanie

• Powiązanie nowej informacji z przeszłymi doświadczeniami

• Powtarzanie ze zrozumieniem

Zapominanie:

• Hipoteza zanikania śladu: Ślady pamięciowe słabną wraz z upływem czasu i dlatego są trudniejsze do odnalezienia

• Hipoteza dotycząca wskazówek dla odnajdywania: Nie zapominamy tego, co zapamiętaliśmy, tylko tracimy dostęp

• Hipoteza interferencyjna: Współzawodnictwo ze strony innych wspomnień blokuje odnajdywanie poszukiwanej informacji

• Zapominanie umotywowane (wypieranie) Zdarzenia i obiekty budzące lęk, poczucie winy, są wypierane ze świadomości; pozostają w sferze nieświadomości

Wskazówki kontekstowe: elementy ogólnej sytuacji uczenia się, które ulegają powiązaniu z zapisem pamięciowym

• Nastrój jako wskazówka:

* Bower - przypominanie zgodne z nastrojem (identyfikacja z wesołym lub smutnym bohaterem)

Nastrój wywołany u osoby badanej: Pozytywny Negatywny

Historyjka o grze w tenisa: Bohater wesoły Bohater smutny

Przypominanie w nastroju neutralnym: Cechy wesołego Cechy smutnego bohatera

* Bower (1981) - odtwarzanie wspomnień z dzieciństwa

Wyniki badań Bowera (1981) nad wspomnieniami ludzi sprzed 15. roku życia. Jego wykres ukazuje liczbę elementów odtworzonych przez badanych w wesołym lub smutnym nastroju wywołanym pod hipnozą. W wesołym nastroju odtwarzali oni dużo więcej wspomnień zaklasyfikowanych uprzednio jako przyjemne. W smutnym nastroju odtwarzali nieco więcej wspomnień nieprzyjemnych

Każda emocja jest charakterystycznym stanem psychicznym, który tworzy węzeł w sieci pamięciowej (Sieć pamięciowa. Węzły emocji i węzły zdarzeń (Bower, 1992))

* Oatley i Jenkins (2003) - Nastroje są specyficznymi sposobami (modalnościami) organizacji mózgu i takie specyficzne nastroje dają uprzywilejowany dostęp do wspomnień, zdarzeń, doświadczanych w tym samym stanie emocjonalnym

* Conway (1990) - Kiedy zapamiętujemy określone zdarzenia, wówczas wiele z nich jest w pamięci indeksowanych według specyficznych rodzajów emocji. Uprzywilejowany dostęp do indeksowanego według emocji zbioru wspomnień zdarzeń ma miejsce wtedy, gdy jesteśmy w tym samym stanie emocjonalnym

Teoria poziomów przetwarzania - głębokość przetwarzania informacji (Craik i Lockhart, 1972)

- im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej zapamiętany

- im głębiej przetworzony materiał, tym lepiej rozbudowane sieci powiązań z innymi informacjami

- trzy poziomy przetwarzania informacji:

• Fizyczny - wygląd (najtrudniejszy do wydobycia)

• Akustyczny - brzmienie

• Semantyczny - co oznacza (najłatwiejszy do wydobycia)

Uwaga! Rzadko zapamiętujemy materiał tylko na jednym poziomie!

Hierarchiczna struktura pamięci - im bliżej w hierarchi są pojęcia, tym łatwiej je powiązać i przypomnieć sobie; jednak nie jest tak w każdym przypadku.

Umysł skonstruowany jest nie tylko hierarchicznie, ale i sieciowo. W mózgu wytwarzają się asocjacje (powiązania). Im częściej coś powtarzamy tym lepsze połączenie sieciowe. Dlatego częściej mówimy, że jamnik to zwierzę, niż że jamnik to ssak, ponieważ jest to częściej utrwalone.

Sieciowe modele pamięci:


• Podejście koneksjonistyczne:

- Collins i Quilliam (1969) - Pojęcia (węzły) są połączone relacjami semantycznymi i tworzą sieć relacji przynależności. Relacje te mają strukturę hierarchiczną

- Collins i Loftus (1975) - Ale: nie tylko hierarchia, lecz także asocjacje, jakich używamy najczęściej, decydują o sposobie połączeń między węzłami

• Anderson (1983) - Jednostki poznawcze (węzły) tworzą sieć, a połączenia między nimi mają różną siłę. Zależnie od siły: szybki lub wolny

przepływ stymulacji między węzłami. Czas rozchodzenia się pobudzenia w sieci zależy od drogi, jaką musi przebyć impuls. Siła połączeń zależy od częstości aktywizacji połączeń między węzłami

• Model przetwarzania równoległego i rozproszonego McClelland i Rumelhart (1985), McClelland (1995)

•Nasz umysł dokonuje wielu operacji równocześnie za pośrednictwem sieci rozproszonej po niezliczonych miejscach w mózgu. Sieć zawiera jednostki neuropodobne. Układ powiązań między nimi tworzy wiedzę

•Powiązania między jednostkami mogą posiadać różne stopnie potencjału pobudzeniowego lub hamującego, nawet wtedy, gdy dane powiązania są nieaktywne. Im częściej powiązanie jest aktywizowane, tym większa siła powiązania

Konstrukcyjna natura pamięci:

• Bartlett (1932) - hipoteza rekonstrukcyjna, „wojna duchów”

Pamięć funkcjonuje na zasadzie rekonstrukcji. Gdy odtwarzamy z pamięci jakiś obiekt, to nie otrzymujemy jego dokładnego obrazu, lecz tylko pewną interpretację, nowo utworzoną wersję oryginału. Wraz z doświadczeniem kształt wersji tego samego obrazu zmienia się

• Neisser (1967) - rekonstruowanie dinozaura

Ślady nie są po prostu „ożywiane” czy „reaktywowane” w czasie odtwarzania; przechowywane fragmenty są wykorzystywane jako informacje do podtrzymania nowej konstrukcji. Jest to tak, jakby fragmenty kości używane przez paleontologa w ogóle nie pojawiały się w budowanym przez niego modelu - tak jak to ma rzeczywiście miejsce, jeśli model ma przedstawiać całego, łącznie z ciałem i skórą, dinozaura. Kości mogą być postrzegane jako pozostałości struktury, która tworzyła i podtrzymywała pierwotnego dinozaura, a zatem jako źródło informacji na temat tego, jak go zrekonstruować (Neisser, 1967, za: Anderson, 1998)

• Bransford i Johnson (1972), Anderson i Pichert (1978) - eksperymenty

• Edelman (1992) podejście neurobiologiczne

Mózg, jako aktywny system, nieustannie aktualizuje swoje zasoby danych: w każdym akcie percepcji reorganizuje, re-kategoryzuje, tworzy nowe obrazy i wspomnienia

• Badania PET i FMR

Obrazy umysłowe są konstrukcjami chwilowymi, próbami replikacji wzorców, które kiedyś zostały postrzeżone. Prawdopodobieństwo osiągnięcia idealnej replikacji jest tutaj niskie, natomiast prawdopodobieństwo dobrego odtworzenia może być wyższe lub niższe w zależności od warunków, w jakich obrazy zostały zapamiętane i w jakich są przywoływane

3 etapy pamięci: nabywanie, magazynowanie, etap odtwarzania

wspomnienie nie zawsze jest prawdziwe; jest ono mieszanką starych i nowych informacji

przy wysokim poziomie stresu koncentracja spada

zogniskowanie broni - skupienie się na broni, a nie na twarzy przestępcy

informacja po zdarzeniu - nowe fakty, które modyfikują wspomnienia


Wiarygodność zeznań naocznych świadków:

• Badanie Loftus & Palmer (1974)

Film o wypadku samochodowym

Pytania:

- Z jaką prędkością jechały samochody, gdy się roztrzaskały?

- Z jaką prędkością jechały samochody, gdy się zderzyły?

- Z jaką prędkością jechały samochody, gdy się stuknęły?

Pytanie krytyczne: Czy widziałeś jakieś potłuczone szkło?

• Paradygmat DRM, Deese, Roediger, McDermott

TEST PAMIĘCIOWY

- czy wystąpiło wcześniej:

szycie, drzwi, igła, spanie, cukierek, obudzony

TAK: szycie, obudzony

NIE: drzwi, cukierek

TAK: igła, spanie (błędne rozpoznanie)

skanowanie PET - silniejsza aktywność płata czołowego - obszar zaangażowany w analizowanie lub monitorowanie śladów pamięciowych

(Schacter, 2003)

Paradygmat wstecznego kształtowania pamięci: uprzednie doświadczenie zostaje zniekształcone przez później napływającą informację

Obiekt, zdarzenie A - nasza opinia i pamięć cech + Inna opinia i inne cechy obiektu, zdarzenia - A1 Pamięć cech i opinii obiektu, zdarzenia A

Zniekształcanie pamięci cech obiektu:

1. Braun i Loftus (1998)

• ocena smaku czekoladek Suisse w zielonym opakowaniu; miały one konkurować z już istniejącą marką Godiva

• ocena reklam czekoladek dwu firm: 1. Grupa obrazowa: na reklamach czekoladki Suisse miały niebieski kolor; 2. Grupa werbalna: reklama opisowa stwierdzała, że czekoladki Suisse mają niebieskie opakowania; 3. Grupa kontrolna: nie podawano żadnej informacji na temat koloru opakowania czekoladki

• test pamięci: rozpoznać (na widmie optycznym) kolor opakowania czekoladek próbowanych na wstępie badań

• Wyniki:

grupa Rozpoznany kolor (%)

niebieski zielony

werbalna 37 32

obrazowa 45 32

kontrolna 0 73

2. Braun i Zaltman (1998) - zniekształcanie pamięci własnych ocen

Prezentacja fragmentu filmu

Ocena filmu: klapa czy hit?

Recenzje krytyków: pozytywna lub negatywna

Pamięć własnych ocen filmu:

Recenzja pozytywna: 63

Recenzja negatywna: 34

Grupa kontrolna: 54

3. Loftus 2004, Zniekształcanie zdarzeń w pamięci autobiograficznej - Królik Bugs w Disneylandzie

Wyniki:

Reklama obrazowa: - kodowanie jest najłatwiejsze, ale bardzo podatne na zniekształcenia

48% (8%)

Reklama obrazowo-werbalna:

32% (12%)

Reklama werbalna:

17% (31%) - kodowanie werbalne jest trudniejsze, ale mniej podatne na zniekształcenia

Fałszywa pamięć wyobrażeń:

• Przerost wyobraźni (imagination inflation): wyobrażenia mogą zostać włączone do struktury pamięciowej

• Badania: Garry, Manning, Loftus i Sherman (1996)

• Test „Zdarzenia z Życia” (LEI - Life Events Inventory) (1)

• Tworzenie wyobrażeń (opis sytuacji, szczegółowe pytania)

• Test „Zdarzenia z Życia” (2)

• Stopień pewności co do wystąpienia danego zdarzenia wzrósł:

Grupa eksperymentalna: 24%

Grupa kontrolna: 12%

Uzdrawiająca moc fałszywych wspomnień:
„Nie możemy zmienić przeszłości, ale możemy zmienić ludzkie wspomnienia”

Loftus (2005)

• Test „Zdarzenia z Życia” (LEI)

• Lista preferencji smakowych

• Przypominanie zdarzenia, szczegółowe pytania (zatrucie lodami, niestrawność po czekoladowych ciasteczkach)

• Poczęstunek (ciasteczka - tak, lody - nie)

Zniekształcenia pamięciowe - próby wyjaśnienia:

• Próba dostosowania pamięci do informacji (backward framing), a nie dostosowywania późniejszej informacji do wcześniej nabytej pamięci (forward framing)

• E. Loftus podkreśla znaczenie wyobrażania różnych rzeczy w zniekształcaniu pamiętanych zdarzeń

• D. Schacter: grzech błędnej atrybucji = błąd wiązania między elementami, zwłaszcza w obrębie tej samej kategorii efekt fałszywej pamięci;

• Grzech podatności na sugestię - tendencja do włączania mylącej informacji z innych źródeł do osobistych wspomnień

• Tversky i Kahneman (1973) - heurystyka “dostępności”: zdarzenia często występujące lub często wyobrażane są łatwiej dostępne w naszej pamięci niż zdarzenia rzadsze

• Badania neurobiologiczne (PET): w procesie przypominania aktywizowane są fragmenty informacji zakodowanych w różnych częściach mózgu - konstruowana z tych fragmentów postać nie musi odzwierciedlać wcześniej doświadczanych zdarzeń

Ewolucjonizm: (ewolucjoniści porównywali mózg do scyzoryka)

• Teoria dostosowania łączonego (Wiliam Hamilton) - sukces ewolucyjny zapewnia dostosowanie się osobnika i jego grupy do środowiska

• Samolubny gen - rozwój to rozwój nie tylko pojedynczych osobników, ale genów (R.Dowkins)

• Teoria socjobiologii (Wilson) - w grupie eliminowane są te zachowania, które nie są przekazywane dalej w genach. W socjobiologii ważne są pojęcia takie jak: wielkość grupy, skład wiekowy, organizacja i komunikacja, podział zasobów

• Strategia ewolucyjnie stabilna - stan równowagi cech; gwarantuje najlepsze przystosowanie się do środowiska danego gatunku

Trzy wytwory procesu ewolucji:

1. Adaptacje - przystosowanie się do środowiska

2. Produkty uboczne - nie mają związku z adaptacją, ale różnicują osobniki

3. Szum - są to cechy nieistotne

Mechanizm psychiczny wykształtowany w procesie ewolucji sprzyja znalezieniu partnera o dużych zasobach.

Starożytność

• -Alkmeon

• -Hipokrates

• -Platon

• -Arystoteles

Racjonalizm i empiryzm

• -Kartezjusz

• -Locke

• -Kant

Wpływ fizjologii i biologii

• -Helmholtz

• -Hering

• -Weber

• -Fechner

Wczesna psychologia

• -Wundt

• -Titchener

Darwinizm i jego wpływ na pomiar inteligencji

• -Darwin

• -Galton

• -Binet

• -Terman

Funkcjonalizm

• -James

• -Münsterberg

• -Hall

Behawioryzm i neobehawioryzm

• -Pawłow

• -Watson

• -McDougall

• -Tolman

• -Hull

• -Skinner

Psychologia postaci

• -Wertheimer

• -Koffka

• -Köhler

• -Lewin

Psychoanaliza

• -Freud

• -Jung

• -Adler

Psychologia humanistyczna

• -Maslow

• -Rogers

Psychobiologia

• -Lashley

• -Hebb

• (genetyka behawioralna)

Psychologia poznawcza

• (rozwój w latach 50.)

• (sztuczna inteligencja)

• (przetwarzanie informacji)

• (nowy koneksjonizm)

Przetwarzanie centralne:

• Kontrolowanie czynności i procesów poznawczych

• przydzielone duże zasoby poznawcze (uwagi)

Przetwarzanie peryferyczne:

• Brak kontroli

• przydzielone małe zasoby poznawcze (uwagi)

animizm - forma wierzeń polegająca na przypisywaniu posiadania duszy zwierzętom, roślinom, zjawiskom, a także tworom przyrody nieożywionej i przedmiotom

antropomorfizm - nadawanie ludzkich właściwości,

projekcja (rzutowanie) ludzkich atrybutów na przyrodę nieożywioną

magia - osoby zajmujące się magią miały wiedzę tajemną, reifikacja ( jeśli o czymś myślimy to to istnieje), złe duchy itp.

Alkmeon - bywa nazywany ojcem neuronauki,

dokonał sekcji zwłok i zbadał jak mózg połączony

jest z narządami zmysłów; odkrył, że to mózg jest siedliskiem pamięci, rozumienia i myśli, wykorzystywał wiedzę o fizjologii na temat zjawisk psychicznych.

Hipokrates - mówił, że ciecze (płyny ustrojowe) są związane z żywiołami.. Uważał, że człowiek składa się z żywiołów, żywiołów równowaga między płynami oznacza zdrowie. Stosował naturalne metody leczenia

Galen - ciecze w organizmie powiązane są z cechami temperamentu (potwierdził to Eysenk). Flegmatyk (ospały) ma nadmiar flegmy, sangwinik (wesoły) krwi, melancholik (smutny) czarnej żółci, a choleryk (wybuchowy) żółci. Galen i Hipokrates dali początek psychologii osobowości i różnic indywidualnych

Główne cechy teorii Piageta

•badanie uniwersalnych zmian rozwojowych

•stała sekwencja zmian

•mechanizm wyjaśniający proces przechodzenia do kolejnychvstadiów

•celem rozwoju jest umysł działający jak “naukowiec”

•konstruktywizm - interakcja struktur umysłowych i informacji dochodzących z zewnątrz

Asocjacjonizm:

Wundt, Tichener

• części ważniejsze niż całość

• łączenie wrażeń w spostrzeżenia - prawa kojarzenia, Arystoteles

• w polu percepcyjnym wszystkie części jednakowo ważne

• mechanizm fizjologiczny wyodrębniania cech pierwotnych - niewyjaśniony

Strukturalizm:

Wertheimer, Koffka, Köhler

• prymat całości nad częściami

• wyodrębnianie całości - zasady Wertheimera (psych. postaci)

• w polu percepcyjnym figura ważniejsza od tła

• mechanizm fizjologiczny spostrzeżeń i ich spoiwa - niewyjaśniony

SYGNAŁ?

Pole świadomej

percepcji

Pole uwagi

Ludzie wybierali to pióro, które było na reklamie jeśli leciała ich ulubiona muzyka, jeśli leciała nielubiana wybierali inne pióro

Pierwszą i ostatnią pozycję w szeregu obdarzamy większą uwagą niż pozostałe. Bodźce pierwsze mają największą szansę na wielokrotne przypominanie. Tendencja do najlepszego przypominania bodźców pierwszych: efekt pierwszeństwa

Bodźce ostatnie mogą znajdować się jeszcze w pamięci krótkotrwałej, dlatego lepiej je przypominamy: efekt świeżości







---