OSTRE ZATRZYMANIE MOCZU

Opis

Ostre zatrzymanie moczu jest o wiele bardziej powszechne wśród mężczyzn z powodu występującego u nich łagodnego rozrostu stercza. Mimo to na­leży pamiętać, że etiologia tej choroby bywa różnorodna, a zatrzymanie moczu może wynikać ze współistnienia kilku wzajemnie powiązanych czynników (np. starszy mężczyzna z bezobjawowym, łagodnym przerostem stercza o średnim nasileniu, który przyjął tabletkę „na przeziębienie"). Bar­dzo często czynnikiem wyzwalającym ostre zatrzymanie moczu jest epizod zakażenia, krwawienia czy przepełnienia pęcherza.

Wywiad

Pacjenci skarżą się zwykle na zatrzymanie moczu, osłabioną siłę i średnic strumienia moczu, uczucie parcia na mocz i wrażenie niepełnego opróżnie­nia pęcherza. W następstwie niemożności oddania moczu rozwija się narastający ból okolicy nadłonowej. Wnikliwie zebrany wywiad może dodatko­wo ujawnić inne objawy, takie jak bóle kostne, utrata masy ciała (nowotwór), przebytą chorobę weneryczną (zwężenie cewki moczowej), przebyte zabiegi operacyjne na drogach moczowych i obecność objawów neurologicznych, np. zaburzeń widzenia i przeczulicy (stwardnienie rozsiane, SM) albo bólu i prze­czulicy związanych z uszkodzeniem rdzenia.

Badanie fizykalne

Stan ogólny. Sprawdzić, czy pacjent nie gorączkuje.

Jama brzuszna. Stopień zalegania moczu można ocenić poprzez uważne badanie okolicy nadłonowej. Typowo pęcherz moczowy jest dostęp­ny badaniu przez opukiwanie i obmacywanie, gdy zawiera więcej niż 150 ml moczu.

Narządy moczowe i płciowe. Obejrzeć genitalia. Zwrócić uwagę, czy penis jest obrzezany czy nie [obrzezanie jest powszechne wśród Żydów, muzułmanów, a w USA wiele osób zostało ponadto obrzezanych z tzw. względów higienicznych - przyp. tłum.] Sprawdzić, czy nie ma stulej­ki, załupka lub zwężenia ujścia wewnętrznego cewki moczowej. Należy też udokumentować wszelkie oznaki zakażenia opryszczkowego (np. rumieniowate brodawki, grupy pęcherzyków, krosty).

Badanie per rectum. Zwrócić uwagę na rozmiar i konsystencję gruczołu krokowego, (chociaż rozmiar gruczołu krokowego nie koreluje ze stop­niem zwężenia). Ocenić napięcie mięśni odbytu.

Badanie neurologiczne. Pęcherz moczowy i kończyny dolne dzielą uner­wienie z tej samej części rdzenia kręgowego. Należy zbadać siłę mię­śni, odruchy i czucie w nogach, aby ocenić, czy są jakiekolwiek oznaki niedomagań neurologicznych.

Przyczyny ostrego zatrzymania moczu

Członek

• Stulejka

• Załupek

• Zwężenie ujścia zewnętrznego cewki moczowej

• Ciało obce

Cewka moczowa

• Ciało obce

• Zapalenie cewki moczowej

• Zwężenie cewki moczowej

Gruczoł krokowy

• Łagodny przerost stercza

• Rak stercza

• Zapalenie gruczołu krokowego

Zakażenie

• Opryszczka

• Półpasiec

Przyczyny neurologiczne

• Zespoły ucisku i uszkodzenia rdzenia

• Wstrząs rdzeniowy

• Cukrzyca

• Stwardnienie rozsiane (SM)

• Zespół Landry'ego-Guillaina-Barrego

Leki

• Antycholinergiczne

• Antyhistaminowe

• Trójcykliczne przeciwdepresyjne

• Alfa-adrenergiczne

• Amfetamina

• Tabletki „przeziębieniowe"

Przyczyny psychogenne

Badania diagnostyczne

Badanie ogólne moczu. Wyjaśnić, czy jest obecny ropomocz (zakażenie dróg moczowych) lub krwinkomocz (zakażenie dróg moczowych, guz, kamica).

Badania biochemiczne krwi. Ocenić funkcję nerek.

Leczenie

Leczeniem z wyboru jest założenie cewnika Foleya. Czasami może to jed­nak nastręczać pewnych trudności. Zaleca się wtedy zastosowanie swobod­nego poślizgu i powierzchniowego znieczulenia przy użyciu 2% żelu z lidokainą (Lignocainum hydrochloricum typ U), użycie cewnika o więk­szej średnicy (np. nr 22 French), kiedy przejście cewnikiem Foleya o typo­wej średnicy (nr 16 lub 18 French) nie jest możliwe (sztywność grubszego cewnika może pomóc w rozdzieleniu przerośniętych płatów obecnych przy łagodnym przeroście stercza), użycie cewnika z zagiętą końcówką (cewnik typu coude), kiedy wielokrotne próby z cewnikiem Foleya są niepomyślne (cewnik typu coude wprowadzać należy kierując zagiętą końcówkę w kie­runku głowy pacjenta).

Jeśli próby zacewnikowania zawodzą, następnym krokiem jest użycie poszerzadeł, zgłębników (filiformy) i prowadnic albo założenie przezskór­nego cewnika nadłonowego [popularne w Polsce określenie cewnika nadło­nowego to cystofix - przyp. tłum.]. Przeciwwskazaniem do nakłucia nadło­nowego jest obecność w wywiadzie faktu przebycia jakichkolwiek operacji chirurgicznych w tym rejonie, mogą, bowiem być wtedy obecne zlepy jelit. Nakłucie powinno być zawsze wykonywane przez specjalistę urologa.

Wśród powikłań po odblokowaniu spływu moczu wymienić należy wielomocz, poobstrukcyjny (diureza większa niż 200 ml/godz., jeżeli trwa dłużej, prowadzi do zaburzeń wodno-elektrolitowych), krwawienie (spowodowane uszkodzeniem śluzówki pęcherza; gdy jest nasilone, należy monitorować stan pacjenta i przepłukiwać pęcherz moczowy) j i niedociśnienie tętnicze (najczęstszym mechanizmem jest reakcja z ner­wu błędnego występująca po nagłym upuście dużej ilości moczu, zwy­kle większej niż 1000 ml jednorazowo) [innym powikłaniem nagłego upustu moczu może być krwawienie z gwałtownie rozszerzających się żył śluzówki pęcherza - przyp. tłum.].

Jeżeli w wyniku zatrzymania moczu w pęcherzu zalegało więcej niż 700 ml moczu, prawdopodobnie najlepszym rozwiązaniem jest pozostawić: cewnik Foleya i przez kilka dni pozwolić na swobodny spływ moczu, aż powróci normalne napięcie mięśni wypieraczy pęcherza.

W przypadkach łagodnego przerostu stercza należy przedyskutować ze specjalistą urologiem użycie finasterydu (wybiórczy inhibitor 5-α reduktazy, preparat Proscar firmy MSD) lub terazosyny (antagonista receptorów α1 preparaty Heitrin i Hytrin firmy Abbott).

Kryteria hospitalizacji

Wskazania do leczenia szpitalnego obejmują niemożność odblokowania zalegania moczu, objawy ucisku rdzenia kręgowego oraz poważne powikłania, takie jak wielomocz po zatrzymaniu moczu albo znaczące krwawienie.

Uwaga: Pacjenci w wyrównanym stanie ogólnym mogą być zaopatrzeni ambulatoryjnie. Zacewnikowanego pacjenta kieruje się do domu z plastiko­wym workiem na mocz i zaleca kontrolną wizytę u urologa w ciągu najbliż­szych 24-48 godz. [pacjenta należy pouczyć, aby worek na mocz zawsze znajdował się poniżej pęcherza moczowego - przyp. tłum.]. Użycie anty­biotyków powinno być omówione ze specjalistą urologiem.

1

---