ATMOSFERA

1. Budowa i skład chemiczny

2. Krążenie powietrza

3. Przebieg i rozmieszczenie ciśnienia atmosferycznego

4. Wiatr

5. Wilgotność i opady

6. Chmury

7. Mgły i zamglenia

8. Pogoda a klimat

9. Klimaty na kuli ziemskiej

10. Służba meteorologiczna, mapy pogody i klimatu

11. Wpływ pogody i klimatu na życie człowieka

Pojęcia: atmosfera, troposfera, stratosfera, ciśnienie, wiatr, mgła, chmura, pogoda, klimat, rodzaje wiatrów i rozkład na ziemi, rodzaje chmur, rozkład klimatu, mapy pogody, masy powietrza, wyż, niż, bruzda wysokiego ciśnienia, klin niskiego ciśnienia

Rodzaje ruchów powietrza.

W atmosferze występuje kilka rodzajów ruchów powietrza. Do najważniejszych można zaliczyć następujące ich rodzaje:

1. poziomy,

2. pionowy (konwenkcyjny, a także cyklonarny i antycyklonarny), w którym rozróżniamy ruch wstępujące i zstępujące,

3. pionowy o charakterze ślizgowym (wślizgowy i ześlizgowy) wzdłuż zboczy górskich i powierzchni frontalnych,

4. falowy, powstający pod wpływem rzeźby terenu lub występujący wzdłuż powierzchni inwersyjnych.

Poziomy ruch powietrza nazywamy wiatrem. Ruch poziome powietrza należą do najbardziej intensywnych w atmosferze, mimo że pionowy spadek ciśnienia jest wielokrotnie większy od poziomego. Wpływa na to siła ciężkości, która niejako przytrzymuje cząstki powietrza przy Ziemi, nie pozwalając im odpływać w górę, w kierunku niższych ciśnień.

Układy ciśnienia.

Wiatr związany jest ściśle z poziomym rozkładem ciśnienia atmosferycznego. W meteorologii opisuje się pole ciśnienia za pomocą topografii powierzchni izobarycznych (tj. powierzchni jednakowego ciśnienia) i układów izobar kreślonych na przekrojach poziomych i pionowych atmosfery. Aby scharakteryzować rozkład ciśnienia w przekroju poziomym, należy je odpowiednio przedstawić na mapie. Uzyskane z pomiarów wielkości ciśnienia zredukowanego do poziomu morza wpisuje się na mapę konturową (np. Europy), a następnie punkty o jednakowym ciśnieniu łączy się liniami, noszącymi nazwę izobar. Izobary kreśli się zwykle w odstępach ciśnienia co 5 mb. Obszary wyodrębnione w polu ciśnienia przez określone układy izobar noszą nazwę układów ciśnienia (układów barycznych). Do podstawowych układów ciśnienia zalicza się wyż baryczny i niż baryczny.

WYŻ BARYCZNY (antycyklon)- jest to obszar objęty takim układem zamkniętych izobar, w którym ciśnienie powietrza rośnie ku środkowi układu.

NIŻ BARYCZNY (cyklon)- jest to obszar objęty takim układem zamkniętych izobar, w którym ciśnienie maleje ku środkowi układu.

FRONT ATMOSFERYCZNY granica przejściowa między masami powietrza o różnych właściwościach fiz front chłodny zimne powietrze wsuwa się pod powietrze ciepłe, które wznosi się ku górze; frontowi towarzyszą chmury burzowe, przynoszące krótkotrwałe, lecz obfite opady; po przejściu frontu temp spada a ciśnienie rośnie front ciepły pow ciepłe, docierając do pow chłodnego, wolno wznosi się ku górze; front ten prowadzi do powstania wielu typów chmur, a efektem są długotrwałe, nawet kilkudniowe opady

(fronty planetarne:

a) front arktyczny odziela pow arktyczne od polarnego

b) front polarny oddziela pow polarne od zwrotnikowego

c) front równikowy- równikowa strefa zbieżności oddziela pasaty półkuli północnej i południowej

WIATR poziomy ruch powietrza atmosferycznego, wywoływany nierównomiernym rozkładem ciśnienia atmosferycznego na danym poziomie nad pow. Ziemi, wieje z wyżu do niżu, na prędkość i kierunek wiatru ma wpływ: siła związana z poziomym gradientem ciśnienia, siła Coriolisa, siła tarcia o podłoże, siła odśrodkowa w przypadku ruchu po krzywiźnie, wiatr powstaje w skutek: zmian temperatury, zmian ciśnienia oraz ruchu obrotowego Ziemi (na półkuli północnej wiatry odchylają się w prawo, na południowej w lewo- siła Coriolisa)

MASA POWIETRZA wycinek troposfery odznaczający się szczególnym uwarstwieniem termicznym, wilgotnością i innymi cechami nabytymi nad określonym typem podłoża; masę wyróżnia się na podstawie cech fiz i geogr obszaru występowania

Właściwości mas pow:

a)równikowe: ciśn. atmosf. niskie; temp pow wysoka i wyrównana przez cały rok; wilgotność bezwzgl. pow bardzo wysoka- codzienne popołudniowe deszcze zenitalne

b) zwrotnikowe: ciśn. atmosf. wysokie ; temp pow wysoka znacznie zmieniająca się w ciągu doby ; wilgotność bezwzgl. pow niska i b.niska, sporadyczne deszcze zenitalne

c) polarne: ciśn. atmosf. niskie ; temp pow umiarkowana, dod lub ujemn w zależności od występującej pory roku; wilgotność bezwzgl. pow znaczan lub wysoka, zależna od pory roku i rozmieszczenia lądów

d) arktyczne: ciśn. atmosf wysokie; temp pow bardzo niska przez cały rok; wilgotność bezwzgl. pow niska, przede wszystkim opady śnieżne

PASATY powstają w skutek różnicy ciśnień między strefami dwóch wyżów zwrotnikowych a okołorównikowym paskiem niskiego ciśń- to powoduje stały silny ruch powietrza atmosf. od zwrotników ku równikowi; pod wpływem siły Coriolisawiatr ten odchyla się ku zachodowi, na półkuli płn. mają kierunek płn.-wsch., na półkuli płd. - płd.-wsch

>>BRYZA wiatr lokalny powstający na skutek niejednakowego nagrzewania się w cyklu dobowym lądu i zbiornika wodnego dzienna powietrze znad nagrzanego szybciej lądu wznosi się nad gruntem, wstępujący ruch ciepłego powietrza powoduje różnice ciśnień pozwalającą napłynąć nad ląd chłodnemu pow znad wody nocna woda ochładza się znacznie wolniej niż ląd, dzięki czemu ciepłe powietrze znad akwenu wędruje nad ląd, ochładza się nad nim i wieje znad lądu w kierunku morza

WIATR DOLINNY dzienny ciepła masa pow przemieszczająca się ku górze z nagrzanych w ciągu dnia dolin

WIATR GÓRSKI nocny wieje ku dolinie, powietrze na zboczu doliny szybko się ochładza i spływa w dół ku dolinie

FEN ciepły, suchy, porywisty wiatr przemieszczający się z gór w kierunku dolin i kotlin, powstaje w wyniku spadku ciśnienia po jednej stronie gór, aby powietrze znajdujące się po drugiej stronie było zmuszone do ruchu wstępującego i przekroczenia bariery górskiej. + Po stronie wysokiego ciśn. wiatry wieją ku szczytom. Wskutek unoszenia się powietrza zachodzą w nim przemiany wilgotno-adiabatyczne. Powietrze się ochładza, dochodzi do kondensacji zawartej w nim pary, wytwarzają się chmury i pojawiają się nawet bardzo obfite opady. Po przekroczeniu wierzchołków pasm górskich powietrze opada w dół, ogrzewając się sucho adiabatycznie do temp. wyższej od występującej na tej samej wys. po przeciwnej stronie gór. Spadający z wierzchołków pasm górskich wiatr jest porywisty, ciepły i suchy.

Nazwy regionalne fenu:

• wiatr halny - Tatry

• chinook - Góry Skaliste

• föhn - Alpy

• puelche - Chile (Andy)

• zonda - Argentyna (Andy)

• austrul - Karpaty Rumuńskie

Mechanizm powstawania

Schemat powstawania fenu (wysokości oznaczone co 1000 m)

Powstanie i cechy fizyczne wiatrów fenowych wynikają z różnic jakie występują w czasie ochładzania się i ocieplania powietrza wilgotnego i suchego (zobacz: adiabatyczny spadek temperatury). Warunkiem powstania tego wiatru jest różnica ciśnienia atmosferycznego po obu stronach bariery górskiej. Różnica ta wymusza ruch powietrza. Powietrze napotykając góry unosi się, ochładzając się wilgotnoadiabatycznie, tj. ok. 0,6° na 100 m wysokości. W czasie unoszenia się powietrza następuje kondensacja pary wodnej - tworzą się chmury i deszcze. Suche już powietrze przekracza barierę szczytów górskich i opada po drugiej stronie ku dolinom. Opadając ogrzewa się, ale tym razem suchoadiabatycznie, tj. ok. 1° na 100 m. Stąd też wiatr fenowy są suche oraz znacznie cieplejsze niż powietrze na tej samej wysokości po przeciwnej stronie gór. Im wyższa jest bariera górska, tym ta różnica może być większa.

Krótka definicja mówi, że halny jest silnym wiatrem spadowym typu fenowego, charakterystycznym dla regionu górskiego, któremu towarzyszą duże i gwałtowne skoki ciśnienia. Na terenie Polski występuje w Tatrach i Sudetach.
A w jaki sposób się rodzi?
Warunkiem jest utworzenie się, po obu stronach Karpat Zachodnich, równocześnie - głębokiego układu niżowego na ich zachodnim krańcu oraz odpowiadającego mu wielkością, układu wysokiego ciśnienia po wschodniej stronie. Przemieszczające się wówczas z południa Europy ciepłe i bardzo wilgotne powietrze, utworzonym przez oba układy "korytarzem", uderza w pasmo Tatr, unosząc się ku górze. Wznoszące się powietrze ulega rozprężeniu, a zatem ochłodzeniu - w stosunku pół stopnia na każde 100 m różnicy wysokości - powodując skraplanie się zawartej w nim pary wodnej (w konsekwencji deszcz, śnieg, grad), a tym samym tworzenie podłużnego pasma, ciężkich chmur, zawieszonego na linii Czerwone Wierchy - Giewont. Pod wpływem napierających kolejnych mas, osuszone powietrze pokonuje grzbiety Tatr, gwałtownie opadając po ich północnej stronie. Tu następuje zjawisko odwrotne - czyli sprężanie - powodujące ogrzewanie się powietrza - w stosunku 1 stopień na każde 100 m różnicy wysokości.
Nabierając prędkości na tatrzańskich zboczach, wiatr uderza z dużą siłą w dolne partie Tatr i samo Zakopane, powodując w zależności od swojej siły, duże zniszczenia. Powyrywane drzewa, pozrywane dachy domów i linie energetyczne nie należą do rzadkości. Rekord zanotowany został 6 maja 1968r., kiedy to halny wiał z niewyobrażalną w naszym klimacie prędkością 310 km/godz. Zniszczonych zostało ok. 150 tys. m³ tatrzańskich lasów.
Należy pamiętać, że halny ma również niekorzystny wpływ na samopoczucie ludzi przebywających w jego zasięgu. Szczególnie silnie oddziaływuje na system nerwowy osób ze schorzeniami układu krążenia, powodując uczucie zmęczenia i rozdrażnienia, a także depresję psychiczną. Interesujące są też obserwacje, które wykazują, iż najwięcej prób samobójczych w Tatrach odbywa się właśnie podczas aktywności halnego.
Halny budzi także wiele kontrowersji wśród turystów. Wiosną w ciągu kilku dni potrafi zdmuchnąć kilkucentymetrową warstwę śniegu, powodując wysyp "łazików" na górskich szlakach. Jesienią zaś, narciarzy zwyczajnie "zalewa krew". Nerwowo zerkają na prognozę pogody, czekając na hasło - "Piguła poszła w górę!".

Fen (z niem. Föhn) - ciepły, suchy i porywisty wiatr opadający z wierzchołków pasma górskiego ku dolinom.

Wiatry tego typu mogą spowodować znaczne podniesienie temperatury nawet o 20° w ciągu kilku minut, jak to się niekiedy zdarza w Stanach Zjednoczonych. Nagłe porywy wiatrów fenowych przynoszą szkody w gospodarstwach ludzi, a także w leśnictwie (zobacz: wiatrołomy). Ponadto z wiatrami tego typu związana jest niekorzystna sytuacja biometeorologiczna, w czasie ich wiania obserwuje się pogorszenie samopoczucia (także wzrost liczby samobójstw), lub też odwrotnie - wzrost podenerwowania i agresji.

MONSUN wiatr sezonowy, występuje zwłaszcza w płd. Azji, płn. Australii, wsch. Afryce letni Na nagrzanym lądem powstaje niż baryczny, a nad oceanem tworzy się wyż baryczny, wtedy masy wilgotnego powietrza napływają z wyżu na obszar lądu, m. letniemu towarzyszą gwałtowne opady zimowy Zimą nad lądem tworzy się wyż baryczny a nad ocename niż, z wyżu nad kontynentem napływają na ocean masy chłodnego, suchego powietrza, m. zimowemu towarzyszy susza

CYKLON obszar niskiego ciśń wokół którego powstaje wir powietrza; do c. należą: tajfuny, tornada, trąby morskie i powietrzne.

HURAGAN gwałtowne mieszanie się różnych mas pow, niezwykle gwałtowny i porywisty wiatr o prędkości 120 i więcej km/h; także lokalne nazwy tropikalnych cyklonów w rejonie M. Karaibskiego.

TAJFUN nazwa tropikalnego cyklonu, występującego z końcem lata i jesienią na płn.-zach. Pacyfiku i morzach przyległych, na wybrzeżach Chin, Japonii, Filipin; skutki często niszczycielskie

TORNADO, trąba powietrzna, nazwa występujących w USA i Meksyku (rzadziej na innych obszarach) niszczycielskich zjawisk atmosferycznych, polegających na ruchu wirowym mas powietrza, o średnicy do 1 km, prawie pionowej osi; powstaje w chmurach burzowych, zasysa wodę lub piasek (pył); wiąże się z gwałtownym spadkiem ciśn. atmosferycznego i opadami

W trójwymiarowym modelu ogólnej cyrkulacji atmosfery wyróżnić można po 3 komórki cyrkulacyjne na każdej półkuli:

- Komórka cyrkulacyjna Hadleya występuje między zwrotnikiem a równikiem. Przyczyną powstawania komórek Hadleya są silne prądy konwekcyjne występujące po północnej i południowej stronie równika. Gorące powietrze unoszone jest do górnej troposfery, w wyniku czego w pasie równikowym powstaje układ baryczny niskiego ciśnienia. Podczas ruchu wznoszącego (prąd wstępujący) dochodzi do ochładzania powietrza i kondensacji pary wodnej, oddawanej w postaci opadów. W górnej troposferze chłodne i suche powietrze przemieszcza się ku zwrotnikom. Wzrost gęstości powietrza powoduje, że opada ono grawitacyjnie w okolicach zwrotników (prąd zstępujący), powodując powstawanie wyżów zwrotnikowych (zwrotnikowe pasy ciszy). W dolnej troposferze część powietrza przemieszcza się ku równikowi, tworząc strefę konwergencji (zbieżności) międzyzwrotnikowej, inaczej nazywaną równikowym pasem ciszy. Część powietrza przemieszcza się ku umiarkowanym szerokościom geogra-ficznym. Wiatry wiejące w dolnej troposferze ku równikowi noszą nazwę pasatów (wiatry stałe - wiejące przez cały rok z tego samego kierunku) i charakteryzują się na półkuli północnej kierunkiem NE, a na półkuli południowej kierunkiem SE.

- Komórka cyrkulacyjna Ferrela tworzy się na każdej półkuli w umiarkowanych szerokościach geograf. Powietrze opadające na zwrotnikach przemieszcza się ku strefom niskiego ciśnienia jako wiatry zachodnie. Nad kołami podbiegunowymi powiet. to unosi się ku górze, by przemieszczać się w górnej troposferze ku zwrotnikom jako wiatry wschodnie. Na półkuli północnej dochodzi do częstego rozwoju i przemieszczania się układów niskiego ciśnienia (cyklonów).

Wędrujące niże są bardzo ruchliwe i wykazują tendencję do przemieszczania się w kierunku wschodnim. Zaburzania tego schematu powstają w wyniku tworzenia się układów wysokiego ciśnienia rozbijających strefę układów cyklonalnych. Powodują one w okresie zimowym występowanie bardzo pogodnych i mroźnych dni (Wyż Azjatycki), a w lecie silnych upałów (Wyż Azorski). Modyfikacje te spowodowane są znacznym udziałem powierzchni lądowej na półkuli północnej w porównaniu z południową. Komórka okołobiegunowa (polarna) występuje na obu półkulach między kołami podbiegunowymi a bieguna-mi. Cechą charakt. obszarów okołobiegunowych jest b.silne wychłodzenie podłoża, a tym samym niskie temp. powietrza, wynikające z małej dostawy promieniowania słonecznego. Taka sytuacja powoduje osiadanie powietrza nad biegunami, co w konsekwencji prowadzi do powstawania tam układów wys ciśnienia. Powietrze z wyżów przemieszcza się w dolnej troposferze ku umiarkowanym szerokościom geograficznym, gdzie dominują układy cyklonalne. Tam też ogrzane powietrze unosi się do góry. W wyniku działania siły Coriolisa wiatry wiejące od biegunów mają kierunek wschodni i przenoszą chłodne powietrze do umiarkowanych szerokości.

POGODA A KLIMAT

1. Pogoda - to stan fizyczny atmosfery w danej chwili

Klimat - to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych kształtujących się pod wpływem właściwości fizycznych i geograficznych tego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji.

2. Składniki pogody: ciśnienie, wiatr, zachmurzenie, nasłonecznienie, temperatura powietrza, opady.

3. Czynniki klimatotwórcze: szerokość geograficzna i związane z nią oświetlenie Ziemi, odległość od mórz i oceanów, prądy morskie, wysokość n.p.m., ukształtowanie terenu, szatę roślinną, pokrywę śnieżną.

4. Strefy klimatyczne wyróżniamy ze względu na przebieg temp. i ciśnienia.

1. Pogoda, to chwilowy stan troposfery w danym miejscu.

2. Elementy pogody:

a) temperatura powietrza
b) opady atmosferyczne
c) zachmurzenie
d) siła i kierunek wiatru
e) ciśnienie atmosferyczne

3. Klimat- średni stan pogody, charakterystyczny dla danego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji, powtarzający się cyklicznie w ciągu roku.

a) klimat lokalny(miejscowy)- odzwierciedla on wpływ na klimat miejscowych warunków ukształtowania powierzchni i jej pokrycie prze np. szatę roślinną, zabudowę. Stąd wyróżnia się klimat lokalny jak np. doliny rzecznej, wzgórza, kompleksu leśnego, miasta.
b) mikroklimat- w klimacie lokalnym możemy wyróżnić mikroklimat, np. w klimacie leśnym można wyodrębnić mikroklimat runa leśnego lub koron drzew

4. Elementy klimatu:

a) temperatury: średnie roczne, amplitudy temperatur, temperatura najcieplejszego i najzimniejszego miesiąca, skrajne temperatury roku, rozkład temperatur w ciągu roku
b) opady atmosferyczne: średnia roczna, przebieg w ciągu roku, rodzaje opadów, wysokości skrajne
c) wiatr: siła wiatru, dominujący kierunek, rodzaj wiatrów
d) nasłonecznienie( liczba godzin słonecznych w ciągu roku)
e) wilgotność powietrza

4.POGODA A KLIMAT
1. Pogoda - to stan fizyczny atmosfery w danej chwili
Klimat - to charakterystyczny dla danego obszaru zespól zjawisk i procesów atmosferycznych ksztaltujacych sie pod wplywem wlasciwosci fizycznych i geograficznych tego obszaru, okreslony na podstawie wieloletnich obserwacji.
2. Skladniki pogody: cisnienie, wiatr, zachmurzenie, naslonecznienie, temperatura powietrza, opady.
3.
4. Strefy klimatyczne wyrózniamy ze wzgledu na przebieg temp. i cisnienia.
5.

1. Podpisz na mapce główne układy ciśnienia oraz drugorzędne układy izobar. Skala mapy 1:30 000 000. Długość odcinka AB wynosi .......... . .

2. 
   

3. Oblicz gradient baryczny (G) dla odcinka AB oraz określ prędkość wiatru w tym rejonie (V) i stopień skali Beauforta (^oB).

...............................................................

G=................... V=........................ ^oB= .......................

4. Jak zmieniają się poszczególne elementy meteorologiczne przy zbliżaniu się frontu ciepłego?

....................................................................................................................................................................................

5. Barometr na stacji "x" znajduje się na wysokości .......... m n.p.m. Po uwzględnieniu wszystkich poprawek z wyjątkiem poprawki na wysokość, ciśnienie atmosferyczne na stacji meteorologicznej wyniosło               hPa. Proszę podać jaką wartość ciśnienia przekazano w depeszy meteorologicznej? 

..

6. Wymień poprawki stosowane przy pomiarze ciśnienia atmosferycznego za pomocą barometru rtęciowego.

..	..
..	..

7. Podpisz wskazane elementy układu frontów oraz chmury (wskazane są nieopisanymi strzałkami).




Opis do ćwiczenia:

Drugorzędne układy ciśnienia:

1. Klin wysokiego ciśnienia (K) to wydłużenie izobar wyżu w kierunku obszaru o niższym ciśnieniu.

2. Zatoka niskiego ciśnienia (Z) to wydłużenie izobar niżu w kierunku obszaru o wyższym ciśnieniu.

3. Bruzda niskiego ciśnienia (B) to wąski i wydłużony pas obniżonego ciśnienia między dwoma wyżami

4. Siodło (S) to układ baryczny pomiędzy lezącymi naprzeciwko siebie dwoma wyżami i niżami

12 (D). Z wymienionych cech wybierz te, które charakteryzują klimat monsunowy w południowo-wschodniej Azji.
a) duża roczna amplituda temperatury powietrza

b) duża roczna suma opadów

c) mała roczna suma opadów

d) opady w okresie lata

e) roczna amplituda temperatury powietrza około 10°C

f) opady przypadają na okres wiosny i jesieni





























ATMOSFERY CYRKULACJA OGÓLNA, system wielkoskalowych ruchów powietrza nad kulą ziemską; odznacza się strefowością, związaną ze zróżnicowaniem temperatury powietrza w troposferze i z ruchem obrotowym Ziemi. W strefie równikowej, wskutek silnego nagrzania, rozwijają się prądy wznoszące, co prowadzi do utworzenia pasa niskiego ciśnienia (tzw. pas ciszy równikowej). Wznoszące się powietrze rozpływa się w górnej troposferze ku wyższym szer. geogr. i osiada ok. 30-35° szer. geogr. tworząc pasy wyżów zwrotnikowych; stąd część powietrza przemieszcza się ponownie w stronę równika w postaci pasatów — wiatrów o dużej stałości, pn.-wsch. na półkuli pn., pd.-wsch. na półkuli południowej. Ten fragment ogólnej cyrkulacji atmosfery nosi nazwę komórki Hadleya. Pozostała część powietrza osiadającego w wyżach zwrotnikowych przemieszcza się w dolnej troposferze ku wyższym szer. geogr. tworząc sferę wiatrów zach.; krążenie powietrza w tej części troposfery przedstawia tzw. komórka Ferrela. Nad biegunami, w związku z niską temperaturą, występuje osiadanie powietrza, co prowadzi do wykształcenia się wyżów; na ich peryferiach występują wiatry o składowej wsch. ( komórka polarna). Pomiędzy strefami wyżów zwrotnikowych i biegunowych rozwijają się strefy niskiego ciśnienia — obszary tworzenia się wędrownych cyklonów na gł. frontach atmosferycznych, gdzie występują duże poziome gradienty temperatury; strefom frontów towarzyszą prądy strumieniowe. Strefy cyrkulacyjne przemieszcz

Cyrkulacja oceaniczna i atmosferyczna

Promieniowanie słoneczne nie pada równomiernie na całą powierzchnię Ziemi. Między różnymi obszarami globu istnieją duże różnice. Promienie słoneczne padają prostopadle na równiku, natomiast na bieguny docierają pod niewielkim kątem. Te różnice powodują powstawanie silnych prądów w atmosferze i w oceanach. Ciepło jest transportowane z równika w stronę biegunów przez prądy atmosferyczne gorącego powietrza, ciepłe prądy oceaniczne, a także przez parę wodną. Para wodna zawiera ciepło utajone skraplania. Uwalnia się ono dopiero wtedy, kiedy para ulega kondensacji, czyli podczas powstawania deszczu lub śniegu. Jest to proces odwrotny do parowania, które pochłania ciepło. Oceaniczne prądy powierzchniowe, które przebiegają na pierwszych 300 metrach głębokości oceanu, są wynikiem wiatrów dominujących. Wiatry te wprawiają w ruch wody powierzchniowe i tworzą prądy oceaniczne w kształcie pętli, wewnątrz których woda krąży zgodnie z ruchem wskazówek zegara na półkuli północnej i w kierunku przeciwnym na półkuli południowej. Golfsztrom, który ogrzewa wody północnego Atlantyku, jest jednym z takich powierzchniowych prądów oceanicznych. Mają się sezonowo nad kulą ziemską — najbardziej na pd. w styczniu, na pn. w lipcu. W rzeczywistości cyrkulacja atmosf. w wielu obszarach różni się od przedstawionego schematu, gł. wskutek tworzenia się sezonowych ośr. ciśnienia atmosf. nad lądami: wyżów w zimie, niżów w lecie. Również w poszczególnych dniach cyrkulacja może kształtować się w różny sposób, zwł. w umiarkowanych i wysokich szer. geogr., w związku z działalnością cyklonalną.

Przez pojęcie cyrkulacji atmosfery należy rozumieć ruch zarówno dużych mas powietrza, obejmujący całą planetę lub kontynent, jak i nakładające się nań różnorodne systemy prądów powietrznych mniejszej skali. Cyrkulacja atmosfery występuje wskutek niejednakowego nagrzania powierzchni Ziemi w wyniku nierównomiernego dopływu energii promieniowania słonecznego. Wynika to z faktu, że ilość energii słonecznej docierającej do określonego obszaru zależy od kąta padania promieni słonecznych i jest funkcją pory roku i dnia. Różnice temperatury między powierzchnią Ziemi a atmosferą i w samej przyziemnej atmosferze, zwłaszcza między strefami małych i dużych szerokości geograficznych, wywołują różnice ciśnienia, te zaś powodują powstanie prądów powietrznych. Uśredniony, wielkoskalowy ruch powietrza atmosferycznego, odbywający się w skali całej kuli ziemskiej lub kontynentu nosi nazwę ogólnej cyrkulacji atmosfery. Gdyby nie ruch obrotowy Ziemi i zróżnicowanie jej powierzchni, to powietrze nagrzane w strefie międzyrównikowej, jako lżejsze niż leżące dalej od równika, wznosiło by się, górą płynęło ku biegunom równolegle do południków, tam wskutek ochłodzenia opadało i dołem wracało z powrotem do równika, płynąc także równolegle do równika. Jednak siła Coriolisa, występująca przy ruchu obrotowym Ziemi, odchyla prąd powietrza od kierunku gradientu ciśnienia. Natomiast zróżnicowanie powierzchni Ziemi i związane z nim niejednakowe nagrzewanie się, szczególnie kontynentów i oceanów, daje początek wielu nakładającym się na siebie, zamkniętym cyrkulacjom powietrza mniejszej skali - regionalnym i lokalnym, niesłychanie komplikującym planetarne prądy atmosferyczne. Schemat ogólnej cyrkulacji atmosfery można przedstawić następująco: w strefie równikowej nagrzane powietrze wznosi się do góry i część tego powietrza odpływa na północ, a część na południe.  W związku z tym w strefie równikowej powstaje pas obniżonego ciśnienia o niewielkiej prędkości wiatru dolnego nazywany pasy ciszy równikowej. Odpływające górą ne półkuli północnej w stronę bieguna powietrze równikowe pod wpływem działania siły Coriolisa odchyla swój kierunek ruchu coraz bardziej w prawo od kierunku południkowego, w skutek czego na szerokości geograficznej około 35^o powietrze to przemieszcza się już równolegle do równoleżników. Powietrze płynące na półkuli południowej w stronę bieguna odchyla się w kierunku przeciwnym niż na półkuli północnej. Dzięki temu w okolicy zwrotników tworzą się zapory powietrzne utrudniające swobodny przepływ powietrza znad równika dalej ku większym szerokościom geograficznym. Powoduje to powstawanie w szerokościach zwrotnikowych na obu półkulach pasów wysokiego ciśnienia natury dynamicznej (wyżów zwrotnikowych). Wzrost ciśnienia atmosferycznego przy Ziemi w okolicy zwrotników powoduje odpływ powietrza dołem w stronę równika. Ten dolny wiatr wiejący od zwrotników do równika, nazywany pasatem, ma na półkuli północnej początkowo kierunek północny, ale pod wpływem siły Coriolisa zbacza w prawo od kierunku pierwotnego i przechodzi w wiatr północno - wschodni. Pasaty na półkuli północnej i południowej, osiągające średnio prędkość 5-8 m/s, spotykają się w pobliżu równika (linia zbieżności pasatów), jako prądy powietrza o dosyć zróżnicowanej temperaturze, tworzące tam strefę nazywaną zazwyczaj frontem równikowym. Pionowy zasięg pasatu nie przekracza kilku kilometrów. Po zewnętrznej stronie pasów wyżów zwrotnokowych, między 35^o a 65^o szerokości geograficznej N i S, wiatry< początkowo sterowane ku biegunom, w skutek działania siły Coriolisa przybierają kierunek zbliżony do zachodniego (strefy wiatrów zachodnich). W szerokościach tych obserwuje się jednak częste zmiany kierunku prądów powietrznych wskutek dużej ilości przemieszczających się niżów i wyżów barycznych, dzięki którym powietrze polarne przemieszcza się na południe a zwrotnikowe na odwrót, przenika daleko na północ. Na granicy pasów wyżów zwrotnikowych i stref wiatrów zachodnich powstają strefy nazywane planetarnymi strefami frontowymi, o dużych poziomych gradientach temperatury. W strefach tych na różnych wysokościach, a szczególnie w górnej troposferze, występuje wiatr o bardzo dużej prędkości tzw. prąd strumieniowy (jet-steam). W okolicy biegunów cyrkulacja atmosferyczna związana jest z istnieniem dnia i nocy polarnej. W dolnej troposferze obszarów okołobiegunowych przeważa wschodni kierunek spływy powietrza. Układ ogólnej cyrkulacji atmosferycznej wyraźniej zaznaczają się na mapach klimatycznych, obrazujących rozkład miesięcznych lub sezonowych wartości parametrów meteorologicznych. Rzeczywisty obraz cyrkulacji atmosfery widoczny na mapach synoptycznych znacznie odbiega od przedstawionego schematu, gdyż stanowi ona ruch wypadkowy nakładających się na siebie układów cyrkulacyjnych różnej skali przestrzennej i czasowej.

Układy niskiego ciśnienia (cyklony)

Obszar wznoszenia się powietrza nazywany jest niżem, układem niskiego ciśnienia, obszarem o obniżonym ciśnieniu albo cyklonem. W obszarze takim często panuje niestabilna, pochmurna i wietrzna pogoda. Często występujš opady deszczu, a w zimie œniegu.

Układ niskiego ciśnienia rozwija tam, gdzie względnie ciepłe i wilgotne powietrze wznosi się z powierzchni Ziemi. Taki układ widzimy na mapie synoptycznej jako zamknięte izobary (linie stałego ciśnienia), otaczające obszar stosunkowo niskiego ciśnienia.

Powietrze znajdujące się w pobliżu centrum układu niskiego ciśnienia jest niestabilne. Jako ciepłe i wilgotne unosi się spiralnie w górę, ochładzając się. Prowadzi to do tworzenia się chmur, wystarczająco wysokich, by dać opad deszczu albo œśniegu.

W układach niskiego ciśnienia, powietrze spiralnie porusza się do œśrodka przy powierzchni Ziemi. Gdy ciśnienie jest bardzo niskie, wiatr może osiągnąć siłę nawałnicy lub huraganu. Właśnie dlatego pojęcie "cyklon" jest często nieco mylnie stosowane do określenia silnych nawałnic występujących w niżach, szczególnie do gwałtownych tropikalnych huraganów i tajfunów.


2. W niżach wiatry poruszają się wokół obszaru niskiego ciśnienia w kierunku przeciwnym do biegu wskazówek zegara na półkuli północnej. Na półkuli południowej poruszają się w kierunku odwrotnym.
H - wyż, L - niż, northern hemisphere - półkula pn., southern hemisphpere - półkula pd

>>

Ćwiczenie 9

Gradient baryczny lub gradient ciśnienia jest to różnica ciśnienia (ΔP) w kierunku poziomym odniesiona do jednostki odległości liczona w kierunku prostopadłym do izobar od ciśnienia wyższego do niższego. Za jednostkę przyjmuje się100 km. Jeżeli znamy wielkość gradientu ciśnienia możemy obliczyć przybliżoną prędkość wiatru na danym akwenie.

Gradient ciśnienia dla mapy, na której izobary wykreślono co 5 hPa wynosi G=5*100/odległość w km między tymi izobarami. Prędkość wiatru w m/s jest równa w przybliżeniu potrojonej wartości gradientu ciśnienia.

SKALA BEAUFORTA

^oB	m/s	Nazwa	Wpływ wiatru na morze
0	0 - 0,2	Cisza	tafla wody lustrzana
1	0,2 - 1,6	Powiew	drobna, łuskowata fala, zmarszczki
2	1,6 - 3,3	Słaby wiatr	mała, krótka fala o szklistych grzbietach
3	3,4 - 5,4	Łagodny wiatr	grzebienie zaczynają się załamywać, krótka fala o szklistych grzbietach, sporadycznie pojawia się piana
4	5,5 - 7,9	Umiarkowany wiatr	na grzbietach fal tworzy się piana, słychać plusk
5	8,0 - 10,7	Dość silny wiatr	fale średniej wielkości, wyraźnie wydłużające się, gęste, białe grzebienie na falach, poszum morza
6	10,8 - 13,8	Silny wiatr	tworzą się grzywacze, wysoka fala, szum morza
7	13,9 - 17,1	Bardzo silny wiatr	piana układa się w równoległe pasma, głośny szum morza
8	17,2 - 20,7	Sztorm	wysokie, długie fale, pasma piany wzdłuż kierunku wiatru
9	20,8 - 24,4	Silny sztorm	fale i pasma piany, urywany ryk morza
10	24,5 -28,4	Bardzo silny sztorm	morze białe od piany, fale przelewają się, ryk morza
11	28,5 -32,6	Gwałtowny sztorm	wiatr zrywa wierzchołki fal, pył wodny
12	>36,9	Huragan	kipiel wodna, huk morza, ograniczona widzialność

 

cyrkulacja powietrza

- ruch powietrza spowodowany różnicą ciśnienia w sąsiadujących obszarach, zwany wiatrem. Rozróżnia się cyrkulację powietrza: miejscową, pionową, baryczną ( --> układ baryczny) oraz ogólną cyrkulację powietrza na kuli ziemskiej (--> pasat). Przyczyną cyrkulacji powietrza jest powstawanie różnic ciśnienia wskutek termicznego działania słońca, które w sposób nierównomierny ogrzewa powierzchnię skorupy ziemskiej, najsilniej w strefie między zwrotnikami, najsłabiej w rejonie biegunów. Powoduje to powstanie ogólnej cyrkulacji atmosfery na kuli ziemskiej.

1. Komórka Hadleya - W niskich szerokościach geograficznych powietrze przemieszcza się w kierunku równika. Ogrzewając się, podnosi się do góry i odpływa w kierunku biegunów w górnych partiach troposfery - opada  w okolicy zwrotników. Taka komórka cyrkulacyjna decyduje o cechach klimatów - od  równikowego po podzwrotnikowy.

2. Komórka Ferrela - Komórka ta, nazwana tak przez Farrela w XIX wieku, ma duże znaczenie w kształtowaniu się różnych procesów pogodowych w umiarkowanych szerokościach geograficznych. W komórce tej powietrze przemieszcza się w kierunku bieguna blisko powierzchni Ziemi, skręcając nieco na wschód, a odpływa w stronę równika w wyższych partiach troposfery, skręcając na zachód.

3. Komórka polarna - Powietrze unosi się, rozdziela  i kieruje w stronę biegunów. Nad obszarami okołobiegunowymi powietrze opada - tworzą się wyże polarne. Przy powierzchni Ziemi powietrze przemieszcza się na zewnętrz układów wysokiego ciśnienia. Dlatego wiatry wiejące przy powierzchni ziemi w tej komórce cyrkulacyjnej to głównie wiatry wschodnie (okołobiegunowa strefa wiatrów wschodnich).

Ogólna cyrkulacja atmosfery

Objaśnienia: high - wyż atmosferyczny, low - niż atmosferyczny, polar easterlies - wschodnie wiatry w strefie okołobiegunowej, polar front - front polarny, westerlies - wiatry zachodnie, horse lats. - końskie szerokości, northeast trades - pasaty pn.-wsch., southeast trades - pasaty pd.-wsch., cyclonic-frontal uplift and precipitation - wznoszenie się powietrza i powstawanie opadów atmosferycznych wywołane działalnością cyklonalną na froncie polarnym, subsidence and evaporation - osiadanie powietrza i parowanie, convectional uplift and precipitation - konwekcyjne unoszenie powietrza i powstawanie opadów 

Monsuny

Cyrkulacja monsunowa jest skutkiem różnic w pojemnoœci cieplnej kontynentów i oceanów, podobnie jak w przypadku bryzy lšdowej i morskiej. Monsuny obejmujš jednak swoim zasięgiem dużo większš powierzchnię. W lecie wiatry wiejš zwykle znad oceanu, wywołujšc silne opady deszczu w głębi lšdu. W zimie wiatry zmieniajš kierunek i wiejš znad lšdu w stronę oceanu, co powoduje brak opadów.

Słowo "monsun" pochodzi od słowa arabskiego "mau-sim", czyli: sezon, pora roku. Starożytni kupcy, żeglujšcy po Oceanie Indyjskim i sšsiadujšcym z nim Morzu Arabskim, używali tego okreœlenia, aby opisywać system kolejno zmieniajšcych się wiatrów, wiejšcych podczas zimy z północnego wschodu, a z przeciwnego kierunku - południowego zachodu, podczas lata. Zatem pojęcie "monsun" odnosi się właœciwie wyłšcznie do sezonowej zmiany kierunku wiatru, nie zaœ do pojawiania się opadów atmosferycznych.

Chociaż termin "monsun" został po raz pierwszy sprecyzowany w odniesieniu do subkontynentu indyjskiego, cyrkulacja monsunowa występuje również w innych regionach œwiata: w Europie, Afryce, Australii oraz u zachodnich wybrzeży Chile i Stanów Zjednoczonych. W przybliżeniu 65% ludnoœci œwiata żyje w regionach występowania monsunów. Najbardziej znana jest cyrkulacja monsunowa, która występuje w Indiach i w południowo-wschodniej Azji. Latem powietrze nad kontynentem jest cieplejsze niż powierzchnia wody, dlatego masy powietrza przemieszczajš się znad oceanu w stronę lšdu. Tu dochodzi do spotkania wilgotnych mas powietrza znad oceanu z powietrzem suchym znad lšdu, co wywołuje opady deszczu. Napotykajšc na przeszkody orograficzne (wyżyny, góry), wilgotne powietrze podnosi się, co wywołuje obfite opady deszczu, w niektórych miejscach nawet ponad 10 000 mm! Podczas zimy cyrkulacja monsunowa zmienia kierunek, a przy powierzchni Ziemi przeważajš wiatry wiejšce znad lšdu w stronę oceanu.

Monsun letni trwa w Indiach zwykle od czerwca do wrzeœnia. W tym czasie duże obszary zachodnich i œrodkowych Indii otrzymujš ponad 90% rocznej sumy opadów, podczas gdy południe i północno-zachodnia częœć kraju otrzymuje 50-75%  rocznej sumy opadów. Miesięczne sumy opadów atmosferycznych sięgajš przeciętnie 200 - 300 mm, a najwyższe wartoœci osišgajš w połowie monsunu letniego - w lipcu i sierpniu.

Cyrkulacja monsunowa


Objaśnienia: winter - zima, summer - lato, Bay of Bengal - Zatoka Bengalska, South China Sea - Morze Południowochińskie

Deszcze występujące w południowo-wschodniej części Azji także są związane z oddziaływaniem monsunu. Największe sumy opadów odnotowuje się pomiędzy majem a wrześniem. W każdym z tych miesięcy wysokość œśrednich sum opadów wynosi zwykle 200 mm, a sumy opadów dla trzech miesięcy łącznie osiągają zwykle wysokość 1000 mm.

Atmosfera -cyrkulacja atmosfery i ruchy mas powietrza

Cyrkulacja planetarna

Ogólna cyrkulacja atmosfery obejmuje wszystkie aspekty przemieszczania się mas powietrza oraz spowodowany tymi ruchami przepływ i wymianę różnych form energii w układzie planetarnym. Od cyrkulacji o charakterze planetarnym odróżnić należy cyrkulację o małym zasięgu przestrzennym (wiatry lokalne) wywołaną specyficznymi czynnikami charakt. dla określonego obszaru. Cyrkulacja atmosfery uwarunkowana jest przede wszystkim dostawą promieniowania słone-cznego do powierzchni Ziemi, na co wpływ ma kształt naszej planety oraz jej ruchy, obiegowy i obrotowy. Czynniki te powodują nierównomierny dopływ energii do powierzchni Ziemi (różny kąt padania promieni słonecznych), występowanie pór roku oraz występowanie sił Coriolisa i siły odśrodkowej, powodujących odchylenie wiatrów od ich początkowego kierunku. Bardzo ważnym czynnikiem kształtującym cyrkulację jest rozmieszczenie lądów i mórz, ze względu na ich odmienne właściwości przewodnictwa cieplnego. Wszystkie te czynniki wpływają na wielkość ciśnienia atmosf., którego różnice wywołują ruch powietrza.

Cyrkulacja monsunowa

Ten ogólny schemat cyrkulacji atmosfery modyfikowany jest przez szereg czynników o charakterze regionalnym. Przykł. sezonowych zmian kierunków przemieszczania się powietrza jest cyrkulacja monsunowa. Jest ona najbardziej charakt. dla zwrotnikowej Azji Południowo-Wschodniej. Występuje też w innych rejonach świata, także poza strefą międzyzwrotnikową. Kierunek przemieszczania się monsunów ulega zmianie dwukrotnie w ciągu roku. Przyczyną powstawania monsunów jest różnica między temp. podłoża, czyli lądów i oceanów. Latem powierzchnia kontynentu ogrzewa się znacznie szybciej niż ocean, w związku z czym powstaje nad lądem układ niskiego ciśnienia, a nad oceanem wyż. Wilgotne powietrze przemieszcza się więc znad obszaru oceanicznego nad ląd, dając wysokie opady atmosf. W półroczu zimowym zmienia się kie-runek wędrówki powietrza. Monsun wieje znad lądu, niosąc suche powietrze, gdyż nad szybko wychładzającym się lądem tworzy się układ wysokiego ciśnienia. Nad oceanem długo magazynującym ciepło wytwarza się układ niskiego ciśnienia.

Cyklony tropikalne

W strefie międzyzwrotnikowej występują zakłócenia ogólnej cyrkulacji atmosfery w postaci cyklonów tropikalnych. Są to zjawiska dość rzadkie. Powstają w wyniku dużego spadku ciśnienia w masach powietrza bardzo ciepłego i wilgotnego (nad oceanami o temp. wody powyżej 25°C). Przyczyną ogromnej prędkości, z jaką przemieszcza się powietrze, jest duży gradient ciśnienia. Porusza się ono z prędkością nawet 120 km/h. Lokalnie nazywane są: huraganami (Antyle, Ameryka Środkowa i Północna), cyklonami(Indie), tajfunami (Azja Południowo-Wschodnia). Cyklony tropikalne rodzą się w pasie powyżej 5° szerokości N i S.. Cechą charakterystyczną cyklonów tropikalnych jest wirowy ruch powietrza oraz występowanie tzw. oka cyklonu (centrum) o śr. 10-60 km, w którym panuje cisza i nie występują chmury. Bezpośrednio do niego przylega strefa najsilniejszych wiatrów, którym towarzyszą intensywne ulewy, dające ponad 500 mm opadu w ciągu jednego czy dwóch dni.

Masy powietrza i fronty atmosferyczne

Masa powietrza jest to wycinek (objętość) troposfery, który charakteryzuje się jednorodnością stanu fizycznego (np. temp., wilgotnością). Jeśli dana objętość powietrza zalega nad jakimś obszarem kilka dni, nabiera wtedy cech tego podłoża. Obszar, nad którym formowane są dane masy powietrza, nazywany jest obszarem źródłowym. W wyniku cyrkulacji atmosfery masy powietrza przemieszczają się czasami daleko od swoich obszarów źródłowych. W trakcie takiej wędrówki powietrze styka się z innym rodzajem podłoża, dlatego podlega transformacji. Stopień transformacji wyjściowej masy powietrza zależy od prędkości jej przemieszczania. Im szybciej się przemieszcza, tym zmiany jej właściwości fizycznych są mniejsze. Jeżeli proces wędrów. masy powiet. jest powolny, następuje starzenie się masy powietrza i nabiera ona cech nowego podłoża.

Masy powietrza można podzielić według dwóch kryteriów geograficznego i termicznego. Według kryterium geograficznego wydziela się masy powietrza:

- arktycznego lub antarktycznego (PA),

- polarnego (PP),

- zwrotnikowego (PZ),

- równikowego (PR).

Wszystkie masy powietrza (oprócz równikowego) można podzielić jeszcze, ze względu na charakter podłoża, nad którym się tworzyły (morze - ląd), na masy morskie lub kontynentalne: PAm, PAk, PPm, PPk, PZm, PZk. Masy powietrza morskiego cechuje większa wilgotność niż masy powietrza kontynentalnego. Powietrze równikowe, niezależnie od tego, czy obszarem źródłowym był ląd, czy morze, charakteryzuje się wysoką wilgotnością

Stosując klasyfikację mas powietrze ze względu na ich temp., dzieli się je na masy powietrza ciepłego i chłodnego. Jeżeli napływająca nad określony obszar masa powietrza ochładza się stopniowo, to jest to masa ciepła. Jeżeli zaś napływająca nad określony obszar masa powietrza stopniowo ogrzewa się, to jest to masa chłodna.

Różne masy powietrza nie występują obok siebie bezpośrednio, lecz rozdzielone są strefami przejściowymi, tzn. powierzchniami frontowymi. Ponieważ powierzchnia frontowa nachylona jest pod pewnym kątem do powierzchni Ziemi, wyznaczoną w ten sposób linię przecięcia nazywamy frontem atmosferycznym.

Główne fronty atmosferyczne rozdzielają masy powietrza wyodrębnione według klasyfikacji geograficznej:

- front arktyczny rozdziela masy powietrza arktycznego od polarnego,

- front antarktyczny rozdziela masy powietrza antarktycznego od polarnego,

- fronty polarne rozdzielają masy powietrza polarnego od zwrotnikowego.

Wtórne fronty atmosferyczne rozdzielają różne części tej samej masy powietrznej, mające jednak inne właściwości fizyczne spowodowane oddziaływaniem podłoża (np. morze - ląd) lub przekształcaniem się masy powietrznej. Ze względu na sposób przemieszczania się tych frontów dzieli się je na:

-front ciepły - przemieszcza się w stronę chłodnej masy powietrza,

-front chłodny - przemieszcza się w kierunku ciepłej masy powietrza,

- front okluzji - powstają wtedy, gdy szybciej przemieszczający się front chłodny dogania wolniejszy front ciepły,

- front stacjonarny - utrzymuje się w tym samym miejscu, nie przesuwa się w żadną stronę. Nadejście frontu atmosferycznego powoduje zmianę pogody, gdyż napływa masa powietrza o odmiennych właściwościach od tej, która występowała na danym obszarze do tej pory.

Pogoda i klimat Ziemi.

5.Zależność temperatury powietrza od:
a)kąta padania promieni słonecznych : Kulisty kształt Ziemii oraz nachylenie osi ziemskiej w czasie ruchu obiegowego powoduje , że promienie słoneczne docierają do jej powierzchni pod różnym kątem. Obszary położone w róznych szerokościach geograficznych otrzymują zatem różną ilość ciepła.
b)wysokości nad poziomem morza : W troposferze temperatura maleje o 0.6 st. C / 100m
c)odległości od dużych zbiorników wodnych: sposób nagrzewania się mas lądowych i oceaniczny ch jest różny ; woda nagrzewa się wolniej i wolniej oddaje ciepło, ląd odwrotnie wielkie masy lądowe wpływają na wzrost temperatury latem, a jej spadek zimą ; wielkie masy wody wpływają na wzrost temp. zimą,spadek zaś latem.
d)prądów morskich : ciepłe prądy morskie wpływają na wzrost temperatury w wyższych szerokościach geograficznych, prądy zimne obniżają temperaturę powietrza
e)charakteru podłoża : im ciemniejsza powierzchnia podłoża, tym większe jest pochłanianie promieniowania słonecznego i oddawanie ciepła atmosferze ; biały lód i śnieg pochłania bardzo mało promieniowania odbija prawie 90%. nagrzewa się dużo słabiej .
8.Rozkład ciśnienia atmosfer. na ziemii
9.Narysować i opisać ośrodki wysokiego ciśnienia atmosferycznego na ziemii
10.Strefa międzyzwrotnikowa-Cyrkulacja powietrza
Silnie ogrzane powietrze w strefie okołorównikowej unosi się ku górze . Tworzy się tam przy powierzchni Ziemi pas niskiego ciśnienia ( niż baryczny). Unoszące się gorące powietrze odpływa następnie górą ku zwrotnikom.
Antypasat-wiatr wiejący w górnych warstwach troposfery w kierunku zwrotnika: suchy i zimny Pasat- wiatr wiejący z wyżów zwrotn. do niżu równikowego - suchy i gorący
11.Wpływ siły Coriolisa na kierunek wiatrów- Tak samo jak ruch obrotowy Ziemi i różne nagrzewanie się lądów i mórz w ciągu roku S.C. powoduje zmianę kierunku wiatrów
-wiejących od biegunów na kierunek wschodni
-wiejących od zwrotników na kierunek zachodni
12.Cyrkulacja monsunowa- Latem znad wyżów oceanicznych masy wilgotnego powietrza napływają na obszar lądu (Azja) =monsun letni
Z wyżu nad kontynentem w kierunku oceanu napływają masy chłodniejszego, suchego powietrza = monsun zimowy
13.Wiatry - geneza
a)Bryza-lokalny wiatr, powstający najczęściej nad brzegami mórz, jezior i dużych rzek, zmieniający kierunek 2 razy w ciągu doby; np. w ciągu dnia wieje bryza od morza (bryza morska), nocą - od lądu (bryza lądowa); powstaje pod wpływem różnicy ciśnień wywołanej nierównomiernym nagrzewaniem lub ochładzaniem się podłoża.
b)halny-wiatr typu fenowego;chłodne powietrze spływające nocą w dół dolinami ze szczytów górskich fen w Alpach, chinook w Górach Skalistych
c)górski-dolinny = górski np. halny, dolinny (dzienny) - ciepły prąd powietrza nadciągający ku szczytom z silnie nagrzanych dolin
14.Masy powietrza
-równikowe (PR); występują w strefie okołorównikowej
-zwrotnikowe (PZ);wyst. W strefie wyżów podzwrotnik.
-polarne (PP) - wyst. W umiarkowanych szer. geogr.
-arktyczne (na pół. płd antarktyczne )-w strefach wyżów okołobieg.
Fronty atm.- granice przejściowe między poszczególnymi masami pow.
-Front arktyczny oddziela pow. arktyczne od polarnego
-Front polarny oddziela powietrze zwrotnikowe od polarnego
-Front równikowy oddziela pasaty półkuli N i S

CYRKULACJA POWIETRZA NA ZIEMI

2. Ciśnienie powietrza

a) niż baryczny (cyklon) obszar powietrza na którym ciśnienie jest niższe od ciśnienia mas powietrza otaczających

b) wyż baryczny - jest to obszar atmosfery w którym ciśnienie jest wyższe od otaczającego.



3. Masy powietrza wykonują dwa rodzaje ruchów

a) w pionie - prądy wstępujące i prądy zstępujące

c) w poziomie - czyli wiatry, wiatr wieje zawsze od niżu do wyżu

4. Wiatry

- tajfuny - płd.-wsch. Azja

- bora - Wybrzeże Adriatyku

- monsuny - występują głównie w płd.-wsch. Azji

- mistral - wiatr wyst. w Dolinie Rodanu

- tornado - mają mniejszy zasięg niż tajfuny o niższym zasięgu



OPADY I OSADY ATMOSFERYCZNE

1. Wilgotność powietrza to zawartość w nim pary wodnej

Wilgotność bezwzględna - to zawartość pary wodnej w atmosferze w jednostce objętości powietrza

Wilgotność względna - miara nasycenia powietrza, Wilgotność powietrza nasyconego wynosi 100%.

2. Rodzaje chmur ze względu na:

a) Chmury niskie

- stratus (warstwowo-niskie)

- nimbostratus (warstwowo-deszczowe)

- straocomulus (kłębiasto-warstwowe)

- cumulus (kłębiaste)

b) Chmury średnie

- altostratus (warstwowe średnie)

- altocomulus (kłębiaste-średnie)

c) Chmury wysokie

- cirrus (pierzaste)

- cirrostratus (warstwowo-pierzaste)

- cirrocomulus (kłębiasto-pierzaste)

3. Rodzaje opadów atmosferycznych: deszcz, śnieg, grad.

4. Rodzaje osadów atmosferycznych: rosa, szron, sadź i gołoledź.






POGODA A KLIMAT
Pogoda - to stan fizyczny atmosfery w danej chwili
Klimat - to charakterystyczny dla danego obszaru zespół zjawisk i procesów atmosferycznych kształtujących się pod wpływem właściwości fizycznych i geograficznych tego obszaru, określony na podstawie wieloletnich obserwacji.

Składniki pogody: ciśnienie, wiatr, zachmurzenie, nasłonecznienie, temperatura powietrza, opady.

Czynniki klimatotwórcze: szerokość geograficzna i związane z nią oświetlenie Ziemi, odległość od mórz i oceanów, prądy morskie, wysokość n.p.m., ukształtowanie terenu, szatę roślinną, pokrywę śnieżną.

Strefy klimatyczne wyróżniamy ze względu na przebieg temp. i ciśnienia.

Wyróżniamy typy klimatu, w zależności od:

- odległości od zbiornika wodnego (morski, przejściowy, kontynentalny)

- sumy opadów (wybitnie wilgotny, wilgotny, suchy, wybitnie suchy)

7.

Chmury wysokie od 5 do 13 km od powierzchni ziemi:
Chmury pierzaste występują na dużych wysokościach w najniższych temperaturach. Składają się z bardzo drobnych rzadko rozrzuconych igiełek lodu, mających włóknisty wygląd i delikatny jedwabisty połysk. Są białe, na wpół przezroczyste, mało zasłaniające światło słoneczne. Powstają dzięki silnym zachodnim wiatrom w wyższych warstwach atmosfery. Pojawienie się na niebie chmur pierzastych najczęściej zwiastuje zmianę pogody. Jeżeli obserwujemy na niebie chmury piętra wysokiego przemieszczające się z zachodu na wschód i możemy ten ruch określić bez trudności, oznacza to zbliżanie się układu niżowego. W najbliższym czasie zachmurzy się, wzmoże się wiatr, a na koniec pojawią się opady deszczu lub śniegu. Podobnie zmianę pogody na pochmurną i dżdżystą należy przewidywać gdy kierunek przemieszczania się chmur kłębiasto-pierzastych jest inny niż kierunku wiatru przy Ziemi. Jedynie wtedy, gdy chmury podobne do strzępków rozdartego puchu są nieruchome, zwiastują trwałość dotychczasowej pogody.

Cirrus - pierzaste

Chmury w kształcie oddzielnych białych i delikatnych włókien bądź białych lub przeważnie białych ławic czy też wąskich pasm. Chmury te mają włóknisty wygląd lub jedwabisty połysk, albo obie te cechy jednocześnie. Dostatecznie wzniesione nad horyzontem są bielsze niż jakiekolwiek inne chmury znajdujące się w tej samej części nieba. Może być obserwowane zjawisko halo, jednakże, wskutek małych rozmiarów chmur Cirrus, pierścienie halo prawie nigdy nie ukazują się w kształcie pełnych kręgów.

Cirrocumulus - kłębiasto-pierzaste
Chmury Cirrocumulus wyglądają, jak cienka, biała ławica; płat wykazujący często jeden albo dwa kierunki sfalowania lub warstwa chmur bez cieni, złożona z bardzo małych członów w kształcie ziaren, zmarszczek itp. połączonych lub oddzielonych od siebie i ułożonych mniej lub bardziej regularnie. Zawsze są na tyle przejrzyste, że pozwalają określić położenie Słońca lub Księżyca. Na chmurach tego rodzaju występuje niekiedy zjawisko wieńców lub iryzacji.

Cirrostratus - warstwowo-pierzaste
Chmury Cirrostratus, to przejrzysta biała zasłona z chmur o włóknistym lub gładkim wyglądzie, pokrywająca niebo całkowicie lub częściowo. Nigdy nie są dość gęste by przeszkodzić w rzucaniu cieni przez przedmioty znajdujące się na ziemi, z wyjątkiem gdy Słońce jest nisko nad horyzontem. Zjawiska halo są często obserwowane w przypadku cienkich chmur Cirrostratus, niekiedy tak cienkich, że halo jest jedyną oznaką ich obecności. Najczęściej powstają wskutek powolnego wznoszenia się rozległych warstw powietrza do dostatecznie dużych wysokości.

Chmury średnie od 2 do 7 km od powierzchni ziemi:
Chmury piętra średniego najczęściej składają się z kropelek wody. Jedynie grube warstwy chmur średnich warstwowych mają budowę mieszaną - składają się z kropelek wody i kryształków lodu. Mogą one przybierać wygląd ławic złożonych z płatów, zaokrąglonych brył lub walców często ułożonych szeregami, koloru białego lub szarego. Czasami przypominają swoim wyglądem soczewki, lub szereg wieżyczek wystających ze wspólnej podstawy. Mogą zakrywać część lub całe niebo. Jeśli warstwa chmur jest dość cienka to możemy przez nią obserwować tarczę Słońca lub Księżyca. Ciała niebieskie będą wyglądały przez tę chmurę jak rozmazana plama. Z tych chmur może czasami padać słaby deszcz lub śnieg. Jeśli w letni poranek zobaczymy chmurę przypominającą baszty i wieżyczki, to możemy spodziewać się wystąpienia po południu burzy. Chmurom średnim kłębiastym często towarzyszą wieńce, glorie (w górach) i iryzacja.

Altocumulus - średnie kłębiaste
Chmury Altocumulus występują najczęściej w postaci rozległych płatów, składających się z połączonych lub oddzielonych od siebie członów, uporządkowanych dość regularnie. Białe lub szare bądź częściowo białe, częściowo szare ławice lub warstwy chmur, wykazujące na ogół cienie. Złożone z płatów, zaokrąglonych brył, itp., połączonych ze sobą lub oddzielonych od siebie, niekiedy o wyglądzie częściowo włóknistym lub rozmytym. Czasami występują jako skręcone fale. W przypadku tych chmur obserwuje się często glorie, wieńce lub iryzację. Kryształki, które padają z chmur Altocumulus, mogą powodować zjawiska halo w postaci słońc pobocznych (słońca pozorne) lub słupów świetlnych.

Altostratus - średnie warstwowe
Chmury Altostratus występują, jako płaty lub warstwy chmur szarawych bądź niebieskich, o wyglądzie prążkowanym, włóknistym lub jednolitym, pokrywające niebo całkowicie lub częściowo i miejscami tak cienkie, że Słońce jest widoczne najwyżej, jak przez matowe szkło. Altostratus występuje prawie zawsze pod postacią warstwy o dużej rozciągłości poziomej i względnie dużej rozciągłości pionowej. Może ona składać się z dwóch lub więcej warstw ułożonych jedna nad drugą na nieco różnych poziomach. W pewnych przypadkach wyraźnie widać sfalowanie lub szerokie równoległe pasma. Gdy chmura Altostratus daje opady, mają one zwykle charakter ciągły i występują w postaci deszczu, śniegu lub gradu. Altostratusy nie powodują występowania zjawisk halo.

Chmury niskie od 0 do 2 km od powierzchni ziemi:
Chmury niskie zwykle zlożone są z kropelek wody. Ich wygląd różni się w zależności od rodzaju chmury.
- chmury warstwowe znajdują się najbliżej powierzchni Ziemi. Ich wysokość może wynosić kilkadziesiąt metrów i w miastach zasłaniają wtedy szczyty wieżowców. Najczęściej jest to jednolita szara warstwa z której może padać mżawka. Czasami mają one postać postrzępionych ławic. Jeśli nad tymi chmurami niebo jest bezchmurne, przeświecająca przez nie tarcza słoneczna ma wyraźne ostre kontury.
- chmury kłębiasto-warstwowe mają wygląd szarych lub białawych płatów, zaokrąglonych brył lub walców, czasami ułożonych w regularnych szeregach. Prawie zawsze niektóre części chmury mają ciemniejsze zabarwienie. Poszczególne elementy tworzą ławice lub jednolite warstwy. Chmury kłębiaste u wyraźnie zarysowanej poziomej podstawy są ciemne. Oświetlone przez Słońce wierzchołki tych chmur są lśniąco białe. Najczęściej mają one wygląd pagórków kopuł lub wież. Górna część tych chmur często przypomina kalafior. Latem warto dokładnie obserwować chmury kłębiaste. Na podstawie ich rozwoju można wyciągnąć wnioski jaka pogoda będzie za parę godzin. Z chmur tych nie pada deszcz lecz jedynie słaba mżawka lub bardzo drobny śnieg.

Stratocumulus - kłębiasto warstwowe
Chmury Stratocumulus, to szare lub białe, bądź częściowo szare, częściowo białe ławice, płaty lub warstwa chmur, posiadająca prawie zawsze ciemne części, złożona z zaokrąglonych brył, walców itp., połączonych ze sobą lub oddzielonych od siebie i nie posiadających wyglądu włóknistego. Stopień przenikania światła przez chmury Stratocumulus zmienia się w szerokich granicach. Nieprzeświecające warstwy posiadają często dolną powierzchnię pełną nierówności tworzących niejako płaskorzeźbę. Opady pochodzące z tych chmur posiadają zawsze słabe natężenie. Gdy chmura Stratocumulus nie jest gruba, obserwuje się niekiedy na niej wieniec lub iryzację.

Stratus - warstwowe
Chmury Stratus najczęściej występują jako mgliste, szare i prawie jednostajne warstwy, posiadające często tak niską dolną podstawę, że zasłaniają wierzchołki niskich wzgórz lub wysokich budowli. Czasami są tak cienkie, że zarysy Słońca lub Księżyca mogą być wyraźnie widoczne. W pewnych przypadkach mają ciemny lub nawet groźny wygląd. Dolna powierzchnia chmury Stratus jest zwykle dobrze zaznaczona i może być sfalowana. Występuje także w postaci fragmentów o zmieniających się wymiarach i jasności, mniej lub bardziej połączonych ze sobą, lub też w postaci strzępów. Jeśli chmura Stratus jest bardzo cienka, to powoduje występowanie wieńca dookoła Słońca lub Księżyca, a wyjątkowo przy bardzo niskich temperaturach może powodować halo. Opady z chmur Stratus, sięgają ziemi, mają postać mżawki, słupków lodowych lub śniegu ziarnistego.

Nimbostratus - warstwowe deszczowe
Chmury Nimbostratus, to szara warstwa chmur, często ciemna, o wyglądzie rozmytym wskutek mniej lub bardziej ciągłego opadu deszczu lub śniegu. Chmura ta jest wszędzie tak gruba, że całkowicie przesłania Słońce. Dolna powierzchnia chmury Nimbostratus często jest częściowo lub całkowicie zasłonięta przez niskie postrzępione chmury (pannus), które tworzą się poniżej jej podstawy lub u podstawy i szybko zmieniają kształty.

Chmury pionowe (konwekcyjne) od 0 do 12 km od powierzchni ziemi:
Różnice w budowie i zewnętrznym wyglądzie tych chmur są uwarunkowane różnicami w warunkach ich powstawania.
W chłodnych masach powietrza, poruszających się nad powierzchnią cieplną, chmury pionowe tworzą się zarówno nad lądem, jak i nad morzem. Nad lądem w lecie rozwijają się one również w lokalnych masach powietrza ponad mocno ogrzewaną w dzień powierzchnią gruntu. W takich przypadkach tworzenie się chmur ma szczególnie wyraźny przebieg dobowy: chmury osiągają największy rozwój w godzinach popołudniowych (często z burzami, niekiedy z gradem) i zanikają w nocy. Chmury kłębiaste deszczowe mogą w pojedynczych przypadkach osiągnąć wysokość 13 km i przenikać do stratosfery. Poprzeczne wymiary chmur kłębiastych deszczowych dochodzą do 15-20 km, przy czym chmury składają się z oddzielnych komórek, których istnienie jest bardzo krótko trwałe, ok. 20-30 minut.
W zimie nad lądem, pokrytym śniegiem, chmury konwekcyjne obserwuje się rzadko lub nie występują wcale; rozwój ich w chłodnych masach powietrza rozpoczyna się na wiosnę, po zniknięciu pokrywy śnieżnej.

Cumulus - kłębiaste
Chmury Cumulus, to oddzielne, na ogół gęste chmury o ostrych zarysach, rozwijające się w kierunku pionowym w kształcie pagórków, kopuł lub wież, których górna część przypomina często kalafior. Oświetlone przez Słońce części tych chmur są przeważnie lśniąco białe, a ich podstawa jest stosunkowo ciemna i prawie pozioma. Cumulusy zazwyczaj o umiarkowanym pionowym rozwoju, są niekiedy ustawione w szeregi prawie równoległe do kierunku wiatru i mają niekiedy bardzo postrzępione brzegi, przy czym ich zarysy ulegają ciągłym, często szybkim zmianom. Dają opady tylko przy silnym rozbudowaniu.

Cumulonibus - kłębiaste deszczowe
Potężna, gęsta chmura o dużej pionowej rozciągłości w kształcie góry lub wielkich wież. Przynajmniej część jej wierzchołka jest zazwyczaj gładka, włóknista lub prążkowana i prawie zawsze spłaszczona. Część ta rozpościera się często w kształcie kowadła lub rozległego pióropusza. Poniżej podstawy tej chmury, często bardzo ciemnej, niejednokrotnie występują niskie postrzępione chmury połączone lub oddzielne od podstawy. W początkowym stadium rozwoju z chmur Cumulus, chmury Cumulonimbus wykazują u wierzchołków zaokrąglone wypukłości, pomimo że ich górna część traci ostrość zarysów. Później górna część całkowicie przekształca się we włóknistą lub prążkowaną bryłę, przyjmującą kształt podobny do kowadła. Podstawa tych chmur wynosi na ogół kilkaset metrów, wierzchołki najwyższych mogą osiągać wysokość 12 kilometrów. Chmura ta rozwija się bardzo szybko. Od początku jej powstawania do pierwszych kropel deszczu może upłynąć 20-30 minut. Towarzyszą im ulewne deszcze, opady gradu, wyładowania elektryczne i szkwały, a czasami wiry pyłowe i trąby.

Indie pozostają pod wpływem klimatu zwrotnikowego o charakterze monsunowym. Monsun zimowy, wiejący z lądu, przynosi pogodę chłodną i bezdeszczową. Monsun letni, morski, przynosi duże opady i podnosi temperaturę powietrza. W okresie przejściowym cofania się monsunu letniego nierzadkie są cyklony, którym towarzyszą wielkie ulewy. W regionach wysokogórskich klimat zmienia się wraz z wysokością, zimy są długie i ostre. Jedynie kotliny śródgórskie cechuje stały i umiarkowany klimat. Średnia temperatura stycznia notowana w stolicy (New Delhi) wynosi 14°C, lipca zaś 31°C. Roczna suma opadów 640 mm, skupionych w trzech miesiącach letnich od lipca do września.

W monsunowym rytmie życia::

- zna obszary występowania monsunów na świecie

- potrafi scharakteryzować monsuny

- zna główne uprawy obszarów monsunowych

- potrafi wyjaśnić genezę monsunów

- zna kalendarz upraw w zależności od rodzajów wiejących monsunów

- zna warunki uprawy dwóch odmian ryży: mokrego i suchego

- potrafi wskazać główne zagrożenia zagospodarowania obszarów monsunowych

- potrafi scharakteryzować klimat monsunowy na podstawie diagramu klimatycznego

- potrafi wskazać czynniki przyspieszające erozję gleb w obszarach monsunowych

- potrafi wskazać przyczynę zasolenia gleb w wielu obszarach Indii i Pakistanu oraz wpływ na uprawę ryżu w tych regionach

- potrafi wskazać następstwa wycinania lasów w obszarach monsunowych

Monsuny: wiatry sezonowo zmienne o dużej sile, wiejące najintensywniej w Azji południowej, południowo wschodniej oraz w Australii północnej. Kierunek ich zmienia się, ponieważ zmienia się układ ciśnień między zbiornikami wodnymi a lądem.

LATO:
W lecie wieje monsun letni morski od wody w kierunku lądu.
Nad zbiornikiem wodnym tworzy się wyż baryczny, ponieważ wody ogrzewają się wolno, są więc chłodniejsze i powietrze jest cięższe. Natomiast lądy ogrzewają się szybko, a więc powietrze jest cieplejsze, lekkie i tworzy się niż baryczny.

Wiatr ten przynosi opady, dużą wilgotność i ochłodzenie.

ZIMA:
W zimie wieje monsun zimowy lądowy od lądu w kierunku wody.

Nad lądem tworzy się wyż baryczny, ponieważ lądy ochładzają się szybko, powietrze jest zimne i ciężkie. Natomiast wody ochładzają się wolno, są więc cieplejsze, powietrze jest lekkie i cieplejsze.
Wiatr ten przynosi ochłodzenie i suszę.

Bryza: wiatr o niezbyt dużej sile, występujący nad brzegami mórz i dużych jezior.

DZIEŃ:
W dzień wieje bryza morska dzienna od wody w kierunku lądu.

Ląd ogrzewa się szybko - tworzy się niż. Woda natomiast ogrzewa się wolno, jest więc chłodniejsza i przy niej tworzy się wyż.

Najintensywniej wieje on w godzinach popołudniowych.

NOC

W nocy wieje bryza nocna lądowa od lądu w kierunku wody.

Nocą powierzchnia lądu jest zimna, więc tworzy się wyż, a powierzchnia wody ciepła i tworzy się niż.

Ogromna pow. Azji, układ i rozmieszczenie gór oraz cyrkulacja monsunowa są głównymi przyczynami zróżnicowania warunków klimatycznych. Występuje tu pełny układ stref klimatycznych. Na Płw. Malajskim i pd.-wsch. Wybrzeżu Płw. Indochińskiego panuje klimat równikowy, wybitnie wilgotny; we wsch. części kontynentu, w strefach od zwrotnikowej do umiarkowanie chłodnej występuje klimat monsunowy. Opady w półroczu letnim często przekraczają 1000 mm; zima jest sucha. W Czerapuńdżi notuje się najwyższe (11 000 mm) opady na Ziemi.

Strefa klimatów zwrotnikowych

Na obszarach monsunowych tej strefy, obejmujących subkontynent Indyjski, Półwysep Indochiński oraz niewielki fragment południowo-wschodnich Chin, występuje klimat monsunowy z dużymi sumami opadów przypadającymi na porę monsunu letniego.

Chiny

Południowo-wschodnia i wschodnia część kraju ma klimat monsunowy z porą deszczową i suchą. W tej części Chin notuje się najwyższe opady 700-1000 mm ma wybrzeżu Morza Żółtego, 1500-2000 mm na krańcach południowo-wschodnich i 3000 mm na wyspie Hajnan.

Monsun, muson, układ wiatrów, które zmieniają swój kierunek na przeciwny w zależności od pory roku. Rozróżnia się: - monsun letni (morski) z pogodą deszczową, związaną z niskim ciśnieniem nad lądem i wysokim nad morzem, oraz monsun zimowy (lądowy) z pogodą suchą, spowodowaną wysokim ciśnieniem nad lądem i niskim nad morzem. W monsunie letnim wiatr wieje z morza w stronę lądu, w monsunie zimowym - odwrotnie. Latem ląd szybciej nagrzewa się niż woda, więc ciśnienie powietrza nad nim spada. Pojawiają się gwałtowne wiatry wiejące znad morza w głąb lądu. Zimą niże tworzą się nad cieplejszymi wodami, co powoduje wianie monsunów od lądu w stronę morza (wiatry wieją z wyżu do niżu). Monsuny tworzą się u południowych i wschodnich wybrzeży Azji. Monsun letni ma duże znaczenie w rolnictwie w Azji - pomaga nawadniać suche obszary w głębi kontynentu.

Obszary pd. i pd.-wschodniej Azji mają klimat monsunowy z suchą zimą, opadami w półroczu letnim (ponad 1000 mm) i średnią temp. roczną do 20°C; w okresach zmiany monsunów (wiosna, jesień) występują tajfuny.

Afryka

W najwilgotniejszych miejscach, w sąsiedztwie lasów deszczowych, rosną lasy monsunowe. Ich drzewostan jest niewiele niższy niż w lasach równikowych (20-35 m), podzielony na dwa piętra. Nazwa „lasy monsunowe” pochodzi stąd, że ich rytm jest odzwierciedleniem rytmu monsunów. Podczas pory deszczowej (monsun letni) lasy te przypominają wilgotną puszczę równikową. Jednak w okresie suchym liście drzew górnego piętra opadają i zostają jedynie suchoznośne, skórzaste liście niższych drzew i krzewów, a las przypomina suche zarośla. Obecnie ten typ lasu prawie nie występuje w Afryce. Te niewielkie obszary, na których występuje klimat monsunowy (ujścia Nigru i Konga, wybrzeża Oceanu Indyjskiego), zostały wylesione i przekształcone na pola, a te zaniedbane nie powracają do stanu pierwotnego, tylko przekształcają się w sawanny.

Na klimat i pogodę Indonezji mają wpływ dwie tropikalne pory roku. Klimat monsunowy zmienia się średnio co sześć miesięcy. Wilgotność i temperatury zmieniają się zgodnie z porami roku lecz wpływ na nie mają również takie czynniki jak pora dnia, wysokość nad poziomem morza i odległość od morza. Dwie pory roku - sucha (od kwietnia do października) i deszczowa sprawiają, że rozwija się bujna roślinność tropikalna. Średnie temperatury to: 28°C - wybrzeża, 26°C - tereny położone z dala od wody i góry, 23°C wyżej położone obszary górskie. Średnia względna wilgotność powietrza zawiera się między 70 i 90%. Średnie opady od 1000 mm we wschodniej Jawie do ponad 4000 mm w górach.

Bryza - wiatr wiejący na wybrzeżu morskim. Zmiany kierunku wiatru, występujące w rytmie dobowym, wywołane są różnicami w nagrzewaniu się lądu i morza. W dzień ląd nagrzewa się szybciej niż woda, dlatego cieplejsze powietrze nad lądem unosi się, a na jego miejsce pojawia się chłodniejsze i wilgotniejsze powietrze znad morza. Zatem bryza dzienna (bryza morska) wieje znad morza na ląd. Natomiast w nocy ląd oddaje szybciej ciepło niż morze. Zjawisko powtarza się, ale wiatr wieje w przeciwnym kierunku. Bryza nocna (bryza lądowa) przynosi na wodę suche powietrze znad lądu. Zasięg bryzy to ok. 20-30 km od linii brzegowej w stronę wody. W stronę lądu zasięg ten jest wyraźnie mniejszy i uzależniony od charakteru powierzchni.

W analogiczny sposób jak bryzy, tyle że na większą skalę, bo w cyklu rocznym, powstają wiatry monsunowe.

Podobne zjawisko do bryzy zachodzi przy bezchmurnej pogodzie ciepłą porą roku w górach, gdzie występuje różnica pomiędzy nagrzewaniem się wierzchołków górskich i dna dolin. Górne partie wzniesień nagrzewają się szybciej, gdyż mają mniejszą wilgotność, są słabiej osłonięte szatą roślinną, a warstwa gleby jest znacznie cieńsza, lub też jest to goła skała. Doliny cechują się odwrotnymi parametrami, a dodatkowo są ocienione wzniesieniami, zabierającymi część nagrzewającego światła słonecznego. W nocy jest odwrotnie - szczyty górskie są bardziej narażone na utratę ciepła. Stąd powstają wiatry podobne do bryzy - wiatry górskie i dolinne. Wiatr dolinny unosi się w dzień ku górze, wiatr górski - schodzi z gór w nocy. Wiatry dolinne tworzą chmury kłębiaste nad pasmami górskimi.

bryza nocna

Istnieje również bryza miejska - wiejąca przy słonecznej pogodzie latem w kierunku centrum miasta, którego intensywna infrastruktura (place, ulice, dachy budynków) nagrzewa się od Słońca znacznie szybciej niż pola i lasy wokół miasta. Charakterystyczną cechą bryzy miejskiej jest występowanie jedynie jej fazy dziennej, gdyż w nocy różnice temperatur w mieście i poza miastem są znacznie mniejsze (i nadal na korzyść wnętrza miasta).

---