Wykład 1

Doktryny polityczno - prawne

• doktrynalne ujęcia państwa

• dzieje myśli polityczno-prawnej

• nowe kierunki myśli polityczno prawnej

Przedmiot ma dotyczyć prawa( a nie norm czy instytucji) oraz polityki, rozumianej jako sposób rządzenia Greków : państwo-polis, państwo prawa.

DOKTRYNY:

Poglądy: sfera naszej świadomości będąca naszą refleksją( stosunkiem) do rzeczywistości.

• muszą to być poglądy wyrażone dowolnie, ; najprościej przez zachowanie, ale zachowanie to musi byc powtarzalne.

• Muszą być utrwalone(najczęściej zapisane) dlatego głównym źródłem poznania poglądów są teksty pisane.

• Do ok połowy XIX wieku uważano, że należy analizować jedynie poglądy wybitnych myślicieli (ujęcie elitarne). Uważano, że wybitny myśliciel to ten, który swoje poglądy wyraził, utrwalił i były one całościowe oraz usystematyzowane. Posiadały tezę oraz jej uzasadnienie ( uzasadnienia wyrażanych poglądów).

Doktryna to poglądy wyrażone, utrwalone, całościowe i usystematyzowane.

Od połowy XIX wieku zmienia się spojrzenie na doktryny, teraz są one rozumiane w ujęciu egalitarnym. Muszą to być poglądy wyrażone i utrwalone. Stają się też nimi przemówienia, aluzje w prasie ( nie są całościowe , czasem nie usystematyzowane np. Mein Kampf”.

1. poglądy, które stanowią doktrynę są refleksją, aby odniosła ona skutek musi być wprowadzona w życie.

pojawia się problem, jak wprowadzić cos w życie uznając to za lepsze

aktywność myśli

aktywność działań

program- realizacja myśli w praktyce, mówi jak coś osiągnąć, jest wzorem zachowań

Jest to pogląd przeniesiony do praktyki.

Pierwszy typ myśliciela- ZIMNY- odizolowany od życia politycznego, problemy biegną obok niego, on buduje system. Zwykle pozostawia po sobie dzieło życia, wyraża poglądy wspólne.

Drugi typ myśliciela- Gorący, aktywnie uczestniczy w życiu politycznym, jest aktorem. Wyraża swoje poglądy w postaci licznych tekstów, nawet ulotnych.

2. myśliciel polityczny- teoretyk

pisarz polityczny

działacz polityczny

Różnica między teoretykiem a pisarzem Teoretyk przedstawia poglądy nietypowe, nowe, jest nowatorem

Pisarz- przyjmuje cudze poglądy i je powiela.

Działacz- to ten, który realizuje program, dąży do zrealizowania celu, osiągnięcia sukcesu. Jest on obarczony ryzykiem niepowodzenia.

Poglądy konkretnego człowieka mogą być wyrażane jednostkowo lub grupowo.

Ruch społeczno - polityczny:

aby zrealizować program, potrzebne jest zaplecze organizacji społecznej, której celem jest utrzymanie bądź zdobycie władzy, bo tylko dysponując władzą, możemy program zrealizować.

Ruch społeczno-polityczny aby mógł cos osiągnąć, musi :

• aby zaistnieć w skali kraju, ruch musi być bardzo liczny, ale za to staje się mniej elitarny( czynnik liczebności)

• musi być trwały, by coś osiągnąć ( czynnik czasu)

• nie może być lokalny, by mógł odegrać znaczącą rolę w państwie( czynnik terytorialny)

• czynnik więzi- czyli dlaczego dana osoba jest członkiem lub sympatykiem ruchu.

1. więź formalna -korzyści doczesne

2. więź materialna, merytoryczna- ponieważ zgadzamy się z programem.

PODZIAŁ (SYSTEMATYKA) DOKTRYN:

Kryteria podziału:

1.Czas

Koncepcja cykliczności: dzieje biegną po okręgu tak, że kres jest

jednocześnie początkiem → zachodzi zmienność kolejnych etapów, ale punkt

docelowy jest zdeterminowany ( ma kres- początek cyklu)- jońska szkoła przyrody.

Koncepcja linearna: ( przyniosło ją chrześcijaństwo, początkowo - stworzenie z chaosu a kres(cel) ,, nie wraca do początku, kolejne etapy nie są powtarzaniem cyklu.

Koncepcja XIX wiecznego myśliciela ...... są cykle, ale na innej, zmiennej płaszczyźnie.

Koncepcja linearna stawia pytanie dokąd biegną dzieje( o bieg dziejów).→ 2 typy doktryn:

1) pesymizm dziejowy: było dobrze, jest źle a będzie jeszcze gorzej( gloryfikacja przeszłości)

2. optymizm dziejowy było fatalnie, jest tak sobie, będzie zajebiście.

Elementem wspólnym jest ocena teraźniejszości, która dla nikogo nie jest dobra, dla 1) jest źle, a dla 2) jeszcze nie jest dobrze.

Pesymiści chcą hamować zmiany, a optymiści pragną przyspieszyć przyszłość. Przyszłość może następować ewolucyjnie lub....../

2. Wartościowanie człowieka:

optymizm/pesymizm antropologiczny.

Pesymizm antropologiczny- w człowieku przeważają cechy złe, więc należy go ograniczac. Wymaga on obecności silnego państwa. Będzie on gloryfikował państwo totalitarne.

Optymizm antropologiczny - Człowiek jest dobrym zaradny, przedsiębiorczy. Kaganiec w postci państwa liberalizm, jeden z nurtów anarchizmu.

3. Relacja zachodząca między człowiekiem a społeczeństwem

Indywidualizm - pierwsza była jednostka, społeczeństwo to twór pochodny.

Wspólnotowośc- podkreśla, iż człowiek jest rozpatrywany tylko jako częśc całości, członek wspólnoty, jest on w stosunku do społeczeństwa jednostką pochodną.

Wszędzie tam, gdzie dominuje postawa indywidualistyczna, społeczeństwo nie maże ograniczać jednostki, a państwo ma jej służyć.

Wszędzie tam, gdzie dominuje przekonanie o wspólnotowości, jednostka służy wspólnocie i jest jej podporządkowana.

Wykład 2

Czym jest państwo?

Rozumienie pojęcia państwa ulegało zmianom.

Współczesnego rozumienia istoty państwa nie można odnosić do przeszłości. XV, XVI wiek przyniósł rozumienie współczesnego państwa.

1 kryterium: ilość wskazywanych elementów istotnych.

• Grupa definicji monistycznych - pierwszy czynnik

• Państwo-suma czynników - każdy z czynników jest równorzędny.

2. Podział, który służy rozumieniu definicji opisowych.

• Definicje opisujące- wyprowadzają coś z czegoś

• Definicje wartościujące - jakie państwo jest.

U Greków państwo - polis - małe struktury społeczne. W realiach greckich pojawiło się ujęcie socjalistyczne - państwo to wspólnota ludzi. Pojawia się sposób pojmowania człowieka - jego istotą jest naturalność istoty wynikająca z jego człowieczeństwa. Człowiek grecki nie jest indywiduum. Potrzeba życia w grupie - Odys.

Człowiek łączy się z innymi by zaspokajać swoje potrzeby. Człowiek jako zwierzę

społeczne - Arystoteles.

1. Myśl klasyczna- koegzystencje miast - państw- sofiści, Platon, Arystoteles.

2. Myśl hellenistyczna po podboju -

Państwo Arystotelesa jest wspólnotą ludzi. Wspólne dobro ludzi je tworzących, ujęcie socjalistyczne. Dobro - to ujęcie nie jest wartościujące.

Autarchizm - tylko wtedy jest samowystarczalne.

Celem państwa jest doskonała egzystencja ludzi. Musi byc państwem uniwersalnym, wszechogarniającym. Arystoteles odróżniał pojęcie mieszkańca państwa od obywatela. Państwo to wspólnota równych obywateli, ale nie ma powszechności. Kryterium podziału jest status prawny a nie stan faktyczny. Bycie obywatelem to:

• aktywny udział w życiu publicznym

• służba wojskowa

W zamian są zwolnieni od trosk życia codziennego.

Mieszkańcy państwa pracują, by i trzymać obywateli. Są pozbawiani podmiotowości.

RZYM: wielkie podboje, - pais? - res publika- rzeczpospolita. Państwo to dobro wspólne wszystkich obywateli. Realia zbliżone do Grecji. Podboje- Nadal określenie respublica i civitas- obywatele. Pojawia się pojęcie imperium. Magistratury różniły się obywatelami?

Imperium nie oznacza państwa, lecz władzę. Państwo rzymskie- wspólnota obywateli (civitas) będąca ich wspólnym dobrem. Res publica - władająca przestrzenią - imperium.

Magistratura - obowiązek służenia państwu - nie mogą pobierać z tego korzyści.

3. Ujęcie marksistowskie (klasowe) + Engels - podział społeczny według kryterium stosunku do środków produkcji - podział dychotomiczny:

1. ci, którzy władają środkami produkcji

2. ci, którzy nie władają środkami produkcji, dysponują własną pracą.

Państwo jest strukturą społeczną, będącą instrumentem władania.

Lenin - maszyna służąca dławieniu oporów. Podziały Marksa i Arystotelesa nie mogą byc porównywane.

Średniowieczne koncepcje patrzenia na państwo :

1. terytorialne ujęcie istoty państwa:

nie było jednego określenia na to, czym jest państwo. Miasto + mieszczanie=civitas.

Struktura plemienna: kryterium przynależności: pochodzenie od wspólnego przodka,, przodek z woli bogów- bogowie wybrali go i dali mu władzę. Państwo jest rządzone przez plemię.

Socjologiczne ujęcie państwa jest abstrakcyjne, ponieważ bazuje na wyobrażeniu. Abstrakcyjność państwa była niezrozumiała dla Rzymian i German. Łatwiejsze było dla nich postrzeganie państwa jako terytorium.

Umieszczenie pojęć prywatnoprawnych na wł publicznej. Terytorium nie jest elementem fundamentalnym. Musi mieć właściciela. Ujęcie wywodzi się z ....(teryt.) np. organiczne - imitacja natury-Jan Salsberg XII wiek.

Państwo tworzone przez ludzi jest imitacją natury. Państwo jako ciało (corpus) pozostałość teorii organicznej-głowa państwa.

Jeżeli państwo imituje naturę i jest ciałem, to ma swoje członki. -jest strukturą mającą skoordynowane członki.. Ponieważ każdy organ musi prawidłowo wykonywać swoje funkcje, to wszystkie jego członki są równorzędne. Jan Salsberg dodał do tej teorii twierdzenie, że te członki są umieszczone hierarchicznie.

Dusza to kler

Żołądek to ?????

Nogi to chłopi.

Struktura ma być hierarchiczna i niezmienna.

XIX wiek - do myśli wkroczyła biologia.

Państwo jako organizm -Spencer :społeczeństwo to ,,organizm”.

Cechy wspólne państwa z organizmem przyrodniczym to:

• rozrost

• czas narodzin /Teoria podboju/

• czas śmierci

• twór o zróżnicowanej budowie

• zróżnicowanie czynności wykonywanych przez poszczególne elementy składowe.

Różnice:

• granice, państwo nie ma powłoki ochronnej

• Struktury państwa nie są powtarzalne w przyrodzie

• Każde państwo jest czymś indywidualnie niepowtarzalnym

• Ludzie posiadają świadomość

XV i XVI wiek - ujęcie funkcjonalne, istotnym czynnikiem państwa jest władza ,, Machiavelli.

Jeżeli państwa są różnorodne- wspólnym elementem jest władza.

Realia włoskie wprowadziły słowo statto - status -jak się rzecz ma.

Od statto wywodzi się większa częśc nazw państwo - Anglia, Francja, Niemcy.

Określenie to nie odniosło większych sukcesów, i po Machiavellim patrzono na państwo w ujęciu rzymskim.

Państwo - wspólnota ludzi, charakteryzująca się tym, że używać prawomocnej siły w sytuacjach konfliktowych w celu stabilizowania wspólnoty. Legalnośc przymusu, którego celem jest stabilizacja wspólnoty.

Machiavelli - rzeczpospolite, które sprawują rządy.

XVI / XVII wiek - wspólnota z władzą

To były 3 ujęcia monistyczne - podnoszą jeden element - pomijają inne.

XIX -pierwsza próba wskazania wieloelementowej definicji państwa.

Niemiecki prawnik Jelinek( lub Bielinek)

Jest to definicja trójelementowa:

Ludność, terytorium i władza. Te elementy są połączone, a panstwo to ludzie osiadli. Na danym terytorium. To władza charakteryzuje się suwerennością, władza najwyższa.

Od XIX / XX wieku wróciły definicje wskazujące na 1 element. XIX wiek - definicje wartościujące. Hegel pierwsza połowa XIX wieku - wspólnota dobra. Anarchiści - struktura zła.

Z tych monistycznych ujęć - państwo zbiór norm.

Państwo jako jak przeżycie psychiczne - Petrażycki - subiektywizacja państwa. Państwo- -zbiór wyobrażeń, emocji imperatywno - atrybutywnych. Prawo do wydawania poleceń.

WYKŁAD 3

GENEZA PAŃSTWA

1)Pierwsze kryterium podziału dotyczy zjawiska wertykalności:

1. czy władza powstała od dołu ( od ludzi) kierunek wstępujący. Kreator (ludzie) jest aktywny

2. czy władza powstała od góry - czynnikiem kreującym jest siła nadnaturalna ( bóg, bogowie) kierunek zstępujący. Ludzie są zdani na wolę bogów. Obywatel ma być bierny, realizować wolę państwa.

3. O co pytamy:

1. w jaki sposób powstało państwo?

2. Dlaczego powstało państwo? Czy człowiek może żyć bez niego?

Koncepcja: Ujęcia tematyczne/ deistyczne- model zstępujący, bogowie powołali państwo bazujące na .... Bliski Wschód, wszystkie kultury starożytne. Starożytny Egipt - bogowie wybierają faraona, który jest pośrednikiem ich woli na ziemi. Początkowo uznaje się go za boga, potem nazywa synem boga,, a wmyśli izraelskiej wybranym, uwielbianym przez boga; by pilnował, aby poddani realizowali wolę bogów. Państwo jest więc wszechogarniające, w zamian władca ma zapewniać poddanym pomyślność, - zwycięstwa w boju, urodzaj, regularne wylewy Nilu. W razie niepowodzeń wina spada na faraona. Jego władza jest absolutna, ale odpowiedzialność również. Dopiero XVIII wiek przyniósł rozdzielenie ,,władzy” duchowej i polityki - oświecenie).

Myśl chrześcijańska - najważniejsze ujęcie tej koncepcji to poglądy świętego Augustyna AKWINIZM. Przyjął on, że Bóg decyduje o losach ludzi. Następuje to w chwili narodzin: Bóg wie, kto będzie zbawiony, a kto potępiony. Ludzie dzieleni są przy narodzinach na 2 grupy:

1. potępionych: grzeszą nie z powodu swej natury, ale ponieważ tak postanowił Bóg

2. zbawionych : nieważne, ile zgrzeszą, będą zbawienie

Od ludzi nie zależy nic. Jest to nauka o predestynacji. Święty Augustyn napisał to w latach 20/30 V wieku. - wtedy świat rzymski walił się pod naporem Germanów = prezentuje pesymizm dziejowy.

STAROŻYTNE UJĘCIE NATURALISTYCZNE

Państwo powstaje w związku ze społeczną naturą człowieka (Arystoteles). = realizm polityczny → koncentrowanie się na tym, co jest, co postrzegamy zmysłowo, możemy zbadać. Zwracamy uwagę ku empirii, gdzie podstawą metody badawczej są: fakty-analiza-wnioski. Arystoteles uważał, że każda jednostka musi żyć w państwie, bo instynkt nakazuje jej życie w państwie. = Koncepcja naturalnego rozwoju państwa - proces integracji mniejszych wspólnot w większe. ( rodzina- wieś - gmina - państwo). Podstawą tworzenia państwa jest rodzina wraz ze swym gospodarstwem. Nie można wskazać momentu, w którym państwa nie było - państwo istnieje odwiecznie( nie ma biblijnego chaosu).

W XII wieku chrześcijańska Europa odkryła Arystotelesa i narodził się problem, jak pogodzić jego poglądy z poglądami głoszonymi przez Kościół. Święty Tomasz z Akwinu dokonał syntezy koncepcji teistycznej i naturalistycznej = TOMIZM. Posłużył się on koncepcją iluminacji ( olśnienia, objawienia). - Bóg jako kreator przekazuje ludziom doskonałe wzorce, idee. Mając w swym umyśle objawione wzorce, człowiek tworzy konkretne rzeczy.

.......między wzorcem ( tym, co doskonałe), a tym, co naturalne, realne ( mamy tendencje do konkretyzowania. Myśl chrześcijańska - pesymizm antropologiczny : był doskonały Raj, a w nim człowiek ,,zły” , niedoskonały, popsuł to. Człowiek, ponieważ jest niedoskonały, mając nawet doskonały wzór , nie może stworzyć doskonałego państwa. Wzór jest od Boga - nie podlega krytyce, ale konkretne państwo jest dziełem człowieka - można je krytykować i zmieniać.(nie ile, tylko jak).

Od XII wieku pytanie, czy Bóg może kreować tyrana - władze złą. (Augustyn przedstawił). Jan z Salzbery: Bóg jest kreatorem rzeczywistości, więc kreuje władzę dobrą i złą, tylko dlaczego? - bo:

Człowiek jest zły (pesymizm antropologiczny), tyran jest bożym narzędziem, karą bożą dla ludzi , którzy mając wolną wolę nie realizują prawa bożego. Grzeszne czyny człowieka ,,powodują karcącego tyrana”. Gdyby ludzie byli dobrzy, to władza byłaby niepotrzebna, niepotrzebne byłoby też państwo - państwo wynika z grzesznej natury człowieka, jest ograniczającym kagańcem. Jest pożyteczne, ale też niebezpieczne. = dwoistość państwa - państwo jest wyobrażeniem Boga, ale państwo jest też wyobrażeniem kata.

INNE KONCEPCJE ŚREDNIOWIECZNE

Koncepcja patrymonialna - państwo powstaje w wyniku mnożenia się terytorium w rękach władcy (ukształtowana w XIX wieku)

Koncepcja patriarchalna - władca jest obrazem Adama (ukształtowana w XVII wieku).

Ujęcie kontraktowe - ( ze starych sofistów) - państwo powstaje z umowy społecznej. Koncepcja zrobiła karierę w XVII i XVIII wieku, w czasie dominacji racjonalizmu, a Europa Zachodnia przetrawia dorobek odkryć geograficznych( poznali plemiona żyjące bez państwa). Człowiek jest rozumy- może żyć bez państwa. Państwo nie istnieje od razu :

1-wszy okres - państwo nie istnieje.( stan natury) nie ma też władcy ani społeczeństwa - istnieją tylko ludzie - zbiorowość.

2-gi okres - istnienia państwa - twór ludzi.

Zarzut, że taki stan natury nigdy nie istniał, ale ten stan natury był zależny od człowieka.

	Racjonalny twór (kontrakt)
Pesymizm antropologiczny	Stan natury zły/ państwo dobre	= państwo absolutne
Optymizm antropologiczny	Stan natury dobry/ państwo złe	=państwo minimalne

Tomasz Hobbes: stan natury - walka wszystkich ze wszystkimi (człowiek człowiekowi wilkiem), życie w zagrożeniu i czekaniu na atak.

W tej walce wyraża się egoizm, ale nie racjonalizm człowieka- trzeba nałożyć ludziom kaganiec, okiełznać. To ludzie są źli, ale racjonalni; tworzą państwo, by nie wyniszczać się w tej walce.

[ Racjonalność, rozumność nie jest cechą optymizmu antropologicznego.

John Locke: ludzie są dobrzy, współpracują ze sobą. Stan natury to stan bez społeczeństwa. Więc czy istnieje prawo wiążące wszystkich? → nie może istnieć, bo nie ma porozumienia. Każdy tworzy prawo dla siebie. Czy mogą istnieć sądy do rozstrzygania sporów? → Nie. Każdy ma tyle prawa, ile zdoła ,,wyrwać”. Racjonalny człowiek dostrzegając słabości dobrego stanu natury postanawia stworzyć państwo, mimo że wie, że jest ono złe-ogranicza wolność, ale jest użyteczne bo likwiduje w/w słabości(walkę o swoje prawa). = Ludzie umawiają się między sobą. Państwo jest dziełem umowy. Umowa społeczna musi mieć charakter powszechny( wszyscy ze wszystkimi). Ludzie mają wobec państwa charakter pierwotny; uprawnienia państwa biorą się z uprawnień ludzi.

Treść umowy społecznej:

• utworzenia państwa

• obdarzenie państwa uprawnieniami przez ludzi.

Państwo ma tyle uprawnień, ile przekazali mu umawiający się ludzie.

Uprawnienia przekazywane państwu:

Wszystkie	Pesymizm antropologiczny	Hobbs
Część		Spinoza
Nieliczne	Optymizm antropologiczny	Lock

Skoro umowa społeczna kreuje państwo, to czy można ją odwołać?

Hobbs: jeśli ludzie wyrzekli się wszystkich uprawnień, to nie mogą już nic zrobić. Umowa jest powszechna i bezwarunkowa = kreacjonizm jednorazowy (przeciwnik rewolucji).

Jego krytycy: Co zrobić, jeśli państwo nie działa na korzyść ludzi? → kariera modelu Lock'owskiego. Skoro ludzie przekazują część uprawnień, to jakieś uprawnienia zatrzymują, np. te do tworzenia państwa i do jego odwoływania. Nie ma tu konsumpcji uprawnienia do tworzenia i zmiany państwa. Można państwo zmienić:

• rewolucyjnie

• poprzez wybory ( one są umową społeczną, rządzić będą ci, którzy zostali wybrani na podstawie umowy).

KONCEPCJE Z XIX WIEKU:

Marksizm: państwo jest produktem rozwarstwienia społecznego. Państwo pojawia się jako służące klasie posiadającej.

Koncepcja socjologiczna: państwo powstało z podboju słabszych przez silniejszych. Sięgnęli oni do sofistów ( młodszych). Silny człowiek nie potrzebuje państwa.

Gumplowicz: słabi ulegają silnym, a ci tworzą państwo, by utrzyma swój podbój.

→ społeczny podział pracy

Max Weber: koncepcja akceptacji (władzy/państwa).

→ charyzmatyczna- tłumaczenie posłuszeństwa rządzonym tym, że rządzący mają cechy boskie, nadprzyrodzone.

→ tradycjonalistyczna rządzący rządzą, bo tak było zawsze( to, c

o sprawdziło się w przeszłości jest dobre i będzie dobre w przyszłości). Przeszłość jest weryfikatorem. Koncepcja ta jest zawodna wobec zmieniającej się rzeczywistości.

→ racjonalistyczna - logiczne, rozumowe uzasadnienie rządzenia: Człowiek wierzy, że rządzący postanowią dobrze i mądrze.

Wykład 4

Istota pojęcia ,,suvere”.

Określeniem znacznie częściej pojawiającym się medialnie jest suwerenność, najczęściej łączonym z rzeczownikiem państwo, a więc suwerenność państwa.

Suwerenność - jest to cecha władzy. Suwerenna władza to ta, która jest najwyższa, a więc jej rozstrzygnięcia mają charakter ostateczny, nieodwołalny czy niezaskarżalny., bądź diuretyczny. Ta władza suwerenna jest zatem władzą pierwotną i nieograniczoną.

Suweren - to podmiot, który piastuje władze suwerenną. Piastuje on władze najwyższą, pierwotną i nieograniczoną.

Suwerenność państwa- z punktu widzenia doktrynalnego jest niczym innym jak przyznaniem państwu podmiotowości w zakresie władzy najwyższej. Suwerenne państwo to państwo piastujące władzę najwyższą, ostateczną.

Artykuł 4 Konstytucji powiada, że władze najwyższą w RP sprawuje naród. Władzą zwierzchnią dysponuje naród. Więc to naród jest suwerenem. Mówiąc o suwerenności państwa, najczęściej używamy określenia suwerenność wewnętrzna i zewnętrzna.

Pytanie: Czy państwo i naród są suwerenami jednocześnie?

Kwestia wyboru w artykule 4, uświadomienia sobie treści tej istotnej władzy najwyższej prowadzi nas do oczywistego stwierdzenia, że doktrynalnie na przestrzeni wieków różnym podmiotom przypisywano piastowanie władzy najwyższej. A zatem doktrynalne znaczenie tego zagadnienia to nie jest odpowiedź na pytanie, co to jest władza suwerenna, lecz odpowiedź na pytanie kto jest piastunem tej władzy.

Na przestrzeni dziejów zmieniał się postrzeganie tego podmiotu. Dla nowożytności charakterystyczne były 2 ujęcia uznawane za klasyczne, więc:

1. suwerenem jest państwo

2. suwerenem jest zbiorowość

Te dwa ujęcia nazywane klasycznymi funkcjonują do dziś.

Ponadto, istniały i istnieją do dziś ujęcia doktrynalne, które traktują jako podmiot władzy suwerennej inne jednostki np. monarcha jako suweren.

Zbiorowość - pojęcie zbiorowości jako suwerena wykształciło się na przełomie XVIII - XIX wieku jako reakcja na monarchię absolutną. To postrzeganie zbiorowości jako suwerena jest negacją terytorialnej, koncepcji państwa, której konsekwencją było postrzeganie ludności, jako elementu przypisanego do terytorium. Ludność nie jest przypisana, jest podmiotem. Doktrynalnie ludność to tę ujmowano dwojako:

1) lud jako suweren ( np. Konstytucja z 1952 roku, gdzie znajduje się sformułowanie , że ,,władza zwierzchnia należy do ludu”).

1. naród

Różnice między wyżej wymienionymi ujęciami:

Przede wszystkim lud to zbiorowość wszystkich obywateli, a skoro jest to zbiorowość, to mamy do czynienia z bytem konkretnym, konkretnych obywateli. A więc istnieją obywatele, którzy tworzą zbiorowość. To stwierdzenie rodzi poważny skutek - skoro tak rozumiany lud może wykorzystać władze bezpośrednio. Lud istnieje jako byt realny. Dlatego też koncepcja ludu ( współcześnie wywodząca się od Rousseau)pozwoliła na budowanie demokracji bezpośredniej. Naród natomiast jest bytem abstrakcyjnym, idealnym. A skoro tak, to naród nie jest zdolny do wykorzystania władzy bezpośrednio. Naród ujmowany jest całościowo nie jako podmiot nie .....................dlatego też nie może wykonywać .......tylko przez swoich reprezentantów. To prowadzi do wniosku, że gdy koncepcja ludu pozwala sprawować zarówno demokrację bezpośrednią jak i pośrednią, to koncepcja narodu pozwala budować tylko demokrację pośrednią. Myślicielem, który współcześnie zbudował najlepszą definicję narodu, był Edmund Berk.

W wieku XVIII dominuje koncepcja narodu, a więc przypisywanie obywatelom praw wyborczych, ale uprawnienie do rządzenia przypisywane jednemu wybranemu obywatelowi. Natomiast wiek XX charakteryzuje się upowszechnieniem koncepcji ludu, czyli upowszechnienie demokracji bezpośredniej.

Starożytność nie znała pojęcia suwerennej władzy, Arystoteles posługiwał się pojęciami samowystarczalność, czyli autarkia- samowystarczalność państwa.

Pojęcie suwerenności, problem suwerena pojawił się w średniowieczu. Mając zstępującą koncepcję genezy państwa:

B

↓

W

↓

Społeczeństwo

Rodzi ona problem: między Bogiem a władcą jest granica, stąd pytanie kto jest piastunem władzy najwyższej docześnie pochodzącej od Boga? Kto realnie jest piastunem? Średniowiecze odziedziczyło ze starożytności ideę uniwersalizmu.

Mamy do czynienia z nałożeniem się na zstępującą koncepcję władzy problemu uniwersalizmu.

Średniowiecze odziedziczyło idee:

1)cesarza rzymskiego, który jest jeden i jako jeden jest zwierzchnikiem wszystkich poddanych.

2)papieża

Obydwaj byli piastunami władzy uniwersalnej, czyli władzy obejmującej wszystkich chrześcijan gdziekolwiek się znajdują. Istota problemu suwerena w średniowieczu odpowiada na pytanie, który z nich, cesarz czy papież jest suwerenem.

Jak ta władza jest przekazywana?

Idea cesarstwa rzymskiego ...y...........ego to idea głosząca, że jest 1 Bóg w niebie, 1 cesarz na ziemi a wszyscy poddani są chrześcijanami. Dopiero 2 połowa XIX wieku przyniosła rozdzielenie sfery duchowej od sfery .......keanej. W starożytności podział na świeckich i duchownych nie istniał. Stanowiska, jakie zarysowały się w ciągu następnych 2 stuleci to:

Stanowisko papieskie: papież jest namiestnikiem bożym.

Stanowisko cesarskie: cesarz jest namiestnikiem bożym, bowiem cesarz otrzymuje władzę od Boga w akcie koronacyjnym.

Stąd po nasze czasy koronacja monarsza jest uroczystością religijną. Średniowieczne ilustracje ukazują iż siedzący na tronie cesarz otrzymuje koronę, która jest trzymana przez ..................ręka boża- dei gratia. Ale realnie akt koronacyjny to włożenie korony na głowę cesarza przez cesarza. A zatem tym podmiotem, który faktycznie dzierżąc koronę opierał ją na skroniach cesarskich, był papież. W efekcie pojawia się wizja papieża jako dawcy korony., władzę cesarzowi przekazuje papież. W 800 roku odbyła się koronacja papieża Karola Wielkiego, w której koronowany król Franków klęczał, co oznaczało uległość wobec władzy. Stojący przed mim papież trzymał koronę, dawcą korony był papież. W ...roku koronacja Napoleona Bonaparte na cesarza Francuzów, który stał i sam włożył sobie na głowę koronę. Symbolika tych 2 aktów pokazuje skalę problemu: kto koronuje, ten jest suwerenem.

Stanowisko cesarskie- dawcą korony jest Bóg, a rola papieża jest stricte techniczna. Papież nie był podmiotem decydującym, był organem nakładającym koroną, ale decydował Bóg.

Spór o suwerenność był wzmocniony wielkim politycznym wydarzeniem, jakim był spór gregoriański ( spór o inwestyturę). I problematyka, czy cesarz, czy papież przestała istnieć, gdy w połowie XIII wieku 20kilka lat nie było cesarza rzymskiego. Triumfował papież.

Określenie władca musi być interpretowane zgodnie z realiami epoki, a więc zgodnie z koncepcją hierarchii władzy.

B ó g

• koronuje ↓

króla = cesarza

Koronacja przysługuje i królowi i cesarzowi na równym poziomie. W XIII wieku pojawiła się myśl, która zrewolucjonizowała spojrzenie na rzeczywistość, a mianowicie stwierdzenie, że tak naprawdę różnica między władzą cesarską uniwersalną a władzą monarszą, królewską ogranicza się do zasięgu. Francuscy prawnicy uznawali twierdzenie,, król jest cesarzem w swoim królestwie”, czyli władza suwerena przysługuje królowi. Z tym, że władza cesarska jest uniwersalna- przysługuje na całym obszarze, a królewska jest ograniczona do terytorium.

Wczesne średniowiecze - spór, czy cesarz czy papież jest suwerenem.

Późne średniowiecze - spór, czy król jest suwerenem.

Przypisanie królowi podmiotowości władzy suwerennej stanowi podstawę absolutyzmu monarszego. Przez absolutyzm rozumiem koniunkcję 2 cech władzy. Absolutyzm to władza skoncentrowana w 1 ręku i jednocześnie nieograniczona. Dla myśli nowożytnej początku XIX wieku charakterystyczne jest przekonanie, że król jest suwerenem. Temu okresowi zawdzięczamy wypracowanie pojęcia suwerenność. Myślicielem, który dał najpełniejszy tego wyraz był myśliciel francuski Jena Bodin zwany Bodinusem. Jego fundamentalne dzieło to

,,Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”. Określenie państwa użyte przez Bodinusa nie wywodzi się od władcy. Posługuje się on pojęciem obywatel i w swoim dziel dokonuje sprecyzowania pojęcia ,,suwerenność”. Istota suwerenności władzy to uprawnienie do stanowienia prawa, a suweren to ten, któremu takie uprawnienie przysługuje. Stanowienie prawa to istota najwyższej władzy. Sam podmiot stanowiący nie jest prawem związany. Mamy do czynienia z pozycją obywatela. W ujęciu Bodinusa obywatel jest człowiekiem, wolnym( jak u Arystotelesa), ale związanym władzą innego. Obywatel nie stanowi prawo, stanowi je władca, bo jest on suwerenem. Człowiek określony mianem obywatel jest członkiem wspólnoty res publica, ale podlega władzy monarszej. Gdy Arystoteles postrzegał obywateli jako podmioty aktywne - obywatel stanowi o losie państwa, to u Bodinusa obywatel jest bierny, jest wykonawcą poleceń władzy monarszej.

W tym duchu wykładał swoje poglądy Tomasz Hobes (XVII - XVIII wiek). Wg niego władza suwerena jest władzą absolutną.

Tam gdzie mamy do czynienia z modelem zstępującym i z feudalizmem, mamy do czynienia z monarchą.

W średniowieczu myślicielem, który jako pierwszy zwrócił uwagę na inny podmiot władzy niż monarcha był żyjący na przełomie XIII-XIV wieku Marsyliusz z Padwy. Był on arystotelikiem, przyjął on arystotelesowskie rozumienie państwa i arystotelesowską genezę państwa. Marsyliusz z Padwy uznał, iż istotą suwerenności jest stanowienie prawa, ale inny podmiot to prawo stanowi. Tym podmiotem są ludzie, czyli lud. Marsyliusz uznał, że ludzie jako zbiorowy normodawca najlepiej rozpoznają własne potrzeby ( lud się nigdy nie myli, mylić może się tylko jednostka). Lud wybiera władcę i przelewa na niego swoją władzę. Lud jest suwerenem. Wiek XVI to inne ujęcie : tzw. monarchomachowie- nurt myśli francuskiej będący reakcją na władze absolutną. Miał 2 nurty monarchomachizm uniwersalny i radykalny.( my zajmiemy się radykalnym).

Monarchomachizm radykalny - głosił iż suwerenem jest lud. Lud przekazuje władze swojemu władcy. Używa nawet pojęcia umowy społecznej. Skoro lud przekazuje władzę, to rodzi to problem, gdzie jest Bóg? Można powiedzieć, że Bóg jest ponad wszystkim, i idąc tym tropem św. Tomasz Bóg iluminuje lud.

Bóg

Władca

↑

Społeczeństwo

Lud jest suwerenem, przekazując władzę władcy działa zgodnie z wolą Boga. To stwierdzenie charakterystyczne dla monarchizmu radykalnego rodzi jeszcze jedną istotną informację. Jeżeli lud jest dawcą władzy, to zachowuje prawo oporu wobec władcy. Mamy tu do czynienia z XVI - wieczną adaptacją kontraktu feudalnego. Lud przekazuje władzę, władca zobowiązuje się go chronić, lud będzie słuchał władcy, a gdy ten przestanie chronić lud, to ten wypowie mu posłuszeństwo.

Lud

↓

Władca

↓

Człowiek

Monarchomachowie odrzucali indywidualne wystąpienie przeciwko władzy, bo w stosunku do każdego człowieka władza znajduje się wyżej. Monarchomachizm miał wpływ na myśl kalwińską, a ta na purytanizm. Rozwój myślenia o suwerenności ludu tak naprawdę nastąpił w XVII wieku. Nastąpiło wówczas doktrynalne odrzucenie idei suwerenności monarchy. Wiek XVIII to czas, w którym oczywista stał się koncepcja umowy społecznej. Umowa społeczna to racjonalne udokumentowanie, że pierwotni są ludzie, którzy tworzą władzę. A więc suwerenem, tym pierwotnym podmiotem uprawnionym do realizowania władzy najwyższej nie jest obdarzony tą władzą , ale ten który obdarza, a więc lud. Dla Hobe'sa i Locke'a umowa społeczna była czymś nowym ( XVII wiek). Wiek XVIII- umowa społeczna to coś oczywistego. Lud w tym wieku był postrzegany jako ciało polityczne, suweren najwyższy wobec wszystkiego. To wpłynęło na modyfikacje absolutyzmu monarszego, gdyż postawiło wyraźny problem, po co istniej władza absolutna? Władza absolutna ma być użyteczna. Władca ma władze delegowaną i ma się kierować wolą powszechną. 18 wieczne przyjęcie ludu jako suwerena rodziło jeszcze inne pojęcie. Idąc śladem Marsyliusza i Bodinusa uważano, iż istotą suwerennej władzy jaka przysługuje ludowi jest prawodawstwo. Lud tworząc prawo, temu prawu podlega, jest to wyraz jego woli poddania się tworzonemu prawu. W wypadku postrzegania władcy jako suwerena on nie był związany tworzonym przez siebie prawem, a lud- suweren jest związany stanowionym przez siebie prawem. Za gwarancję związania ludu tym stanowionym przez siebie prawem uważano:

1) równość wszystkich ludzi, a więc równe tworzenie prawa i równe mu podleganie. Równość ta wynikała z koncepcji wolności: skoro wszyscy są wolni, to wszyscy są równi. Kolejny krok uczyniły nurty radykalne, które zaczęły głosić, że ... równości formalnej, trzeba wprowadzić równość materialną, a więc równą sytuacje. Dlatego mamy Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, a obywatele tworzą lud. Wiek XIX z punktu widzenia koncepcji suwerena był szalenie bogaty, bo nakładały się na siebie koncepcje tradycyjne, a więc jest głoszenie restauracji prawa porządku bez suwerenności ludu, ale jednocześnie przeżywa swoje apogeum koncepcja suwerenności narodu.

Koncepcja narodu jako suwerena jest koncepcją wywodzącą się z narodu niemieckiego , można wskazać na 2 myślicieli, Kanta i Hegla.

Kant odrzucił koncepcje ludu jako suwerena, wg niego suwerenem jest tylko władca. Ujęcie kantowskie wprowadza modyfikację ,bowiem lud to obywatele, a nie ludzie są obywatelami. I charakteryzuje ich m.in prywatność. Człowiek - obywatel funkcjonuje w 2 sferach prywatnej i publicznej. Władza monarsza dotyczy sfery publicznej i ingeruje w sferę publiczną. Obywatelowi zaś przysługuje wolność wyrażania poglądów- wolność słowa i sumienia.

Hegel- przypisał przedmiot suwerenności państwu, ale państwu narodowemu. Jego zdaniem w imieniu pastwa władzę sprawuje monarcha, ale suwerenem jest państwo. W ten sposób państwo jest ponad wszystkim. Wizja heglowska stoi w opozycji do koncepcji liberalnych. Hegel- rehabilitacja państwa. Od Hegla wywodzi się pojęcie suwerenności wewnętrznej i zewnętrznej. Uzasadnienie, które przedstawił Hegel można sprowadzić do tego, że państwo jest ostatecznym urzeczywistnieniem wolności, a wolność ta jest ostatecznym, absolutnym celem państwa(dziejów).

Koncepcje suwerenności państwa jako suwerena napotkały doktrynalny opór. Tą krytykę państwa jako suwerena można ująć dwojako:

1. krytyka liberalna(umiarkowana)

Adam Smith 18 - wieczny myśliciel angielski, zwolennik umowy społecznej. Był przede wszystkim myślicielem ekonomicznym. Uważał, że rolą państwa jest skuteczna ochrona własności. Państwo powstaje z wolu ludu, po to by go chronić- koncepcja śro...a nocnego? Chronić wewnętrznie i zewnętrznie. Smith powie: państwo jest podmiotem obowiązków i tylko obowiązków, nie władzy. To władza jest uprawnieniem. Państwo musi istnieć, bo chroni.

Benjamin Constan? - myślicie francuski. Wg niego suwerenem jest lud.( dla myśli liberalnych 17-18 wiecznych znamienne jest pojęcie wolności rozumiane pojedynczo. Istnieje 1 wolność.) Benjamin dokonał modyfikacji wprowadzając pojęcie wielu wolności. Porządkował je w następujący sposób. Wyróżnił:

1. wolności do-to uprawnienie do czynienia czegoś

2. wolności od- to wolność od zagrożeń.

Dla realiów 19 wieku można powiedzieć tak: wolność od to wolność od absolutnej władzy państwa, czyli wolność od ingerencji państwa w indywidualne sprawy obywateli.

Wolność do - to wolność do aktywności. Obecnie swoboda gospodarcza.

My studenci- wolni od zdawania egz, a jak zdamy to jesteśmy wolni od niebezpieczeństwa oblania i od poprawek.

Benjamin połączył ideę suwerenności z wolnością. Suwerenny lud jest wolny negatywnie od ingerencji państwa, jest wolny do wyrażania swych idei, poglądów. Równość ta miała przejawiać się w prawie wyborczym. Lud wybiera swojego przedstawiciela. Jeśli lud jest zbiorem jednostek, będących obywatelami, to przymiot suwerena przysługuje ludziom nie jednostkom. Głosił prymat woli wspólnej nad wolą jednostkową. To, że wola powszechna przeważa nad wolą jednostkową zdaniem Benjamina stanowiło gwarancję wolności.

2. krytyka radykalna.- Można wskazać 3:

1. krytyka solidarystyczna- Leon Duguit? - podstawą społeczeństwa jest idea solidaryzmu. Duguit? Odrzucał podział na rządzących i rządzonych. W to miejsce proponował wprowadzić pojęcie funkcji? Społecznej. Wg niego państwo powstaje w wyniku społecznego podziału pracy. Ludzie tworzący społeczeństwo wykonują różne funkcje, więc nie można jednym przypisać przewagi nad drugimi. Społeczeństwo jest zbudowane solidarystycznie. Więc po co państwo?

Idea solidaryzmu pojawia się spontanicznie. Każdy człowiek w społeczeństwie ją odczuwa. Ale to spontaniczne pojawienie się idei solidarności nie jest precyzyjnie ujęte w język norm. państwo zatem istnieje po to, by realizując swoją funkcję społeczną przełożyć idee solidarności na język norm prawnych. To, co ludzie odczuwają spontanicznie, państwo ma przełożyć na język norm prawnych.

b) krytyka ze strony psychologizmu - Petrażycki

Według niego pojęcie suwerenności jest nieużyteczne i należy je odrzucić. Należy zastąpić je pojęciem władzy najwyższej, a nie można tej władzy najwyższej łączyć tylko z państwem, bo państwo to ludzie i władza, o której są oni przeświadczeni.

c) krytyka normatywistyczna -Kelsen

Stał na stanowisku, że mówienie o suwerenności państwa jest możliwe tylko w stosunkach międzynarodowych. Nie można o niej mówić w stosunkach wewnętrznych. Dla powstania suwerenności istotne jest pojawienie się takich stosunków, porządków międzynarodowych. Znamienne dla niego było postrzeganie suwerenności jako indywidualnej własności państw - anarchizm międzypaństwowy.

Wykład 5

KLASYFIKACJA- należy odwrócić to, co istotne/typowe (essentialia negotii) od tego, co zjawiskowe konkretne.

Współczesne klasyfikacje i ich terminologia nie może być całkowicie przesuwana w przeszłość.

DZIŚ/ WSPÓŁCZEŚNIE:

1- kryterium podmiotu/suwerena (monarchia, republika)

2- kryterium terytorialne(państwa proste i złożone = federacje)

3- kryterium reżimu(państwa demokratyczne, autorytarne)

Dziś demokracja( rządy ludu nad ludem):-

-bezpośrednia

-pośrednia

W Grecji tylko prawo wszystkich do bezpośredniego udziału

1)stanowisko aprioryczne- szukanie tego, co doskonałe, czyli jakie powinno być państwo i jego ustrój.

Pomija materiał historyczny (cecha charakterystyczna).

Dla charakt. Grecji - poglądy Platona. Platon postrzegał państwo jako wspólnotę obywateli (miało liczyć 5040 obywateli). Według Platona te małe wspólnoty są dobre, bo każdy w życiu politycznym powinien kierować się dobrem wszystkich.

Platon jest reprezentantem nurtu idealizmu politycznego- rzeczywistość jest odbiciem doskonałych, wiecznych i niezależnych idei. Platon przedstawił istniejące ustroje, a obok tego ustrój idealny.

Realne-ujęte w cyklu degeneracji ( państwa idą od lepszego ku gorszemu). Idealne państwo nie ulega degeneracji.

Jego zdaniem najlepsze z ustrojów państw realnych to monarchia i arystokracja.

Degeneracja a arystokracji- pierwsza forma gorszego ustroju = timokracja., rządy odważnych.

Arystokracja (rządy najlepszych) degeneruje do timokracji.

↓

Timokracja - odwaga charakteryzująca się kłótliwością, przeradza się w oligarchię.

↓

Oligarchia - rządy najbogatszych, prowadzi do polaryzacji społeczeństwa. Do głosu dochodzą buntujący się ubodzy, co prowadzi do demokracji.

↓

Demokracja- charakteryzuje się dużą wolnością, co prowadzi do anarchii.

↓

Anarchia -

Tyrania

Monarchia - jest obalana przez arystokrację.

A ← 

↓ 

Tm 

↓ 

O M

↓ 

D(An) → T

Ponieważ dla rządów wszystko odbywa się cyklicznie.

Idealny ustrój Platon oparł o:

-hierarchię -hierarchiczność wiedzy (Platon jest pierwszym technokratą; uważa, że rządzić powinni najmądrzejsi).

Są 2 poziomy sprawdzania wiedzy i trzy warstwy społeczne: Rządzący, wojownicy i producenci. Po pięćdziesięciu latach wojownicy i producenci odchodzą na emeryturę, a filozofowie mogą sprawować najwyższą władzę państwową.

W wieku 17 lat następują pierwsze egzaminy dla mężczyzn i kobiet ( dlatego Platon jest uznawany za prekursora feminizmu). Od 17 do 20 roku życia dzieci uczą się wychowania fizycznego, w wieku 20 lat egzaminy, mniej zdolni kierowani do służby w wojsku, a zdolniejsi na 10 letnie studia. W wieku 30 lat elita podejmuje studia filozoficzne. Między 35 a 50 rokiem życia nabierają doświadczenia podczas aktywności politycznej. W wieku 50 lat dobiega kresu wychowanie filozofa, i może on zacząć rządzić. Rządzić mają filozofowie.

Jest to model niezmienny- wszyscy się na niego godzą, bo nawet jeśli obleją egzaminy, to wiedzą co ich czeka. Rządzący oraz wojownicy nie powinni mieć żon., nie powinni mieć też oni własności, która różnicuje.

Platon jest uważany za prekursora totalizmu----------------------------------------------------------

• Maks Weber

Modele idealne:

-państwa charyzmatyczne

-tradycjonalistyczne

-racjonalistyczne

• KELSEN

-Państwo autorytarne-nie ma akceptacji społ.

-Państwo demokratyczne- ma akceptację społeczną.

2) Stanowisko aperiorystyczne- szuka cech charakterystycznych państw. Charakterystyczna jest empiria - to, co da się zbadać.

-to, co realne.

Klasyfikacja aperiorystyczna- opis tego, co jest, by z tego, co opisane wydobyć istotę, typowość.

Badamy materiał historyczny, by z niego wyprowadzić kryterium podziały państw.

Dominuje przekonanie, iż najważniejsze są cechy powtarzające się w różnych p. :

• Arystoteles (uczeń Platona) - realizm polityczny: należy badać to, co jest. Uważany za twórcę podstawowej metodologii nauk. Opisał 149 ustrojów greckich- nie można szukać tego, co idealne, bo na różnych różne są doskonałe .Według niego klasyfikacja oparta na współistnieniu 2 kryteriów

• 1-podmiot sprawujący władzę - jednostka

- grupa

-ogół

2) cel sprawowania władzy czyj interes)

-interes własny

-interes ogółu

Dobre państwo jest wtedy, gdy władza jest sprawowana w interesie wszystkich.

podmiot	Interes własny	Interes ogółu
	ZŁE	DOBRE
1	Tyrania	Monarchia
grupa	Oligarchia	Anarchia
ogół	Demokracja	Politea

Arystoteles wiedział, że najczęstsze są oligarchie i demokracje. Jego zdaniem najlepsza jest Politea (Polika?). Monarchia - władza sprawowana przez jednostkę w interesie ogółu. Jest dobra, bo gwarantuje poszanowanie praw i wolności człowieka, co często ulega zmianie w tyranii. Tyran nie szanuje prawa i nie szanuje cech państwa. Arystokracja- ustrój, w którym rządzą najlepsi( najlepiej wykształceni i gotowi służyć wspólnocie).W tej grupie pojawiają się też ludzie bogaci → oligarchia. Ci najbogatsi sprawują władze w swoim interesie. Przejście od Arystokracji do oligarchii to stopniowe uzyskiwanie przewagi przez najbogatszych nad najlepszymi.

Demokracja- ustrój, w którym rządzi lud w imieniu ogółu. Wg Arystotelesa nie zawsze demokracja realizuje cele ludu. -krytyka ludu-dostarcza on przede wszystkim i realizuje interesy doraźne, nie jest zdolny do prowadzenia polityki długofalowej..

Jeżeli lud ma większą władzę, to może rządzić z pominięciem prawa. Łatwo przekształca się ona w tyranię, bo lud łatwo ulega wpływom demagogów.

Politea- próba znalezienia ustroju składającego się z zalet ustrojów dobrych- rządzić powinna klasa średnia, możliwa będzie równowaga między bogatymi i biednymi, czyli możliwość trwania w ustroju.

• POLIDIUSZ( II wiek p.n.e.)-popadł w ... wew.

-cykliczność- poszedł i za Platonem i za Arystotelesem, przeprowadza degenerację wszystkich ustrojów. Żył w okresie triumfu rzymskiego - skoro wszystkie degenerują, to czemu Rzym trwa? = bo jest Politeą. Według Polidiusza demokracja jest dobra, a zła jest demagogia. ZŁE: tyrania, oligarchia, demagogia

DOBRE: monarchia, arystokracja, demokracja.

Konsulat = wątek monarchiczny.

Senat= zaleta arystokracji(skupia najlepszych)

Zgromadzenie ludowe - element demokratyczny.

Iw. P.n.e., myśl rzymska - Marek Tuliusz Cyceron.

Eklektyzm-łączy wiele wątków.

Wyróżnił państwo in abstracto - generalny model państwa - republika - wsólnota obywateli, którzy uznają wspólne prawo, kierują się tym samym pożytkiem.

Podstawą tego państwa jest idea sprawiedliwości- przekonanie, iż polityka jako urządzenia kierowania państwem nie może by oderwana od sfery moralności.

Sprawiedliwość - przyznanie każdemu możliwości udziału w rządzeniu państwem, to przyznanie ma być zgodne z w...ną, cnota, pozycja społecz danego człowieka. Każdy uczestniczy ale już jednakowo - sprawiedliwie rozdzielona. Najlepszy ustrój - mieszany, powinien łączyć cechy monarchii, arystokracji, demokracji- miało to stworzyć harmonijną całość. Każdy miał władzę zależną od tego kim jest i jak się zachowuje. Ta równowaga - harmonia, wynika ze zgody klas na istniejący model ustroju. Cycero był piewcą republiki(mimo że wtedy na skraju upadku)- zagładą dla tej republiki jest wybitna jednostka.

Jeżeli państwo jest wstrząsane konfliktami wewnętrznymi, to znaczy, że nie ma harmonii- należy powierzyć władzę jednostce = zarządcy, który pogodziłby skłóconych i zaprowadziłby harmonię ( filozoficzną i polityczną).

• Św. Tomasz ( w jego czasie doch. Monarchia). - najlepsza jest monarchia- bo świat ducha i materii. Wg niego istnieje hierarchia porządku ...........? Polityka musi być prowadzona zgodnie z zasadami monarchii.- rządzeni muszą podlegac rządzącym.Za Arystotelesem przyjął 3 złe i 3 dobre modele. Zt. Poli. I Cyceronem , że najlepszy mieszany.

,,Monarcha rządzi wszystkim, pod jego władzą dygnitarze(el. Arystokr) i wszyscy inni”. Władca jest dei gratia- ma władzę daną od Boga.

Deikracja- monarcha ma władzę daną od Boga, ale dopuszcza do władzy tez najlepszych-dygnitarzy.

Wykład 6

Patrząc na problematykę prawa w doktrynie trzeba odpowiedzieć na pytanie, czy to prawo jest.

- zagadnienia filozoficzne

• przyjęte metody badawcze

Połączenie powyższych przesłanek pozwala omówić problematykę prawa: pojęcia (monistyczne i wielowątkowe)

Monistyczne - akcentujące 1 ważny element\

♣ jurydyczne (formalno - dogmatyczne) - podchodzenie lingwistyczne do prawa. Prawo to zespół wypowiedzeń, które mają charakter reguł pochodzących. Te normy pochodzą od prawodawcy. Wypowiedzi te mają określoną formę i są sankcjonowane przez państwo ( wypowiedzi zawarte w aktach normatywnych)Jest to charakterystyczne dla pozytywizmu prawniczego.

♣ socjologiczne - przedmiot zainteresowania → oddziaływanie prawa, skutki, jakie normy prawne wywołują wpływając na swoich adresatów. Nie jest aż tak istotne, czym prawo jest, tylko czym się przejawia. To podejście pozwala też badać inne zagadnienia (nie tylko jak prawo wpływa na adresata).

♣ psychologiczne - traktuje prawo jako przeżycie. Podejście relatywistyczne -

reguły postępowania ujawniają się w zachowaniu. Prawo to zachowania adresatów. Prawo to nie zapis, to zachowanie się ludzi.

Ujęcie wieloaspektowe:

♣Jellinek - prawo jest zjawiskiem społecznym, ale jest zróżnicowane. Należy badać prawo wielokierunkowo.

Dzieje patrzenia na prawo. Początki w starożytności. Platon - ład, porządek. Sofiści - przeprowadzili odróżnienie postrzegania prawa w kategoriach prawno - naturalnych i pozytywistycznych. Stąd, gdy przyglądać się koncepcjom ,, czym jest państwo” należy brać pod uwagę 2 wielkie koncepcje:

1. Prawno - naturalna

2. Pozytywistyczna

Do XVIII wieku dominuje koncepcja pierwsza, a w XIX wieku koncepcja druga. Później nastąpił renesans koncepcji pierwszej, który trwa do dziś. Obok tych dwu koncepcji XIX wiek wykształcił jeszcze dwie inne grupy koncepcji.

3. Normatywizm

4. Ujęcie marksistowskie

5. Psychologizm prawniczy

6. Pragmatyzm prawniczy- funkcjonalizm

I-wsza grupa koncepcji: wykształciło się ich około 10. Najbardziej ogólna i prosta jest metoda definiowania prawa- prawo to zespół faktów psychicznych czy społecznych związanych z normami prawnymi. Prawo to nie normy lecz fakty. Ten sposób definiowania akcentuje problem faktycznego realizowania norm w społeczeństwie....................nazwą kierunków realistycznych. Odpowiadają na obowiązywanie prawa tak: gdy normy są dostatecznie realizowane.

(Ujęcie realistyczne) - traktowanie prawa jako zespołów prawa rodzi reakcję na niesubordynację.

- dostateczne stosowanie sankcji przewidzianej

- budzenie świadomości powinności zachowania przez adresata.

Realizm amerykański realizował to pojęcie - badać należy prawo w zachowaniu.

II grupa koncepcji:

Prawo jest zespołem norm, wzorów powinnego zachowania. Te 2 filary koncepcji można ujac tak: wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z prawem-zespołem faktów - to pojęcie opisane, a 2 pojecie normatywne-prawo jako zespół reguł powinnego zachowania to charakterystyczne dla koncepcji 1) i 2 )

1)Koncepcje prawno-naturalne - przekonanie o dualistycznym porządku norm.

porządek naturalny → norma prawna

państwo → norma prawna

Państwo wywodzące się od państwa nie jest najważniejsze. Normy charakteryzują się niezmiennością, nieustannie zachowują swoją aktualność. Normy prawa natury stały się niezmienne. Prawo pozytywne powstaje od nowa, prawa natury nie. ......... ..........................w stosunku do prawa stanowionego. Źródłem norm praw natury - to kryterium może być ujmowane dwojako :

• koncepcje religijne - prawo natury wywodzi się od bogów ( tomizm oraz myśl Jana Szkota - myśliciela z XIII wieku).

• koncepcje laickie - źródeł prawa natury należy szukać w człowieku, w jego naturze. W tym ujęciu prawo nie jest objawione, znajduje się w każdym człowieku. Badając zachowanie można ustalić jego treść. ( np. Mojżesza, który prawo otrzymał od Boga - koncepcje religijne; natomiast koncepcja laicka wywodzi się od Grocjusza XVI wieku - myśliciela niderlandzkiego, wiąże je z triumfem humanizmu).

• koncepcje pozytywistyczne - nie ma 2 porządków norma prawnych. Prawo to zespół wypowiedzi normatywnych, suwerennych. ,,Prawo rozkaz suwerena” - Austin. Nie wystarczy tego powiedzieć, ponieważ prawo musi być stosownie ogłoszone. Ten dualistyczny porządek nie odpowiada, gdzie jest przymus. Suweren może sankcjonować niesubordynację. Dualistyczne postrzeganie w koncepcji prawno naturalnej. W sferze prawno naturalnej mamy wartości. Więc prawo służy ocenianiu prawa pozytywnego. Mamy wzorce dobrego i złego prawa. Prawem jest wola suwerena właściwie obwarowana przymusem. Nawet normy.........................

Gdy oceniamy normy, to kategorie prawa naturalnego, a gdy je stosujemy - to kategorie pozytywistyczne. W XIX w. Następuje koncepcji prawno - naturalnych. Normy te są nieokreślone, mają charakter ogólny( np. w prawie rzymskim ,,ius est ars boni et aequi”). Dążono do stabilizacji ładu prawnego, aby można było przewidzieć decyzje organu wydającego decyzje. Za pozytywistyczne uważa też ujęcie marksistowskie - zespół norm tworzonych przez państwo.

Starożytność - dominuje koncepcja prawno - naturalna, koncepcja religijna. Porządek jest źródłem praw natury, stąd pytanie o obowiązywanie prawa. By prawo istniało musi być zgodne z prawem natury.( przykład - ,,Antygona Sofoklesa”). Obok istnieje koncepcja laicka: prawo silniejszego jako prawo natury ( prawo sofistów) to prawo traktowane jako pewien porządek rzeczy, przewaga jednego nad drugim. Silniejsi narzucają swoją wolę. Arystoteles podniósł znaczenie człowieka- ten jako istota żywa jest częścią świata przyrody. Z drugiej strony jest istotą rozumną - pozwala mu ona kierować własnym zachowaniem, ogranicza więc kierowanie się instynktem. Człowiek jest zwierzęciem, ale zwierzęciem rozumnym i społecznym.

Wątek ten pojawił się w myśli stoickiej przejaw ładu..................................rzeczywistość postrzegamy jako chaos. Bogactwo zachowań dzięki zmysłom i świadomości, ze nie ma niczego pewnego. Ale człowiek dzięki swemu rozumowi odkrywa ład.

Rzeczywistość według stoików składała się z 3 bytów:

I - rośliny, zwierzęta - charakteryzowane jako nierozumne.

II - ludzie

III - bogowie - rozumność łączy ludzi z bogami, a odróżnia ludzi od świata roślin i zwierząt.

Ludzi od bogów odróżnia źródło rozumności. Nie ma bogów nierozumnych. Ludzie ją nabywają , nie jest im przyrodzone. Dzięki niej, nabytej w procesie edukacji, ludzie mogą zrozumieć swoje miejsce w chaosie rzeczywistości. ( ,, poznaj samego siebie”). Stoickie rozumienie szczęścia to ustalenie swojego miejsca w świecie chaotycznym. ( oznacza to , że ten który zdał czy nie zdał egzaminu powinien być szczęśliwy). Dzięki rozumowi człowiek może ustalić swoje miejsce w rzeczywistości.

Cicero ( Iw. P.n.e.) tak uważał.

Greckie ujęcie: prawo natury określane pojęciem tesmoi.

Jest niezmienne i wiąże wszystkich ludzi. Prawo ludzkie ,,nomoi” -wiąże tylko obywateli, nie ma przymiotu powszechności. Jest zabezpieczone sankcją. Tesmoi jest ważniejsze niż nomoi. ....................................................................

Cicero - był stoikiem, świat ładem, harmonią. Postrzegał człowieka jako element świata przyrody. Przez to posiada kontrast- przebywa na ziemi. Człowiek jako wytwór przyrody tylko na ziemi może osiągnąć szczęście. ( szczęście według Cycerona jest więc doczesne). Jest aktywnym podmiotem. Człowiek to pan świata przyrody. Poznawanie jest efektem posiadania rozumu ibytu. Człowiek może poszerzać swoją wiedze, dominować. Człowiek jako aktywny wytwór przyrody może poznawać prawo natury. Przyroda jest harmonią i prawidłowości nią rządzące mogą być przez człowieka. Wszyscy ludzie jako rozumni mogą poznawać zasady prawa natury. Poznając je podlegają im, bo są wytworem przyrody.. Cycero hierarchizował prawo. Najwyższe miejsce - lex ether (prawo wieczne) - pierwsze i ostatnie zasady prawa naturalnego. Znajduje się w naturze człowieka. Były to prawidłowości przyrodnicze, z 2 strony o charakterze jurydycznym, prawnym - te istnieją w rozumie człowieka.

poniżej↓

Prawo naturalne - zaszczepione ludziom dzięki rozumowi prawo wieczne. Według Cycerona prawo wieczne wywodzi się z prawa natury , a skoro tak, to jest niezmienne. Prawo natury według Cicerona ujmowane jest dwojako:

-pozytywnie-nakaz aktywnego udziału ludzi ......................

-negatywnie- zakaz czynienia czegokolwiek, co naruszyłoby obowiązek społeczny.

poniżej ↓

Prawo ludzkie - ius honorum

To: ius gentium i ius civile. Między prawem natury a prawem pozytywnym musi zachodzić zgodność. Jeśli prawo ludzkie przeczy prawom natury, nie powinno być przestrzegane. W przypadku braku zgodności prawo natury jest ważniejsze niż prawo pozytywne.

Prawnicy rzymscy okresu:

Wśród nich dominuje podejście stoickie ( drugi etap stoicyzmu). Podejście etyczne.

Dlaczego obywatel ma być posłuszny prawu?

• bo jest niechętny sprawiedliwości (negatywne)

• szanowanie idei, wartości tego co dobre, słuszne i piękne( pozytywne).

,, Prawo jest sztuką czynienia tego co dobre i słuszne”

Zadaniem prawników było polepszanie prawa, by było zgodne z prawem natury. Milcząca zgoda, by się wzajemnie nie krzywdzić. Wszyscy zawarli umowę, by się nie krzywdzić. Sprawiedliwość była rozdzielna. Każdemu należy się taka sprawiedliwość, jaka jest mu powinna. Poglądy prawników są najpełniejszym.....

A więc myśl średniowieczna istniała w 2 głównych ujęciach:

1)religijne - prawa natury dziełem Boga

2) normy prawne w człowieku.

Wykład 7

Święty Paweł z Tarsu: źródłem porządku i prawa natury jest Bóg.

Średniowieczne koncepcje praw natury:

1. Religijna koncepcja prawa natury

2. Laicka koncepcja praw natury

Ad.1. Istotna w średniowieczu, rozwój chrześcijaństwa podzielić można na erystykę i scholastykę.

Św. Paweł z Tarsu (połowa II wieku naszej ery)- stał na stanowisku że źródłem wszelkiego porządku jest Bóg i od niego pochodzą normy prawa natury. Bóg zaszczepia prawo natury ludziom. Normy te są sprawdzianem postępowania dla ludzi, wzorem dla ludzi i prawa pozytywnego. Prawo natury dominuje w stosunku do prawa pozytywnego. Wszyscy ludzie, również poganie mają zaszczepione prawa naturalne. Człowiek jest rozumny, więc może poznawać prawo natury coraz lepiej.

Św. Augustyn- rozwija myślenie św. Pawła z Tarsu, dokonuje pełnego chrystianizowania myślenia dotyczącego prawa natury. Według niego sprawiedliwość jest cnotą i polega na rozdzieleniu każdemu tego co mu należne. Odróżnił prawo od moralności i religii. Wyróżnił 3 porządki prawa:

1. Prawo wieczne - lex aetherna, przestrzeganie norm tego prawa wynika z miłości do Boga.

2. Prawo ziemskie - lex temporari, dotyczy tylko spraw doczesnych, nie prowadzi do doskonałości, zbiór norm zapobiegających nadużyciom, czynnikiem zmuszającym do jego przestrzegania jest siła. Nie jest potrzebne ludziom żyjącym wg. prawa wiecznego, które jest doskonałe. Prawo natury harmonizuje więc dusze ludzką z boskim zamiarem. Obok objawienia ( Biblia) źródłem prawa natury jest zwyczaj.

3. Prawo natury - lex naturalis

źródła prawa natury:

-objawienie- Bóg przekazał gotowe wzorce człowiekowi, jedynym tekstem o charakterze objawionym jest biblia

-zwyczaj- kontynuowany sposób postępowania przez ludzi.

Prawo natury to nakazy moralności. W stosunkach między sobą ludzie powinni przestrzegać zasady nie czyń drugiemu co tobie nie miłe. Aby poznać prawo naturalne człowiek musi słuchać Boga i musi być istotą rozumną. Prawo natury łączy ze sobą prawo wieczne i ziemskie.

Celem prawa ziemskiego jest utrzymanie pokoju i ładu. Prawo natury to wzór jak postępować moralnie. Prawo boskie jest niezmienne, prawo doczesne charakteryzuje się zmiennością. Granicą tej zmienności jest prawo wieczne. Jak prawo doczesne jest niezgodne z Bożym, człowiek nie musi się mu podporządkować.

Tomizm - Św. Tomasz z Akwinu (XIII wiek)

Schrystianizował Arystotelesa

Prawo to nic innego jak norma i reguła, które są rozumne i postrzegane dzięki rozumowi. Płaszczyzna nominalna- prawo jest normą.

Płaszczyzna realna - prawo jest rozporządzeniem rozumu dlatego jego celem jest dobro powszechne- zbawienie.

Hierarchia prawa:

1. Wola Boża

Lex aethernam, rozum Boży, który kieruje całym porządkiem świata, jest to porządek najwyższy, umieszczony w Bogu. Prawo to jest znane tylko Bogu, mogą je poznać ci co z Bogiem obcują, ale nawet ci nie poznają woli Boga.

2. Prawo natury

Jest prawem wiecznym, niezmiennym, znajduje się w istocie rozumnej , dzięki czemu odróżnia ona dobro od zła. Bóg dociera do człowieka obawiając go- iluminacja

3. Prawo ludzkie

Prawo stanowione przez człowieka. Normy prawa ludzkiego są konkretyzacją norm prawa natury. Jest prawem niedoskonałym co wynika z jego źródła człowieka. Cele Boga nie są zrozumiałe dla człowieka. Św. Tomasz- pesymista antropologiczny: człowiek myli się w swoich ocenach. Człowiek nie postrzega celów ale zachowania zewnętrzne. Prawo ludzkie nie jest w stanie objąć wszystkich przypadków.

Praw ludzkie składa się z tego co jest w nim z prawa natury i regulacji szczególnych. Poglądy św. Tomasza z Akwinu zdominowały średniowiecze i stały się dominującą wersją prawa natury.

Podział Średniowiecza:

1.

- wczesne średniowiecze - rozwój, przygotowanie systemów

- pełne średniowiecze

- schyłek (ferment) - krytyka wartości

2.

- wczesne średniowiecze

- późne średniowiecze (XI/XIIw)

Przełom XIII i XIV wieku - krytyka

Jan Szkot

Podstawowym nakazem Rawa natury był nakaz miłości Boga, tylko dwa pierwsze przykazania mają charakter prawa natury. Dokonał podziału norm prawa natury. Praw natury jest normami określającymi stosunki między ludźmi.

Marsyliusz z Padwy- cechą władzy suwerennej jest prowadzenie prawa. Nie ma hierarchizacji prawa. Nie ma dualizmu prawa, suwerenny lud tworzy prawo. Prawo o normy pochodzące od uprawnionego mocodawcy. Normy te opatrzone są sankcją przymusu doczesnego. Prawo nie musi spełniać wymogów dobra. Prawo Boże jest prawem znajdującym zastosowanie w życiu wiecznym i tam się je stosuje. W życiu doczesnym jest ono tylko poglądem, doktrynom, nie wiąże ludzi bo to oni decydują które normy ich dotyczą.

Wiliam Ockham - nominalista - pogląd głoszący, że realny byt mają tylko przedmioty bezpośrednio doświadczalne zmysłowo.

Pojęcia nie mają realnego bytu. Prawo natury jest odzwierciedleniem prawa Bożego a jedynym jego wyrazem jest pismo święte. Prawo ludzkie- zbiór cechujący się przedmiotowym podejściem do rzeczywistości. Wskazane jest jak najmniej pojęć bo nie są one bytami. Poruszył problem praw podmiotowych- uprawnień.

Wiek XVII i XVIII

- dominacja koncepcji laickiej (laickość nie oznacza odrzucenia Boga). Źródłem prawa jest wola Boga , Bóg stworzył prawo naturalne ale nie ingeruje w nie.

- deizm - Bóg jako jednorazowa przyczyna sprawcza. Człowiek rozwija prawo.

- nowożytny racjonalizm - człowiek jest rozumny, humanizm. Przekonanie o możliwości pojęcia przez człowieka rozumem schematów natury i wykorzystać ją dla swoich potrzeb - optymizm. Prawa jednostki są bezwzględne.

Grocjusz

Prawo natury oznacza to co sprawiedliwe, informuje człowieka co należy czynić. Jest jak sumienie. Prawo natury oznaczające sprawiedliwość odnosi się do wszystkiego co człowieka otacza. Prawo natury jest regułą moralnego działania, reguła ta nie wywodzi się od Boga ale od człowieka.

3 główne uprawnienia człowieka:

- władza nad samym sobą, wolność

- władza nad innymi

- władza nad rzeczami

- zdolność żądania tego co należne

Samuel Kuffendorf

Bóg jest kreatorem, stworzył świat materialny, którego częścią jest człowiek. Praw, które rządzą ludźmi nie można poznawać empirycznie. Podstawą natury człowieka są instynkty: samozachowanie i skłonność do życia w społeczeństwie.

Człowiek kierując się instynktami dysponuje uprawnieniami do jej realizacji nadanymi przez prawo ziemskie:

- wolność- libertas

- władza nad innymi - imperium

- władza nad rzeczami - dominium

- władanie rzeczami cudzymi - servitus

Wykład 8

W XIX wieku pojawiły się wszystkie istniejące do dziś nurty patrzenia na prawo. Nurty te były:

• reakcją na koncepcje prawnonaturalne

• reakcją na reakcję na koncepcje prawnonaturalne

• inne nurty - będące wynikiem innych dyscyplin.

Humanitaryzm prawniczy - jest efektem humanizmu XVI - wiecznego przeniesionego do sfery prawa. Kategoria podstawowa to użyteczność ( utylitaryzm). Prawo ma byc użyteczne dla człowieka, bo to człowiek jest najważniejszy. Ostrze skierował przeciwko stosunkom publicznoprawnym w sferze prawa karnego. Podstawą - koncepcja przestępstwa, które było postrzegane jako wystąpienie przeciwko Bogu, bo naruszało boski ład; więc kara to środek przywrócenia naruszonego ładu. Kara miała być odwetem i pokutą dla przestępcy, który jawił się jako grzesznik.

Humanitaryzm prawniczy:

• demistyfikacja przestępstwa i kary - odebranie im więzi z religią

• przejaw laicyzacji życia publicznego - przestępstwo i kara są kategoriami świeckimi.

• Prawa naturalne są równe dla wszystkich, więc regulacja sfery karnoprawnej powinna być równa dla wszystkich; a więc określenia, czym jest przestępstwo i kara powinno być określone w ustawie, a nie w niedookreślonym prawie naturalnym. Stąd hasła ,, nie ma przestępstwa bez ustawy”.

• Domniemanie niewinności ( wcześniej nieznane)

• Główne koncepcja prawnonaturalne głoszą, że społeczeństwo to zbiór jednostek, a jeśli tak, to jednostka nie może być usunięta poza społeczeństwo - zmiana przekonania, że kara ma być odwetem, na przekonanie, że ma być poprawą - pojawia się idea prewencji.

Beckar - włoski myśliciel - sztandarowa postać humanitaryzmu

Historyzm - krytyka racjonalizmu. Racjonalizm zakładał, że podstawowe zasady są niezmienne, powszechne i że człowiek może odkryć te zasady. Rozumem ludzkim można ogarnąć rzeczywistość i poznawszy zasady prawa natury kreować rzeczywistość. Historycy uważali, że rzeczywistość nie jest kreacją rozumu ludzi. Teraźniejszość jest efektem przeszłości, a to co jest, należy badać przez poznawanie przeszłości. Rzeczywistość nie jest odbiciem wiecznych praw natury, lecz procesem przemian, który trwa. Edmund Bern: naród jest połączeniem pokoleń przeszłych, teraźniejszych i przyszłych. Przeszłość określa teraźniejszość, a teraźniejszość określa przyszłość. Poznawszy przeszłość, rozumiemy teraźniejszość. Nie ma jednych uniwersalnych zasad, bo przeszłość każdego państwa i prawa jest inna, i teraźniejszość się różni, więc nie ma takich samych zasad. Rzeczywistość nie może być produktem człowieka, jednostka nie może kreować teraźniejszości, bo robi to przeszłość, więc nie może racjonalizm. Historyzm - bariera, jej wyrazem w polityce jest konserwatyzm, a w prawie niemiecka szkoła historycznoprawna.

3 myśliciele tej szkoły:

1. Gustaw von Hugo

2. Fryderyk von Savigli - rozwinął myśl

3. Uchta

Elementy wspólne:

• antyindywidualizm: społeczeństwo nie jest zbiorem jednostek, jest bytem. Na pierwszym planie był naród, a jednostka to jej część. Jednostka to wytwór swego środowiska, którym jest naród. Człowiek wytworem swego narodu Wspólnota jest pierwotna w stosunku do jednostki, bo jednostka jej nie tworzy. Każdy naród jest inny, nie ma cech wspólnych, bo różna jest jego przeszłość. Chcąc poznać naród, należy poznać jego przeszłość. Poznawszy go, rozumiemy ludzi, którzy są jego tworem. Jest to ujęcie idealizujące naród, bo nadaje mu formę bytu doskonałego.

Państwo to normodawca mający chronić byt narodowy. Ważna rola tradycji, będącej wytworem przeszłości, integrującej wszystkich członków narodu i pozwalającej poznać przeszłość. Prawo stanowione w narodzie musi wyrażać jego tradycję i przeszłość. Znamiennym dla tej teorii było podnoszenie ducha narodu. Duch narodu to czynnik integrujący, wyrastający z tradycji i kształtujące rzeczywistość.

Konserwatyzm - (cecha myślenia historyczneprawnego). [ na pierwszych zajęciach koncepcja biegu dziejów linearna, głosiła zmienność rzeczywistości. Ujęcie 1 wynika z myśli prawnonaturalnej - człowiek to kreator, dąży do przeprowadzenia zmiany metodą rewolucyjną, robi to szybko. Ujęcie 2 - konserwatywne kładzie nacisk na tradycję]

Konserwatyzm nie jest odrzuceniem, krytyką zmian. Konserwatyzm krytykuje zmiany, ale bardzo powolne. Następują przemiany, ale przemiany hamowane przez tradycję. Np. triada heglowska:

• istnieje rzeczywistość - teza

• w stosunku do rzeczywistości powstaje krytyka - antyteza

• w wyniku zanegowania tezy antytezą pojawia się synteza.

T ← AT



S - synteza jest tezą dla następnej triady

T ← AT



S

Natomiast w ujęciu historycznym teza to tradycja, antyteza- nowinki, a wyniku pojawienia się czegoś trzeciego - ani teza ani nowinki.

Duch narodu jest czynnikiem prowadzącym do stopniowej przemiany rzeczywistości - kontynuuje to, co wcześniej i wchłania to, co nowe. Duch narodu wyraża się we wszelkich wytworach świadomości narodowej: literatura, sztuka, prawo. Prawo przejawem ducha narodu.

Poglądy von Savigl:

1. oświecenie niemieckie: W myśli romantycznej pojawiła się nowa definicja narodu. Były w tamtych czasach 2 definicje:

- naród to ogół ludzi podlegających jednemu władcy

• wizja romantyczna - naród to wspólnota ludzi odczuwających przynależność do narodu., to ogół ludzi charakteryzujących się jedną świadomością narodową.. Tożsamość tradycji, religii itp.

2. dyskusja ośrodków akademickich prawa dotycząca prawa. Dyskutowano nad tym, czym jest prawo? 2 stanowiska:

1. należy dążyć do przywrócenia początków prawa sprzed najazdu Napoleona

( Francji), bo stanowiło ono twór niemieckiej przeszłości.

skoro Francuzi dali kodeks, to może należy doprowadzić do kodyfikacji prawa ogólnoniemieckiego ( bo jest jedna przeszłość narodu).Savigl uważał, że naród niemiecki nie dojrzał do kodyfikacji ( słynna kodyfikacja BGB powstała dopiero 30 lat po jego śmierci, koniec XIX wieku). Historia jest nauczycielką życia, lekceważenie przeszłości niesie tylko skutki negatywne, bo traci się to, co w narodzie najlepsze- ducha narodu.

Duch narodu przejawia się w zwyczajach. Savigl kazał badać zachowania ludzi (będące wyrazem przeszłości).

Dwie płaszczyzny:

1)wyższa - prawo zwyczajowe

2)Niższa - prawo pozytywne, będące przeniesieniem zasad prawa zwyczajowego do prawa pozytywnego.

Prawo jest jednym z produktów narodu. Prawo zmienia się razem z narodem. Początkowo prawo żyje wyłącznie w świadomości narodu. Potem staje się elementem świadomości prawników, Te dwie płaszczyzny występują jednocześnie, ale świadomość narodu jest to element polityczny, bo prawo wynika z duch a narodu, a płaszczyzna druga jest elementem technicznym. Płaszczyzna pierwsza powstaje spontanicznie, a pierwsza wypracowanie przez naukę prawa. Prawnicy to przedstawiciele funkcji prawnej narodu, a funkcja prawna narodu to tworzenie prawa zwyczajowego. Savigl: prawo nie jest tworem legislatorów, lecz narodu, przeszłości, a nie tylko rozumu ustawodawcy. Prawo musi uwzględniać tradycję. Ustawodawstwo nie jest wynalazkiem prawa lecz jego odkrywaniem. Ustawodawca nie może tworzyć prawa według swej woli, sztucznego i oderwanego od ducha narodu. Prawo nie kształtuje świadomości narodowej i nie wychowuje narodu, bo z niego wynika.

Za tydzień Wielka Krytyka

Wykład 9

Pozytywizm prawniczy - kierunek, który rozwinął się w XIX wieku, jego podstawy filozoficzne to twórczość Comte'a, żyjącego w 1 połowie XIX wieku. Zdaniem Augusta Comte'a konieczna jest przebudowa społeczeństwa, które według niego przechodziło w 1 połowie XIX wieku kryzys. Cechą tego kryzysu była anarchia myślenia. Wg niego nie istniał żaden system myślenia, który odzwierciedlał możliwości intelektualne ludzi - chaos.

1. Ustrój zależna jest od stanu obyczajów, to zaś od sytemu poglądów. Chaos w poglądach to chaos w obyczajach i ustroju - anarchia myślenia.

2. nauka powinna badać tylko fakty; to, co istnieje pozytywnie.

Podzielił nauki: na pierwszym miejscu matematyka, na ostatnim socjologia; co odpowiada rozwojowi tych nauk. Według niego społeczeństwo przez niego badane osiągnęło stadium , etap pozytywny, i badacze maja się skupić na analizie materiałów zebranych w rozwoju dziejowym. Uporządkować to, co już wiemy. Powinna temu towarzyszyć pozytywna koncepcja której podstawą powinno być badanie faktów, bo tylko one są dostępne człowiekowi drogą zmysłową, a nie rozumową. Wszelkie próby poszukiwania istoty rzeczy nie odpowiadają temu, bo nie są to fakty. Według niego należało zrezygnować z szukania prawd absolutnych. Należało ograniczyć zainteresowania do poznania względnego, bo pozwała ona kontrolować zachodzące zjawiska. Nie ma absolutu, są tylko fakty. Rzeczywistość należy poznać i opisać, a nie zastanawiać się, jaka ona być powinna.

Ujęcie dynamiczne rozwoju ludzkości - nie badać tego, co było.

3 fazy rozwoju ludzkości:

1. teologiczna- starożytność klasyczna - charakteryzuje się wyjaśnianiem zjawisk, działaniem bóstw i sił nadprzyrodzonych.

2. - średniowiecze - rzeczywistość miała być tłumaczona działaniem wyobraźni ludzi.

3. Pozytywna, naukowa - a. nowożytne - dzięki uwolnieniu od abstrakcji i mistycyzmu możliwe będzie poznanie faktów - najważniejsza.

Do pozytywnych z Comte'a przeniesiono:

1. krytyka wszelkiego idealizmu.(wszelkiego absolutu)

2. utylitaryzm ( przekonanie, że dostępna jest tylko wiedza wywodząca się z badania faktów, bo fakt jest poznawalny zmysłowo; jest konkretny i tylko on może być badany.

Pozytywizm:

Należy badać tylko przedmioty rzeczywiste, a takim jest w sferze prawa norma prawna, która otrzymała od swego normodawcy sankcję i weszła do systemu prawnego. Następca Comte'a - Emil Dillaim myśliciel, stworzył koncepcję faktu społecznego- to wytwór świadomości zbiorowej i takim faktem społecznym jest prawo. Był to myśliciel solidarystyczny - uważał, że społeczeństwo jest bytem, a nie zbiorem jednostek, że indyw. Musi być przedmiotem krytyki, a przej. solid. patrzenia na społeczeństwo była jednolitość myśli i działania jego członków. Symbolem ujęcia solidarystycznego miało być prawo,, i solidarność dzielił na solidarność mechaniczną i organiczną. Solidarność organiczna służyła przywróceniu stanu poprzedniego, gdy zostanie naruszony. Zaliczył tu wszystkie główne działy prawa. Solidarność mechaniczna to represja - sposób oddziaływania przymusem na społeczeństwo. Krytyka indyw. Wynika z przekonania, że jednostka jest wtórna wobec społeczeństwa, więc nie może mu dyktować warunków. Wytwarzane przez nie prawo jest środkiem służącym zapewnieniu posłuchu ze strony jednostki.

Pozytywizm prawniczy klasyczny z 1 poł XIX wieku:

Cechą charakterystyczną była krytyka koncepcji prawnonaturalnej i historycznoprawnej. ................. krytykuje, bo odrzuca poszczególne prawdy absolutne, więc szukanie wszelkich wzorów nie ma sensu, bo nie są one faktami, nie istnieją. W miejsce natury należy wprowadzić normy istniejące pozytywnie. W ujęciu skrajnym: prawo naturalne jest konstrukcją myślową stworzoną przez myślicieli, a nie faktem społecznym. Krytyka historycznoprawna → ich przedmiotem nie są fakty istniejące. Nie można objaśnić istniejącego prawa przez odwoływanie się do przeszłości. Fakty z przeszłości są faktami wymyślonymi, nie widzimy ani sprawiedliwości ( idea), ani Mieszka I. Pozytywnie istnieją tylko normy, ale nie normy przyszłości, i nie wartości absolutne. Prawo nie jest wytworem prawników lecz społeczeństwa. Fundamentalnym zjawiskiem istniejącym jest państwo. Jest to kolejny kierunek, który dokonuje rehabilitacji państwa, ( wcześniej nacjonalizm). Postrzega w państwie jedynego normodawcę. Umieszcza je ponad społeczeństwem; państwo ponadklasowe. Jego zadaniem jest rozstrzyganie sporów między klasami społecznymi. Państwo jest jednocześnie źródłem i rezultatem prawa. W myśli pozytywistycznej pojawiają się początki państwa prawnego, bo pojawia się przekonanie, że państwo jest kategorią prawną i działa przez prawo. Nawiązuje do poglądów Solona, który głosił, iż istotą demokracji są rządy prawa, a nie ludzi. Prawo jest nadrzędne nad wszystkim.

Prawo jest bytem istniejącym, a jako taki byt zasługuje na szacunek. Prawo wywodzi się od państwa, wywodzi się od suwerena. Suweren to podmiot władzy najwyższej. Więc nie podlega krytyce prawnonaturalnej, bo jest tylko wolą suwerena. Jakie prawo jest? - jest to pytanie absurdalne, bo prawo jest. Dura lex sed lex. Rola zwyczaju jest marginalizowana. 2 konsekwencje :

1. jeśli prawo jest wolą suwerena, to istotny jest sposób ogłoszenia tej woli. Prawo jest więc wolą suwerena prawidłowo ogłoszoną.

2. prawo jest wolą suwerena ogłoszoną prawidłowo, bo tylko suweren dzięki swej władzy może poprzez przymus doprowadzić do stosowania prawa.

Rolą nauki prawa jest badanie tego prawa, a nie ocenianie go. Prawnik ma analizować pojęcia. Analiza pojęć. Należy odróżniać treść od formy. Treść należy analizować zgodnie z hierarchią ogólności, forma to sposób ogłoszenia prawa. Poz. Nauka prawa charakteryzuje się 2 cechami:

1. dogmatyzm - traktowanie prawa jako ,,zasady”, więc kategorii, której ważność i sens istnienia nie podlegają dyskusji. Prawo jest czymś nieocenialnym, bo jest. Jest więc dogmatem. Dogmatyczność nauki prawa, jej apolityczność i ahistoryczność. Badając prawo nie wolno było wykraczać poza analizę norm. Prawnik powinien badać prawo takie, jakie jest. Prawnik ma przed sobą prawo jako fakt i ma je stosować, a nie dyskutować o nim.

(wzór)

prawo natury N →→ ↓

dla prawa pozytywnego (wola normodawcy)

P →→ →→ →→ →→ →→ →→ →→ →→

Prawo jest tylko systemem norm tworzących ład. Skoro jest ono tym zbiorem , ładem, to należy dążyć do jak największej precyzji systemu, więc jak największej spójności logicznej.

2. Formalizm - prawo jako przedmiot analizy prawnika jest ujmowane jako fakt, a zatem prawnik ma badać tak, jak bada się formę - sposób wyrażenia oraz w oderwaniu od uwarunkowań społecznych bada się. Połączenie dogmatyzmu z formalizmem zaowocowało metodą formalno - dogmatyczną. Metoda ta to nakaz systematyzowania prawa w wyniku klasyfikowania wchodzących w jego skład norm. Podstawą tej klasyfikacji są związki między norami. Prawo to system norm ( nie kazuistyka jak w Rzymie) częśc ogólna prawa cywilnego to dobry przykład, same normy w ujęciu pozytywnym.

Pozytywizm prawniczy nie był nurtem jednorodnym. Mial 2 nurty:

1. p. Anglosaski- przede wszystkim brytyjski, John Austin.

John Austin - I połowa XIX wieku (politycznie dominuje liberalizm.).

Austin stworzył koncepcje suwerenności: według niego w każdym społeczeństwie musi istnieć zwierzchnik - suweren, któremu podporządkuje się prawnie reszta społeczeństwa. Warunkiem tego podporządkowania jest stanowienie przez suwerena wartościowego prawa. Cechą bycia suwerenem jest stanowienie prawa; ma nieograniczone możliwości działania, jest niezbędny w społeczeństwie. Suwerenem może być jednostka, ale też ogół, Suweren nie ma nawyku posłuchu , bo nikomu nie podlega. To piastun władzy najwyższej, a społeczeństwo mu podlegające charakteryzuje się tym nawykiem. Suweren czyli państwo nie ma charakteru absolutnego, bo jest ujmowany utylitarnie, ma przynosić korzyści swoim obywatelom, szczęście i pomyślność. Według Austina prawo to rozkaz suweren azawierający nakazy lub zakazy. Wskazuje powinne wzorce zachowań. Społeczeństwo nie może ich oceniać, bo nie ma wzorca, (w przeciwieństwie do prawnonaturalnych). Jest nieocenialne. - konst. Bodinowska, bo społeczeństwo biernie wykonuje rozkazy. Austin: jeśli prawo to rozkaz suwerena, to suweren może tworzyć normy, ale może też swą wolą sankcjonować normy istniejące. Może do porządku prawnego wprowadzić zwyczaj poprzez jego sankcjonowanie. Zwyczaj staje się wolą tylko wtedy, gdy otrzymuje sankcję. Źródła prawa: wola państwa(jedyny normadowca), ale też zwyczaj pod warunkiem, że państwo nada mu moc prawną - usankcjonuje. Prawo to system norm tworzonych przez państwo i przez nie sankcjonowanych. Austin wyróżnił kilka kategorii prawa:

1. boskie - pozytywiści nie uznają, bo prawo jest faktem, nie ma wzoru, jest to abstrakt i może być uznane za podźródło, ale nie można z niego wyprowadzić żadnych norm pozyt.

(wzór) 

prawo natury N →→ 

↓  brak wzoru 

 (wola normodawcy) 

P →→  →→ →→ →→ →→ →→ 

 

__________________________________________________

 społeczeństwo 

W stosunkach międzynarodowych nie ma suwerena.

2. P. kontynentalny - przede wszystkim niemiecki, 2 myśliciele- Jering i Jelinek. P. kont przeszedł ewolucje bo nie tworzyli oni jednocześnie.

Wykład 10

XIX/XX wiek - renesans koncepcji prawno naturalnych

Kontynuacja normatywizmu, 3 nowe nurty:

Solidaryzm prawniczy, psychologizm prawniczy, - były efektem rozwoju nauk przyrodniczych.

SOLIDARYZM PRAWNICZY

Twórca- Leon Duguit (digi), był uczniem Emila (Dynykaja).

Człowiek jest istotą społeczną, nie może występować poza społeczeństwem. W społeczeństwie występują zakazy i nakazy określające zachowanie człowieka. Każde społeczeństwo jest normodawcą, ustala normy. Człowiek jest indywidualnością, jako istota społeczna ma świadomość swojej egzystencji jednostkowej i swojej przynależności do społeczeństwa. Solidarność to stosunek człowieka do społeczeństwa. Wyróżniamy solidarność:

-Mechaniczną- była charakterystyczna dla społeczeństw prymitywnych, współpracujący ze sobą ludzie mają te same potrzeby.

-Organiczną- w społeczeństwie wykształconym- praca łączy ludzi w społeczeństwo

Członkowie społeczeństwa powinni działać solidarnie, nakaz postępowania solidarnego jest to nakaz liczenia się z innymi.

Nakaz solidaryzmu- ranga imperatywna- obowiązkowa. Nakaz tan musiał być gwarantowany dzięki normą prawnym i moralnym. W społeczeństwie istnieją rozmaite normy prawne; polityczne, ekonomiczne, prawne.

Odpowiedź autora koncepcji na pytanie związane z powiązaniem jednostki ze społeczeństwem:

Społeczeństwo jest strukturą

Na pytanie o istotę prawa Duguit odpowiada:

Prawo jest istotą społeczeństwa. Jest zbirem norm odpowiadających idei solidarności, prawo jest wolą większości. Będąc wytworem społeczeństwa, powstaje z czasem w wyniku spontanicznego kształtowania.

1 etap powstawania:

Społeczeństwo funkcjonuje bez przymusu

2 etap:

Powstanie norm, które dzięki przymusowi mają regulować życie społeczne. Jest to reakcja na niemożliwość zmuszenia jednostek do podporządkowania się społeczeństwu.

3 etap:

Powstaje coraz więcej norm.

Mechanizm ten można porównać trochę do prawa zwyczajowego.

GRUPY NORM

1. Normy normatywne- odbija się w nich zasada solidarności. Charakteryzują się zmiennością, nie są wieczne, bo imperatyw solidarności też jest zmienny.

2. Normy techniczne- są odbiciem zasady solidarności. Zawarte są w nich sankcje. Organizują społeczeństwo.

Odrzucenie koncepcji prawa podmiotowego, krytyka koncepcji prawa natury.

Gdyby jednostka posiadała prawa podmiotowe, mgła by przeciwstawić się społeczeństwu, narzucić swoją wolę społeczeństwu. Odrzuciwszy koncepcje prawa podmiotowego Duguit wprowadził koncepcję funkcji społecznej, którą dana jednostka pełni w społeczeństwie. Każda jednostka bowiem pełni swoją funkcję w społeczeństwie współdziałając z innymi jednostkami. Duguit odrzucił idea wolności jednostki (podporządkowana jest społeczeństwu).

PSYCHLOGIZM PAWNCZY

Twórca- Petrażycki

Próba przeniesienia nauk psychologicznych na grunt prawa. Poszukiwanie w psychice człowieka odpowiedzi na pytania związane z prawem i jego funkcjonowaniem. Próby przeniesienia dotyczą nurtów psychologicznych.

1. Psychologia introspekcyjna- samoobserwacja, podmiot obserwuje siebie, nie innych, by analizować swoje przeżycia. Własne przeżycia są takie jak innych podmiotów.

2. Psychologia behawioralna- negacja metody introspekcyjnej, badanie zachowania, jeżeli nie możemy badać wnętrza to przynajmniej możemy badać to co jest na zewnątrz. Mówi się o niej- psychologia bez duszy.

3. Psychoanaliza- obok zjawisk psychicznych uświadamianych sobie przez jednostkę jest jeszcze podświadomość. One razem są powódkami działań ludzi.

Petrażyckiemu udało się przenieść na grunt prawoznawstwa introspekcje. Posługiwał się metodą opartą na samoobserwacji i z niej wyprowadził wnioski co do istoty państwa i prawa. Głosząc koncepcje analizy przeżyć uznawał że należy badać zachowanie ale nie można na tym poprzestać. Zanegował trójpodział przeżyć psychicznych

-poznanie, uczucie i wola

Poznanie to wyobrażenie o rzeczywistości. Uczucie to przeżywanie przyjemności i przykrości- ma charakter subiektywny. Wola- podejmowanie działania.

Petrażycki dodał element 4 - przeżycia zwane emocjami. Emocja nie jest poznaniem ani rozumieniem ani wolą. Emocja jest odczuwaniem powinności sytuacji, która nie jest wartościowana. Odczuwaniem nakazu pewnego zachowania. Uczucie i emocja są oddzielne. Emocja była dla Petrażyckiego podstawową kategorią przeżyć psychicznych. Emocja to odczuwanie zachowania się w odpowiedni sposób. Podział emocji oparty jest na strukturze emocji

-Emocje imperatywne- świadoma powinność określonego zachowania się wobec innej osoby. Normy te to normy moralne

-Emocje imperatywno- atrybutywne - powinność określonego zachowania się wobec innej osoby, towarzyszy jej jednak świadomość, że ta inna osoba ma prawo tego zachowania się domagać. Rozszerza odczuwanie także na osobę drugą. Normy te to normy prawne. Prawo to emocje imperatywno- atrybutywne.

Normy imp. To możliwość, imp.- atr. To obowiązek

Metoda obserwacji musiała rozszerzyć się dlatego, bo trzeba obserwować też innych , nie tylko siebie. Badając siebie ustalamy mechanizm łączący przeżycie z zachowaniem. Budowa własnych przeżyć i swoich zachowań pozwala poznać cudze emocje. Psychologizm prawniczy nie negował więc behawioryzmu.

Prawo jest zbiorem emocji

Grupy emocji:

1. Apulsje- emocje skłaniające do określonego działania

2. Repulsje- emocje skłaniające do nie działania

Każdy człowiek odczuwa emocje imp.-atr., a ci co nie odczuwają to „idioci prawni”. Jeżeli człowiek odczuwa emocje prawne to mamy do czynienia z indywidualizmem a to pozwala jej poznawać odczucia innych, musi więc zachodzić podobieństwo odczuć. Petrażycki stworzył nowe wykształcanie się podobnych przeżyć w społeczeństwie.

- zarażanie się emocjami - ludzie przejmują emocje od otoczenia. Są jednostkami i inni ludzie odciskają na nich swoje piętno. Prawo jest zbiorem emocji.

• XIX/ XX- Wykształcił się PRAGMATYZM PRAWNICZY

Jest to nakaz zastąpienia badania aktów normatywnych badaniem działania jednostek (law in action ). Prawo nie jest opisem norm, jest zachowaniem ludzi. Trzeba wyjść od pragmatyzmu filozoficznego. Pragmatyzm to podkreślenie praktyki- tego co jest w życiu doczesnym. Traktowanie wyników jako mierników każdej teorii; przekonanie, że każde zjawisko należy badać pod kątem przygotowania do skutecznego działania (psychologia behawioralna). Przedmiotem badania jest tylko zachowanie ludzi. Z pragmatyzmem powiązany jest realizm, wiara we własne siły, której towarzyszy szacunek do konkretnych wyników. W pragmatyzmie wyróżnia się dwa kierunki ( ich granice są nieostre)

- funkcjonalizm prawniczy- jago cechą charakterystyczną było wyznawanie go przez sędziów SN w USA.

- realizm prawniczy

Pragmatyzm prawniczy nie interesuje się istotą prawa, nie odpowiada na pytanie czym prawo jest postrzega się tu prawo jako czynnik określający zachowanie ludzi. Nie jest ważne czy prawo zostało należycie ustanowione, nie zajmuje się prawidłowością interpretacji, patrzy na prawo oczyma złego człowieka. W wersji skrajnej pragmatyzm mówi, że prawo to zachowanie tych którzy normy prawne stanowią. Prawo to zły człowiek który rozważa jaka kara spodka go za dane zachowanie.

Dla realizmu charakterystyczne było przekonanie, że nauka prawa musi przestać być normatywna, musi stać się nauką opisującą. Jest mu blisko d socjologii prawa. Głosi że najważniejsze jest przeżycie psychiczne sędziego bo on daje wyrok i stanowi prawo. Prawem jest orzeczenie- prawo w działaniu. Celem nauki prawa- przewidywanie orzecznictwa.

Nie ustawodawca tworzy prawo, tworzy normy. Prawo tworzone jest poprzez przekształcanie norm do odpowiednich spraw, tak więc prawo podlega stałym zmianom.

• FUNKCJONALIZM PRAWNICZY- Frank i Lowe…?

Odpowiedzi na pytania co to jest? Jak to działa?

Czyli pytania opisowe. Cecha systemu prawa common law - prawo wyprzedza państwo. Funkcjonalizm prawniczy odrzucił arystotelesowską koncepcję prawa. Wg funkcjonalizmu prawniczego prawda nie jest odbiciem rzeczywistości, bowiem prawda jako kategoria psychiki stosuje środki które nie mogą być zastosowane wobec rzeczywistości. Dlatego myśli i rzeczywistość nie stykają się ze sobą. Z stąd też zależność między pojęciem a działaniem. Pojęcie jest podstawą działania. Należy zawsze określić pojęcie, które gwarantuje skuteczność działania, nie ma określonych recept.

Holmes- sędzia SN USA- zasłynął gdy powiedział, że konstytucja nie jest aktem normatywnym podstawowym, bo służy tylko rozstrzyganiu sporów.

Wykład 11

Nowe nurty myśli polityczno prawnej.

„Nowe”- tylko teoretycznie bo wątki tych myśli pojawił się jednak wcześniej, nowość polega na pojawieniu się zwartych ze sobą form.

Jednym z nich jest:

FUNDAMENTALIZM MUZUŁMAŃSKI

Islam to religia i aby odróżnić go od doktryny politycznej tę drugą nazywamy Islamizmem.

Określenia dot. religii:

Islam- ( od aslama- poddawać się woli czyjejś), poddanie się woli Boga.

Muzułmanizm- z Perskiego, wyznawca islamu- musilman

Mahometanizm- określenie od imienia Machometa

Islamizm jest doktrynom polityczną wywodzącą się z religii.. Podstawą jest w nim boskie objawienie. Koran jest źródłem powstania religii i doktryny polityczno prawnej. Obejmuje treści objawione, które przekazał wiernym Mahomet, jest to odzwierciedlenie świętej księgi w niebie.

Rok 622- rozpowszechnienie Islamizmu

Przełom XVIII/XIX wieku- koniec średniowiecza muzułmańskiego.

Koran

Mahomet nie spisał sam swoich wypowiedzi, spisali je jego słuchacze ok. VII wieku. Podzielony jest na 114 części zwanych suurami. Surry ułożone są według długości. Wypowiedzi w Koranie dotyczą głównie religii. Wśród surr wyróżnia się surre otwierającą zawierającą zdanie „niema boga ponad Allacha…”

Sunna

Sunna= tradycja, zawiera wypowiedzi osobiste Mahometa lub opis jego zachowań- nie ma charakteru objawianego.

Wyznawcą islamu jest ten kto świadomie wypowie zdanie z sury otwierającej (noworodkom do ust wkłada się kartki z tym zdaniem). Bardzo łatwo wstąpić do tej wspólnoty.

Na wiernych ciąży 5 niepodważalnych obowiązków stanowiących filary wiary.

I filar- wyznanie wiary

II filar- rytualne modły indywidualne- 5 x w ciągu doby.

Modlący musi być zwrócony w stronę mekki. Modły te podkreślają przynależność do wspólnoty. Istnieją też modły zbiorowe- południowa modlitwa piątkowa.

III filar- obowiązek postu- ramadanu, jest to 9 m-c kalendarza muzułmańskiego, w ciągu którego nie je się od świt do zmroku.

IV filar- jałmużna- koncepcja solidarystyczna społeczeństwa, nakazuje postrzegać jednostkę jako część wspólnoty. Dlatego na bogatszych członkach wspólnoty ciąży obowiązek wspierania biednych.

V filar- pielgrzymka- każdy wierny przynajmniej raz w życiu powinien odbyć pielgrzymkę do mekki; wyraża w ten sposób solidarność ze światem muzułmańskim. (Mekka Medyna, Jerozolima, św.K…)

Pojawił się też 6 obowiązek:

VI filar- Święta wojna- dżihad- nałożenie na wiernego obowiązku walki z wrogami religii. Uznany tylko przez 1 odłam Islamu- Tarydżytów (ok. 4 mln osób). Współcześnie święta wojna musi być poprzedzona fatwą- opinią uczonych.

GŁÓWNE NURTY ISLAMU: SUNNICI I SZYICI

Społeczeństwo jest wspólnotą wiernych, jedynym kryterium przynależności- wyznanie wiary.

Umma- wspólnota wiernych do których przyszedł wysłannik Boga- Mahomet.

Islam akceptuje umie żydowską i chrześcijańską. Ale umma muzułmańska jest najlepsza.

Stopniowo zaczęły się kształtować ośrodki władzy politycznej, ze względu na rozrost wspólnoty.

Kalif- następca Mahometa. Ze względu na to iż powstało wiele państw doczesnych kalifat został zniesiony.

Jednostka jest podporządkowana społeczeństwu. Wszystko co otacza człowieka jest dziełem Boga. Bóg stworzył wszystko i wszystkim rządzi. Wszystko dzieje się z woli Boga. Brak wiary w samodzielna działalność człowieka, kieruje nim Bóg.

IDEE BAZOWE ISLAMIZMU:

1. Idea jedności - brak narodów, społeczność wiernych, ważna tylko przynależność wiary) można mówić o narodzie muzułmańskim, obejmuje on małe struktury wyznaniowe zwane gminami, centrum każdej gminy to meczet. Miedzy gminami a wspólnotą nie ma innych struktur

2. Idea utrwalenia - konieczność odrzucania wielkich zmian. Stosunki polityczne są niezmienne, człowiek ma je tylko konserwować. Nie ma idei postępu

Fatalizm- przekonanie że wszystko dzieje się z woli Boga, nic bez jego woli dziać się Ne może. Na przełomie XIX i XX wieku rozpoczęto reformy działaniami ludzkimi - modernizm, reakcja na to był fundamentalizm.

Fundamentalizm- postulat powrotu do Islamu klasycznego

Liczne podboje doprowadziły do zwiększenia liczby gmin, wynikną też problem postrzegania niewiernych.

NW- niewierny- wyznawca religii księgi- chrześcijanie i żydzi

Podboje zetknęły świat muzułmański z niewiernymi i poganami, przyjęto zasadę, że każdy niewierny i poganin może stać się wiernym wypowiadając zdanie z surry otwierającej. Jeżeli po podboju niewierny lub poganin nie przyjął Islamu stawał się poddanym ( musiał płacić podatki).

WŁADZA I PAŃSTWO

Idea państwa Teokratycznego- rządzi Bóg. Brak miedzy innymi trójpodziału władzy.

W średniowieczu postrzeganie władzy miało charakter uniwersalny. Wspólnota- jedna- tworzy państwo podległe Kalifowi. Każdy wyznawca jest poddanym Kalifa władcy religijnego i świeckiego jednocześnie. W dziejach kalifatu wyróżnia się następujące etapy:

1. W czasie 30 lat od śmierci Mahometa- okres Kalifów prawowiernych

Ostatni z nich, Ali- zięć Mahometa, mąż jego córki Fatimy

2. Do wieku VIII- dynastia Umajadów, okres dziedziczenia władzy.

3. Dynastia Abbasydów

4. okres osk…

Treści zawarte w Koranie są normami prawnymi.

Ulemowie- uczeni znający Koran i jego interpretację.

Zgodnie z naszym podziałem władzy Kalif był by władzą wykonawczą, działał jako następca Boga. Ulemowie natomiast to władza sądownicza

Po roku 661 ukształtowały się dwa nurty: Sunnici i Szyicki

Sunnici- stali na stanowisku, że kolejnego Kalifa wybierać powinien ogół wiernych. Elekcja- Bóg bowiem kieruje elektorami.

Szyici- stali na stanowisku, że władza przynależy się jedynie potomstwu Mahometa, dzieciom Fatimy i Allego. Władza Umajadów była nielegalna. Stworzyli zatem kontrstruktóre z podstawą systemową: Koncepcja ukrytego Immana. Następcy Allego zeszli do podziemia, ale ujawnią się. Domagali się oni aby taki Imman, miał mieć możliwość przejęcia władzy. Wewnętrznie Szyici dzielą się na zwolenników trzech nurtów, zwolenników 4,7 lub 12 Immanów . Podział na Sunnitów i Szyitów pozostał do dnia dzisiejszego.

PRAWO

Szari'at

Mahomet przekazał normy prawne, które tworzą szarie- drogę którą ma podążać wyznawca. Prawo jest objawione a zatem niezmienne. Źródłami praw są Koran i Sunna. Potem dodano do nich również Interpretacje (Idżima) i Analogie (Kijas). Tylko Koran jednak ma wartość źródła objawionego, pozostale pochodzą bowiem od ludzi.. Interpretacja musiała być poparta powszechna zgodą, wraz z rozrostem gmin zastąpiła ją zgodą Ullenów. Interpretacja musiała czekać na swoje obowiązywanie 25 lat.

Ulemowie mogą otrzymać tytuł Alatojlacha- szczególnie zasłużonego uczonego w prawie.

Do IX wieku- faza 1- dżihad- faza dynamiczna w której dzięki Interpretacjom i Analogi ukształtował się charakter prawa.

Po IX wieku- Taklid?- faza sztywna, naśladownicza

SZKOŁY PRAWA ODŁAMU SSUNNICKIEGO

-HANAFICKA- Koran i Sunna to źródła najważniejsze, ale nie wystarczające dlatego musi istnieć Interpretacja i Analogia.. Podstawowa jest tu Interpretacja- szukanie lepszego rozwiązania ( dziś dominuje w Turcji i na Bałkanach).

-MALIKICKA- źródłami prawa Koran i Sunna, Interpretacja i Analogia, również b.ważne. Najważniejsze jest jednak interpretowanie prawa z pożytkiem dla gminy. ( Maroko, Algieria).

-SZAFICKA- usystematyzowała prawo, uznała, że wszystkie 4 źródła są równie ważne, i wszystkie są źródłami prawa.

-HANABALICKA- najważniejsza, będąca podstawą fundamentalizmu. Skoro prawo jest objawione to tylko Koran i Sunna są dopuszczalne.

Wykład 12

Modernizm to.......... .......................................................................

Mamy świadomość słabości, więc przyjęcie koncepcji europejskich - próba pogodzenia świata muzułmańskiego z europejskim.

Naród - pojęcie , wiek XIX - dominacja myślenia narodowego, w świecie muzułmańskim tego określenia nie było , więc piszemy w cudzysłowie, bo tam umma obejmowała wszystkich wyznawców i gminy, naród - pojęcie europejskie.

Modernizm - 2 nurty -

1. łączenie .... z wątkami narodowymi.

2. Łączenie tradycyjnego islamu z pewnymi nurtami ideologii socjalistycznej ( po 2 wojnie światowej).

Pan - przedrostek, który jest owocem tych nurtów.

Nurty, które się pojawiły:

• panislamizm - ideologia głosząca konieczność odrodzenia się państwa muzułmańskiego,, będącego opozycją do świata europejskiego. Jedyny świat - islamski; więc ,, naród muzułmański”; nie łączy go tożsamość etniczna, lecz religijna. Osłabł w 1924, gdy.......

muzułmanie to 3 nurty( Turcy, Arabi, persi)

• panarabizm - nurt nakazuje jedność, ale tylko części muzułmanów - świata Arabów. Wszystkie ludy mówiące językiem arabskim tworzą 1 naród. Językiem liturgii muzułmańskiej jest język arabki, więc kryt. To odn. Się tylko do dnia codziennego. Głosiła ideę jedności Arabów, ideę jednego państwa arabskiego. Pojawił się w okresie międzywojennym, po 2 wojnie światowej, głosił jedność państwa arabskiego w opozycji z Izraelem, będący podstawą np. uni syrii z Egiptem - Zjednoczona Republika Arabska.

• Panturkizm - jednośc wszystkich ludów tureckich - nie tylko Turków jako naród, ale też ludy zamieszkujące Azję Środkową, ktore są ludami tureckimi. Te teorie są konkurencyjne wobec siebie.

• Powstał nurt głoszący ideę nacjonalizmu państwowego. Głosił, że państwo wytwarza naród, więc obserwujemy naród iracki, naród egipski - z punktu widzenia muzułamnów. nie ma narodu, są muzułmanie. Dla nich ważny jest podział na sunnitów i szyitów. Ojciec modernizmu narodowego? Był German al Afgani. - był Afgańczykiem, 2 połowa XIX wieku. Zwolennik przemian, głosił, że relacja między muzułmańskim wschodem a niemuzułmańskim zachodem jest relacją sił wrogich. Zachód to różne siły o różnych tradycjach a Wschód ma 1 tradycje - inną. Niebezpieczne jest rozmijanie się tradycji z rozwijającą się rzeczywistością. Afgani przebywał we Francji i wydawał tam gazetę - oświecony w duchu europejskim. Należy wschód reformować w duchu zachodu, bo zachód ma przewagę. - Afgani - więc należy przeprowadzać reformę zgodnie z przemianami cywilizacji Zachodu, dostosowywać Islam do zachodu mimo że to wróg. Pojęcie aggiornamento (egz) - dostosowanie kościoła katolickiego do sytuacji europejskiej. Afgani słowem pisanym niekoranicznym mógł docierać do czytelników, przemiany islamu polegały na szerokiej edukacji. Głosił ideę panislamizmu.

Atapiurg - ojciec Turków, był wojskowym zawodowym tureckim, marszałek, obalił sułtana Turcji, proklamował republikę świecką, obalił kat......... -twórca jedynego państwa świeckiego w dziejach muzułmanów. - idea separacji religii i ...........

Jego poglądy polityczne:

• dostosowanie miało polegać na reformie społecznej - zmiana prawa rodzinnego - zniesiono wielożeństwo, zniesiono możliwość inicjowania rozwodu tylko przez mężczyznę, zakaz noszenia strojów tradycyjnych. Nakazano Turkom posługiwanie się nazwiskami.

• gospodarka - fundament państwa, jego elementem była równowaga budżetowa i równowaga exportu i importu. - wprow. Reformy finansowe. Za fundament przemian Atapiurg uznał państwo.

Etatyzm - podstawa. - idea głosząca , połączenie gospodarki i państwa, ( charakterystyczne dla etatyzmu radykalnego, ale jest to etatyzm umiarkowany) odrzucał kolektywizację gospodarki. Tworzenie monopoli, głosił konieczność przedsiębiorczości prywatnej,

Turkizm: postawa Atapiurga - głosił ideę jednego silnego państwa Turków, a nie wszystkich państw tureckich. Miała ich łączyć świadomość przynależności do narodu tureckiego. - ta świadomość miała się sprowadzać do 2 wątków:

1. poczucie odrębności swego narodu

2. poczucie własnej narodowej godności, do której prowadzi silne Turcja.

Po 2 wojnie światowej nurt socjalistyczny - tak zwany socjalizm arabski, to grupa programów politycznych łączących w sobie wątki niepołączalne, bo z ideologii socjalistycznej brano wątki łączone z islamem - eklektyzm - połączenie wątków bardzo różnych lub sprzecznych. Przedstawicielami byli:

1. prezydent Algierii Ben Bella

2. prezydent Egiptu - Naser, twórca Zjednoczonej Republiki Arabskiej

Ben Bella głosił, iż należy przeprowadzić reformy społeczne, których celem ma być społeczeństwo bezklasowe. - wizja socjalistyczna- społeczeństwo wolne od jaskrawych różnic majątkowych i miało obejmować wszystkich mieszkańców Algierii bez względu na wyznanie. - na tym polega świeckośc Algierii. To społeczeństwo nie miało byc zbiorem jednostek, lecz bytem solidarnym - charakterystyczne dla muzułmanów. Reformy gospodarcze:...............................Rolę decydującą miała partia + akcentowanie roli samorządności ( terytorialnej, zawodowej).

Naser: zwolennik panarabizmu, od jego imienia - naseryzm. Naser głosił, iż należy połączyć poglądy wywodzące się z 3 źródeł:

1. tradycyjny islamizm, z niego wywiódł panarabizm. Traktował on islam jako religię socjalistów arabskich, tak jak jego zdaniem marksizm to religia komunistów europejskich.

2. Nacjonalizm, którego podstawowym przejawem była walka o niepodległość. 1956 nacjonalizacja kanału sueskiego.

3. Ideologia socjalistyczna- hasła rewolucyjnego przejęcia władzy, ale odrzucił koncepcję dyktatury proletariatu. W to miejsce propagował ideę harmonii klas. Nie głosił hasła społeczeństwa bezklasowego . Na treści muzułmańskie nałożył elementy formy socjalistycznej - nazewnictwo, a treść pozostawił niezmienioną. Państwo ma być wyrazem suwerenności ludu - ludu w rozumieniu socjalistycznym - zbiór jednostek (popada w sprzeczność). Państwo - instytucja ponadklasowa, odmiennie niż u Marksa i Lenina, gdzie państwo rządziło klasami. Państwo miało reformować gospodarkę, jak u Atapiurga. Miało uspołecznić gospodarkę i prowadzić do jej wzrostu. Skoro podstawą modernizm u jest poczucie słabości, to wyrównać ją może tylko silne państwo.

Fundamentalizm - opozycja modernizmu, odrzucał przemiany realizowane w duchu narodowym lub socjalistycznym, antymodernizm. Jest to reislamizacja polityki ( modernizm chciał oddzielić religię od polityki). Powrót do treści koranicznych głoszących jedność religii i polityki lub: upolitycznienie religii. Fundamentalizm muzułmański był reakcją na nieskuteczność modernizmu. Ludzie nadal odczuwali słabość, reformy nie pomogły. - rozczarowanie reformami przeprowadzanymi w duchu modernizmu. Jeśli modernizm można określić optymizmem dziejowym (będzie lepiej), to fundamentalizm - pesymizmem dziejowym ( kiedyś było lepiej). Kształtowanie się fundamentalizmu: ojcem był w XVIII wieku Al Wahhab - wahabizm - oficjalna ideologia Arabii Saudyjskiej. Al Wahhab głosił ideę powrotu do pierwotnej czystości. Idea prostoty i surowości w życiu codziennym. Koran - jedyne źródło wiary i doczesności. Uznał, że prawda objawiona o świecie jest tylko w Koranie. Wahab i szkoła hanabalicka (czwarta szkoła sunnicka). - fundamenty fundamentalizmu.

organizacja - stowarzyszenie Braci Muzulmanów, założona przez świckich Arabów wykształconch na uniwersytetach arabskich i amerykańskich. Podobnie jak Al Afgani znali realia zachodnie. Kutb - ich myśliciel. (Egipt Chasena nie był fundamentalny).[ 2 podziały - 1. moderniści i fundamentaliści, 2 - sunnici i szyici]. Program stowarzyszenia: powrót do tradycji islamu, bardzo ostra krytyka zachodu. Krytyka, bo czerpane z niego idee reform są złe, Zachód jest zły. Założenie dwubiegunowości świata: pozytywny świat muzułmański i negatywny Zachód. (potem dzieło Boga a zachód - dzieło szatana). Nie ma nic pośredniego. Zachód jest zły bo:

1. uległ sekularyzacji, odszedł od religii, zapomniał o Bogu, więc ulega degeneracji.

2. Demokracja liberalna charakterystyczna dla Zachodu czyni z każdego człowieka istotę ważniejszą od Boga i czyni ludzi równymi sobie w życiu doczesnym( indywidualizm), a islam klasyczny to równość wobec Boga, ale nie wobec siebie.

3. Kapitalizm jako forma gospodarki prowadzi do laicyzacji i eliminacji wartości duchowych, jednocześnie gloryfikując wartości materialne, prowadzi do prymitywizmu i kultu wartości materialnych.

4. Dostał się też ideologii komunistycznej, która podporządkowuje człowieka państwu i partii, które wyrywają go od tradycji, odrzuca Boga, propaguje wartości materialistyczne.

Program fundamentalistów:

1. negatywny stosunek do Zachodu

2. powrót do Koranu

3. postulat przywrócenia Kalifatu łączącego wszystkich muzułmanów

4. fundamentalizm to idea powrotu do islamu klasycznego, do czasów Mahometa, do istnienia świadomości świata arabskiego przed Mahometem ok 600 roku n. E. VI wiek. Okres przed nim nazwano okresem niewiedzy - dżahilija. Okres ten skończył się muzułmańskim oświeceniem - Mahometem. Tak świat współczesnego Zachodu został określony współczesną dżahiliją. Powinność każdego muzułmanina to walka z dżahiliją współczesną. Zachód to dzieło szatana, więc go niszczą. Islam ma byc odnowiony w duchu religijnym, odrzucić reformy, przywrócić ummę - jedność muzułmanów.

Rudlah Homein - wiedzieć, które to imię, a które nazwisko( ajatollah to tytuł, zastępca Imama, gdy się pojawi, władza mimo). - wybitny uczony prawnik, obalił monarchie perska w 1979i proklamował państwo religijne, dlatego oficjalna nazwa Iranu to współcześnie Islamska Republika Iranu. Podstawą jego poglądów było przekonanie, że państwo powinno być kierowane przez uczonych prawników. Prawnik w islamie tradycyjnym to interpretator treści objawionych. Najważniejszy jest Bóg - jedyny władca na ziemi. Uczeni prawnicy- interpretatorzy, są między Bogiem a wiernymi.

Bóg

prawnicy

wierni

Więc uczeni prawnicy są strażnikami czystości zachowań społecznych, strażnikami treści objawionych, i ładu boskiego.( płacenie podatków w islamie niezgodne z wolą Boga, podczas gdy na Zachodzie prawnik ma doradzać, jak ich nie płacić). Jeśli tak, to doczesna struktura państwa- parlament, prezydent itd. nie tworzą prawa, prawnicy tylko kontrolują czy akty normatywne są zgodne z wolą boga.( czy więc jest realizacja demokracji poniżej prawników, czyli u wiernych?). Prawnicy stoją na czele państwa, jako wzór dla społeczeństwa, które nie zna prawa objawionego, stąd decyzje uczonych prawników są wzorem do naśladowania. Ich pozycja jest wyższa od wszelkich organów państwa. Mają oni autorytet będący konsekwencją przejęcia przez nich części uprawnień nieobecnego imamu. Gdy porównać z Kali - następca Mahometa. ( homeinim to szyita).

Wykład 13

Renesans - kult herosów.

( W pesymizmie antropologicznym - dominują źli ludzie).

Tylko niektórzy ludzie są tak silni, by przeciwstawić się Fortunie. 3 części : Fortuna, ........, ..........

Egzamin to stracie herosa z Fortuną. Heroizm doktrynalny to posiadanie cech herosa, który przyjmuje wyzwanie Fortuny i przygotowuje się - im lepiej jest przygotowanym, tym pole działania Fortuny jest mniejsze.

Drugie ujęcie doktrynalne: LIBERALIZM od liber- wolny, podstawową kategorią jest wolność obejmująca 2 elementy:

1)swobodę - liberalizm zwalczał wszelkie ograniczenia swobody, państwo według liberalistów to .............., a ..............to porozumienie ludzi.

2)odpowiedzialność - społeczeństwo to zbiór jednostek, które odpowiadają same za siebie, i ponoszą konsekwencje swojego działania.

Społeczeństwo to dynamiczny stan, w którym jedni odnoszą sukcesy, a inni przegrywają.

Nowe kierunki myśli polityczno - prawnej:

Ich nowość polega na odmiennym od dotychczasowych sposobie łączenia elementów doktrynalnych.

Cechy wielu nowych kierunków:

1. eklektyzm -łączenie elementów różnych doktryn

2. ciężko dają się zakwalifikować do starych nurtów myśli

3. wyrażają myśli grup społecznych, które swoją obecność mogą zamanifestować po raz pierwszy, np. feminizm

W rozwoju nowych nurtów istnieją 3 momenty przyspieszenia w dziejach:

1. lato po Kongresie Wiedeńskim - I poł XIX wieku.

2. Przełom XIX/XX wieku

3. Okres od połowy lat 60 - tych XX wieku.

Nurty te mogą być oceniane różnie. Jednym ze sposobów może być podkreślenie roli tych nurtów we współczesnym społeczeństwie. Istnieją 2 stanowiska:

1) mają charakter marginalny, są na uboczu społeczeństwa, są wyrazem bogactwa myśli ludzkiej, ale są to programy nierealne, utopijne.

2)nowe nurty są ważne, bo wyrażają tendencje rozwojowe społeczeństwa i myśli ludzkiej. Wprawdzie nie są powszechnie akceptowane, ale zawierają ładunek merytoryczny, który będzie odgrywał decydującą rolę w przyszłości.

Nurty dominujące obecnie weszły w fazę stagnacji i ich miejsce zajmą nurty nowe.

Przedstawimy teraz jeden przykładowy nowy nurt - POPULIZM.

POPULIZM - nazwa wywodzi się z łac. populus - lud; inne określenia: popularis - dotyczący ludu, popularitas - schlebianie ludowi, więc popularny jako powszechny ma inne znaczenie niż w łacinie.

Istniały 3 znaczenia słowa lud w dziejach myśli polityczno - prawnej:

1. duża społeczność

2. ogół ludności żyjącej przede wszystkim z pracy najemnej ( fizycznej lub intelektualnej), lub też z własnej.- przeciwstawieni rentierom, którzy są uprzywilejowani ekonomicznie i nie pracują.

3. mieszkańcy wsi, czyli ludność wiejska (zespoły ludowe prezentują właśnie folklor wiejski).

Dla populizmu ważny jest lud w znaczeniu drugim. Populizm jest różnie ujmowany. Najważniejsze są 2 stanowiska:

1. nie jest doktryną, lecz techniką rządzenia społeczeństwem, bo ustrój demokratyczny ze swoimi regułami i zasadami wymaga udziału powszechnego. To sterowanie ludem przez rządzących, technika, umiejętność.

2. To kształtujący się nurt myśli, eklektyczny, ale nurt myśli.

Traktowanie populizmu jako doktryny - cechy:

jest reakcją na modernizm, przemiany współczesne rodzą populizm, bo wyraża on postawę tych, którzy w procesie modernizacyjnym nie odnieśli sukcesu. Modernizm jest podstawą populizmu i fundamentalizmu religijnego, postawą niezadowolenia. W przypadku populizmu niezadowolenie wyraża się w tęsknocie do prostych rozwiązań. Trudne problemy tęsknią do prostych rozwiązań. Nastroje populistyczne wzrastają, gdy sytuacja społeczno - gospodarcza się pogarsza. Populizm to postawa niezadowolonych z przemian. Charakteryzuje się eklektyzmem, jest antymodernistyczny. Jako nurt eklektyczny charakteryzuje się 2 cechami dominującymi:

1. 1) jest to nurt antyintelektualny, ucieka od teorii, głębi filozoficznej. Nie ma więc żadnych myślicieli ( bo to technika, a nie doktryna).

2. Krytyka rzeczywistości i buduje wizję przyszłości - wszystko ma rozwiązać zastosowanie złotego środka.

Kategorie podstawowe:

1. idea człowieka populistycznego - w ujęciu logicznym }sprzeczność

lub } wynikająca

b) lud - w ujęciu aksjologicznym( ukłon w stronę m. in. solidaryzmu) } z eklektyzmu

Pierwsza podstawa populizmu pojawiła się w II wieku p. n. e. w Rzymie, gdy wokół dwóch braci powstało ugrupowanie - Popularzy. Ich program wyrażał postawę antymodernistyczną. Modernizm były to wtedy zmiany wynikające z podbić kolonialnych - napływ siły roboczej. Następne dopiero w XIX wieku, bo wszędzie tam, gdzie doktryny bazują na woli bożej, bazują na niezmiennej sytuacji, nie dopuszczają zmian, wszystko jest wyrazem woli bożej.

2 kraje w XIX wieku:

1. Rosja - działał ruch narodnicki. Rosyjskie narod oznacza lud. Narodnicy to ludowcy, populiści. Głosili ideę sławienia ludu, wyrażali postawę antycarską.

2. Stany Zjednoczone - Partia Ludu, wyrażała hasła programowe farmerów amerykańskich.

Populizm jest .......chwili.

Populizm pojawia się, gdy są spełnione 4 warunki:

1. kryzys gospodarczy - bo w sposób mocny dotyka uboższych oni pierwsi są gotowi wyrażać niezadowolenie.

2. ponieważ lud to robotnicy i menadżerowie , i artyści światowi, i urzędnicy - def. 2, ogromna zbiorowość ujmowana przez populizm jednorodnie. Jednorodne odczuwanie krzywdy przez członków ludu - wszyscy odczuwają niezadowolenie, sytuacja wszystkich się pogarsza, tyko w różnym stopniu. WSZYSCY CHCĄ POPRAWY.

3. pojawienie się przywódcy, który skupi wokół siebie niezadowolonych zróżnicowanych. Myślenie populistyczne zawsze głosi hasło silnej władzy, bo człowiek samodzielny ma poczucie słabości.

4. (populizm nie jest nurtem uniwersalnym, więc) - musi być zawsze osadzony w .................

Siłą populizmu jest niezadowolenie. Dla populisty momentem prawdy jest zdobycie władzy, jego siłą jest walka o władzę, bo wtedy można wyrażać niezadowolenie, a niepowodzenia go umacniają. Połączony hasłem NIE, które dla każdego członka oznacza co innego, ale jest jednym hasłem. Po zdobyciu władzy to, co było siłą przed, staje się słabością., bo każdy chce zrealizować swoje cele.

Główne idee populizmu:

1) zmiany, więc jest to nurt optymizmu dziejowego: jest źle - będzie dobrze.

3. idea przywódcy. Ujmując populizm jako technikę, przywódcę można traktować jako aktora, który musi mieć lud, z którym będzie utrzymywał więzi. Nigdy przywódca populistyczny nie będzie samotnikiem, zawsze muszą być słuchacze, tłum, masa. Przywódca musi mieć pewne specyficzne cechy:

- autorytaryzm ( silna władza)

- charyzma (starogreckie harismos - boży wybraniec). Współcześnie oznacza nawiązywanie kontaktu z otoczeniem i oddziaływanie na nie sobą, nie tym, co się mówi, tylko że się mówi i jak.

---