Rozdział 3

DIAGNOSTYKA W PEDAGOGICE SPOŁECZNEJ

• 1935 - Radlińska - poruszenie problemu praktycznej diagnozy środowiskowej - konieczność rozpoznawania środowiska dla celów pedagogiki społecznej

• 1917 - Richmond - problem rozeznania środowiskowych warunków rozwoju człowieka, procesów wychowania i pracy pedagogicznej

Pojęcie, rodzaje i typy diagnoz:

• definicja:

• z gr. `diagnosis' - rozpoznanie, rozróżnienie; najwcześniej użyty w medycynie

• Podgórecki - dwa składniki diagnozy: zebranie potrzebnych danych i ich krytyczne, rozumowe opracowanie

• Encyclopedia Britannica - zebranie danych, użycie tych mających znaczenie i pominięcie nieznaczących oraz podanie ostatecznego sądu; wymaga najwyższych operacji umysłowych

• Ziemski - rozpoznanie istoty złożonego stanu rzeczy na podstawie jego cech w oparciu o znajomość zasad i reguł panujących w badanej dziedzinie

• rodzaje, typy:

- d. rozwinięta - zawiera w sobie szereg aspektów, tzw. „diagnozy szczątkowe”( Ziemski):

- identyfikacja

- geneza

- celowość

- fazy

- prognoza

• działanie więc wygląda: zebranie danych -> określenie stanu rzeczy -> szukanie wyjaśnienia -> określenie typu problemu -> jakie są przyczyny problemu -> znaczenie badania dla problemu -> określenie fazy problemu -> jak dalej będzie rozwijał się stan rzeczy

• d. skrócona - musi zawierać co najmniej dwa aspekty:

• d. przyporządkowującą - identyfikację

• d. przyczynową - genezę

- w praktyce pedagog. zastosowanie całkowitej diagnozy jest często ograniczone i niewykonalne to konieczna jest znajomość całego cyklu przez pedagoga

• Radlińska - zadania pedagoga w prawidłowej diagnozie:

- patrzeć uważniej niż zwykle

- wstrzymanie się od przedwczesnych i pochopnych ocen zjawisk

• d. genetyczna - podkreśla różnorodność zjawisk, wielopłaszczyznowość problemów i zróżnicowanie przyczyn „ zjawisk sprzężonych”;

- rodzaje przyczyn:

- wywołujące - pierwotne, istotne

- predysponujące - wewnątrz samego problemu

- podtrzymujące rozwój badanego stanu rzeczy - uwarunkowania środowiskowe

• d. decyzyjna - opis wyników badania wybranego aspektu rzeczywistości, zawiera elementy istotne z punktu widzenia działania praktycznego

• środowiskowa d. decyzyjna - opis wyników badania środowiska, jego elementów, powiązań między nimi i użyteczności ich w kształtowaniu środowiska w zgodzie z potrzebami rozwojowymi ludzi; inaczej to końcowy wniosek z dokonanej oceny zebranych przesłanek;

• dąży do udowodnienia prawdziwości lub fałszywości hipotezy diagnostycznej i jej uzasadnienia

• postdiagnoza - rzadko używana; przydatna przy problemach, przy których uwzględniamy szerokie przedziały czasowe

- służy diagnozie decyzyjnej - praktyce; zalety:

- jej wyniki w małym stopniu się deaktualizują

- posiada moc weryfikacyjną

- informuje o tym co i jak rzeczywiście było możliwe w danej czasoprzestrzeni

- łączy badania z pogranicza historii i pedagogiki społecznej

Diagnoza poznawcza, decyzyjna i projektowanie:

• diagnoza decyzyjna jest ściśle związana z praktyką

• dobra diagnoza jest podstawą racjonalnego działania

• diagnoza - zastosowanie:

• w procesie wychowania

• w poradnictwie pedagogicznym, doradztwie i ekspertyzach

• w działalności organizatorskiej

• pedagogika nie ustanawia tylko praw ogólnych, ale bada fakty jednostkowe

• pedagogika - jest teorią projektowania czynności wychowawczych, jej głównymi cechami są czynności diagnostyczne i projektanckie

• projektowanie - zespół czynności, które wymagają gromadzenia i posiadania wiedzy o zależnościach

- konieczność uwzględnienia wzorca - znane prawidłowości

• wiedza ogólna - jedna z podstaw tworzenia diagnozy

• musi być oparta na poznaniu indywidualnych przedmiotów i rzetelnym zbadaniu empirycznych danych

• istotą diagnozy decyzyjnej jest rodzaj pytań jakie stawia i od odpowiedzi na nie

• odpowiedzi są dyrektywami i działania, czyli podstawami teoretycznymi

• weryfikacja diagnozy następuje w toku postępowania pedagogicznego

• próby przezwyciężenia problemów z realizacją projektowania- wykonania wzorca (Pszczołowski)

• zespolenie trzech metod: indywidualizującej, grupowej i środowiskowej

• trzy rodzaje diagnozy:

• osobnicza

• grupy

• środowiskowa

• metoda - tylko jeden ze składników wyznaczających wynik działania w złożonym układzie pracy wychowawczej

• niemożność ustalenia zależności między daną metodą a skutkiem jej zastosowania

• dyrektywy projektanckie muszą zawierać dane z pedagogiki ale także z innych dziedzin

• dyrektywy:

• niezawodne

• zawodne - w pedagogice

Cykl działania zorganizowanego:

• działalność zorganizowana - jej poszczególne składniki przyczyniają się do powodzenia całości

• etapy cyklu - Le Chatelier - zasada stopniowego doskonalenia

1. postawienie jasnego i ściśle określonego celu

2. zbadanie środków i warunków, które trzeba zastosować, aby osiągnąć cel

3. przygotowanie środków i warunków

4. wykonanie zamierzonych czynności stosownie do planu

5. kontrola wyników i wyciągnięcie wniosków

• cykl -> tok postępowania celościowego (A. Podgórecki)

• cele stopniowalne - stopniowe osiąganie celów

• cykl działania pedagogicznego:

1. etap preparacyjny - czynności projektowe, pozyskanie i rozmieszczenie zasobów

2. etap realizacji projektu

3. etap kontroli realizacji projektu - ocena realizacji projektowanych czynności

• funkcje czynności diagnostycznych w cdz

1. punkt wyjścia w czynnościach projektowania

2. pozwala na systematyczną kontrolę procesu wychowania

3. służy ocenie wyników działalności pedagogicznej

Właściwości diagnozy decyzyjnej:

1. jest przeprowadzana w ścisłym związku z projektowaniem

2. jest składową cyklu działania zorganizowanego

3. wiąże się ściśle z prognozą - wpływ wykonania decyzji na dalsze postępowanie diagnostyczne

4. silnie związana z procesem przekształcania środowiska - nawet już przez sam fakt postawienia diagnozy dokonują się zmiany

5. jest zespołem czynności ,które towarzyszą całemu przebiegowi działania zorganizowanego

6. związana z pojęciem pracy twórczej - większa szansa na stawianie dodatkowych hipotez

7. silnie powiązana z sytuacją środowiskową, kontekstem społecznym

• konieczność bezpośredniego i długiego kontaktu z środowiskiem badanym

• im więcej cyklów działań tym większa możliwość wykrycia błędów diagnostycznych

• opiera się na wiedzy uogólnionej - sprawdzenie, weryfikacja zgodnie z normami ogólnymi

Rozpoznanie środowiskowe

• badanie środowiska - składowa diagnozy pedagogicznej

• środowisko bada się zawsze pod jakimś względem, np. bada się je ze względu na proces wychowania - bada się składniki z punktu widzenia potrzeb wychowawczych, opiekuńczych, socjalnych itd.

• Składniki - struktura, wzajemne relacje, ich funkcjonowanie

• podlegają mu elementy czynne wychowawczo - zasoby wychowania:

• potencjał indywidualny i społeczny - siły psychofizyczne i społeczne

• tworzywo psychospołeczne, a także kulturowe

• wartości potencjalne i funkcjonujące, ideały, inspiracje

• czynniki aktualnie oddziałujące i potencjalne

• podstawą badania są przede wszystkim procesy myślowej analizy środowiska

• środowisko - przedmiot badania diagnostycznego

• aktualne i potencjalne uwarunkowania przedmiotu i procesu wychowania

• w skład diagnozy środowiskowej wchodzi diagnoza elementów osobowości

• dualizm definicji środowiska- biologiczne i społeczne

• czynniki środowiskowe:

• materialne

• wzory osobowe - ludzie

• organizacja życia

• grupa warunków rzeczowych

• grupa warunków organizacyjnych

Metodologia diagnozy:

• wszelkie racjonalnie uzasadnione sposoby postępowania diagnostycznego: zaplanowanie toku, konstruowanie, dobór i zastosowanie technik

• głównym problemem jest adekwatność metody do celu i zamierzeń pedagogicznych

• cechą podstawową metod jest plastyczność - nie istnieją gotowe metody do konkretnego przypadku; metodę każdorazowo trzeba tworzyć opierając się na modelach

• różnica między modelem a metodą polega na tym, że skuteczność metody jest stopniowalna, a model postuluje skuteczność całkowitą

• technikę badawczą trzeba nie tylko znać, ale także ją stosować

• różnice - cel, sytuacja społeczna, sytuacja ustalającego diagnozę

• badanie - instrumenty:

• normy średnie, wzorzec, wskaźnik

• przy badaniu „spraw ludzkich” poznanie i ustalenie metody zależy jeszcze od woli badanej osoby, a także etyczne implikacje

Etyczne aspekty diagnostyki:

• kwestia moralnej odpowiedzialności odpowiada nie tylko za poprawny wynik badania, ale także za jego użytkowanie w praktyce i skutki postępowania

• Znaniecki - postulat uwzględniania w badaniach społecznych „ współczynnika humanistycznego”

• badanie powinno wiązać się z niesieniem pomocy badanym ludziom

• podmiotowi działającemu powinno zależeć na poprawnym stosunku społecznym

• wzajemne zrozumienie, prawdziwy dialog

• problematyka - od interpretacji tego, co składa się na tajemnicę zawodową, do nakazu, by nie tworzyć w badaniu zachęty do złych czynów w eksperymencie badacza

• cechy badania -

• świadomość konsekwencji zależności interpersonalnych - np. opiekun - pacjent

• bronić się przed podmiotowym traktowaniem badanego

• w sferze pedagogicznej - działanie w sytuacji prawdopodobieństwa

• wszelkie prognozy dotyczące spraw ludzkich muszą mieć charakter hipotetyczny

• respektowanie zasady „primum non nocere”

---