Wykład : Wybrane aspekty procesu diagnostycznego i diagnozy

• Proces diagnostyczny: postępowanie służące rozumieniu rozpoznawanego stanu rzeczy

• Diagnoza: wynik procesu diagnostycznego

• Do podjęcia kontaktu diagnostycznego dochodzi na skutek różnych okoliczności . Dla specjalisty istnieje zatem coś, co nazywa się prediagnostycznym etapem diagnozy ( za: H. Sęk, 2001).

• W prediagnostycznym etapie diagnozy zakłada się istnienie ważnych faktów natury psychologicznej. Stanowią je: historia życia osoby diagnozowanej i jej doświadczenia z kontaktów ze specjalistami, jej przekonania, nastawienia, wartości, dążenia i potrzeby. Wśród tych potrzeb może powstać potrzeba kontaktu ze specjalistą w celu uzyskania profesjonalnej pomocy.

• W okresie prediagnostycznym podobne cechy występują również u osoby diagnozującej. Ona także ma swoją historię życia i rozwoju, doświadczenie ogólne i przygotowanie zawodowe, na które składają się poziom wiedzy i umiejętności, preferencja określonych koncepcji teoretycznych dotyczących człowieka i związanego z tym stylu postępowania diagnostycznego, dojrzałość osobowości, przekonania i uwewnętrznione normy etyki zawodowej.

• Szczególnie ważna jest motywacja do badania, która jest też związana

z oczekiwaniami i celami, jakie mniej lub bardziej jawnie przejawia osoba diagnozowana. Może ona zgłaszać się do specjalisty dobrowolnie lub podlegać różnym formom nacisku zewnętrznego. Osoba zgłaszająca się do specjalisty dobrowolnie przyjmuje na ogół postawę współdziałającą i podaje prawdziwe dane. Dobrowolność nie zapobiega jednak pojawieniu się lęku przed badaniem i oceną.

• Przed rozpoczęciem badania kluczową rolę odgrywa nawiązanie wstępnego kontaktu, która w zaawansowanej formie przyjmuje postać zaufania interpersonalnego. Zaufanie interpersonalne zależy zarówno od cech osoby diagnozowanej, jak i osoby diagnozującej.

• Według I. Obuchowskiej (2002, s. 40- 44) przed przystąpieniem do badania diagnostycznego osoba diagnozująca powinna odpowiedzieć sobie na następujące pytania:

• Kogo diagnozuję?

• Po co?

• Co?

• Jak?

• Kto diagnozuje?

• Kogo diagnozuję? Inaczej: kim jest ta osoba? Co mówi lub co „mówi” jej ciało? Czy ona odczuwa niepokój? Jest zażenowana? Może zaciekawiona? Jest otwarta czy też zamyka się przed osobą diagnozującą?

Odpowiedzi na te pytania mają znaczenie dla nawiązania dobrego, niezbędnego przy diagnozowaniu, kontaktu.

• Po co diagnozuję? Na czyje zlecenie? Jakie wiążą się z tym oczekiwania? Komu i czemu diagnoza ma służyć? Jakim dalszym czynnościom - rehabilitacji, edukacji, zatrudnieniu, a może selekcji?

Odpowiedź na te pytania ma implikacje teoretyczne.

• Co diagnozuję? Poziom rozwoju? Ograniczenia i defekty? Czy biorę pod uwagę także zasoby tkwiące w tej osobie i w jej środowisku życia? Czy to, co diagnozuję, jest przydatne dla poznania sytuacji życiowej tej osoby?

Odpowiedź na te pytania wiąże się z adekwatnością tego, co zamierzam badać, do tego, co istotne dla danej osoby.

• Jak diagnozuję? Inaczej: jakimi metodami się posługuję? Czy są one uzasadnione w stosunku do tej konkretnej osoby i jej problemów? Czy wykorzystuję różne możliwości? Dlaczego, na przykład, preferuję takie, a nie inne testy? A także: jaką sytuację stwarzam osobie diagnozowanej?

Odpowiedź na te pytania dotyczy samooceny kompetencji diagnosty.

• Kto diagnozuje? Kim jestem w stosunku do diagnozowanej osoby?

Z jakiej pozycji ją traktuję? Wszystkowiedzącego specjalisty? Wymagającego ojca? Opiekuńczej matki? Przyjaciela bez dystansu? Człowieka chcącego pomóc? Jakie uczucia wzbudza we mnie dana osoba? Smutek? Współczucie? Litość? Złość? Wstręt? Czy potrafię swoje uczucia określić, a także je kontrolować?

Odpowiedź na te pytania wiąże się z konfrontacją dwóch podmiotów.

• Przedstawione wyżej pytania oraz odpowiedzi nie wymagają dużo czasu; są to krótkie myśli pojawiające się w toku wstępnej refleksji.

• Refleksja powinna zawsze poprzedzać działanie, gdyż diagnoza jest diagnozą podmiotową.

Schemat diagnozy ( I. Obuchowska, 2000, s. 43-44).

• Diagnoza dzieli się na dwie części: diagnozę negatywną, nazwaną tak ze względu na skupienie się na deficytach, zaburzeniach itp., oraz na diagnozę pozytywną, zorientowaną na to, co dla rozwoju korzystne.

• W każdym procesie diagnozowania, mimo różnorodności jego przebiegu, są pewne stałe punkty.

• Etap diagnozy negatywnej rozpoczyna się od poznania problemu. Wyraźne zdefiniowanie problemu jest istotne dla dalszego postępowania polegającego na zebraniu informacji.

• W zależności od problemu źródła informacji mogą być różne

( rozmowa, wywiad, obserwacja, analiza wytworów, testy, eksperymenty i inne techniki).

• Zawsze istotne są okoliczności, w których dany problem występuje lub się nasila ( pewne problemy występują tylko w określonych warunkach,

a w innych nie).

• Kolejnym krokiem jest postawienie hipotezy wyjaśniającej dany problem, przy czym obejmuje ona to, co w funkcjonowaniu jest zaburzone; prawdopodobne tego przyczyny; mechanizmy, czyli sposób, w jaki osoba poddaje się oddziaływaniu przyczyn; oraz skutki, jakie dla danej osoby oraz dla jej otoczenia wynikają z istnienia problemu. Hipoteza wymaga weryfikacji, polegającej na wnikliwym rozpatrzeniu wszystkich zebranych informacji.

• Drugi etap postępowania diagnostycznego dotyczy diagnozy pozytywnej. Polega ona na określeniu ( niekiedy dane te posiadamy z badań etapu pierwszego, jeżeli nie, to trzeba je zdobyć) zasobów, jakimi dysponuje badana osoba. Stanowi je to, co pozytywne, pożądane, co stanowi wartość w obrębie właściwości psychicznych, w obrębie mechanizmów psychologicznych ( dążenia, pragnienia, sposoby radzenia sobie i in.),

a także to, co dotyczy wpływów środowiska ( rodzinnego, rówieśniczego, szkolnego).

• Na podstawie danych z diagnozy pozytywnej tworzymy hipotezę dotyczącą możliwości wykorzystania przez daną osobę własnego potencjału rozwojowego oraz dotyczącą możliwości i rodzaju wsparcia.

diagnoza zaburzeń ( objawów, mechanizmów, przyczyn)

• Diagnoza całościowa = ----------------------------------------------------------

diagnoza zasobów ( jednostkowych, środowiskowych)

To, co zapisano w liczniku tego „równania” stanowi diagnozę negatywną, mianownik jest diagnozą pozytywną

• Po diagnozie należy przyjąć plan działania. W zależności od istniejącego problemu zostanie podjęta różnego rodzaju pomoc psychologiczna czy pedagogiczna, jak na przykład rehabilitacja, reedukacja, psychoterapia, interwencja kryzysowa, uczestnictwo w grupie samopomocy i inne.

• W każdym programie pomocy należy uwzględnić perspektywę krótką oraz dalszą, zmiany dotyczące osoby oraz zmiany, jakich należy dokonać w jej środowisku, jak również sposoby dokonywania zmian.

Schemat diagnozy ( źródło: I. Obuchowska, 1981, s. 114-115):

1. Dane ogólne

2. Problem kliniczny

3. Dane kliniczne

1. Wywiad ( dane biograficzne, dane aktualne)

2. Obserwacja

3. Rozmowa

4. Analiza wytworów ( szkolnych, podczas badania)

Wnioski:

4. Dane testowe

1…..

2….

Wnioski:

5. Dane eksperymentalne

1. ….

2. …

Wnioski:

6. Hipoteza diagnostyczna

1. Istota zaburzenia

2. Przejawy zaburzenia

3. Przyczyny zaburzenia

a/ uwarunkowane psychicznie

b/ uwarunkowane społecznie ( środowiskowo, sytuacyjnie)

c/ uwarunkowane somatycznie ( na podstawie wyników badań lekarskich)

4. Mechanizm zaburzenia

5. Skutki zaburzenia ( osobiste, społeczne)

7. Wartości pozytywne

1. Właściwości psychiczne

2. Mechanizmy osobowości

3. Wpływy środowiska ( rodzinnego, szkolnego, rówieśniczego)

Diagnoza:

Program terapii:

Data, podpis

1

---