Wsparcie społeczne
Według S. Kawuli terminowi „wsparcie społeczne można przypisać dwojakie znaczenie:
- jako pomoc dostępną jednostce lub grupie w sytuacjach trudnych, stresowych, przełomowych, a których bez wsparcia innych nie są one
w stanie przezwyciężyć;
- jako „ rodzaj interakcji społecznej podjętej przez jedną lub dwie strony
w sytuacji problemowej, w której dochodzi do wymiany informacji, emocjonalnej lub instrumentalnej. Wymiana ta może być jednostronna lub dwustronna, może być stała lub zmieniać się”.
Wsparcie społeczne występuje w pięciu formach ( postaciach):
wsparcie emocjonalne , polegające na dawaniu komunikatów werbalnych i niewerbalnych typu: „jesteś przez nas kochany”, „jesteś nasz”, „lubimy cię”, „ nie poddawaj się”;
wsparcie wartościujące, które polega na dawaniu jednostce komunikatów typu: „jesteś dla nas kimś znaczącym”, „dzięki tobie mogliśmy to osiągnąć”, „trzymaj się tak dalej”;
wsparcie instrumentalne, czyli dostarczanie konkretnej pomocy, świadczenie usług, np. pożyczenie pieniędzy, załatwienie mieszkania, ubrania, wskazanie formy leczenia itp.;
wsparcie informacyjne, czyli udzielanie rad, porad prawnych, informacji, które mogą pomóc w rozwiązywaniu problemu życiowego jednostki;
wsparcie duchowe (psychiczno-rozwojowe), polegające na wzmacnianiu odporności psychicznej jednostki poprzez nawiązywanie bliskich więzi z innymi.
Do podstawowych ( konstytutywnych ) właściwości wsparcia społecznego należą:
- określone działanie ( kompleks czynności), postępowanie, zachowanie jednych ludzi ( jednostek, grup społecznych) wobec innych:
- działanie to może być świadome lub nieświadome, zamierzone lub niezamierzone, najczęściej niesformalizowane i nieprofesjonalne ( z dobrych chęci, z pobudek moralnych i religijnych, powinności ludzkich, społecznych; podmiotami „świadczącymi” mogą być” sąsiedzi, koledzy, znajomi, ktoś
z rodziny itp.;
- jest ukierunkowane na jednostki lub grupy społeczne, które znalazły się w sytuacji problemowej, stresogennej ( uwarunkowanej czynnikami immanentnymi lub zewnętrznymi);
- najczęściej przybiera postać interakcji społecznej, zainicjowanej przez jedną ze stron lub obie strony;
- świadczenia przejawiają się najczęściej w przekazywaniu informacji, uczuć, usług, instrumentów działania, dóbr materialnych, także w więzi społecznej czy wspólnym działaniu ( współpracy);
- dobrowolność w zakresie świadczenia ( działania) jednej strony na rzecz drugiej i korzystania z tych świadczeń ze strony odbiorcy;
- może mieć charakter stały ( występować przez dłuższy okres, nawet całe życie) lub też okresowy;
- osoba ( grupa społeczna) wspierająca nie bierze odpowiedzialności za osobę ( osoby) wspieraną - przez cały czas pozostaje ona podmiotem autonomicznym;
- nie występuje w tej relacji interpersonalnej znacząca, wyraźna asymetryczność między wspierającym i wspieranym;
- w tym altruistycznym działaniu, postępowaniu, interakcji społecznej odgrywa szczególną rolę aspekt psychiczny, subiektywny, znajdujący wyraz zarówno w odczytaniu zapotrzebowania na tego rodzaju działanie, jak też
w samym charakterze oddziaływania - jego aspekcie emocjonalnym ( M. Winiarski, s. 72-73 [w:] S. Kawula, red., 2002).
Aby wsparcie społeczne było skuteczne ( w zawężaniu zakresu
i redukowaniu sytuacji życiowych człowieka, wymagających opieki i pomocy), musi spełniać następujące wymogi:
- powinno się pojawiać we wczesnej fazie niedyspozycyjności człowieka i jego rodziny, albo wyprzedzać taki stan rzeczy;
- formy działalności wspierającej powinny być adekwatne do występującego zapotrzebowania, wyznaczanego stopniem
i zakresem niesamodzielności i niesprawności życiowej człowieka
i jego rodziny;
- preferowane powinny być formy tzw. wsparcia bezpośredniego, polegającego na utrzymywaniu styczności bezpośrednich pomiędzy obu stronami;
- w działalności wspierającej należy uwzględniać zasadę współdziałania i dialogu międzyosobowego;
- działanie to powinno się opierać na rozumieniu drugiego człowieka i nadawaniu szczególnego znaczenia stronie emocjonalnej interakcji
( empatii);
- kierowanie się w działaniu normami etycznymi, takimi jak między innymi: sprawiedliwość, uczciwość, skromność, poszanowanie godności ludzkiej;
- niezbędne jest zachowanie w działaniu spontaniczności, dobrowolności oraz nadanie jej charakteru nieformalnego ( należy unikać wyraźnej instytucjonalizacji czy biurokracji)
Teksty źródłowe: Pedagogika społeczna. Dokonania-aktualność-perspektywy. Redakcja naukowa S. Kawula, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002
4