SYSTEM WYBORCZY
Wybory - nie ma osobnego rozdziału, przepisy wyborcze porozrzucane przy odpowiednich przepisach
Art. 96 - wybory do Sejmu - powszechne, tajne, bezpośrednie, równe i proporcjonalne
Art. 97 - wybory do Senatu - powszechne, tajne i bezpośrednie - nie są równe, bo w starym podziale administracyjnym każde województwo, niezależnie od ludności, miało 2 senatorów (tylko Warszawa i Katowice 3), więc głosy z różnych województw miały różną wartość i nie są proporcjonalne, bo kwestia rodzaju wyborów (proporcjonalne/bezpośrednie) wg ustawodawcy nie była aż tak ważna, by ją zapisać w konstytucji, określa ją ordynacja
Art. 98 - kto zarządza wybory - prezydent
termin - zarządzenie najpóźniej 90 dni przed końcem 4-letniej kadencji, same wybory w dzień wolny od pracy wypadający w ciągu ostatnich 30 dni kadencji; w razie skrócenia kadencji wybory mają się odbyć w ciągu następnych 45 dni
Art. 99 - bierne prawo wyborcze - każdy z czynnym + cenzus wiekowy (21 lub 30 lat)
Art. 100 - kto zgłasza kandydatów (osobnych do każdej izby) - partie polityczne i wyborcy, a szczegóły dotyczące samych wyborów w ustawie
Ordynacja wyborcza do Sejmu i Senatu - pierwsza wspólna, wcześniej były oddzielne ustawy:
Państwowa Komisja Wyborcza - to właśnie ona przeprowadza wybory, składa się z 9 sędziów (po 3 z TK, SN i NSA, powoływanych przez prezydenta na wniosek prezesów), na czele przewodniczący i 2 zastępców (art. 36)
Krajowe Biuro Wyborcze - organ wykonawczy PKW, zajmuje się wyborami od strony organizacyjno-technicznej, przewodniczący pełni funkcję sekretarza PKW z głosem doradczym (art. 54)
Kampania wyborcza - trwa od momentu zarządzenia wyborów do przedostatniego dnia przed wyborami (art.85), ostatnie 24 godziny i dzień głosowania to „cisza wyborcza” i wtedy prowadzenie kampanii i ogłaszanie sondaży jest zabronione (art.86)
Czego nie wolno - prowadzić kampanii w jednostkach wojskowych, szkołach podstawowych i gimnazjach, w sposób zakłócający normalne funkcjonowanie zakładów pracy i instytucji publicznych, organizować konkursów z wysokimi nagrodami, ani poić darmowym lub tańszym niż normalnie alkoholem (art. 88)
Kto tak naprawdę zgłasza - komitety wyborcze:
partyjne - organy reprezentacyjne partii
koalicyjne
obywatelskie - 15 założycieli i 1000 podpisów
Gdzie się zgłasza - do PKW w terminie do 50 dni przed wyborami, razem z danymi pełnomocnika wyborczego i finansowego (art.95-98)
Finanse komitetów - wyłącznie na rachunku bankowym, wpłaty tylko bezgotówkowo, jedna osoba nie może wpłacić więcej niż 15-krotność minimalnego wynagrodzenia (art. 113)
Dotacje - zwrot pieniędzy za kampanię tym komitetom, które zdobyły mandaty (wydatki na kampanię/560 * ilość zdobytych mandatów), wypłacany przez ministra finansów w ciągu 6 miesięcy od stwierdzenia ważności wyborów (art. 128)
Wybory do Sejmu:
Próg wyborczy - 5% dla partii, 8% dla koalicji (art. 133)
Okręgi wyborcze - wielomandatowe (max 7 posłów), jeden mandat ma przypadać na jak najbardziej zbliżoną liczbę wyborców, nie mogą przecinać powiatów (art. 136-137), dzielą się na mniejsze jednostki - obwody
Listy okręgowe - zgłaszane przez komitety, jak ktoś jest na jednej liście, nie może startować z innej (art.139), do zgłoszenia w okręgu niezbędnych jest 5000 podpisów, z tym, że jeśli komitet zgłosił listy w co najmniej połowie okręgów, w pozostałych nie musi już zbierać podpisów, by wystartować (art. 142)
Karta do głosowania - w praktyce kilka-kilkanaście stron, listy w kolejności numerów (a numery przyznawane losowo - z tym, że komitety ogólnopolskie mają identyczne numery we wszystkich okręgach), pod oznaczeniem każdej listy nazwiska kandydatów (art.156), ważna jest tylko urzędowego wzoru i z pieczęcią obwodowej komisji (art. 72)
Sposób głosowania - postawienie X obok jednego kandydata, ale:
jeśli X postawiono więcej niż raz, ale na jednej liście, głos ważny, ze wskazaniem na kandydata, który jest wyżej
jeśli X postawiono obok nazwiska skreślonego z listy, głos ważny, jako głos na listę
jeśli X postawiono więcej niż raz na różnych listach, głos nieważny
jeśli X postawiono na liście unieważnionej, głos nieważny
jeśli X nie postawiono w ogóle, głos nieważny
Co wyborca dopisze (ZŁODZIEJE, BALCEROWICZ MUSI ODEJŚĆ, itp.), to już jego sprawa. (art. 160-161)
Ustalenie wyników głosowania:
Komisja obwodowa - obwód wyborczy, ustala liczbę osób uprawnionych do głosowania, liczbę osób, które głosowały, pieczętuje karty niewykorzystane, liczy nieprzedarte karty wykorzystane, sporządza protokół z rozbieżności (art.71) i liczy głosy (art. 162)
Komisja okręgowa - okręg wyborczy, sprawdza prawidłowość postępowania, zbiera wyniki ze wszystkich obwodów (art.164)
PKW - zbiera wszystkie wyniki z okręgów do kupy i ustala, które listy kwalifikują się do podziału mandatów (czyli które przekroczyły próg wyborczy) (art.165)
Komisja okręgowa - dokonuje podziału mandatów w okręgu (lecimy d'Hondtem, czyli dzielimy przez 1,2,3,4,5..., mandaty przypadające na konkretną listę są rozdzielane w kolejności zdobytych głosów) (art.166-167)
PKW - ogłasza wyniki (art.173)
Wygaśnięcie mandatu - wskutek śmierci, zrzeczenia się (w tym odmowy złożenia ślubowania), utraty prawa wybieralności, pozbawienia wyrokiem TS, zajmowania stanowiska konstytucyjnie niekompatybilnego, powołania na takowe (a także na stanowisko w samorządzie - w poprzedniej ordynacji tego nie było, więc samorządowcy mogli też być posłami, teraz już nie - lub wybór do PE) i złożenia fałszywego oświadczenia lustracyjnego (art. 177), wtedy mandat przejmuje następny kandydat z listy (art. 179)
Wybory do Senatu:
Okręgi wyborcze - od 2 do 4 senatorów (art.191), przy tym województwa mają ściśle określoną liczbę senatorów (art.192), co znacznie ogranicza swobodę ich tworzenia
Zgłaszanie kandydatów - nie ma list, maksymalna lista kandydatów komitetu równa ilości mandatów w okręgu (art.195), każdy kandydat musi zdobyć 3000 podpisów (art.196)
Karta do głosowania - nazwiska kandydatów w porządku alfabetycznym (art.200)
Głosowanie - tyle X, ile jest mandatów do obsadzenia (art.201), jeśli X nie postawiono w ogóle, postawiono więcej razy, albo postawiono obok skreślonego nazwiska, karta ważna z głosami nieważnymi (art.202)
Ustalenie wyników - z okręgu wchodzi tylu kandydatów, ile jest miejsc, w kolejności ilości zdobytych głosów (art. 206)
Wygaśnięcie mandatu - w terminie 3 miesięcy (z wyjątkiem 6 miesięcy przed zarządzeniem terminu nowych wyborów) wybory uzupełniające w okręgu (art. 215)
Art. 101 - ważność wyborów i rozpatrywanie protestów - zajmuje się tym SN (uchwałę wydaje konkretnie Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych na posiedzeniu z udziałem PG i szefa PKW w ciągu 90 dni od wyborów - art. 82),w razie stwierdzenia nieważności następuje powtórzenie wyborów (w całości lub w części) na tych samych zasadach - art.83)
Ordynacja wyborcza do Parlamentu Europejskiego:
Przymiotniki wyborcze - wolne, powszechne, bezpośrednie, tajne i proporcjonalne - nie są równe (art.2)
Ilość i kadencja - 54 posłów na 5 lat (art.3)
Rodzaj mandatu - wolny (art.4)
Incompatibilia - to, czego zabrania Unia (art.5), konstytucja + pełnienie funkcji członka Rady Ministrów lub sekretarza stanu (ministrowie i sekretarze mogą być posłami do Sejmu, ale nie do PE) (art.6)
Czynne prawo wyborcze - obywatele polscy, tak jak w wyborach krajowych (art. 7) oraz obywatele UE powyżej 18 lat, zamieszkali na terenie RP i ujęci w rejestrze wyborców (art. 8)
Bierne prawo wyborcze - ci, którzy spełniają czynne + cenzus wieku (21 lat), niekaralność (za przestępstwo umyślne, ścigane z oskarżenia publicznego) i domicyl (zamieszkanie od co najmniej 5 lat na terenie Polski lub Unii - np. Marek Torzewski startował, a mieszka w Brukseli) (art.9)
Kto zarządza - prezydent, najwcześniej 90 dni wcześniej, na dzień wolny od pracy i mieszczący się w okresie wyborczym Unii (art.10)
Spis wyborców - tworzony przez gminę na podstawie rejestru, dzieli się na część A - Polacy i część B - obywatele Unii (art.33)
Komitety wyborcze - partyjne lub obywatelskie (art. 47-48)
Listy okręgowe - od 5 do 10 kandydatów, można być tylko na jednej, do rejestracji wymagane 10000 podpisów (ale jak komitet zbierze podpisy w połowie okręgów, dalej już nie musi) (art. 59-60)
Dotacja - analogiczna do wyborów krajowych (z tym, że nie dzieli się przez 560, a przez 54) (art. 100)
Głosowanie - jednodniowe, od 6 do 22 (art. 106), poprzez postawienie X obok kandydata, analogicznie jak przy wyborach do Sejmu (art. 107)
Próg wyborczy - 5% (125.2)
Ustalenie wyników:
Komisja obwodowa - obwód wyborczy
Komisja okręgowa - okręg wyborczy
PKW - zbiera wyniki do kupy, ustala, które listy kwalifikują się do podziału i dokonuje podziału mandatów d'Hondtem (już tego nie robią komisje okręgowe) (art. 125 - 130)
Wygaśnięcie i utrata mandatu - wskutek śmierci, zrzeczenia się (wygaśnięcie - art., 141), utraty prawa wybieralności, unieważnienia wyboru, zajmowania stanowiska niekompatybilnego lub powołania na to stanowisko oraz wyboru do Sejmu lub Senatu (utrata - art. 142), w takim przypadku mandat obejmuje kolejny kandydat z listy (a jeśli takiego nie ma - kandydat z innej listy okręgowej, który uzyskał największą ilość głosów) (art. 144)