Prawo wyborcze

Znaczenie przedmiotowe Ogół norm prawnych regulujących zasady i tryb przeprowadzania wyborów oraz regulujących inne kwestie związane z wyborami (Konstytucja; Kodeks Wyborczy;

Znaczenie podmiotowe ogół obywatelskich uprawnień wyborczych nadanych osobie fizycznej przez prawo wyborcze w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo wyborcze posiada (art. 62 Konstytucji):

1. Obywatel polski ma prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania Prezydenta Rzeczypospolitej, posłów, senatorów i przedstawicieli do organów samorządu terytorialnego, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat.

2. Prawo udziału w referendum oraz prawo wybierania nie przysługuje osobom, które prawomocnym orzeczeniem sądowym są ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Czynne prawo wyborcze (prawo wybierania):
a) w znaczeniu przedmiotowym - całokształt przepisów uprawniających obywateli do wpływania na kreowanie organów przedstawicielskich poprzez wybory

b) w znaczeniu podmiotowym - prawo obywatela do głosowania
w wyborach i do podejmowania innych czynności wyborczych (zaskarżanie ważności wyborów; uczestnictwo w komisjach wyborczych; pełnienie funkcji męża zaufania; poparcie listy kandydatów)

Bierne prawo wyborcze (prawo wybieralności) - ogół norm prawnych określających warunki, jakim musi odpowiadać obywatel, by mógł kandydować i być wybranym do organu przedstawicielskiego. (Prezydent – 35 lat; senator – 30 lat; Wójt/Burmistrz – 25 lat; Poseł/Poseł UE – 21 lat; Radny – 18 lat)

Funkcje wyborów:

1. Kreacyjna - Polega ona na obsadzaniu organu, czyli wyłanianiu jego składu personalnego. Dzięki wyborom pojawia się zatem realnie podmiot mogący realizować zadania i wykonywać kompetencje przewidziane w przepisach. Wybory, kreując istnienie organu, umożliwiają wprowadzenie w życie założeń ustrojowych, których realizacji miało służyć powołanie tego organu.

2. Programowa - polega ona na wyborze programu politycznego, a więc na rozstrzygnięciu, która z konkurencyjnych koncepcji politycznych ma być realizowana i w jakim zakresie. Rywalizujący w ramach procesu wyborczego kandydaci i stojące za nimi ugrupowania polityczne przedstawiają swoje programy polityczne. Wyborcy, oddając głos na kandydata, jednocześnie udzielają poparcia prezentowanemu przez niego programowi. Proces wyborczy wymusza zarazem na konkurujących ze sobą ugrupowaniach politycznych dostosowywanie programów do oczekiwań wyborców. W ten sposób wyborcy uzyskują pośredni wpływ zarówno na sposób funkcjonowania organu, który obsadzają (realizowany przez niego program), jak i szerzej, prowadzenie spraw kraju.

3. Legitymizacyjna - polega ona na przekazaniu pełnomocnictwa do sprawowania władzy. Jest bezpośrednio powiązana z zasadą suwerenności narodu. Opiera się ona na założeniu, że naród jako suweren w drodze wyborów przekazuje legitymację do sprawowania władzy. Wybory zapewniają organowi wyłanianemu w drodze wyborów prawny i polityczny tytuł do sprawowania władzy.

4. Integracyjna - polega ona na zespoleniu wyborców wokół wspólnego dobra, jakie stanowi państwo. Obywatele razem muszą podjąć decyzję co do ich wspólnej przyszłości, określić cele, interesy, kierunki rozwoju. Przyczynia się to do wytworzenia poczucia wspólnotowości – narodu w sensie politycznym jako wspólnoty losu i interesów.

Zasady wyborów:

• zasada tajności głosowania - głosowanie przebiega w odseparowaniu, jest anonimowe, a karty do urn wrzuca się osobiście,

• zasada bezpośredniości - wyborcy w drodze głosowania sami – bez żadnego pośrednictwa – przesądzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego organu. Wybory bezpośrednie określane są mianem wyborów jednostopniowych, w odróżnieniu od wyborów pośrednich, gdy głosowanie jest dwu- bądź wielostopniowe,

• zasada równości - każdy wyborca dysponuje jednakową liczbą głosów (równość formalna), o jednakowej wadze i znaczeniu (równość materialna),

• zasada powszechności - zakaz stosowania cenzusów wyborczych, każdy obywatel ma zarówno czynne, jak i bierne prawo wyborcze,

• zasada proporcjonalności - każda z partii otrzymuje mandaty w stosunku proporcjonalnym do liczby uzyskanych głosów.

Zasada wolności/wolności wyborów:

- pierwotnie określeniem „wolne wybory” posługiwano się dla zaznaczenia jakościowej różnicy zachodzącej między procesem wyłaniania przedstawicieli w państwach demokratycznych i autorytarnych lub totalitarnych;

Jej realizacja skupia się na zapewnieniu trzech swobód:

• Zgłaszania kandydatów;

• Prowadzenia kampanii wyborczej;

• Wyrażenia preferencji wyborczych;

Zasada powszechności

- zajmuje czołowe miejsce wśród wszystkich zasad regulujących prawa wyborcze obywateli;

- najbardziej bezpośredni wyraz w realizacji tej zasady znajduje ZASADA SUWERENNOŚCI NARODU, gdzie naród, rozumiany jako pewnego rodzaju pewnego rodzaju fikcja personifikacyjna, działa i wyraża swą wolę przez wybranych przez siebie przedstawicieli,

- jej istota polega na tym, że: krąg osób korzystających z podmiotowych uprawnień wyborczych, a więc z czynnego i biernego prawa wyborczego ma być JAK NAJSZERSZY I WOLNY OD DYSKRYMINUJĄCYCH WYŁĄCZEŃ tj. CENZUSÓW ¹

• W sensie pozytywnym: należy ją wiązać z czynnym i biernym prawe wyborczym

• W sensie negatywnym: wiąże się ją z zakazem pozbawienia obywateli praw wyborczych.

System wyborczy:

Sensu largo: ogół zasad, prawnych i pozaprawnych określających tryb przygotowania i przeprowadzania wyborów oraz podział mandatów.

Sensu stricto: ogól reguł ustalania wyników wyborów.

Techniczne elementy:

• Agregacja głosów: progi, metoda

• Podział na okręgi wyborcze

• Ubieganie się o wybór

• Oddawanie głosów

Zasada bezpośredniości

- istota: wyborcy w drodze głosowania sami, bez żadnego pośrednictwa przesądzają w sposób ostateczny i decydujący o składzie wybieranego organu;

- przeciwieństwem wyborów bezpośrednich (jednoosobowych) są wybory pośrednie (dwu lub wielostopniowe) z udziałem delegatów lub elektorów;

- na zasadę tę składają się dwa elementy:

• Głosowanie osobiste: wymóg związany ze ściśle osobistym charakterem praw wyborczych każdy bez niczyjego pośrednictwa ma oddawać głos; (w uzasadnieniu do wyroku z 20 lipca 2011 roku (syg. K9/11) TK stwierdził, że głosowanie osobiste nie jest elementem zasady bezpośredniości)

• Głosowanie imienne: na karacie do głosowania w okręgach wielomandatowych są wyszczególnione nazwiska wszystkich kandydatów z danej listy, wyborca głosuje na listy i na konkretnego kandydata.

Zasada tajności głosowania

- od końca XIX wieku w Europie;

- dotyczy tylko jednego etapu wyborów – głosowania;

- istota: procedury wyborcze mają być tak zorganizowane, aby zabezpieczyć każdego przed powzięciem informacji o tym jak głosował wbrew jego woli;

- zapewnia ona swobodę wyrażania woli w akcie wyborczym;

- zasada ma wolnościowy charakter;

- wynikają z niej obowiązki dla organów odpowiedzialnych za organizację i przeprowadzenie wyborów;

- nie ma jednak sankcji dla wyborcy za niedostosowanie się do wymogów procedury oddawania głosu;

- w razie jawnie ostentacyjnego głosowania istnieje możliwość wniesienia protestu wyborczego zarzucającego komisji tolerowanie takiego zachowania (należy udowodnić, że sposób oddania głosu mógł mieć lub miał wpływ na wynik wyborów);

Kolokwium:

- Co to jest administracja?

- Różnica między nadzorem a kontrolą

- Co to jest komitet?

- Jakie podmioty mogą założyć komitet wyborczy?

Kodeks Wyborczy

Art. 84

§ 1. Prawo zgłaszania kandydatów w wyborach przysługuje komitetom wyborczym. Komitety wyborcze wykonują również inne czynności wyborcze, a w szczególności prowadzą na zasadzie wyłączności kampanię wyborczą na rzecz kandydatów.

§ 2. W wyborach do Sejmu i do Senatu oraz w wyborach do Parlamentu Europejskiego w Rzeczypospolitej Polskiej komitety wyborcze mogą być tworzone przez partie polityczne i koalicje partii politycznych oraz przez wyborców.

§ 3. W wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej komitety wyborcze mogą być tworzone wyłącznie przez wyborców.

§ 4. W wyborach do organów stanowiących jednostek samorządu terytorialnego oraz w wyborach wójta komitety wyborcze mogą być tworzone przez partie polityczne i koalicje partii politycznych, stowarzyszenia i organizacje społeczne, zwane dalej "organizacjami", oraz przez wyborców.

KW – komisje utworzone przez partie i organizacje

KKW – koalicje

KWW – Komitet wyborczy wyborców

Art. 85

§ 1. Czynności określone w kodeksie, związane z utworzeniem komitetu wyborczego mogą być wykonywane od dnia ogłoszenia aktu o zarządzeniu wyborów do dnia przyjęcia przez właściwy organ wyborczy zawiadomienia o utworzeniu komitetu wyborczego.

§ 2. Czynności podjęte przed dniem ogłoszenia aktu o zarządzeniu wyborów są nieważne.

Art. 86

§ 1. Funkcję komitetu wyborczego partii politycznej pełni organ partii upoważniony do jej reprezentowania na zewnątrz.

§ 2. Organ partii politycznej, o którym mowa w § 1, zawiadamia właściwy organ wyborczy o utworzeniu komitetu i o zamiarze samodzielnego zgłaszania kandydatów oraz o powołaniu:

1) pełnomocnika wyborczego uprawnionego, z zastrzeżeniem art. 127, do występowania na rzecz i w imieniu komitetu wyborczego;

2) pełnomocnika finansowego, o którym mowa w art. 127.

§ 3. W zawiadomieniu, o którym mowa w § 2, podaje się również:

1) nazwę komitetu wyborczego utworzoną zgodnie z przepisami art. 92 i art. 95 oraz adres siedziby komitetu i numer ewidencyjny, pod którym partia polityczna jest wpisana do ewidencji partii politycznych;

2) imię (imiona), nazwisko, adres zamieszkania i numer ewidencyjny PESEL pełnomocnika wyborczego, o którym mowa w § 2 pkt 1;

3) imię (imiona), nazwisko, adres zamieszkania i numer ewidencyjny PESEL pełnomocnika finansowego, o którym mowa w § 2 pkt 2.

Art. 92

§ 1. Nazwa komitetu wyborczego partii politycznej zawiera wyrazy "Komitet Wyborczy" oraz nazwę partii politycznej lub skrót nazwy tej partii, wynikające z wpisu do ewidencji partii politycznych.

§ 2. Nazwa koalicyjnego komitetu wyborczego zawiera wyrazy "Koalicyjny Komitet Wyborczy" oraz nazwę koalicji wyborczej lub skrót nazwy tej koalicji wyborczej. Nazwą koalicji wyborczej mogą być również nazwy partii politycznych tworzących koalicję wyborczą lub skróty nazw tych partii, wynikające z wpisu tych partii do ewidencji partii politycznych. Nazwa koalicji wyborczej może składać się z co najwyżej 45 znaków drukarskich, wliczając spacje.

§ 3. Nazwa komitetu wyborczego organizacji zawiera wyrazy "Komitet Wyborczy" oraz nazwę organizacji lub skrót nazwy tej organizacji, wynikające z wpisu do rejestru organizacji prowadzonego przez właściwy organ.

§ 4. Nazwa komitetu wyborczego wyborców zawiera wyrazy "Komitet Wyborczy Wyborców" oraz nazwę komitetu wyborczego lub skrót jego nazwy odróżniające się wyraźnie od nazw i skrótów nazw innych komitetów wyborczych.

§ 5. Nazwa komitetu wyborczego wyborców utworzonego w celu udziału w wyborach Prezydenta Rzeczypospolitej zawiera wyrazy "Komitet Wyborczy Kandydata na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej" oraz imię i nazwisko kandydata.

§ 6. Nazwa i skrót nazwy komitetu wyborczego powinny odróżniać się wyraźnie od nazw i skrótów nazw innych komitetów wyborczych.

---

1. Cenzusy znane z historii: majątkowe, wykształcenia, płci, wieku, zamieszkania, rasowy.↩