SYSTEMY POLITYCZNE EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ

1. Ogólna charakterystyka ekonomiczna, społeczna i kulturowa Europy Wschodniej.

Ekonomiczna:

Efekt zacofania postkomunistycznego, wysoki odsetek ludzi zatrudnionych w rolnictwie, ma miejsce zanik klasy średniej. Po upadku komunizmu zmiana stosunków własnościowych, dezintegracja klasy robotniczej - powstanie populizmu. Duże dysproporcje między krajami: PKB na osobę - mniej niż 5000tyś - Albania, Ukraina, Bułgaria; 5000 - 10000tyś - Polska, Estonia, Słowacja; powyżej 10000 - Czechy, Słowenia, Węgry,

Społeczna:

Alienacja polityki przez społeczeństwo, małe zaufanie do instytucji, urzędów, partii (Polska 3%) Słabo zorganizowane społeczeństwo obywatelskie (zabronione w epoce komunizmu) Słabo zakorzeniona demokracja (Rosja, Ukraina - dążenia do monistycznej władzy) duża rola partii postkomunistycznych w regionie. Tendencje do ekstremizmu - nacjonalizmu, komizmu (relewantność takowych partii w krajach niektórych - odpowiednio Serbia, Czechy) Przypadki liczne ograniczające wolność w latach 90' w EŚiW.

Kulturowa:

Jednolitość etniczna i religijna: największa w Polsce, potem Węgry, Rumunia, Albania, Słowenia. Znacznie podzielone - Łotwa i Estonia

Struktura religijna:

Bułgaria - dominacja p[prawosławia, mniejszość turecka

Albania - 70% muzułmanów, 20% prawosławnych

Chorwacja - 76% katolików, 11% Prawosławnych

Czechy - 40% ateiści, reszta prawosławie katolicy

Największe problemy w Estonii i Łotwie(mniejszość rosyjska); Rumunia i Słowacja (mniejszość węgierska0 brak jednak znaczących konfliktów na tym tle.

2. Postkomunizm (ogólna charakterystyka).

„Kraje postkomunistyczne”- cecha wspólna: instalacja po II WŚ reżimu niedemokratycznego i zazwyczaj znalezienie się w obszarze wpływów radzieckich;

postkomunizm- sytuacja we wszystkich krajach, które wyszły z „realnego socjalizmu”

postkomunizm- dziedzictwo przeszłości tych krajów, które należy przezwyciężyć w procesie transformacji

postkomunizm- stan nieuporządkowania, entropii; „nowe” współistnieje ze „starym”, stan przejściowy, „instytucjonalna hybryda”

postkomunizm- kumulacja roszczeń przy braku zasobów, spowodowanych regresem gospodarczym.

Na poziomie instytucjonalnym zachodzą jednocześnie 4 procesy:

1. rozwoju instytucjonalnego- pogłębiania i rozszerzania reguł, które istniały wcześniej

2. dezinstytucjonalizacji- niszczenie starych instytucji

3. reinstytucjonalizacji- zmiany jednych reguł na inne

4. tworzenia nowych instytucji

Poziomy zmian w EŚW:

1. tranzycja polityczna- od systemu autorytarnego do demokratycznego

2. tranzycja społeczna- zastąpienie zatomizowanych społeczeństw społeczeństwem zintegrowanym i pluralistycznym

3. tranzycja narodowa- ambicje narodów do tworzenia własnych państw

4. tranzycja ekonomiczna- gospodarka scentralizowana do rynkowej.

Problemy na poszczególnych poziomach przejścia mają charakter:

• strukturalny- związane z długotrwałym rozwojem społeczeństw,

• przejścia- dotyczą ograniczonego czasowo etapu transformacji, maja związek z charakterem transformacji

• systemowy- wiążą się z funkcjonowaniem demokracji

Atomizacja społeczeństwa, niemożność utrzymania wielonarodowości, po uzyskaniu przez mniejszości praw.

Zmiany układu instytucjonalnego; jednolitość na podział władzy, jedno na wielopartyjność, ceremonialne na rywalizacyjne wybory

Zmiany wzorców rywalizacji: koteria na instytucjonalizacje, układy na powtarzalne procedury, niepewność zmian na jawność, cykliczność przewidywalność zmian

Model postkomunizmu Leslie Holmes:

1. odzyskanie niepodległości

2. niemal zupełny brak kultury kompromisu

3. wysokie oczekiwanie wobec przywództwa

4. cynizm/brak zaufania wobec instytucji politycznych

5. odrzucenie teleologizmu

6. próżnia ideowa

7. zamieszanie moralne

8. głębokość zmian życia codziennego

9. poczucie tymczasowości

10. dynamizm sytuacji

11. niestabilność

12. brak poczucia bezpieczeństwa

13. brak dobrej koordynacji działań

14. problem z legitymizacją systemu

3. Struktura procesu demokratyzacji (erozja autorytaryzmu, tranzycja, konsolidacja demokracji)

Zmiana systemowa- efekt procesu tworzenia i krystalizowania nowych reguł, procesu instytucjonalizacji nowego systemu; także trwałe i znaczące przekształcenie struktury systemu politycznego, jego funkcji oraz interakcji z otoczeniem. Obejmuje zarówno tranzycję jak i konsolidację systemu.

Transformacja- długotrwały proces instytucjonalizacji nowego systemu.

Tranzycja- jedna z pierwszych faz, stosunkowo krótkotrwała, zmiany systemowej, obejmującej podejmowanie decyzji o zmianie systemu i tworzenie ogólnych ram funkcjonowania nowego systemu.

Zarówno transformacja jak i tranzycja mogą zachodzić w obie strony.

Tranzycja - trwałe i znaczące przekształcenie struktury systemu politycznego, jego funkcji oraz interakcji z otoczeniem.

Demokratyzacja- określa także kierunek przekształceń systemowych.

Fale demokratyzacji- zbiór przemian, przejście z niedemokratycznych do demokratycznych reżimów, w określonym czasie i liczniejsze od przemian w odwrotnym kierunku. 3 fale demokratyzacji: 1828-1926; 1943-1962; 1974 do dzisiaj;

i 2 fale w kierunku odwrotnym:1922-1942; 1958-1975.

Cztery modele tranzycji wg Huntingtona:

• „wyjaśnienia jednoprzyczynowego”- istotą jest poszukiwanie wspólnej przyczyny leżącej u podstaw zmiany systemowej;

• „rozwój równoległy”- zakłada istnienie zmiennej niezależnej np. określony poziom rozwoju ekonomicznego;

• „efekt lawiny/domina”- rozpoczęcie przemian w jednym kraju powoduje efekt lawiny;

• „powszechnie uznawane panaceum”- odmienne przyczyny w poszczególnych krajach, ale reakcja jest taka sama: poszukiwanie środka ich rozwiązania = demokratyzacja.

Model funkcjonalny- (obiektywny lub modernizacyjny), istnieje dodatnia korelacja między czynnikami strukturalnymi związanymi przede wszystkim z rozwojem ekonomicznym a demokratyzacją. Krytyka- determinizm

Model genetyczny- (subiektywny), opiera się na założeniu, że proces zmiany zapoczątkowują przede wszystkim aktorzy polityczni, wybierając określone strategie rozwiązywania ujawnionych konfliktów społecznych/ politycznych.

„inwolucja systemu”- „zwijanie się komunizmu”

Kraje EŚW- złożona wiązka przyczyn wewnętrznych i zewnętrznych; tranzycja lawinowa.

Rodzaje tranzycji wg Huntingtona

Oparte na kryterium zaangażowania poszczególnych aktorów politycznych w zmianę systemu, a w szczególności wskazanie inicjatora procesu przemian- elity władzy lub opozycja.

cechy	Transformacja	Przemieszczenie	Zastąpienie
Stosunek sił: Władza- opozycja	Przewaga elity władzy	Równowaga sił rządu i opozycji	Przewaga opozycji
Inicjatorzy zmian systemowych	Elity władzy	Reformatorzy w rządzie i umiarkowana opozycja	Opozycja systemowa
Fazy procesu zmian	pojawienie się w elicie rządzącej reformatorów zdobywanie przez nich władzy niepowodzenie liberalizacji legitymizm z przeszłości: osłabienie konserwatystów kooptacja opozycji	liberalizacja systemu- utrata części władzy przez rządzących intensyfikacja działań opozycji-mobilizacja poparcia „próba sił” między rządzącymi a opozycją poszukiwanie kompromisu między rządem a opozycją	walka o władzę odsunięcie od władzy dotychczasowych elit- objecie władzy przez opozycję legitymizm z „przyszłości”
Charakter zmian	Pokojowy, ewolucyjny	Rewolucyjno- ewolucyjny	Gwałtowny, rewolucyjny
Przykłady	ZSRR, Węgry, Bułgaria	Polska, Czechosłowacja	Rumunia, NRD

Koncepcja P.C. Schmittera

Dwa kryteria: aktora/aktorów inicjujących zmianę systemu(elity-masy); charakter przejścia (pokojowy/z przemocą)

1. pakt- dominujący udział elit zawierających kompromis; pokojowe przejście

2. reforma- nacisk mas; pokojowe

3. narzucenie/przewrót/pucz- elity władzy; przemoc

4. rewolucja- wystąpienie mas; przemoc

W procesie zmiany systemowej można wyróżnić następujące etapy:

1. upadek systemu niedemokratycznego

2. okres przejściowy (transformacja struktur)

3. konsolidacja systemu demokratycznego

D.Rustow:

1. faza preparacyjna

2. faza demokratycznej transformacji

3. faza konsolidacji demokracji

A.Rodriguez-Diaz

1. faza preparacyjna

• zainicjowanie przejścia i zaproponowanie przez aktorów politycznych nowych strategii

• mobilizacja społeczna, poszukiwanie akceptacji społ. Dla zmian

• liberalizacja

• negocjacje przedwyborcze

2. demokratyzacja i wybory powszechne

3. pakty konstytucyjne i ramy nowego ładu

4. ustanowienie konstytucji

5. koniec przejścia- akceptacja konfliktów społecznych

Konsolidacja systemu demokratycznego

Konsolidacja- okres, kiedy system się wzmacnia i może zapobiegać możliwym kryzysom lub je rozwiązywać.

Przyjmowana definicja demokracji określa poziom konsolidacji:

1. proceduralna- główne kryterium konsolidacji demokracji: wolne wybory, regularne w warunkach rywalizacyjnych.

• dwukrotne, wolne, rywalizacyjne wybory

• akceptacja alternacji władzy

• niezbyt wysoka chwiejność wyborcza

• względnie stabilny system wyborczy

Linz, Stepan- proces konsolidacji rozpoczęty jeśli:

1. zostały przeprowadzone wolne, demokratyczne wybory, przy czym zwycięzca nie może korzystać z wyłączności w sprawowaniu władzy

2. zostały zlikwidowane „enklawy prerogatyw”- opozycja polityczna korzysta z praw demokratycznych

3. równouprawnienie szans obywateli, obrona praw mniejszości

A.Rodriguez-Diaz-konsolidacja demokracji oznacza:

1. przyjęcie nowych reguł i odmiennego postępowanie przez elity polityczne i społeczeństwo

2. powstanie więzi między partiami politycznymi a innymi aktorami politycznymi, którzy pomagają społeczeństwu zaakceptować nowe więzi między rządzącymi a rządzonymi

3. współzawodnictwo między podmiotami politycznymi.

Poziomy konsolidacji demokracji:

• konsolidacja konstytucyjna

• na poziomie systemu partyjnego

• konsolidacja zachowań „nieformalnych” aktorów politycznych: wojskowi, przedsiębiorcy…

• na poziomie społeczeństwa obywatelskiego

Konsolidacja demokracji może zostać zahamowana, albo może nastąpić odwrót- w m-ce systemu demokratycznego może zostać ustanowiona jego hybrydalna postać:

P.C Schmitter

Dictablanda - zliberalizowana forma autorytaryzmu- liberalizacja systemu bez demokratyzacji

Democradury - demokracja „limitowana”- wybory przeprowadzone w warunkach gwarantujących zwycięstwo partii rządzącej

Typy hybrydalne demokracji w EŚW:

1. demokracje formalistyczne- dla elit rządzących brakuje kontrelity, niski poziom rywalizacji, mechanizmy mobilizacyjne-duży poziom partycypacji obywateli, demokracja = powtarzalne rytuały, np. Rosja, Ukraina do 2004, Serbia do 2000

2. elitystyczne- rywalizacja elit przy niskiej partycypacji obywateli, np. Rumunia do 1996, Albania

3. partiokracja- partie monopolizują scenę polityczną, próbują wykluczać inne podmioty, upartyjnienie państwa

4. tyranizująca większość- brak respektowania przez zwycięzców racji i interesów przegranych, brak kompromisów społecznych i politycznych, np. Węgry 1990-94, Słowacja za Mećiara.

Odwrócenie procesu zmian i powrót do autorytaryzmu- Białoruś po przejęciu rządów przez Łukaszenkę.

Czynniki ułatwiające konsolidację demokracji:

• wcześniejsze doświadczenia demokratyczne kraju

• doświadczenia z okresu autorytaryzmu (erozja jawna, liberalizacja)

• typ przejścia od reżimu autorytarnego do demokratycznego

• w okresie transformacji poprawa ekonomicznych warunków życia jak największej liczby obywateli

• umiejętności elit politycznych społeczeństwa rozwiązywania tzw. ostrych problemów strukturalnych -jednolite społeczeństwo

• wybory instytucjonalne-system parlamentarny

• sprzyjające środowisko zewnętrzne

4. Teoria „trzeciej fali” demokracji i jej krytyka (A.Agh)

Koncepcja fal demokratyzacji Huntingtona:

• Grupowość przemian i efekt lawiny

• Fale demokratyzacji i fale odwrotu

• Wielość przyczyn demokratyzacji

• Unikalność przyczyn każdego przypadku

• Złożoność demokratyzacji i możliwość rozdzielenia procesu na fazy

• Uzależnienie procesu i skutki demokratyzacji od: sposobu zmian, charakteru poprzedniego reżimu

• Niepewność procesu demokratyzacji

Koncepcja powstała w 1981 zatem nijak się miała do EWiŚ. Trzecia fala, która rozpoczęła się zdaniem Huntingtona w 1974 roku, miała największy zasięg ilościowy i geograficzny. Istnieją jednak wątpliwości czy obejmuje nasz region. Istniała bowiem Inny kontekst ekonomiczny między EZ, stąd propozycja efektu lawiny wydaję się podważalna. Powinno się go uznać za czwartą falę demokratyzacji( niektórzy wyodrębniają również 5 tą - byłe ZSRR) Transformacja obozu komunistycznego jest procesem złożonym, związanym z problemami legitymizacji systemu, nową polityką aktora zewnętrznego( wewnętrznego) - reformy Gorbaczowa, kryzysem ekonomicznym czy też wpływem religii katolickiej i duchowieństwa( szczególnie w Polsce)

5. Jawna i ukryta erozja autorytaryzmu (przykłady i znaczenie)

Erozja autorytaryzmu- przyczyna i pierwszy etap procesów zmian systemowych; faza rozwoju politycznego, jaka zawiera się pomiędzy pierwszym widocznym przejawem utraty zdolności reprodukcji stosunków politycznych gwarantujących trwałość określonego reżimu a ustanowieniem reguł będących już jego zaprzeczeniem.

Erozji towarzyszą:

• Liberalizacja- złagodzenie kontroli sprawowanej przez ośrodki władzy nad pewnymi sferami życia publicznego

• Demokratyzacja- przyznanie lub rozszerzenie praw politycznych, takich jak prawa wyborcze, swoboda udziału w życiu politycznym, umożliwienie kreacji partii politycznych.

Erozja jawna- miało miejsce wykształcenie się opozycji i otwarte podważenie zasad systemu- Polska, Węgry (w mniejszym stopniu), ZSRR (w drugiej poł. `80; Liberalizujące reformy Gorbaczowa)

Erozja ukryta- przejawiała się głównie w rozszerzaniu zakresu władzy negatywnej (negatywne sprzężenie między społeczeństwem a władzą, gospodarką a władzą i gospodarką i społeczeństwem- wzajemne blokowanie)- Rumunia, Bułgaria, Czechosłowacja, NRD, Albania

6. Sposoby przejścia do demokracji i ich konsekwencje.

Rodzaje tranzycji w EŚW (A.Agh), inne w pyt. 3

Negocjowane przejście (pakt)- porozumienie między elitami rządzącymi i opozycyjnymi, charakterystyczna instytucja- „okrągły stół”; 1. Wykształcenie się opozycji, która może być partnerem do rozmów z władzą; 2. Przewaga strategii koalicyjnych u obu stron; 3. Strony samodzielnie nie są w stanie bronić ani zmienić systemu; Polska, Węgry

Implozja- przekazanie władzy przez elity komunistyczne siłom opozycyjnym, Czechosłowacja lub np. NRD, innemu państwu

Reforma- elity rządzące (reformatorskie frakcje) same dokonują zmiany, brak lub słaba opozycja; Bułgaria, Albania.

Przewrót/ pucz- obalenie dyktatora przez jego własne zaplecze, które podejmuje próby zmiany systemu, słaba opozycja, przemoc; Rumunia.

Demontaż systemu- zmiany dok. drogą pokojową ZSRR

Tranzycja w wyniku wojny- wojna domowa poprzedza powstanie nowych państw i demokratyzację.Jugosławia

7. Demontaż struktur państwa federalnego (ZSRR, Jugosławia)

Za początek rozkładu ZSRR przyjmuję się dojście do władzy M.Gorbaczowa z KPZR, a konkretniej jego reformy w kierunku liberalizacji systemu i częściowej demokratyzacji (wprowadzenie elementów rywalizacji w wyborach na Zjazd Deputowanych Ludowych ZSRR i Rad Najwyższych poszczególnych republik związkowych w 1989. Doprowadził to do powstania ruchów społecznych w PB (Front Ludowy w Estonii i Łotwie oraz Litewski Front Ludowy „Sajudis” - 1988) zgłaszał one postulaty suwerenności (89) i niepodległości (99) - uchwalenie ich 1990 luty Estonia marzec Litwa i maj Łotwa. W ślad poszły inne republiki związkowe( obecne WNP -15 krajów). Niekiedy odpowiedź zbrojna ZSRR (Kazachstan, Litwa, Azerbejdżan) Kolejną próba ratowania systemu był nieudany pucz Janajewa sierpnia 1991. Jednak wzmocnił on tylko obóz B.Jelcyna - prezydenta Rosji. Ostateczny upadek - grudzień 1991.

Jugosławia (6 państw) pod rządami J.B Tito - niezależność od ZSRR. Początek zmian przypada na 1980 - śmierć Tity (. W 1945 roku został premierem, a w 1953 - marszałkiem i prezydentem. W 1963 roku oficjalnie potwierdzono jego dożywotnie przywództwo w kraju. W 1948 roku sprzeciwił się Stalinowi i zerwał z ZSRR, występując tym samym z bloku wschodniego i uniezależniając kraj od Moskwy. Naraził się tym na gwałtowne ataki propagandowe (w stalinowskiej Polsce funkcjonował propagandowy slogan "Tito - pies łańcuchowy imperializmu"). Okres lat 80' to odżywanie antagonizmów narodowościowych (tłumionych w epoce Tito według wersji oficjalnej: zanikły, zgodnie z hasłem "braterstwa i jedności") i narastający kryzys gospodarczy (wielkie zadłużenie republiki)

Możliwość rozpadu SFRJ rozbudził nacjonalizmy wśród Serbów. W 1990 zlikwidowano autonomię Wojwodiny(liczna mniejszość węgierska) i Kosowa( Albańczycy ze 80%)

W 1990 w republikach narodowych odbyły się demokratyczne wybory( poza Serbią i Czarnogóra (Socjalistyczna Partia Serbii i Związek Komunistów Czarnogóry z łona Związku Komunistów Jugosławii) wygrały partie narodowe. 1991 Niepodległość ogłosiła Słowenia i Chorwacja - przyczyna wojny domowej. Atak na Słowenię ale tylko 10 dniowych wojska Jugosłowiańskie przeniosły się do Chorwacji, gdzie wojna trwała do początku 1992. Po deklaracjach niepodległości B i H oraz Macedonii - Socjalistyczna Federacja Republik Jugosłowiańskich rozpadła się ostatecznie.

Kwietniem 1992 Serbia i Czarnogóra utworzyły FRJ, za poparcie udzielane mniejszościom serbskim w BiH ONZ nałożyła sankcje ekonomiczne na nową Jugosławię, Co doprowadziło do załamania jej gospodarki. Znoszenie ich od 1995. Następnie kraj rządzony od 97 przez S.Milosievicia zaangażował się w wojnę z Albańczykami w Kosowie - Naloty NATO -koniec w 1999. Czarnogóra także chciała się odłączyć, jednak pod naciskiem środowiska międzynarodowego w 2002 założono federacją Serbii i Czarnogóry. 2006 Deklaracja niepodległości Czarnogóry.

8. Negocjowana rewolucja w Polsce i na Węgrzech

Proces zmiany systemowej, jej tempo i zakres zostały wynegocjowane przy „okrągłych stołach”. W Polsce powstanie szerokiego ruchu obywatelskiego - „solidarność” natomiast na Węgrzech brak takowego (opozycja była szykanowana i rozbijana w epoce J.Kadara) zmiany zostały zainicjowane w łonie Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej - WSPR- rozmowy z opozycją. Na miejsce Kadara, K.Grosz liberalizacja lekka. Po wydarzeniach w Polsce w marcu doszło do okrągłego stołu z udziałem 8 nowych partii. Następnie obrady „trójkątnego stołu” (rząd, partie i organizacje społeczne, opozycja) - decyzja o przeprowadzeniu wyborów na wiosnę 1990. Podobieństwa Polsza i Węgry;

Integracja wokół narodowej tożsamości, sukcesywne wprowadzanie reform, stopniowy rozwój sektora prywatnego, niskie represje władzy. Różnice - brak „solidarności”, niepewna sytuacja Polski przy rozmowach(co zrobi ZSRR), brak takich obaw na Węgrzech - więcej wynegocjowane, udział partii w negocjacjach na Węgrzech

9. Implozja autorytaryzmu (Czechosłowacja, NRD)

Brak prób liberalizacji systemu przez G. Husaka czy E.Honeckera. Jednak wyższy poziom życia ludności w tych krajach, podobny autorytaryzm.

Upadek muru berlińskiego - 09.11.1989. NRD - szybkie wcielenie do RFN - podpisanie paktu 12.09.1990 Przez RFN, NRD ZSRR, UK i USA o wstępnej jedności Niemiec( ustalenie granic, wygaśniecie uprawnień 4 mocarstw do Niemiec.) - 03.10.1990 Zjednoczenie.

Czechosłowacja- Na fali NRD i Polski. 17.11.1989 - Początek brutalnie stłumionych strajków - 2 dni później powstanie Forum Obywatelskiego OF na czele z V.Havlem. Na Słowacji Społeczeństwo Przeciw Przemocy VPN. Ustąpienie 25.11 Konserwatywni przedstawicieli KPC na rzecz umiarkowanych (K. Urbanek) zniesieni przewodnictwa KPC a 26-30. 11 Rozmowy przy:okrągłym stole” - powstanie federacyjnego rządu koalicyjnego. 30.121989 Prezydentem Havel. 1990 Anulacja mandatów 90 posłom KPC. Czerwiec 1990 wybory.

10. Zachowawcze reformy (Bułgaria, Rumunia)

Bułgaria najbardziej uległa wobec ZSRR - brak manifestacji, opozycji. Pierwsze organizacje w 1985 (Ruch na rzecz Praw i Swobód - przeciwko przymusowej asymilacji Turków początku)

1989 - Powstanie organizacji ekologicznych i związkowych( Ekogłasnost o Podkrepa)

10-11. 89 Manifestacje - ustąpienie T.Żiwkowa - P.Mładenow - zwolennik reform.

10.1289 - Powstał Związek Sił Demokratycznych a 01.1990 Ich rozmowy przy „okrągłym stole” - wynegocjowanie: zmiany konstytucji i powołanie prezydenta, Bułgaria demokratycznym państwem prawa,, rozpisanie wyborów na czerwiec, nowa ordynacja wyborcza, wprowadzenie pluralizmu politycznego. Głównym moderatorem były siły komunistyczne- to oni znowelizowali konstytucję, wprowadzili prezydenturę także wygrali pierwsze wybory.

11. 
    „Potrójny” charakter tranzycji (ekonomiczna, polityczna, narodowo-państwowa)

PoziomTranzycji Typy Problemów	Polityczna	Społeczna	Ekonomiczna
Strukturalne	Redemokratryzacja, delegitymizacja reżimów autorytarnych	Zmiana struktur społecznych; aktywizacja aktorów społecznych; stworzenie kanałów reprezentacji interesów społecznych	Przejście od gospodarki centralnej do wolno rynkowej
Przejścia	Rozliczenie „przeszłości” - lustracja, dekomunizacja, pojednanie	Przezwyciężenie kryzysów społecznych, niezadowolenia	Przeprowadzenie reform rynkowych(Re - i prywatyzacja_ zarządzania kryzysami ekonomicznymi; likwidacja nierentownych zakładów pracy; rozwiązanie problemów bezrobocia
Systemowe	Budowa sprawnego sytemu demokratycznego	Zapewnienie ochrony mniejszościom	Powiązanie syst. Ekon. Z syst. Zachodnim

12. Wybory tranzycyjne (1989-1991)- ich wyniki i znaczenie

Wybory „tranzycyjne”, „otwierające”, „założycielskie”- pierwsze elekcje zorganizowane po uzyskaniu przez ogół obywateli podstawowych swobód politycznych, umożliwiające dokonanie negatywnej oceny sprawujących dotąd władzę partii komunistycznych. Nadają systemowi walory demokratyczne.

Doprowadzenie do wyborów jest wynikiem:

- pakty politycznego: Polska, Węgry, Bułgaria

- wymuszonej rezygnacji partii komunistycznej z dotychczasowych reguł wyłaniania organów przedstawicielskich (Czechy, NRD, Rosja, Ukraina)

- wydarzenia o charakterze rewolucyjnym - Rumunia

Wybory tranzycyjne przeprowadzono w 1990r; wyjątek-Polska (1989), Albania (1991)

Pierwsze rywalizacyjne lub półrywalizacyjne wybory mają charakter plebiscytu w sprawie oceny systemu komunistycznego.

Typy elekcji otwierających:

- przeprowadzone w niepewne sytuacji politycznej, zapowiedź procesu demokratyzacji; np. „kontraktowe” wybory do polskiego parlamentu `89; republiki nadbałtyckie, Ukraina, Chorwacja, Słowenia- wyraz dążenia do niepodległości; Rosja, Serbia- zmaganie z tymi dążeniami; eksperymentalne systemy wyborcze.

- elekcje stabilizujące- w warunkach zredukowanej niepewności wg uzgodnionych wcześniej i względnie trwałych reguł, np. Węgry, Czechosłowacja, Bułgaria, Rumunia; system proporcjonalny (Bułgaria-mieszany)

Cechy wyborów tranzycyjnych:

- struktura rywalizacji: liczba biegunów i sposób zorganizowania do walki politycznej- struktura uproszczona, rywalizacja dwubiegunowa, główne strony to partie- sukcesorki (z formacji kierowniczych starego reżimu) i ruchy społeczne/fronty/koalicje antykomunistyczne (partie typu Forum)

Wyniki:

- Polska: PZPR Vs RKO- premier z opozycji; kontraktowe- PZPR 65% w Sejmie


- Litwa: Komunistyczna Partia Litwy Vs Litewski Front Odbudowy (Sajudis)- Sajudis 89 na 141 mandatów

- Łotwa: Front Ludowy (reformatorskie skrzydło partii komunistycznej) 134 na 200mandatów Vs Łotewska Partia Komunistyczna 55 mandatów

- Estonia: Front Ludowy, ¾ manatów

Główny problem- odzyskanie niepodległości;

Komuniści przeciw

- Chorwacja: Chorwacka Wspólnota Demokratyczna 42 %, 54 mandaty Vs Liga Komunistów Jugosławii 35%, 16 mandatów/80 (system większości bezwzględnej w okręgach jednomandatowych)

- Słowenia: DEMOS 55% głosów, 59%mandatów Vs Liga Komunistów Słowenii (optowali za niepodległością i reformami) 17% i 14%- zaistniała sytuacja koabitacyjna- prezydent komunista.

- Bułgaria: partia komunistyczna zezwoliła na zorganizowanie się opozycji: Unia Sił Demokratycznych 36,2 %, 144 mandaty Vs Bułgarska Partia Socjalistyczna 47,1%, 211 mandatów

- Albania: zwycięstwo komunistów- lepiej zorganizowani, opozycja zalegalizowana na 3 miesiące przed wyborami

- Czechosłowacja: Forum Obywatelskie w Czechach i Społeczeństwa przeciw Przemocy w Słowacji Vs Komunistyczna Partia Czechosłowacji (znaczący udział partii trzecich)

- Węgry: 1987 legalna opozycja antykomunistyczna, pluralizm, znaczne rozproszenie głosów, Węgiersk Partia Socjalistyczna nie była znaczącą stroną rywalizacji; konflikt postkomunistyczna lewica Vs antykomunistyczna prawica zastąpił konflikt między partiami prawicowymi na płaszczyźnie aksjologicznej.

- Rumunia i Serbia: rywalizacja jednobiegunowa- rumuński Front Ocalenia Narodowego i Socjalistyczna Partia Serbii.

- Rosja Ukraina (w ramach ZSRR): okręgi jednomandatowe, rywalizacja kandydatów popieranych przez frakcje komunistyczne i nieformalne ruchy społeczne, system większości bezwzględnej

Warianty struktury rywalizacji wyborów otwierających:

1. Rywalizacja jednobiegunowa z partią komunistyczną jako dominującą- Rumunia, Serbia

2. Rywalizacja dwubiegunowa: partia komunistyczna (lub przeciw niepodległości) a front antykomunistyczny lub niepodległościowy- Albania, Bułgaria, Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Polska, Słowenia

3. Rywalizacja wielobiegunowa ze słabą partią komunistyczną- Węgry, Czechy, Słowacja

4. Rywalizacja pozapartyjna- Rosja, Ukraina

Poziom rywalizacyjności

- różnica poparcia między formacją zwycięską, a główna siłą opozycji. Z reguły niski, zwycięstwo przybiera znaczne rozmiary. Ponad polowa głosów dla komunistów: Albania, Rumunia. Wyższy poziom rywalizacyjności- Bułgaria, Litwa, Chorwacja. Wyrównany poziom rywalizacyjności- Węgry (różnica 3,5%).Brak komunistów w rywalizacji (MDF Vs SZDESZ)

Poziom mobilizacji

- stosunkowo wysoki, potem malał (z wyjątkami)

13. Władza ustawodawcza w państwach Europy Wschodniej

Modele reżimów:

• Prezydencjalizm: Rosja i Ukrajna

• Semiprezydencjalizm: Rumunia bo tryb wyboru prezydenta

• Parlamentaryzm z silnie wzmocnioną prezydenturą; Polska (tryb powołania i że te dekrety) Chorwacja (tryb wyboru i odpowiedzialność jaką ponosi przed gabinetem0

• Parlamentaryzm z umiarkowanie wzmocnioną rolą prezydenta: Ze względu na tryb powoływania: Słowenia Bułgaria, Litwa, Macedonia, Słowacja; ze względu na możność wydawania dekretów; Słowenia i Estonia: oraz możliwość odwołania się do referendum - Łotwa

Władza ustawodawcza w większości krajów regionu należy do parlamentu ( wyjątek Rosja, Rumunia i Ukraina gdzie prezydenci mogą wydawać dekrety) także w Chorwacji, Polsce, Estonii i Słowenii jest przewidziana takowa możliwość jednak tylko w wypadku gdy parlament nie może pełnić swej funkcji(np.stan wojny)

Głowa państwa wybierana jest przez parlament w Albanii, Czechach, Węgrzech, Łotwie, Mołdawie i Estonii

Natomiast tylko w Rosji, Polsce i Ukrainie do odrzucenia prezydenckiego veta wymagana jest większa niż bezwzględna większość( 3/5 w polszy i 2/3 tamże)a Rumunii I Rosji wymagana jest zgoda dwóch izb.

Postsocjalistyczne parlamenty są parlamentami - arenami, ponieważ to na ich arenie powstają nowe partie (Np. AWS - posiadające samodzielną większość po rozpadzie pozbawił izbę zdolności do działania) przeniosło to efekt dużej rywalizacyjności w izbach, co ograniczało kompetencję parlamentu( Np. pat w wyborze prezydenta Słowenii) - częstość zgłaszania votum nieufności - Bułgaria 12 porób (tylko w Polsce i na Słowenii istnieje konstruktywne votum nieufności)

Funkcjonowanie parlamentów: (wg Packenhama)

1. legitymizacyjna - ukryta - prowadzenie debaty na podstawowymi zagadnieniami polityki, jawna - udzielanie aprobaty dla działań innych podmiotów, Np. rządu. Oraz jako zawór bezpieczeństwa. EWiŚ - utrudniona legitymizacja szczególnie w pierwszych latach transformacji - niska legitymizacja parlamentów, partii, postkomunistów na arenie. Słabe zakorzenienie partii w strukturze społecznej9 legitymizacja na arenie i ulicy)

2. Decyzyjna - proces legislacji, rozwiązywanie problemów systemu (Np. po upadku gabinetu), mianowanie na urzędy i nadzór na d administracją. EWiŚ - brak doświadczenia z tymi procesami demokracji przedstawicielskiej - szukanie artykulacji interesów poza parlamentem.

3. Socjalizacyjno - rekrutacyjna - rekrutacja liderów, ich trening oraz socjalizacja wzorów kultury demokratycznej. EWiŚ - zamachy na politycznych konkurentów (Albania, Rosja, Rumunia), czy też jakieś intrygi by zdeprecjonować oponentów. Jugosławia - fasadowość parlamentów podczas wojny. Fałszerstw wyborcze (Ukraina, Albania)

Cechy;

Słabe zaufanie do parlamentów krajowych mieszkańców - 18 - 57% (EZ 32 - 59%)

Spadek frekwencji od czasów wyborów tranzycyjnych (wyjątki Bułgaria i Węgry)

Niestabilność systemów partyjnych - podstawowa przestrzeń urodzin partii - co powodowało nadmierną socjalizacje i rekrutację na rzecz innych instytucji (samorząd, organizacje społeczne) - duża rotacja składu izb- słaba jakość decyzji i legitymizacji - opozycja kształtuje się w parlamencie.

Struktura Parlamentów:

Bikameralizm - Polska, Rosja, Rumunia, Słowenia, Czechy, BiH

Jednoizbowość - reszta

Modele Bikameralizmu:

1. silnie asymetryczny - Słowenia - rada Państwa- ciało konsultacyjne, delegacja reprezentantów środowisk społecznych nie z wyborów

2. umiarkowanie asymetryczny - Rosja odrzucenie veta prezydenta wymaga zgody dwu izb - wzmocnienie Rady Federacji

3. symetryczny - Rumunia Kompetencje dwu izb są tożsame w procesie ustawodawczym, rząd by się utworzy c musi mieć poparcie dwu izb

14. Systemy wyborcze do parlamentu

Formuła wyborcza- reguła(lub zespół reguł) rozstrzygająca, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów.

Większościowe formuły wyborcze- stosowane sporadycznie. (wyższe izby parlamentu w Polsce- zwykła większość głosów, i w Czechach- bezwzględna większość, w przypadku jej braku drugie głosowanie z dwoma najlepszymi kandydatami)

Mieszane systemy wyborcze- część deputowanych wybierana wg formuły większościowej

Węgry- 176 na 386 wybierana wg formuły bezwzględnej większości; jeżeli nie uzyska jej żaden z kandydatów lub w okręgu frekwencja niższa niż 50%-druga tura z tymi co 15% zdobyli, ale nie mniej niż 3.Jeżeli znów frekwencja niedostateczna startują wszyscy zgłoszeni kandydaci. Wygra ten co zdobędzie najwięcej głosów. 210 mandatów formułą proporcjonalną z czego 152 rozdziela się w okręgach wyborczych wg formuły Hagenbacha-Bischoffa, 58 przyznaje się na szczeblu ogólnokrajowym wg formuły d`Hondta.

Litwa- 71 na 141 posłów na Sejm BYŁO wybieranych wg formuły bezwzględnej większości, ale 2 ostatnie elekcje (2000 i 2004) na podstawie zmodyfikowanej ordynacji- zasada zwykłej większości. Pozostali w wyborach proporcjonalnych;formuła Hare-Niemeyera

Rosja- połowa składu Dumy wg formuły względnej większości, druga w wyborach proporcjonalnych; formuła Hare-Niemeyera

Ukraina- połowa składu parlamentu wg względnej większości, druga w wyborach proporcjonalnych;formuła Hare-Niemeyera (2006 wg formuły proporcjonalnej)

Proporcjonalne formuły wyborcze- najczęściej wg formuły d`Hondta: Bułgaria, Chorwacja, Czechy, Rumunia, Polska (1993 i 1997), Słowenia, Estonia (przy podziale mandatów resztowych, czyli takich, których nie udało się rozdzielić na poziomie okręgów wyborczych); formuła Sainte-Lague: Łotwa, Polska(2001); formuła Hagenbacha-Bischoffa: Słowacja, Czechy (do 2000); formuła Hare-Niemeyera: Słowenia, Polska (1991).

Wielkość okręgów wyborczych

Okręg wyborczy- ogół wyborców uprawnionych do głosowania na tych samych kandydatów (te same listy partyjne).Rozmiar okręgu określa liczba mandatów.

Jeden ogólnokrajowy system wyborczy- Bułgaria, Rosja

Rosja, Litwa, Ukraina w stosunku do mandatów rozdzielanych w systemie proporcjonalnym

Okręgi jednomandatowe- Rosja, Litwa, Ukraina, Węgry stosunku do mandatów obsadzanych w systemie większościowym.

Czeski Senat

Okręgi wielomandatowe- tendencja do tworzenia dużych okręgów wyborczych; pozostałe kraje.

Klauzule zaporowe- charakterystyczny dla systemów proporcjonalnych, przeciwdziała rozdrobnieniu.

Jednakowa klauzula dla wszystkich uczestników wyborów- Bułgaria(4%), Chorwacja(5%), Estonia (5%), Łotwa (5%), Rosja (5%), Słowenia (4%), Ukraina (4%) stosowana na poziomie ogólnokrajowym, wyj. Chorwacja- oddzielnie w każdym z wielomandatowych okręgów. Rosja, Ukraina głosów w proporcjonalnej części wyborów.

Odrębne progi dla partii, a odmienne dla koalicji partyjnych- Polska (5%partia, 8% koalicja), Litwa (5% partia, 7%koalicja), Rumunia (5% partia, 10% koalicja), Węgry (5% partia, 10% koalicja dwupartyjna, 15% większe), Słowacja (od 1998 5% dla każdej partii wchodzącej w skład koalicji), Czechy (od 2000 5% partia, 10% koalicja dwupartyjna, 15% trójpartyjna, 20% większa.

Wybory prezydenckie- większość krajów-wybory powszechne: Bułgaria, Chorwacja, Litwa, Polska, Rosja, Rumunia, Słowacja, Ukraina. Formuła bezwzględnej większości, brak rozstrzygnięcia- drugie głosowanie.

15. Ogólna charakterystyka władzy wykonawczej w EW

Oprócz Rosji i Ukrainy do 2004 władza wykonawcza w krajach bloku wschodniego spoczywa w rękach gabinetów i prezydenta, Istnieją między nimi jednak pewne różnice:

Estonia, Słowacja, Słowenia, Czechy i Polska - 3 etapowy proces formowania rządu: Słowenia, Estonia i Czechy dwa pierwsze etapy desygnacji na urząd premiera należą do głowy państwa, ostatni do parlamentu. Polska pierwszy prezydent, drugi Sejm trzeci jak pierwszy.

Estonia. Litwa, polska i Słowenia - w przypadku nie powodzenia wariantów powołania rządu, głowa państwa musi rozwiązać parlament i rozpisać wybory.

Rumunia - powoływanie przez 2 izby oraz prezydent może, ale nie musi rozwiązać parlamentu

Polska, Słowenia, Węgry - konstruktywne votum zaufania

Chorwacja - może on zdymisjonować rząd

Słowacja - rząd musi być koalicyjny

Bułgaria- brak votum zaufania wobec ministra

16. Pozycja prezydenta

Prezydentura symboliczna - Słowenia

Warianty:

Powszechne wybory z korygującą prezydenturą - Bułgaria, Chorwacja, Litwa, Polska, Rumunia i Serbia, do 99 Słowacja

Koabitacja: Słowenia 90 - 02; Polska 93-95, 97-01, 07-…;Bułgaria 94-96

Pyt. 13

Wybór- Czechy, Węgry, Łotwa, Estonia- wyboru dokonuje parlament

Kadencja- 5lat (Rumunia, Rosja- 4lata), nie dłużej niż dwie kadencje.

17. Pozycja rządu i premiera

18. Parlamentaryzm klasyczny w EW

Kompetencje (klasycznie):

Ustawodawstwo

Kontrola - innych organów, zwłaszcza wykonawczych

Kreacja rządu

19. Parlamentaryzm zracjonalizowany w EW i jego odmiany

EWiŚ brak tradycji tworzenia wielkich koalicji. Przeszły one dekompozycję struktur społecznych(atomizację również) oraz budzenia się tożsamości narodowych. Zmiany w zakresie instytucji:

- jednolitość - trójpodział władzy

- jednopartyjność homogeniczna - dwu i wielopartyjność

- funkcje instytucji statyczne- kreatywne (cele, budżet - wpływ i formułowanie)

Nadparlamentaryzacja - wg Agha - ponieważ parlamenty stały się:

1. areną narodzin partii

2. zmuszają rządy do korekty zamierzeń (Np. przedterminowe wybory)

3. rekrutują liderów

20. Charakterystyka reżimu politycznego Rosji

Prezydent - główny aktor polit zagranicznej i wewnętrznej. 4 lata kadencja(mak. 2) z wyborów bezpośrednich i powszechnych. Prawo wydawania dekretów i rozporządzeń. Powołuje szefa rządu za zgodą dumy. Może przewodniczyć posiedzeniom rządu jak i go odwołać. Dominacja nad rządem

Rada Federacji - izba wyższa, będąca przedstawicielstwem części składowych Federacji Rosyjskiej.W jej skład wchodzi po dwóch reprezentantów z każdego podmiotu Federacji.

Kompetencje: skromniejsze niż izby niższej.

• Zajmuje się zatwierdzaniem zmian granic pomiędzy podmiotami federacji,

• zatwierdzaniem dekretów prezydenta dotyczących wprowadzenia stanu wojennego i wyjątkowego,

• rozstrzyga o użyciu sił zbrojnych Federacji poza jej granicami.

• Zarządza również wybory prezydenckie

• Posiada prawo inicjatywy ustawodawczej.

Do Rady Federacji wybiera się po 2 przedstawicieli z każdego podmiotu Federacji, co daje 178 członków Rady z 89 podmiotów. Jeden z przedstawicieli z danego podmiotu wybierany jest w wyborach powszechnych (na terenie danego elementu federacji). W wyborach tych obowiązuje system większościowy, a każdy wyborca głosuje na dwóch kandydatów. Kandydatów wysuwają grupy wyborców, partie oraz bloki partyjne. Drugi reprezentant delegowany jest przez lokalny organ wykonawczy lub lokalny rząd.

Duma Państwowa - izba niższa parlamentu rosyjskiego.

Składa się z 450 deputowanych wybieranych w demokratycznych wyborach na 4-letnią kadencję.

Obecnie zasiada w niej 445 deputowanych: 301 z partii Jedna Rosja, 47 z partii komunistycznej (KPRF), 40 z partii Rodina, 35 z Liberalno-Demokratycznej Partii Rosji (Władimira Żyrynowskiego) oraz 22 deputowanych niezrzeszonych [1]. Duma Państwowa wraz z Radą Federacji tworzy Zgromadzenie Federalne (parlament).

Duma jako parlament Rosji została reaktywowana po rozpadzie ZSRR. Pierwsze wybory do Dumy odbyły się 12 grudnia 1993 wraz z wyborami do Rady Federacji i referendum konstytucyjnym. Kadencja pierwszej Dumy trwała 2 lata. Kolejne wybory odbywały się w 1995, 1999 i 2003.

W 2007 wybory odbyły się po raz pierwszy spośród kandydatów z list partyjnych, przy progu wyborczym 7% - do 2005 próg wynosił 5%, a deputowani byli wybierani po połowie z list partyjnych i według ordynacji większościowej w okręgach jednomandatowych.

Pracami Dumy kieruje przewodniczący i jego zastępcy, przy czym każda frakcja lub grupa deputowanych może wysunąć zastępcę przewodniczącego.

21. Wybory parlamentarne w EW (koncepcja „czterech faz” P. Lewisa)

Rywalizacja wyborcza w EŚW jako proces polityczny:

1.Wybory otwierające

2.Dezintegracja frontów antykomunistycznych - rozczłonkowanie scen politycznych

3.Elekcje 1993-94- w niektórych krajach zwyciężają partie- sukcesorki: Polska, Węgry, Bułgaria, Litwa

4.Bardziej zróżnicowana struktura rywalizacji - krystalizacja biegunów rywalizacji, wzorców walki, zapowiedź okrzepnięcia systemu partyjnego.

22. Wzorce rywalizacji politycznej na arenie wyborczej (struktura sceny politycznej, liczba biegunów, płaszczyzny konfliktów międzypartyjnych, stawka wyborów, poziom alternatywności, poziom rywalizacyjności)

a)Struktura sceny

Rozmiar rynku (liczba partii zdolna wprowadzić przedstawicieli do parlamentu)

- zmniejszanie jego rozmiarów (szczególnie Węgry94' 7 partia w 2002 4 a 2 95% poparcia), duże rynki (Chorwacja, Estonia, Litwa, Łotwa, Rosja, Rumunia, Słowacja, Słowenia, Ukraina- więcej niż 7 partii). Niezależnie od rozmiaru koncentracja poparcia to 2,3 partie

Poziom otwartości (dostępność dla partii nowych).

- Zamknięte rynki: Węgry, Czechy, Rumunia, Bułgaria do 2001(zwycięstwo Ruch Narodowy Symeona II - nowa partia),przejściowe Chorwacja, Albania, Słowenia( Liberalna demokracja Słowenii porażka dopiero 2004). Otwarte Polska, Ukraina, Rosja, PB.

Stałość/ zmienność preferencji wyborczych - chwiejność wyborcza:

Niski - Albania, Czechy(14,6), Węgry, Chorwacja, Słowenia (26) - indeks poniżej poziomu 30 - czyli mniej niż 30 % elektoratu zmienia swe poparcie w kolejnych wyborach

Bułgaria i Rumunia - 30,4, Polska(41) Łotwa (43,4) Litwa (46,4)

Indeks agregacji, który służy do pomiaru poziomu koncentracji systemu partyjnego określanego. Jego zastosowanie pozwala na określenie stanu posiadania największej partii w stosunku do liczby ugrupowań reprezentowanych w parlamencie. Wyższa wartość tego indeksu wskazuje na występowanie bardziej skoncentrowanego systemu partyjnego, w ramach którego pojawia się duża (relatywnie) partia polityczna

Głowna oś rywalizacji:

Postkomuna - antykomuna - większość

Kwestia modelu gospodarczego - Czechy

Kwestia mniejszości narodowych - Estonia i Łotwa

Kwestia narodowościowa - Serbia

Ocena Meciara -Słowacja

b)Poziom alternatywności (przegranie wyborów przez rządzących)

Jak często wyborcy decydują o zmianie kolejności partii politycznych, mierzonej liczbą uzyskiwanych głosów. Najczęściej chodzi o przerzucenie głosów na opozycję- alternacja władzy, choć nie zawsze. np:

Węgry co kadencja zmiana władzy jednak od 1994 najsilniejszą partią jest MSZP - wygrane ich. Litwa w 2000 zwycięstwo partii - sukcesorki nie przyniosło stworzenia przez nią gabinetu( koalicja centroprawicowa)Słowacja - najwyższe, niezmienni poparcie ma partia Meciara -0 Ruch na rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) choć izolowana od władzy od 98.

Rzadko - Chorwacja, Czechy, PB, Słowacja i Słowenia

Często - Bułgaria, Litwa, Łotwa i Polska każda elekcja zmiana władzy(opozycja bądź partia nowa)

c)Poziom rywalizacyjności - Typy rywalizacji wyborczej na arenie gabinetowej wg. R. Rose`a

d)Liczba biegunów rywalizacji

Generalnie wielobiegunowość, jednak w niektórych krajach tendencje do dwublokowość: Albania - dominacja socjaldemokracji - Socjalistyczna Partia Albanii (PSSh) oraz konserwatywna Demokratyczna Partia Albanii (PDSh); Bułgaria do 2001 BSP i SDS (Związek Sił Demokratycznych), reszta nie więcej niż 10% poparcia. W 2001 zwycięstwo narodowego Ruchu Symeona II (40%) 2005 - Narodowy Ruch Symeona Drugiego - 19.91%,53 mandaty; Chorwacja do 2000 -nacjonalistyczna Chorwacka Wspólnota Demokratyczna (HDZ) ponad 40% w 3 kolejnych elekcjach (5 jednopartyjnych gabinetów) w 2000 wygrana koalicji SDP (Socjaldemokratyczna P. Ch.) oraz Chorwacka partia Socjalno - Liberalna (HSLS) - ponad 40%. W 2003 znowu HZD; Węgry Rywalizacja między centroprawicą (różne partie, 2002 Węgierska Partia Obywatelska - MPP-FIDESZ) a centrolewicą (MSZP - Socjalistyczna…; SZDESZ - Związek Wolnych Demokratów)

Wielobiegunowość - polsza

e)Płaszczyzny konfliktów - Polityczna:

- stosunek partii do reżimu

- wyznawany ideał demokracji

- postrzeganie roli prawa i jego funkcji społecznych

- preferowane wzorce koalicyjnych rozstrzygnięć

Ekonomiczna:

- stosunek partii do ustroju gosp.

- strategie społeczno - gosp. Partii

Kulturowa:

- stosunek partii do tradycyjnych wartości

- postrzeganie relacji kościół-państwo

- stosunek do praw i swobód obywatelskich

- postrzeganie społeczeństwa obywatelskiego

- stosunek do procesów integracyjnych

f)Stawka

Elekcje spełniające klasyczne funkcje- kto będzie sprawował władzę

- pierwsze elekcje: Bułgaria i Polsza 1991; Albania, Estonia, Litwa, Czechy i Słowacja 1992

- stawka: jaki kierunek przybiorą reformy, jak zostanie rozliczony komunizm

- fronty antykomunistyczne w większości przekształciły się w partie konserwatywne (Czechy, Litwa) lub populistyczno- nacjonalistyczne (Chorwacja, Słowacja)

- wzrósł poziom fragmentaryzacji sceny politycznej, szczególnie po prawej stronie (w niewielkim stopniu Albania, Bułgaria, Słowacja)

- nowe ugrupowania liberalne i chrześcijańsko- demokratyczne powstały w Chorwacja, Czechy, Estonia, Litwa, Polsza, Łotwa, Rosja, Ukraina.

- Rumunia, Serbia- powrót do sytuacji cechującej wybory otwierające

- reaktywowanie przedwojennych partii socjaldemokratycznych: Bułgaria, Czechy, Litwa, Rumunia

- Nowe partie socjaldemokratyczne: Polsza, Estonia, Łotwa, Rosja, Słowenia, Ukraina

- trzonem lewicy pozostały partie- sukcesorki

23. Charakterystyka rynku wyborczego w EW

Przestrzeń na której dochodzi do transakcji partii z wyborcami

Pyt. 22

24. Typy rywalizacji wyborczej na arenie gabinetowej wg. R. Rose`a

Kryteria - liczba partii i zmienność zachowań wyborczych

• R. zamknięte - 2 podmioty na scenie polit -partie, bloki z ustabilizowaną pozycją i poparciem wyborczym( Węgry), ale też Chorwacja i Czechy

• R. wytyczona - 2 podmioty - chwiejność wyborcza, niski poziom lojalności - Albania, Słowenia, Bułgaria do 2001 i Litwa do 2004.

• R. ustrukturalizowana - wielość partii i stabilne poparcie - najbliżej Polska - potem Rumunia i Słowacja

• R. otwarta - wielość podmiotów, brak stabilności wyborczej - Estonia, Łotwa i Serbia

25. Rodziny partii politycznych i ich znaczenie polityczne

1. Socjaldemokracja - siła średnia - 21%

a)Partie postkomunistyczne - głowni uczestnicy rywalizacji (Albania, Bułgaria, Litwa, Rumunia, Węgry, Chorwacja, Polska)

b)Partie reaktywowane (CSSD)

c)Partie Nowe - TSP - Partia Harmonii Narodowej(Łotwa), UP, SDS - Słowenia

Najsilniejsze- (pow. 20% - Rumunia, Węgry, Litwa, Albania, Czechy)

Średnie - 15 - 20% Bułgaria, Chorwacja

Partie małe - Słowacja, Estonia

Partie nie postkomunistyczne na początku XXI łączą się z silniejszymi postkomunistycznymi (Bułgaria) bądź w jedną (Litewska partia Socjaldemokratyczna - reaktywowana- połączyła się z LDDP Brauzkasa) .Jedyne samodzielne w Albanii i czechach(ale tyko w cz jest relewancja)

Najsilniejsze w latach 90tych - MSZP, SLD, LDSP, CSSD

2. Konserwatywno - chadeckie - siła średnia 27,5%

Są głównymi aktorami na scenach politycznych - Albania (PDSh), Bułgaria (SPS), Czechy (ODS), Węgry (FIDESZ)

Najsilniejsze - pow.405 - Albania, Węgry, Czechy

Silne - 20 - 40% - Bułgaria, Chorwacja, Litwa, Węgry, Polska, Słowenia

Średnie - 15 - 20% - Estonia, Słowacja

Małe - Rumunia

3. Liberalne - siła średnia - 15%

Główny rywal na arenie politycznej- Słowenia, Łotwa i obecnie Polska

Najsilniejsze - pow. 20% Słowenia (LDS). Łotwa (LC - Łotewska Droga)

Średnie - Estonia, obecnie Litwa, Łotwa,

Małe - Chorwacja, Czechy, Rumunia, Słowacja

4. Ekstremalne - siła średnia - 16%

M.Sharif

- partie radykalnej kontynuacji

- radykalnego powrotu - do przed komunizmu (wielkie te,np. Wielka Serbia)

Generalnie są to partie -radykalnego zerwania - z reformami postkomunistycznymi

Kryterium genetyczne:

1. Obecność dwu nurtów - Czechy(relewantna lewica na poziomie wyborczym), Rumunia, Słowacja, Węgry)

2. Tylko prawica - Chorwacja, Słowenia

3. Tylko lewica - Łotwa, Ukraina

4. Brak takowych - Albania, Bułgaria, Litwa, Estonia

Relewancja wyborcza po prawicy - Bułgaria, Rumunia, Słowacja, Węgry, Łotwa

26. Partie postkomunistyczne i ich rola w rywalizacji wyborczej

27. Partie protestu w EW

Krytyka systemu biurokratycznego

28. Partie nacjonalistyczne w EW i ich znaczenie polityczne

29. Partie etniczne w EW i ich relewancja

Bułgarski Ruch na Rzecz Praw i Wolności( DPS koalicja z NSVD), Słowacka Partia Koalicji Węgierskiej (SMK -współrządząca od 98 w ramach - Partia Węgierskiej Koalicji - słowacka partia polityczna reprezentująca 10% mniejszość węgierską w tym kraju. Przewodniczącym

2002 roku partia zdobyła 11,2% i 20 mandatów do dało jej czwarte miejsce)

30. Proces instytucjonalizacji systemów partyjnych w EW

1. Genetyczna (S. Roksan):

Istnienie relewantnych partii posiadających określoną tożsamość, która wynika z faktu iż są one powiązane z istniejącymi w społeczeństwie liniami podziału - tworzą one w pewnym momencie strukturę, co jest źródłem instytucjonalizacji systemu partyjnego

2. Morfologiczna - Sartoriańska (G. Satori)

System partyjny został wykształcony gdy partie rozpoczęły proces kształtowania wzajemnych relacji i powiązań w sferze walki o władzę i stanowiska rządowe - to powoduje instytucjonalizację. S.P jest aktywnym elementem polityki

31. Typy systemów partyjnych w EW

1. Systemy skoncentrowane lub zmierzające do koncentracji - ujawnia się dwublokowość, gdzie indeks efektywnej liczby partii waha się od 2,0 do 3,3 - Albania (2,0), Rumunia(3,3), Bułgaria(2,6), Węgry(3,1), Chorwacja(3,2). Istnieje więcej niż 2 relewantne partie

2. Systemy rozproszone - w stopniu umiarkowanym - układ wielopartyjny bądź trójpolarny, jednak istnieją partie większe o dużym potencjale koalicyjnym. Indeks od 3,9 (Czechy) do 4,0 (Litwa)

3. System wielopartyjny - układ multipolarnych przetargów koalicyjnych, rozproszony system partyjny, brak silnych partii. Indeks powyżej 5,0. od 5,1 (Polska) do 5,8 (Łotwa), Słowacja (5,3) i Słowenia (5,5)

32. Struktura rywalizacji na arenie gabinetowej wg. P. Maira

1. Alternacja władzy - gdzie nie było: Rumunia (2 elekcje od 96 - PSD), Serbia (4 elekcje do 2001 - SPS), Chorwacja (3 elekcje do 2000 - HDZ) Każdorazowa alternacja - Polska, Litwa, Estonia i Węgry

2. Innowacyjność /powtarzalność składu gabinetu

Innowacyjność - Polska, szczególnie jak prawicowy rząd

Powtarzalność - Słowenia, Węgry, Litwa, Czechy (ODS, CSSD), Chorwacja, Serbia i Słowacja, partie przegrywają wybory, a po następnej elekcji powracają do władzy( pełna powtarzalność - Węgry SZDSZ - FIDESZ - MSZP)

Pozostałe kraje - brak ustabilizowanego systemu partyjnego - gabinety koalicyjne mają w składzie jądro koalicji, zaś pozostałe zaś pozostałe parte w gabinecie są efektem rozpadu innych partii bądź ich fuzji - partie dopełniające

3. Dostępność partii do rządu - otwarta (wyjątek, Słowacja, Partia Meciara (HZDS) współtworzyła rząd a partie skrajne nie brały udziału w przetargach koalicyjnych)

33. Wzorce rywalizacji gabinetowej w EW

Koalicje centroprawicowe przeważają - Chorwacja, Estonia, Litwa (jak nie LDDP), Polska (wahadło - 91, 97, 05)

Lewicowe tworzone przez niekomunistyczne formacje częściej

34. Typy gabinetów w EW

Dominują koalicje

1. Koalicje większościowe - większość

2. Koalicje mniejszościowe - Rumunia często

3. Jednopartyjne większościowe - Litwa (socjadem. LDDP), Rumunia (postk. FDSN) Chorwacja ( kons. HDZ)

4. Jednopartyjne mniejszościowe - Serbia, Bułgaria, Czechy (CSSD 98 - 02) - socjaliści; Słowacja (nacj. HZDS), Estonia (kons - KMU)

35. Demokracja wyborcza i liberalna

Wyborcza (elektoralna, formalna)- występuje gdy:

- łamanie praw człowieka

- łamanie procedur obieralności społeczeństwa lub przedstawicielstwo - skupione w wąskiej grupie.

- zawodzą ograniczenia wł. Wykonawczej

- naruszanie prawa zrzeszania się i uczestnictwa w wyborach

-dyskryminacja mniejszości

- wyłączność partii na wyrażanie interesów społ. Brak, nieefektywność ich

- brak alternatywnych źródeł informacji

- wolność słowa

Zachwianie niezawisłości sądów i rządów prawa. ingerencja w wolność osobistą

Liberalna: (L.Diamond)

• Władza w rękach prawnie i faktycznie obieralnych przedstawicieli i powołanych przez nich urzędników, którzy nie odpowiadają przed aktorami wew. (kościół, aria) i zew. I nie mogą być przez nich usunięci

• Władza wykonawcza jest konstytucyjnie ograniczona

• Żadna grupa akceptująca demokratyczne reguły nie może być wykluczona z gry

• Żadna mniejszość nie może być dyskryminowana, swój język, kultura, interesy

• Reprezentacja interesów zbiorowych wyraża się przez rywalizacyjne wybory i autonomiczne organizacje

• Alternatywność źródeł informacji, wolność słowa i przekonań

• Równość wobec prawa niezawisłe sądy

• Rządy prawa chronią obywateli przed nieuzasadnionym naruszeniem wolność

36. Koncepcja demokracji skonsolidowanej

• Ustabilizowany system polityczny, który sprawdził się w dłuższym czasie, W państwach zaliczanych do skonsolidowanych od czasu II WŚ (brak załamań systemu (wyjątki)

• Dojrzały syst. Polit. W którym mechanizmy demok. Powstały daaawno Przetrwały próbę czasu

• Integracja systemu - spójność między powszechnymi wartościami, które widać w normach, a je w zachowaniu elit i społ.

• Elastyczność systemu, zdolność do przezwyciężenia kryzysów na gruncie demokratycznych reguł, poprzez zwiększanie zaufania do nich

• Noi demokracja liberalna

37. Sposoby pomiaru poziomu konsolidacji demokracji

Linz i Stepan:

1. Behawioralna- żadna z liczących się stron politycznych nie podejmuje prób przeciwko demokracji, dopowiadając się za nią

2. Intelektualna - akceptacja,że wszelkie zmiany polityczne powinny być przeprowadzane w sposób demokratyczny

3. Konstytucjonalna - ustawa zasadnicza tworzy gwarancję dla respektowania reguł gry i umacnia elity ze złamanie tych reguł jest nieopłacalne i kosztowne.

A także tam na początku

38. Wpływ ordynacji wyborczych na system partyjny

39. Typy systemów wyborczych w EŚW

40. Podziały polityczne w krajach EŚW

13

---