c.d. ZAPOCZĄTKOWANIE RYWALIZACJI WYBORCZEJ. WYBORY TRANZYCYJNE

(Antoszewski, Wzorce rywalizacji…)

• Estonia i Łotwa - pewne podobieństwa rywalizacji polit.:

+ toczy się w ramach zrównoważ., rozprosz. systemu wielopart. (Roksan: w warunkach „rzeczywistej wielopartyjności”)

- zwycięzca nie ma więcej niż 25% (wyjątki: Łotwa 1993r. - lib. Unia Łotewska Droga prawie 1/3 głosów, Estonia 1995r. - sojusz Estoń. Partii Koalicyjnej i Estoń. Unii Ludowej prawie 1/3)

+ nie ma wśród partii klasycznych postkomun.

- Estonia: większość komunistów w partii Centrum A. Savisaara

- ortodoksyjna Łotewska Partia Jedności w 1996r. wchłonięta przez centrową Demokratyczną Partię „Gospodarz”

+ jedną z podst. osi rywalizacji jest kwestia narodowa i stosunek do mniejszości ros. (to 2 zwł. na Łotwie)

+ Łotwa 1993-1998 - 16 partii w parlamencie

+ Estonia 1992-1999 - 12 partii w Riigikogu

• Łotwa

+ I wybory przyniosły dość znaczną fragmentaryzację parlamentarnego systemu part. (skutek rozpadu Frontu Ludowego i partii post.)

- do Saeima 8 nowych ugrupowań, róż. się gł. stos. do Rosji i mniejszości ros.

- zwycięstwo - siły umiark.: domin. Łotewskiej Drogi 32%, 2 ugrup. - Łotewska Narod. P. Konserw.: 13%

+ wybory 1995 - zmniejszenie dystansu m. 1 a 2 i 2 a 3 partią

- 9 partii do parlamentu - po raz pierwszy: p. komun., socjaldemokr. oraz skrajnie nacjon., antyros. I antykomun. Ruch Narodowy na Rzacz Łotwy J. Zigerista → rozszerzenie spectrum sceny polit., podniesienie poziomu polaryzacji systemy part.

+ 1997 - połączenie 2 skrajnie nacjonalist. ugrupowań konserw.: Unii za Wolność i Ojczyznę oraz Łotewskiej Narod. P. Konserw. → wzmocnienie radyk. nacjonalistów

+ wybory 1998 - 2 nowe ugrup.

- konserw. Partia Ludowa (TP)- wygrała wybory (23,4%)

- centr. Nowa Partia - weszła do gabinetu

+ wyb. 2002 - wygrała nowa partia Nowe Czasy (25%)

• Estonia

+ znaczne rozdrobnienie, przetasowania organizacyjne, wielobiegunowość rywalizacji

+ najważniejszy podział: miasto - wieś

+ początkowo 3 bloki na scenie polit.

- antykomun. - Skupiony wokół Pro Partii

- prorynkowy - Umiarkowani

-agrarny - Estońska Partia Koalicyjna

+ wyb. 1995 - 2 nowe partie

- Estońska Partia Reform (ER) - wynik rozłamu w koalicji Pro Partii, której trzonem była konserw. Unia Ojczyźniana

- reprezentacja mniejszości ros. - Estońska Zjednoczona Partia Ludowa - potwierdzenie istnienia etnicznej osi rywalizacji polit.

+ wyb. 1999 - 4 partie ponad 15%:

- postkomun. Partia Centrum - najsilniejsza 23%

+ 2001 - zmiany w estońskim prawie wyborczym - przywrócenie praw wyb. obywatelom - możliwość wzrostu znaczenia konfliktu etn. i wzrostu wpływów ugrupowań reprezent. mniejszość ros.

• Europa Płd. -Wsch. - najbardziej zróżnicowana

• Słowenia - największy stopień konsolidacji demokracji

+ rozwój rywalizacji polit.: zwycięstwo szerokiego bloku antykomun. (DEMOS) w wyb. tranz. w 1990 → dezintegracja teg o bloku → stopniowa zabudowa sceny polit. przez nowe ugrupowania

+ najb. znaczącą partią jest Liberalna Demokracja Słowenii założona w 1990 an bazie młodzieżowej przybudówki partii komun.

- wygrywała wybory w: 1992, 1996 i 2000 stale zwiększając swój stan posiadania

+ w wyb. tranz. rywalami LDS były wywodz. się z DEMOSU chadecja i partia agrarna, p. post. oraz nacji. Słoweńska Partia Narod.

+ 1996 obok LDS najwięcej głosów zdobyły partia agrarna, konserw. Socjald. P. Słowenii, chadecja i postkomuniści

+ 2000 - 2 nowe ugrupowania

- P. Młodzieży Słoweńskiej (4%)

- chadecka Nowa Słowenia (9%)

-wyraźniej niż kiedykolwiek zaznaczyła się przewaga LDS (36%)

+ fuzja chadecji i Słoweńskiej P. Narodowej

+ 1992-2000 - 13 partii w parlamencie

+ Siaroff: rywalizacja polit. dokonywała się w ramach zrównoważonego i rozproszonego systemu wielopart.

- wybory 2000 - możliwa tendencja dominacji 1 ugrupowania - LDS (jej lider J. Drnovšek był premierem w latach 1993-2002)

• Bułgaria - najwcześniejsza alternacja władzy

+ wybory tranz. 1990 - sukces Bułg. P. Socjalistycznej (BSP)

+ 1991 władzę przejmuje antykomun. Zw. Sił Demokratycznych (SDS)

- dominacja 2 partii - łącznie 70%: SDS - 34,4%, BSP - 33,1%

- oprócz nich tylko reprezentujący mniejszość turecką Ruch Praw i Swobód

+ do 2001r. walka gł. m. BSP a SDS - wymieniali się posiadaniem władzy

+1994r. do rywalizacji włączył się komun. Bułg. Narod. Zw. Chłopski i prorynkowy Bułg. Biznesblok

+1997r. do parlamentu Bułg. Eurolewica

- zdecydowane zwycięstwo SDS

+2001r. wybory wygrało nowe ugrupowanie - Ruch Narodowy Symeona II

+ 1990-2001 - 7 ugrupowań w Zgromadzeniu Narod.

• Rumunia

+ I alternacja władzy dopiero w 1996r.

+ w początkowej fazie transformacji przewaga 2 bloków polit.

- postkomun. Front Ocalenia Narodowego → 1993-2000 Rumuńska Partia Demokracji Społecznej → Partia Socjald. (powstała na bazie postkomunistów i małej Rum. P. Socjald.

- blok opozycyjny - Demokr. Konwencja Rumunii (federacja kilkunastu ugrupowań o różnym profilu ideolog. - trudności ze współpracą)

+ stałym uczestnikiem rywalizacji jest Demokr. Zw. Rumuńskich Węgrów

+ 1992 pojawiły się: P. Demokr. (wynik rozłamu postkomunistów; wyb. 1996: Unia Socjald.) i skrajnie nacjon. P. Wielkiej Rumunii

+ wyb. 1996 wygrała DKR,a le tylko na jedna kadencję

+ wyb. 2000 wygrywaja postkomuniściw ramach koalicji Biegun Socjaldemokratyczny Rumunii (socjaliści, socjaldemokraci i utworz. w 1991 socjallib. Humanistyczna P. Rumunii

- wcześniej I. Iliescu (post.) odzyskał fotel prezydenta

- DKR nie weszła do parlamentu, zrobiła to partia, która wystapiła z DKR - Narod. P. Liberalna

+ P. Wielkiej Rumunii w 2000r. - 2 co do znaczenia siła parl.

+ znaczna ilość partii reprezent. mniejszości narodowe i zdobywających po 1 mandacie: 1996 - 15, 2000 - 20

• Chorwacja

+ początek demokratyzacji - koniec lat 90. (po odejściu F. Tudźmana)

+ do 1999 rywalizacji polit. zdomin. przez kierowaną przez Tudźmana Chorwacką Wspólnotę Narodową (HDZ) (1990 - 42%, 1992 - 43%, 1995 - 45% )

- równocześnie malaj poziom rywalizacyjności systemu part.: 1992 HDZ: 85 mand., Chorwacka Partia Socjalno-Liberalna (opozycja): 14 mand.; 1995 - odpowiednio po 75 i 12

+ 2000 - I wyb. po śmierci Tudźmana - HDZ tylko 24,5%

- zwyciężyła koalicja postkomun. Socjald. P. Chorwacji i Chorw. P. Socjal.-Lib.( z 2 małymi ugrupowaniami w sumie ponad 40%)

• Rosja

+ I w pełni rywaliz. wybory - 1993 (po zbrojnej rozprawie Jelcyna z Radą Najwyższą, wyłonioną w wyb. tranz. 1990

+ znaczna niestabilność oferty wyborczej

- z 13 komitetów wyb. w 1993 istniało, 4 istniały w 1992 pod tą sama nazwą

+ rywalizacja polit. przebiega m. ugrupowaniami popier. prezydenta a opozycją → układ sił wyłoniony w wyb. parl. nie ma decyd. znaczenia

+ ilość partii w Dumie Państwowej: 1990 (?) - 8 i 130 niezależnych, 1995 - 20 i 77 niezal., 1999 - 11 i 106 niezal.

+ znaczenie partii antyprezydenckich zbyt małe, by mu się sprzeciwić

- Komun. P. Federacji Ros. - od 1995 najsilniejsza frakcja parl.

- faszyzująca Lib.-Demokr. P. Rosji W. Żyrinowskiego

+ od wyb. 1999 rozbudowuje się polit. zaplecze prezydenta w Dumie

- Jedność

- Ojczyzna - Cała Rosja

→ obie popierają Putina

+ 12. 2001 - ukształt. się większościowa partia proprezydencka Jedność i Ojczyzna (zlepek tego co na górze) - najsilniejsza frakcja parl.

+ zachowania wyborcze w niewlk. stopniu kreują system part., znajdujący się w embrionalnej fazie rozwoju

• Ukraina - zjawiska analogiczne

+ znaczna liczba partii w Radzie Najwyższej - 20 w 1998

+ znaczna liczba niezależnych deputowanych - 215 w 1994, 121 w 1998

+ w 2 pierwszych elekcjach przewaga Komun. P. Ukrainy

+ wyb. 2002 - 4 bloki w rywalizacji:

- proprezydencki „Za Jedyną Ukrainę”

- umiarkowanie antyprezydencki „Nasza Ukraina” W. Juszczenki (wygrała)

- radykalnie antyprezydencki „Bjuty” J. Timoszenko (P. Socjalist.)

- partia komun.

→ stawką tych wyborów było zdobycie jak najlepszej pozycji w wyborach prezydenckich zapowiedzianych na 2004r.

postkomun. scena polit. krajów EW

• rywalizacja wyborcza jest otwarta i nieprzewidywalna

• Rose&McAlister: wyborcy zmieniają swe preferencje z elekcji na elekcję w znaczącym stopniu

- odnosi się to do konfrontacji międzypartyjnej na poziomie wyborczym

- oznacza niestabilność zachowań wyborczych → spowolnienie procesu instytucjonalizacji systemu part.

• wysoki poziom chwiejności wyborczej - nieco ponad 35% (w EZ 2x niższy)

- tylko w Chorwacji poniżej 15%, ale w 2000 jego wartość wzrosła 3x w stosunku do poprzedniej elekcji

- Czechy, Węgry, Słowenia - poniżej 30%

- Słowenia, Słowacja i Łotwa - tendencja spadkowa

- Bułgaria, Rumunia (silne partie post.) poziom ten wzrósł gwałtownie w ostatnich wyborach

♣ 2 powody znacznej chwiejności (może za dużo piją…;p):

+ częste zmiany w strukturze oferty wyborczej - w niemal każdej elekcji nowe ugrupowania, zdolne do pozyskania znacznej części elektoratu:

- Rumunia 1992 - Konwencja Demokr. (20%)

- Słowenia 1992 - zwycięstwo Lib. P. Demokratycznej

- 1995 Łotwa - partia nacjonalistyczna J. Zigeristsa

- 1991 Łotwa - zwycięstwo Partii Ludowej (21%)

- 1997 Polska - AWS

- 2001 Bułgaria - Ruch Narod. Symeona II

+ A. Smolar (na przykładzie PL): niespójne bloki polit. pod kuratelą instytucji niepochodzących z wyborów (np. zw. zaw., Kościoła)

- SLD obejmuje: liberałów i zwolenników interwencjonizmu państwowego, euroentuzjastów i eurosceptyków, krytyków i apologetów przeszłości

- AWS: liberałów, chadeków, konserwatystów, radykalnych nacjonalistów, integrystów katolickich

→ niespójność programowa powodująca, że osią rywalizacji nie jest tradycyjny konflikt m. prawicą a lewicą - inne pola rywalizacji: stos. do przeszłości, do stylu rządzenia, do roli Kościoła i religii w życiu publ., do mniejszości, do tradycji, do kwestii moralnych etc.etc. (:P) - walka o wartości zastępuje współzawodnictwo o realizację interesów grupowych → wpływa na intensywność i gwałtowność konfliktów między part., na niejasność alternatyw polit., na sposób postrzegania polityki jako takiej

-cechą partii jest: - nieufność do interesów grupowych utożsamianych z partykularyzmem, - sprowadzenie rywalizacji do sporu o kształt pożądanej wspólnoty polit. i zakres inkluzji polit. (np. postkomuniści - tak czy nie?) → rządy czują się powołane do realizowania „historycznej lub moralnej misji ustabilizowania swych krajów”, uznając się za „gwaranta i ucieleśnienie wartości narod.”

+ zawiązywanie synkretycznych, niespójnych koalicji polit. dążących do przeciwstawienia się b. zorg. i zdyscyplin. formacjom postkomun. - zdolność nowych koalicji wyborczych do pozyskiwania znaczącego poparcia, choć często jest to sukces jednorazowy

• znaczna fluktuacja poparcia większości partii

+ w miarę stabilne poparcie:

- partie post. w PL, na Węgrzech, w Rosji i na Ukrainie

- Obyw. P. Demokr. i socjaldemokraci w Czechach

- Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji

- Chorwacka Wspólnota Demokr. (do 1999)

+ reszta partii przekonała się, że „łaska wyborcza jeździ na pstrym koniu”

• stos. słabe zaawansowanie procesu instytucjonalizacji systemów part.

• wysoki poziom fragmentaryzacji

+ najmniejsza wartość:

- Czechy - tylko tu podmiotami rywalizacji są partie polit. w klasycznym ujęciu;

znaczna fluktuacja poziomu

- Bułgaria - dominacja synkretycznych koalicji polit.; znaczna fluktuacja poziomu

- Chorwacja - 3 gł. formacje polit. są aliansami wyborczymi; poziom fragm. stale spada

+ średni poziom (efektywna liczba partii na poziomie parl. < 4,0):

- Węgry - tendencja spadkowa

- Litwa

- Rumunia - tendencja spadkowa

+ najwyższy poziom

- Łotwa

- Estonia

- Słowenia - zauważalny spadek

• najwyższe rozdrobnienie w konkretnej elekcji - wybory do polskiego Sejmu w 1991r.: efekt. liczba partii na poziomie wyborczym i parl. >10

+ trend zatrzymany w latach następnych

• poziom koncentracji - mierzony:

+ poparciem dla najsilniejszej partii (m. pierwszą a ostatnią elekcją)

- najwyższy przyrost poparcia - Słowenia (Liberalna P. Demokr.) i Węgry (p. post.)

- znaczący spadek - Rumunia, Litwa, Łotwa, Słowacja

+ poparciem dla dwóch najsilniejszych formacji parl.

- najwyższy wzrost - Czechy, Węgry (w obu ustabilizowana struktura rywalizacyjna), Słowenia (najsilniejsza partia centrowa - jej rywalem za każdym razem jest ktoś inny, ale zawsze z prawicy)

- największy spadek - Bułgaria, Rumunia (w obu destabilizacja wzorców rywalizacji - wynik rozczarowania wyborców rządami postkomunistów, jak opozycjonistów oraz wzrostu poparcia dla „partii trzecich”), Litwa (przetasowania w prawicy i znaczna fluktuacja poparcia dla postkomunistów, jak i partii prawicowych)

- najmniejsze zmiany - Słowacja, Estonia, Chorwacja

• poziom rywalizacyjności

+ najwyższy: Słowacja, Węgry, Łotwa, Czechy - tendencja do równoważenia systemu part.

+ najniższy (największa przewaga zwycięskiego ugrupowania nad przegranym): Słowenia, Bułgaria, Rumunia - utrzymująca się nierównowaga systemu part.

+ 1991-2001 - 3 sytuacje:

- stały spadek poziomu rywalizacyjności (Chorwacja: 1992- 6,07; 1995 - 4,17; 2000- 1,54). Podobnie jest w Czechach i Estonii

- Słowenia - stały wzrost: 1992-1,07; 1996-1,19; 2000-2,42

- reszta krajów - fluktuacja

• obecność (nieobecność) partii antysystemowych (negujących podst. wartości demokracji i głoszących programy, kt. realizacja oznaczałaby likwidację systemu opartego na zasadach równości polit., wolności jednostki oraz pluralizmu polit.)

+ niektóre ugrupowania komunistyczne np. Komun. P. Czech i Moraw

+ formacje nacjonalistyczne: Rumunia, Czechy, Słowacja, Chorwacja, Węgry, Estonia, Łotwa

+ jak dotąd nie legitymują się wynikami mogącymi budzić niepokój (oprócz Wielkiej Rumunii - w wyb. 2000 - 2 wynik)

+ skutecznie izolowane od udziału w rządach

+ Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji - może budzić obawy (destrukcyjna polityka w latach 1994-1998 → nie przyjęcie do NATO i pogorszenie stos. z UE)

najbardziej zaawansowana instytucjonalizacja - Czechy, Węgry:

• niski poziom fragmentaryzacji

• wzrastająca koncentracja poparcia dla 2 najsilniejszych ugrupowań

• topniejący dystans m. zwycięzcą wyborów a jego gł. rywalem

• niski poziom globalnej chwiejności wyborczej

• oś rywalizacji m. „komunizmem” a „antykomunizmem” coraz wyraźniej traci na znaczeniu (zwł. na Węgrzech)

nieco niższy poziom zaawansowania - Słowenia:

• wysoka fragmentaryzacja

• wzrastająca koncentracja

• wysoki poziom rywalizacyjności

• niska chwiejność wyborcza

• też w Chorwacji i Słowacji

państwa nadbałtyckie:

• wysoki lub średni poziom chwiejności wyborczej

• znaczna fragmentaryzacja

• wysoka rywalizacyjność

najmniej ustabilizowana rywalizacja wyborcza - Bułgaria i Rumunia

• znaczna zmienność oferty polit.

• wysoka chwiejność wyborcza

• niski poziom rywalizacyjności

7

Murek®

---