WZORCE RYWALIZACJI NA ARENIE WYBORCZEJ

(Antoszewski, Systemy polit. EŚW, str. 92-102

poziom otwartości rynku - wielkość poparcia uzyskiwanego przez partie nowe ( w parl. po raz I)

• dwie grupy państw:

• Węgry, Czechy, Albania, Słowenia, Chorwacja, Rumunia - rywalizacja wyborcza toczy się w zasadzie m. tymi samymi partiami polit., choć z różnym rezultatem

• w większości elekcji nowe partie uzyskują znaczące poparcie - często są zdolne do wygrywania wyborów

• przyrost poparcia dla partii nowych przede wszystkim po 1996r.

• Bułgaria 2001, Estonia 2003, Litwa 2004 - do tego czasu władzę sprawowała zarówno socjald./postkomun. lewica, jak i antykomun. Prawica

• Słowacja 2002 - wyraz rozczarowania ustabilizowaną wcześniej strukturą rywalizacji (Mečiar vs. antymeciarowska koalicja)

• Serbia 2004 - poparcie skrajnie nacjon. Serbskiej P. Radykalnej

→ rynek wyb. EŚW jest wciąż otwarty, choć na Węgrzech, w Czechach, Chorwacji, Rumunii i Słowenii - tendencja do zamykania się

wysoka chwiejność rywalizacji wyborczej w EŚW - wynik niestabilności sceny polit. i braku silniejszych więzi elektoratu z wyborcami

• istotne problemy z jej precyzyjnym pomiarem

• częste zmiany organizacyjne nie pozwalają na dokładne ustalenie lojalności wyborców wobec konkretnych partii

• najistotniejszy element rywalizacji - utrzymywanie się zapoczątkowanego wyborami tranz. podziału elektoratu na dwie grupy:

- nostalgicznie „postkomun.”, popierająca partie-sukcesorki

- mniej lub b. „antykomun.”, głosująca na partie wywodzące się z bloków wyb. konfrontujących z komunistami w I wyb.

→ PL, Węgry, Albania, Rumunia

• inne osie

- Estonia, Łotwa - mniejszości narodowe

- Czechy - model gosp.

- Słowacja - ocena Mečiara

- Ukraina - ocena prezydentury

• atrakcyjność partii zakłócających model rywalizacji dowodzi, że poziom chwiejności może pozostać w najbliższym czasie na wys. poziomie

• znaczne wahania poparcia dla głównych sił polit., zwł.:

- partii- sukcesorek w Albanii, Bułgarii, Serbii i na Litwie

- koalicji antykomun. w Bułgarii, Polsce i Rumunii

- partii konserw. bądź liber. na Litwie i Łotwie

• dwa „ustrukturyzowane” elektoraty (przewidywalne w swoich zachowaniach wyb.):

• Czechy, ale stale rośnie poparcie dla partii trzeciej - komunistów

• Węgry - o głosy efektywnie walczą tylko 2 partie

częstotliwość wyborczych porażek rządzących - jak często wyborcy decydują o zmianie kolejności partii polit., mierzona ilością uzyskiwanych przez nie głosów

• najczęściej - odmowa poparcia rządzącym i przerzucenie głosów na opozycję, co może (ale nie musi) prowadzić do alternacji

• Węgry - każde wyb. przynoszą zmianę u steru władzy (mimo wszystko od 1994r. najsilniejsza jest Węg. P. Socjalist.)

• Litwa 2000: wygrała partia-sukcesorka, ale gabinet uformowała koalicja ugrupowań centroprawic.

• Estonia 2003 - zwycięska P. Centrum nie weszła do rządu

• Rumunia 2004 - zwycięska partia-sukcesorka nie utrzymała się u władzy

• Słowacja - największe poparcie uzyskuje Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji, mimo że od 1998 jest odsunięty od władzy

• Bułgaria, Litwa, Łotwa i Polska - każda elekcja oznacza porażkę rządzących i przejęcie władzy przez dotychczasową opozycję lub partie nowe

• względna stałość zachowań wyborczych:

• Rumunia - 4x wygrywała partia-sukcesorka (choć nie pod rząd)

• Chorw. Wspólnota Demokr. - 4x zwycięstwo

• Serbska P. Socjalist. - 3x pod rząd zwycięstwo

• Liberalna Demokracja Słowenii - 3x pod rząd zwycięstwo

• węg. MSzP - 3x pod rząd zwycięstwo

• Alb. P. Socjalist. - 3x zwycięstwo

R. Rose & I. McAllister - rywalizacja:

• zamknięta - walka rozgrywa się m. 2 partiami lub blokami, wyborcy o w miarę stałych preferencjach - Węgry, do pewnego stopnia w Czechach i Chorwacji

• wytyczona - walka m. 2 partiami, wyborcy o zmiennych preferencjach - Alb., Słowenia, Bułg. do 2001r., Litwa do 2004r.

• ustrukturyzowana - walka m. więcej niż 2 partiami, wyborcy o stałych preferencjach - nie występuje w każdym kraju EŚW

• najbliżej Polska przy założeniu, że wyborcy „post.” i „antykomun.” stanowią w miarę stałe segmenty rynku ryb. oraz Rumunia i Słowacja (?)

• otwarta - walka m. wieloma partiami, wyborcy o zmiennych preferencjach - Estonia, Łotwa, Serbia

tendencja do zwiększania poziomu rywalizacyjności - coraz mniejsze różnice w poparciu dla największych partii, nadających ton walce o władzę

• rzadkie sytuacje, w kt. ugrupowanie zwycięskie zdolne jest do uzyskania bezwgl. większości

• taka sytuacja była regułą w Albanii do 1997

• jeśli już to taki wynik uzyskują koalicje wyb.

• Zdjedn. Siły Demokrat. w Bułgarii 1997

• DOS w Serbii 2000

• poparcie dla gł. uczestników rywalizacji wyrównuje się, zwł. w II fazie badanego okresu

• Węgry od 1998 przewaga MSzP Nad FiDeSzem jest minimalna - 2002r. niecały 1%

• od 2000 niewielkie różnice w poparciu dla największych partii w Czechach, Estonii, na Litwie, Łotwie, W Rumunii, Słowacji i Słowenii

• większe różnice w Bułgarii, Polsce i Serbii - rynek wyb. b. „otwarty”

• zwiększanie szansy na alternację władzy

• zmniejszanie się przewidywalności rezultatów

• podwyższanie poziomu rywalizacyjności → jeden z czynników, kt. wpływa na wysokość frekwencji

• psychologia polityki: wybory tym b. stymulujące, im większa jest m.in. szansa spowodowania zmian oraz im b. rywalizacja jest wyrównana → frekwencja w EŚW powinna rosnąć w miarę, jak maleje przewaga formacji nadających początkowo ton procesom demokratyzacji - a maleje:

• śr. ponad 80% w wyb. tranz.

• śr. poniżej 60% w wyb. po 2000r.

• największy spadek: Alb., Buł., Czechy, Lit., Rum., Słowacja, Słowenia

• b. niski poziom: Polska

• w niektórych elekcjach pojawia się szczeg. szansa odrzucenia formacji sprawujących wcześniej władzę - oddanie jej opozycji lub partii nowej

• najniższa frekwencja w Estonii, Słowenii, na Łotwie i Litwie, gry wyborcy zaufali zupełnie nowemu ugrupowaniu

• wyrównanie szans rządzących i opozycji (PL 1997, Węgry 2002) nie powstrzymało tendencji spadku uczestnictwa w wyb.

liczba biegunów rywalizacji

• r. zdominowana przez jedną partię - Chorwacja do 2000, Serbia do 2000, Słowacja do 1998

→ grupowanie się partii opozycyjnych wobec formacji domin. w szerokie koalicje wyborcze, co ostatecznie skutkuje ich zwycięstwem

• Serbska P. Socjalist.: 2 ostatnie elekcje - spadek poparcia → marginalizacja

• słowacki HZDS wciąż najsilniejszy, choć niezdolny do objęcia rządów

• chorw. HZD: porażka w 2000, zwycięstwo w 2004

→ w tych państwach tendencja do 2- lub wielobiegunowości

• r. 2-biegunowa

• Węgry - od 1994 „czysta” r. 2-biegunowa: obóz socjallib. (MSzP i SzDeSz) i konserw. (FiDeSz) - wybory 2002 MSzP i FiDeSz łącznie 83,1%

• Albania - PSSh i PDSh łącznie od 76% do 85%

• Bułgaria - Bułg. P. Socjalist. vs. Zjedn. Siły Demokr.

• okazjonalnie: Litwa - 1992, PL i Serbia - 1997, Słowacja - 1998, Chorwacja 2003, Słowenia i Rumunia - 2004

• PL, Litwa - socjalist. vs. konserw.

• Słowenia - konserw. vs. lib. (wsparcie socjalist.)

• Rumunia - socjalist. vs. lib.

• Serbia - socjalist. vs. ekstrem.

• Chorwacja, Słowacja - ugrupowania popul.-nacjon. vs. szeroki front zróżnicowanej ideologicznie opozycji

- Chorwacja - tendencja do wyraźnego wzmocnienia bieguna konserw. i socjalist., jako gł. stron rywalizacji

• r. co najmniej 3-biegunowa

• Czechy: socjalist. CSSD, konserw. ODS, komun. KSCM

- chadecja - rola partii obrotowej

• Bułgaria - w 2001 trzecim biegunem stał się Narodowy Ruch Symeon II

• Litwa - socjaliści, konserwatyści, rozszczepiony blok liberalny

- 2004 dodatkowo populisci

• Łotwa - na początku: lib. Łotewska Droga i konserwatyści, od 1998 rosną wpływy lewic. ugrupowań prorosyjskich

• Estonia - konserwatyści, chadecja, liberałowie i socjaliści

- wzrost przewagi konserwatystów

- jednym z wymiarów rywalizacji jest konflikt wokół polit. praw mniejszości ros. (poparcie dla Zjedn. Estońskiej P. Ludowej stale słabnie)

• Słowacja

• najwyższe poparcie HZDS

• biegun chadecki u władzy od 1998

• reorganizująca się umiarkowana lewica (SDL i SMER)

• dwa bieguny pomocnicze:

- liberalny - ANO utworz. w 2001

- etniczny - P. Węgierskiej Koalicji powstała w 1998

• biegun ekstremizmu politycznego

→ ortodoksyjne partie komunistyczne: Czechy, Słowacja, Łotwa, Rosja, Ukraina

→ formacje skrajnej prawicy: Chorwacja, Czechy, Rosja, Rumunia, Serbia, Słowacja, Słowenia, Węgry

• formacje antysystemowe, sprzeciwiające się przemianom zachodzącym po upadku komunizmu i negujące dokonania tego okresu

• uznaje się je za zagrożenie dla procesu demokratyzacji

• raczej nie zdolne do uzyskiwania znaczącego poparcia

• relewancję uzyskały partie: czeska, rosyjska, ukraińska

• zaufanie zdobyły niektóre formacje nacjonalistyczne

- serb. P. Radykalna (utworzenie „Wielkiej Serbii”), po upadku Milošievicia i rozczarowaniu rządami demokratów 28% w 2004

- Partia Wielkiej Rumunii 20% w 2000

• (oprócz Czech) partie ekstremalne są liczącymi się uczestnikami rywalizacji wyb., gł. tam gdzie proces demokratyzacji opóźnia się - nadrabianie tych opóźnień → marginalizacja tych ugrupowań

P. Mair - postkomunistyczny rynek wyborczy;

• ulega ciągłym zmianom, zarówno po stronie podaży ( pojawianie się nowych partii, zanik „starych”), jak i popytu (spadek frekwencji, chwiejność zachowań wyb., brak lojalności wobec partii)

• w niektórych państwach tendencja do „zamykania się” rynku wyborczego

• wzrost poziomu rywalizacyjności

• oprócz sytuacji, w kt. jakakolwiek formacja monopolizuje rynek wyborczy (nawet na jedną elekcję)

• krystalizacja pozycji programowych partii → wyborcy mają możliwość dostrzeżenia faktycznych alternatyw polit.

• generalnie słabnie poparcie dla partii ekstremalnych (oprócz Czech i Serbii)

• obecność partii-sukcesorek na scenie polit. →partie (obozy), chcące podjąć skuteczną walkę o władzę, muszą poszukiwać optymalnych rozwiązań organizacyjnych i strategii polit.

→ opóźnienie ustabilizowania rywalizacji w oparciu o względy programowe , wpływ na radykalizację i wzajemną agresję

1

Murek®

---