5. Teoria „trzeciej fali” demokracji i jej krytyka (A.Agh)

Toż to było na wykładzie...ale nie...mam tylko wg Huntingtona

Systemy zmieniają swój charakter z niedem. na demok. w kilku państwach równocześnie- fala demokratyzacji w określonym czasie w liczbie większej niż przejście w odwrotnym kierunku. (fala odwrotu).

I fala 1828-1926

I fala odwrotu 1922-42

II fala 1943-62

II fala odwrotu 1958-75

III fala 1974- trwa do dziś

III fala - Europa Środ-Wsch

1974-rewolucja goździków w Portugalii

Hiszpania, Grecja

Eur. Środ-Wsch

-odmienność procesów w Eur. Południowej(a) i Środ-Wsch(b)

a)tylko systemy polityczne i socjalne(społeczne), nie ekonomiczne

b)wszystkie płaszczyzny życia-IV fala demokratyzacji

11. „Potrójny” charakter tranzycji (ekonomiczna, polityczna, narodowo-państwowa=

społeczna)

<tabela z wykładu>

Poziom tranzycji/ Typy problemów	polityczna	społeczna	ekonomiczna
Strukturalne (przed zmiana systemową)	Redemokratyzacja/ Delegitymizacja reżimów autorytarnych	Zmiana struktur społecznych -aktywizacja aktorów społecznych -stworzenie kanałów reprezentacji interesów społecznych	Przejście gospodarki centralnie sterowanej na gospodarkę rynkową
Przejścia	Rozliczenie „przeszłości”-osądzenie (lustracja, dekomunizacja),pojednanie	Przezwyciężenie kryzysów społecznych -niezadowolenie	Przeprowadzenie reform rynkowych (prywatyzacja, reprywatyzacja) -zarządzanie kryzysami ekon. -likwidacja nierentownych zakładów pracy -rozwiązanie problemów bezrobocia
Systemowe	Budowa sprawnego systemu demokratycznego	Zapewnienie ochrony mniejszościom społecznym, narodowym	Powiązanie systemu ekonomicznego zachodnim systemem gospodarczym

12. Wybory tranzycyjne (1989-1991)- ich wyniki i znaczenie

wybory tranzycyjne- pierwsze elekcje zorganizowane po uzyskaniu (odzyskaniu) przez ogół obywateli podstawowych swobód politycznych: wolność zrzeszania się, wolność ekspresji politycznej oraz prawo uczestnictwa w otwartych, wolnych i uczciwych wyborach.

CEL: odrzucenie (bądź nie) systemu komunistycznego, a także wyłonienie elit zdolnych do pokierowania procesem demokratyzacji oraz rozwiązania problemów związanych z rozliczeniem przeszłości

-odbyły się w 1990 (Pl` 89 Alb `91)

-znaczenie, rezultaty, konsekwecje- zróznicowanie w poszczególnych krajach

- w większości państw (wyj-Węg)-wybory tranzycyjne miały charakter wyjątkowy i nieporównywalny z następnymi elekcjami:

• Kraje bałtyckie, Czechy, Slowacja, Jug, Chor,Slowenia- odbyły się przed odzyskaniem (uzyskaniem) niepodległości, w ramach szerszych i stojących już u progu rozpadu organizmów państwowych

• NRD-odbyły się w przeddzień zjednoczenia z krajem o ustabilizowanym demokratycznym systemie politycznym i o skonsolidowanym systemie partyjnym oraz decydowały o przyjęciu chadeckiej lub socjaldemokratycznej koncepcji rozwoju społ-polit.

• Bulgaria, Rumunia (też w Serbii i Rosji) stawką wyborów było jedynie odrzucenie (lub utrzymanie) partii komunistycznej jako siły rządzącej, a nie wyborów określonej linii politycznej demokratyzacji; zaistniały poważne wątpliwości co do uczciwości i bezstronności wyborów, które nie pojawiły się w innych przypadkach

• Pl-partia komunistyczna utraciła władzę najwcześniej, I wyb 89 r. nie były w pełni rywalizacyjne, opierając się na kontrakcie zawartym przy „okrągłym stole” 2 miechy wcześniej (były jednak tranzycyjne w tym sensie, że odbyły się po odzyskaniu przez obywateli podstawowych swobód; były też uczciwe)

• Węgry-I elekcja dała szanse wyboru między konserwatywną, socjalliberalną i socjaldemokratyczną linią polityczną; miała ona podobny charakter jak następne, stanowiąc zalążek między tymi samymi podmiotami i tymi samymi koncepcjami politycznymi

Wspólne:

-elekcja: charakter dwubiegunowy- partia postkomunistyczna-zmiana na ugrupowanie socjaldemokratyczne/ partia typu Forum

• Czechosłowacja -brak zmiany nazwy: Komunistyczna Partia Czechosłowacji

• Ugrupowania postkomunistyczne (wyj-Węg, NRD) okazały się zdolne do wygrania wyborów (Alb, Buł, Rum, Serbia) bądź też do wystąpienia w roli głównej siły opozycji (Chor, Czechy, Est, Lit, Łot, Słowacja, Słowenia)

• Węgry-`90 walka o zwycięstwo w wyborach rozegrała się pomiędzy 2 formacjami centroprawicowymi, poskomuniści osiągnęli dopiero 4 wynik )

Partia typu Forum- szeroki front, ruch społeczny, gruntujący różnorodnie motywujących ideologicznie przeciwników komunizmu; jest charakterystycznym przejawem przejścia od komunizmu ku demokracji; wspólne cechy:

-niski poziom instytucjalizacji

-maksymalna redukcja programu politycznego, którego istotą jest odebranie władzy komunistom i uzyskanie kontroli nad I fazą przejścia ku demokratyzacji

-ugrupowania te sa młode, powstałe w krótkim czasie przed odbyciem wyborów (wyj Pl i po części Węg)

• Litewski Sajudis

• Słoweński DEMOS

• Czeskie Forum Obywatelskie

• Słowackie Społeczeństwo Przeciw Przemocy

• Łotewski Front Ludowy

• Ludowy Front Estonii

• Bułgarski Związek Sil Demokratycznych

• Enerdowskie Neue Forum

• Chorwacką Wspólnote Demokratyczna

• Polska Solidarność-status związku zawodowego

• Brak w Rumunii

Wszędzie zwyciężyła opozycja antykomunistyczna oprócz Albanii, Bułgarii i Rumunii, Serbii

Od dwubiegunowego wzorca rywalizacji politycznej odbiega przypadek wegierski

-wcześniejsza segmentacja opozycji antykomunistycznej, która dokonała się przed wyborami, spowodowała, że walka o zwycięstwo rozegrała się w obrębie, ale w ramach rywalizacji trójbiegunowej (3 biegun stanowiła zreformowana partia komunistyczna)

-zwycięstwo: Węgierski Forum Demokratyczne- niskie poparcie nie przekraczające ¼ głosów

Antykomunistyczne formacje

-Albania: Demokratyczna Partia Albańska

-Bułgaria: Związek Sił Demokratycznych

-choć nie były w stanie pokonać komunistów w I elekcji, to okazały się zdolne zarówno do przyjęcia władzy w następnej konfrontacji, jak i do organizacyjnego rozwoju

Różny charakter rywalizacji z ugrupowaniami postkomunistycznymi:

• Litewski Sajudis, łotewski Front Ludowy, chorwacka Wspólnota Demokratyczna- ruchy nacjonalistyczne, wyrażające dążęnia separatystyczne

• Ludowy Front Estonii- ugrupowanie niepodległościowe, na którego czele stanął były działacz partii komunistycznej Edvard Savisaar

• Słowackie Społeczeństwo Przeciw Przemocy nie dotrwało niepodległości; ugrupowanie które zeń wyłoniło w 91 r -Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji, łączy w sobie elementy nacjonalistyczne, populistyczne i konserwatywne, będąc prototypem partii niestandardowej

• Czeskie Forum Obywatelskie stosunkowo szybko przekształciło się w jednolitą partię konserwatywną (także Demokratyczna Partia Albanii)

• Słoweński DEMOS- antykomunistyczna, synkretyczna koalicja 6 partii, z których większość rozpoczęła dzaiłalność na własny rachunek po jego rozwiązaniu w 91 r

• Polska Solidarność- charakter ruchu społecznego o szerokim spektrum ideologicznym (także Bulgarski Związek Sił demokratycznych ut w 89 r' składał się z 13 formacji o charakterze partii, stowarzyszeń i związków zawodowych

• Wegierskie Forum Demokratyczne (MDF) było w momencie wyborów w 90 r legalna partią konserwatywną (i umiarkowanie nacjonalistyczna), która zmierzyła się nie tylko z postkomunistami, ale także z partiami o profilu lewicowo-liberalnym

Dahrendorf zauważył, że wszystkie pokojowe rewolucje rozpoczynają się od miodowego miesiąca, który nastepuje po pokonaniu starego rezimu bez przelewu krwi; następnie opozycja rozpada się, umiarkowani traca poparcie i rozpoczyna się czas ekstremistów

-licząca się przez dłużny czas formacja polityczna pozostała- Chorwacka Wspólnota Demokratyczna

-Węgierskie Forum Demokratyczne działa do dziś-zmalała popularność; funkcję głównej formacji prawicy przejął słabszy w pierwszych 2 elekcjach Związek Młodych Demokratów- FiDeSz przemianowany w 95 na Węgirska Partię oBywatelską

- ugrupowanie typu Forum funkcjonujące do tej pory- bułgarski Związek Sił Demokratycznych w 96 przekształcił się w jednolitą partię polityczną, do wyborów parlamentarnych w 97 stanowi trzon koalicji wyborczej Zjednoczone Siły Demokratyczne

-kontynuacją pierwszego słowackiego szerokiego ruchu społecznego jest Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji, wywodzący się w prostej linii od Społeczeństwa Przeciw Przemocy

- Czeskie Forum Obywatelskie przeobraziło się w 91 w konserwatywną Obywatelską Partię Demokratyczną, która sprawowała władze w latach 92-98

- po porażce z postkomunistami w 92 litewski Sajudis przekształcil się w 93 w partie o orientacji konserwatywnej o nazwie Unia Ojczyźniana- Litewscy Konserwatyści

- Ludowy Front Estonii zwyciesca elekcji z 90 r wypadł słabo w wyborach w 92 co spowodowało ze został rozwiązany w 93

-Łotewski Front Narodowy, który przejął władze w 90 rozpadł się 3 lata później

-słoweński DEMOS również nie wystartował w I wyborach p uzyskaniu niepodległości

- szybko rozpadło się enerdowskie Nowe Forum stanowiące organizację wschodnioniemieckich dysydentów

Kolejna cecha wspólna- niski poziom rywalizacyjności, stanowiący charakterystyczną cechę niedojrzałych systemów partyjnych

• przewaga ugrupowań zwycięskich nad pokonanymi rywalami była na ogół znaczna i nie budząca watpliwości, niezaleznie od tego, czy w roli zwycięscó wystepowały formacje post-, czy antykomunistyczne

• postkomunistyczny Front Ocalenia Narodowego w Rumunii i łotewski Front Ludowy zdobyły ponad 60% głosów, konserwatywna Demokratyczna Partia Albanii oraz słoweński DEMOS osiągnęły poparcie ponad połowy wyborców

indeks dystansu-mierzy poziom rywalizacyjności poprzez podzielenie liczny mandatów ugrupowania zwycięskiego przez liczbę mandatów uzyskaną przez jego głównego rywala:

a)najwyższa wartość-Serbia, Rumunia-przewaga zwycięskich partii postkomunistycznych jest miażdżąca

b)najniższa wartość-Litwa, Bułgaria, Estonia, Węgry, NRD (wyj Buł)- zwyciężyly ugrupowania reprezentujące antykomunisyczną opozycję

Kolejna cecha wspólna- rodzą prowizoryczny układ sił, który rzadko wytrzymuje próbe czasu

-jedynie na Węgrzech nastepna elekcja odbyła się w konstytucyjnym terminie- po upływie 4 lat

-9 miechów NRD

-1 rok Albania, Bułgaria

-2 lata Czechosłowacja, Estonia, Litwa, Rumunia, Słowenia

-3 lata Łotwa

Główna stawka wyborów tranzycyjnych uznaje się na ogół możność pokierowania prosecem demokratyzacji przynajmniej w jego wtepnej fazy- Hiszpania, Grecja i Portugalia

Europa Srod-Wsch-siły polityczne, które w I wyborach odniosły zwycięstwo nie udało się odegrac tej roli

KRAJE , których demokratyzm nie budzi wątpliwości:

-Czechy 90-98 rządzą ugrupowania konserwatywne

-Łotwa gabinety tworzą wyłącznie partie o orientacji prawicowej

- Rumunia gdzie w 96 władze sprawują postkomuniści

Pozostałe kraje- szybka alternacja władzy uniemozliwiająca odciśnięcie pietna jednej formacji na procesach dokonujacych się w I stadiach demokratycznej transformacji

- 91 Bulgarski Zwiazek Sil Demokratycznych wygrywa wybory i przejmuje władzę z rak postkomunistow

- w Albanii Partia Demokratyczna odnosi zwyciestwo wyborcze rok po porazce i staje się sila rzadzaca na nastepne 5 lat

-I wybory w Estonii wygrywa partia konserwatywna Ojczyzna, odsuwajac od rzadow postkomunistow

-w Słowenii rzady DEMOSU dobiegaja konca 92- na jego miejsce liberalna Demokracja Słowenii

- w 93 traci władze litewski Sajudis oddajac postkomunistycznej Litewskiej Demokratycznej Partii Pracy Brazaskaza

-Pl rok wyborczej porazki ugrupowan postsolidarnosciowych i pierwsze zwyciestwo SLD

- Słowacja na skutek wotum nieufnosci upada rzad w 94 Meciara a kierowany przezn Ruch na Rzecz Demokratycznej Słowacji przechodzi do opozycji (tylko na 8 miechow)

Można powiedzieć że 2 wymiana elit, które odnoszą zwyciętwo w elekcjch tranzytowych, ponoszą w ten sposób odpowiedzalność za koszty I fazy przemian. Trudno byloby zatem stwierdzic ze sukces wyborczy- niezaleznie od tego, kto go odniósł- jest równoznaczny z możliwością urzeczywistnienia polityki odpowiadającej zamiarom i oczekiwaniom zwycieskiej formacji. Jest to istotna cecha demokratyzacji w krajach Europy Srodkowo-Wschodniej, odróżniająca ją od analogicnych procesów , jakie zachodziły w Eur Zach z wyjątkiem Portugalii

---