Ad.14.

SYSTEMY WOBORCZE DO PARLAMENTU

(Antoszewski, Systemy polit. EŚW, rozdz.3)

komunizm - wybory pełniły jedynie f-cję legitymizacyjną i pozwalały obywatelom co najwyżej na wyrażenie preferencji personalnych wobec starannie wyselekcjonowanych kandydatów - w zasadzie systemy większościowe → prawie wszystkie kraje EŚW na początku lat 90. przyjęły jedną z odmian systemu proporcjonalnego

• Wiele krajów nadal poszukuje optymalnych rozwiązań - liczne reformy w ostatnich latach: Czechy, PL, Lit., Ukr.

formuły wyborcze

• FORMUŁA WYBORCZA - reguła (lub zespół reguł) rozstrzygająca o tym, który kandydat zostaje wybrany w danym okręgu wyborczym oraz w jaki sposób następuje przetworzenie liczby uzyskanych przez daną partię głosów w liczbę przypadających jej mandatów

• podstawowe kryterium, wg kt. dokonuje się klasyfikacji systemów wyb.

• większościowe - w EŚW stos. sporadycznie

• PL - zwykła większość głosów

• Czechy - bezwzgl. większość głosów, jeśli jej brak → drugie głosowanie z udziałem 2 najlepszych kandydatów

• mieszane - 4 kraje

• Węgry

• 176 deputowanych wybiera się wg formuły bezwzgl. większości

+ jeśli nie uzyska jej żaden z kandydatów lub jeśli w okręgu wyb. frekwencja będzie niższa niż 50% → II tura: ci kandydaci, kt. uzyskali co najmniej 15% głosów, ale nie mniej niż trzech - jeśli ponowne głosowanie spowodowane zostanie niedostateczną frekwencją, startują w niej wszyscy zgłoszeni kandydaci; II turę wygrywa ten, kto zdobędzie najwięcej głosów

• formuła proporcjonalna służy do obsadzenia łącznie 210 mandatów:

+ 152 rozdziela się w okręgach wyborczych wg formuły Hagenbacha-Bischoffa

+ 58 przyznaje się na szczeblu ogólnokrajowym wg formuły d'Hondta

• Litwa

• 71 na 141 posłów było wybieranych wg formuły bezwzgl. większości

• 2 ostatnie elekcje (2000,2004) odbyły się na podstawie zmodyfikowanej ordynacji wyb., kt. wprowadziła zasadę zwykłej większości

• Rosja, Ukraina - połowa deputowanych wybierana wg formuły wzgl. większości

→ pozostali deputowani w Ros., na Lit. i Ukr. wybierani są w wyborach proporcjonalnych, przy zastosowania formuły Hare-Niemeyera

• proporcjonalne - 9 krajów

• formuła d'Hondta - Buł., Chor., Czechy, Rum., PL (1993,1997), Słowenia i Estonia (przy podziale tzw. mandatów resztowych - tych, kt. nie udało się rozdzielić na poziomie okręgów wyb.)

• Łotwa, PL (2001) - zmodyfikowana formuła Sainte-Laguë

• Słowacja, Czechy (do 2000) - formuła Hagenbacha-Bischoffa

• Słowenia, PL (1991) - metoda Hare-Niemeyera

• częste zmiany formuł wyb. są najczęściej powodowane chęcią wymuszenia określ. przekształceń w ramach systemu part., mają zwł. przeciwdziałać jego nadmiernej fragmentaryzacji (→ popularność metody d'Hondta)

rozmiary okręgów wyborczych

• OKRĘG WYBORCZY - ogół wyborców (najczęściej zamieszkujących określone terytorium) uprawnionych do głosowania na tych samych kandydatów (te same listy partyjne)

• określony jest przez liczbę mandatów, o kt. podziale decyduje ta sama grupa wyborców

• waha się od 1 do wartości równej liczbie mandatów w parlamencie

• Buł., Słowacja - jeden ogólnokrajowy system wyb.

• Ros., Lit., Ukr. - w odniesieniu do mandatów rozdzielanych w systemie proporcjonalnym jeden ogólnokrajowy system wyb. - okręgi jednomandatowe

• Węgry - mandaty obsadzane w systemie większościowym - okręgi jednomandatowe

• wybory do czeskiego Senatu - okręgi jednomandatowe

• w reszcie krajów okręgi wielomandatowe, przeważa tendencja do tworzenia dużych okręgów wyb.

• wyj. - wybory do polskiego Senatu - mimo formuły większościowej głosowanie przeprowadza się w małych okręgach wielomandatowych

• największe - Czechy, Łot., Chor.

• Rum., Węgry - największe okręgi są aż 7 większe od najmniejszych

• Czechy - zmiany

• do 2000r. tylko 8 okręgów o śr. wielkości 25

• 2000r. zmiana ordynacji wyb. → 35 okręgów

• 21.01.2001r. Sąd Konstytucyjny uchylił większość zmian

• 17.01.2002r. nowy podział → 14 okręgów pokrywających się z podziałem adm.

• ich wielkość nie została z góry określ. - ustala się po wyborach, ponieważ wielkość okręgu nie zależy jedynie od liczby uprawnionych do głosowania, ale też od frekwencji w poszczególnych okręgach

• PL

• 1991 - 37 okręgów

• 1993, 1997 - 52 okręgi;

→ do zdobycia było tylko 391 mandatów → śr. wielkość odpowiednio: 10,6 i 7,5

• Słowenia

• 8 okręgów 11-mandatowych

• Dodatkowe dwa okręgi jednomandatowe, w kt. rywalizują przedstawiciele mniejszości narodowych

• Chorwacja

• 140 posłów wybieranych w okręgach wielomandatowych

• dodatkowo okręgi jednomandatowe, tworzone przez przedstawicieli mniejszości narodowych, w kt. wybiera się 5 (od maja 2003r. - 8) reprezentantów

• po 1 deputowanym wybierają: Serbowie, Węgrzy i Włosi

• 1 wspólnie mniejszość czeska i słowacka

• 1 wspólnie mniejszość austriacka, niemiecka, ruska, ukraińska i żydowska

• wyodrębnienie osobnego okręgu chorwackiej diaspory, z kt. wybiera się 14 deputowanych

klauzule zaporowe

• KLAUZULA ZAPOROWA - sztucznie wyznaczony i określony w prawie wyb. próg poparcia, kt. osiągnięcie jest niezbędnym warunkiem uczestnictwa w podziale mandatów

• rozwiązanie char. dla systemów propor., kt. ma przeciwdziałać nadmiernemu rozdrobnieniu parlamentu - istotny element systemów wyb. wobec dużej fragmentaryzacji systemów part. w EŚW

• dwie grupy krajów

• jednakowa zasada klauzuli dla wszystkich uczestników wyborów, stosowana na poziomie ogólnokrajowym: Buł. 4%, Chor. 5%, Est. 5%, Łot. 5%, Słowenia 4%, Ros. 5% i Ukr. 4% - tylko głosy oddane w metodzie propor.

• Chor. - wylicza się ją oddzielnie w każdym z wielomandatowych okręgów wyb.

• odrębne progi zaporowe dla partii i odmienne dla koalicji part.

• PL: 5% dla partii i 8% dla koalicji

• Lit.: 5% i 7%

• Rum.: 5% i 10%

• na Węgrzech, Słowacji i w Czechach dodatkowo bierze się pod uwagę wielkość koalicji

+ Węgry: 5% dla partii, 10% dla koalicji 2-part., 15% dla koalicji 3-part. i większych

+ Słowacja

- 1992-1998: 5% dla partii, 7% dla koalicji 2- i 3-part., 10% dla koalicji 4-part. i większych

- od 1998: próg 5% jest stos. oddzielnie dla każdej partii wchodzącej w skład koalicji

+ Czechy

- do 2000r.: 5% dla partii, 7% dla koalicji 2-part., 9% dla koalicji 3-part., 11% dla koalicji 4-part. i większych

- od 2000r. : 5% dla partii, 10% dla koalicji 2-part., 15% dla koalicji 3-part., 20% dla koalicji 4-part. i większych

→ K. Skotnicki: „wyżej ceniony jest skład parlamentu, zapewniający wyłonienie większości gwarantującej stabilność rządu, niż reprezentatywność organu przedstawicielskiego, grożącą jednak niepewnością losów utworzonego gabinetu”

uprawnienia wyborcy w trakcie głosowania

• istniejące systemy wyborcze coraz częściej są konstruowane tak, aby umożliwić wyborcy wyrażenie swoich preferencji polit. i personalnych

• w najszerszym zakresie zapewniają to systemy większościowe

• w większości krajów widoczna jest tendencja do pewnej „personalizacji” systemów propor.

• Buł., Chor., Rum. - skłonność do minimalizowania wpływu wyborców na nominacyjne decyzje partii polit. w odniesieniu kandydatów - wyborca oddaje głos jedynie na listę partyjną, nie mając żadnego wpływu na kolejność nazwisk na liście

• Est., Łot., PL, Słowenia, Czechy, Słowacja - wyborca może wskazać w sposób kategoryczny swoje personalne preferencje w ramach listy - na ich podstawie ustalana jest kolejność kandydatów na liście

• Czechy, Słowacja - wyborca może skorzystać z 4 głosów preferencyjnych

• Lit., Węgry, Ukr., Ros. - wyborcy dysponują dwoma głosami: na kandydata w 1-mandatowym okręgu wyb. oraz na listę partyjną

• na Litwie wyborca może określić swoje preferencje personalne w ramach listy

• PL - w wyborach do izby wyższych wyborca głosuje więcej niż jednym głosem

1

murek®

---