KOLEGIUM NAUCZYCIELSKIE W BIELSKU-BIAŁEJ
STSTEM WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO MARII MONTESSORI
Taką nazwę pozyskał sobie system wychowania przedszkolnego, stworzony w początkach XX wieku przez włoską lekarkę i pedagoga, Marię Montessori (1870-1952), system, który szybko znalazł uznanie i zastosowanie w praktyce nie tylko we Włoszech, lecz także w wielu innych krajach europejskich i pozaeuropejskich, i do dzisiaj tu i tam jest wykorzystywany.
System pedagogiczny M.Montessori, podobnie jak większości pedagogów przełomu
XIX i XX wieku, wywodzi się z dwu źródeł. Pierwsze to ideologia nowego wychowania, drugie zaś to własna praktyka pedagogiczna. Zainteresowania pedagogiczne Montessori ujawniły się w czasie jej pracy w charakterze asystentki
w klinice psychiatrycznej w Rzymie.
W trakcie badań nad dziećmi anormalnymi z rzymskich przytułków odkryła prawdę, która stała się później zasadą jej postępowania. Okazało się, że dzieciom na pozór anormalnym można przywrócić nie tylko dzieciństwo, ale wychować je na normalnych ludzi, zapewniając odpowiednie warunki społeczne i pedagogiczne.
Z tego odkrycia wywodzi się jej słynna teza, że problem niedorozwoju jest znacznie bardziej problemem pedagogicznym niż medycznym. Aby ją spopularyzować,
a jednocześnie potwierdzić w praktyce, Montessori obięła kierownictwo seminarium dla nauczycieli szkół specjalnych i jednocześnie uruchomiła przy nim szkołę ćwiczeń.
Drugim odkryciem, jakiego dokonała Montessori w trakcie praktyki pedagogicznej, było stwierdzenie, że specyficzne metody i środki stosowane w procesie dydaktyczno-wychowawczym
dzieci, jak je określiła „umysłowości niższej”, dają doskonałe rezultaty z dziećmi normalnymi. Do wniosku powyższego doszła Montessori na podstawie obserwacji poczynionych w klasie pierwszej eksperymentalnej szkoły ludowej w Rzymie.
Międzynarodową sławę przyniosły Montessori pierwszej Włoszce z dyplomem doktora medycyny, jej osiągnięcia w dziedzinie wychowania przedszkolnego.
W 1906 r. Zorganizowała
w Rzymie dla dzieci robotniczych od 3 do 6 lat eksperymentalne przedszkole nazywane Casa dei Bambini- Dom Dziecięcy. Po kilku latach podobne przedszkola zaczęto już zakładać nie tylko
we Włoszech, ale i innych krajach.
Poglądy na system wychowania przedszkolnego i początki szkoły elementarnej wyłożyła Montessori w wydanym w 1909 r. dziele Metoda pedagogiki naukowej zastosowania w wychowaniu dzieci najmłodszych. Wedle twórczyni domów dziecięcych o powodzeniu pracy wychowawczej decydują w głównej mierze trzy czynniki: Pierwszy to wszechstronne współdziałanie przedszkola czy szkoły ze środowiskiem rodzinnym i społecznym dziecka, drugi to odpowiednio przygotowany nauczyciel-wychowawca.
Aby przedszkole spełniało swoje zadanie, musi być przedłużeniem środowiska rodzinnego.
W nowym otoczeniu należy stworzyć dziecku tę samą atmosferę i stosować te same metody wychowawcze co w domu. Aby to osiągnąć, przedszkole misi nawiązać ścisłą współprace z domem rodzinnym dziecka. Na wychowawczyniach przedszkola ciąży obowiązek pedagogizacji rodziców, organizowania odczytów, udzielania rad
i wskazówek oraz odwiedzania ich w domu.
Na samopoczucie dziecka wywiera duży wpływ usytuowanie, wygląd
i wyposażenie przedszkola. Powinno ono znajdować się możliwie w tym samym bloku, w którym mieszkają dzieci, a lokal przedszkola przypominać mieszkanie dziecka. Skoro o rozwoju dziecka decyduje jego naturalna i samorzutna aktywność, to urządzenie i wyposażenie przedszkola powinno być takie, by tę aktywność umożliwiało i pobudzało. Przedszkole jako naturalne środowisko dziecka ma realizować wszystkie jego potrzeby zarówno fizyczne jak i psychiczne. Odbywa się to głównie poprzez zabawę, która zdaniem Montessori jest wewnętrzną koniecznością.
Dziecko nie tylko chce, ale musi działać. Zabawa dzieci jest zminiaturyzowaniem działalności ludzi dorosłych. W związku z tym Mntessori wprowadza do przedszkola takie rodzaje zajęć, sprzęty i narzędzia, z jakimi dziecko spotyka się w środowisku rodzinnym. W domach dziecięcych wychowankowie pracowali w ogrodzie, hodowali rośliny i zwierzęta, gotowali, sprzątali i bawili się. Cała działalność dziecka, jak również zabawa, podporządkowana była rozwojowi osobowości.
W indywidualnych zabawach dzieci bawiły się tylko w to, co wykonują dorośli. Przy zabawie np. w budowę domu, dzieci używały prawdziwych cegieł, prawdziwej zaprawy i prawdziwych narzędzi murarskich. Wszystkie sprzęty w przedszkolu były dostosowane do wzoru dzieci, były po prostu miniaturą sprzętów normalnych. Inne pomoce naukowe, których w przedszkolu Montessori było bardzo dużo, a które nie pełniły funkcji użytkowych, służyły wyłącznie kształceniu zmysłów. Były to przedmioty o różnym kształcie, kolorze, twardości, jak również dzwonki, gwizdki, piszczałki itp.
Kształceniu zmysłów przypisywała Montessori szczególne znaczenie.
Trzeci czynnik, który decydował o powodzeniu pracy w przedszkolu, to odpowiednio przygotowany nauczyciel-wychowawca.
Do najważniejszych zadań wychowawczych należało:
ścisła współpraca ze środowiskiem rodzinnym i społecznym dziecka,
ścisła współpraca z lekarzem, z którym wspólnie wypełniano kartę biograficzną wychowanka,
fachowa obserwacja dzieci.
Nauczycielka przedszkola powinna posiadać wykształcenie psychologiczne, obserwować każde dziecko i to w taki sposób, by móc pobudzać i ukierunkowywać jego działalność. „Przy pomocy mojej metody, pisała Montessori, nauczycielka uczy mało, obserwuje dużo, a przede wszystkim kieruje działalnością psychiczną dzieci
i ich rozwojem fizjologicznym”.
System pedagogiczny Montessori, mimo ogromnej popularności i ogromnego wkładu, jaki wniósł do rozwoju teorii i praktyki wychowania przedszkolnego, nie ustrzegł się wad. Teórczyni domów dziecięcych zarzucano, że traktując zbyt serio zabawy dzieci eliminuje z nich czynnik najbardziej wartościowy, a mianowicie wyobraźnię i fantazję. Krytykowano też przywiązywanie zbyt dużej wagi do kształcenia zmysłów, a szczególnie zbyt wielką liczbę pomocy naukowych, które raczej przeszkadzały niż pomagały w ich rozwijaniu. Przedmiotem krytyki było też nieuznawanie przez Montessori wychowawczej roli zespołu.