1. Cele socjologii:

Socjologia jest nauką społeczną, której celem jest badanie i opisywanie różnych społeczeństw i grup ludzkich. Do podstawowych przedmiotów analiz socjologicznych zalicza się m. in. procesy i zjawiska zachodzące w obrębie rzeczywistości społecznej, wszelkie przejawy i formy życia społecznego, struktury społeczne, zbiorowości, układy interakcji społecznych, traktowanych jako czynnik konstytucyjny i podtrzymujący istnienie grup społecznych itp.

Techniki:

Obserwacja - jako metoda badawcza powinna charakteryzować się celowością, planowością czyli metoda powinna być stosowana zgodnie z wcześniejszymi założeniami (planem), aktywnością poprzez selekcję docierających danych, premedykacją, która wyraża się w tym, że badania są przeprowadzone w celu rozwiązania ściśle i w pełni określonego zadania sformułowanego wcześniej w sposób dokładny i szczegółowy, systematycznością, która jest bardzo ważnym postulatem stawianym omawianej metodzie, obserwacja nie może być bowiem przypadkowa i jednorazowa, powinna być bowiem stosowana w różnych warunkach.

Wywiad - najogólniej jest on rozmową kierowaną w której biorą udział co najmniej dwie osoby - respondent i prowadzący wywiad. Jest to rozmowa celem której jest uzyskanie określonych informacji od respondenta. Technika ta pozwala na jednoczesne stosowanie innej - obserwacji. 

Wywiad panelowy może występować w dwóch formach:

W pierwszej z nich kilku respondentów zadaje pytania badaczowi na co najmniej dwóch spotkaniach odbywających się po pewnej przerwie np. na początku i pod koniec dyskusji prowadzonej w prasie;

W drugiej z nich jeden z badaczy zadaje pytania kilku respondentom.

Badacz może zadawać te same pytania na kilku spotkaniach. Celem tego badania jest stwierdzenie, jaki wpływ na prezentowane postawy i opinie respondentów ma upływ czasu, czy inne działania środowiska, a także, jakie czynniki mogą warunkować niezmienność opinii i postaw.

Podczas prowadzenia wywiadów np. ustnych można stosować środki pomocnicze, dzięki którym można ułatwić respondentowi wyobrażenie sobie czegoś, jakiejś sytuacji etc.

2. Pola badawcze socjologii

Socjologia współczesna bada strukturę i funkcjonowanie wszelkich zbiorowości społecznych oraz zjawiska i procesy w nich zachodzące.

Przedmiot badań socjologii współczesnej obejmuje całą rzeczywistość społeczną, czyli przedmiot badań socjologii jest szeroki i zawiera 3 główne działy:

1. Działy badające różne typy zbiorowości i grup ludzkich takich, jak różnego rodzaju małe grupy i kręgi społeczne, zbiorowości terytorialne, jak wieś, miasto i inne, kategorie zawodowe, warstwy i klasy społeczne oraz kasty, grupy celowe i organizacje tworzone dla realizacji określonych zadań.

2. Działy badające instytucje społeczne takie, jak: rodzina, instytucje wychowawcze, instytucje polityczne, instytucje naukowe itp. Oraz wszelkie inne instytucje występujące w różnych grupach i społeczeństwach.

3. Działy badań nad procesami społecznymi takie, jak: procesy dezorganizacji społecznej alkoholizm, przestępczość), procesy migracji i ruchliwości społecznej, zjawiska i procesy wynikające z masowego przekazywania treści kulturalnych i informacji przez prasę, radio, telewizje, konflikty zachodzące w społeczeństwie na tle rasowym, etnicznym, politycznym

Socjologia jest nauką zajmującą się badaniem rozwoju współżycia społecznego i jego materialnych i niematerialnych wytworów, zasadniczych form, czyli struktur tego współżycia oraz czynników warunkujących zmienność czy względną niezmienność tych form i wytworów, a wreszcie badaniem osobników ludzkich, o ile przez to współżycie są wyznaczone, czyli zdeterminowane.

Zaprezentowana definicja wyznacza istotę, zadania i zakres badawczy socjologii. Wskazuje, iż w zainteresowania socjologii wchodzą szeroko pojęte stosunki społeczne (również ekonomiczne): współżycie społeczne; kultura materialna i niematerialna, duchowa, tj. materialne i niematerialne wytwory; różne grupy społeczne, czyli formy, struktury tych stosunków; procesy integ­rujące i dezintegrujące, tj. czynniki warunkujące zmienność czy względną niezmienność tych form i wytworów; człowiek, osobnik ludzki przez to współżycie wyznaczony, zdeterminowany

3. Socjologia jko nowa metoda badawcza zjawisk społecznych wg Comte'a

August Comte XVIII - XIX wiek. , uważa się go za prekursora socjologii. On pierwszy wprowadził nazwę socjologia - nauka o społeczeństwie.Myślenie naukowe albo inaczej pozytywne było w jego ujęciu ukoronowaniem ewolucji myśli ludzkiej przechodzącej trzy stadia: teologiczne, metafizyczne, pozytywne. Z kolei socjologia była dla Comte ukoronowaniem hierarchi nauk, mogła powstac dopiero na bazie nauk wcześniejszych: matemtyki, astronomii, chemii, fizyki i biologii. Zajmuje się bowiem przedmiotem o najwyzszym stopniu złożoności. Świat przyrody i społeczeństwa stanowii jedność i dlatego także metoda socjologii musi opierać się na tych samych zasadach co metody nauk przyrodniczych. Socjologia musi naśladować wzorce metodologiczne nauk przyrodniczych, w szczególności musi opierać się na faktach i poza zaobserwowane fakty nie wychodzić. Głównym podejściem badawczym socjologii jest metoda porównawcza. A celem - „rozumienie - przewidywanie - zapobieganie”, czyli formułowanie wyjaśnień, z których wyprowadzić można predykcje i zalecenia praktyczne. Szczególną racją istnienia socjologii jest dokonujący się w wyniku osiemnastowiecznych rewolucji, a zwłaszcza Wielkiej Rewolucji Francuskiej, fundamentalny przełom społeczny: zastąpienie społeczeństwa tradycyjnego nowoczesnym, opartym na przemyśle zurbanizowanym i republikańskim. Nowy system nie rozwinie się spontanicznie, wymaga racjonalnego kierowania, którego postaw dostarczyć winna właśnie socjologia. Comte postrzegał społeczeństwo na podobieństwo skomplikowanego organizmu, czyli stosował analogie organiczną. Budował społeczeństwa albo inaczej - anatomię badać winna „statyka społeczna”, a jego funkcjonowanie i zmienność czyli fizjologię - „dynamika społeczna”. Podstawowym składnikiem społeczeństwa są grupy społeczne a wśród nich największą role odgrywa rodzina. Od Comte pochodzi znane powiedzenie, że rodzina jest podstawową komórką społeczną. Społeczeństwo ulega nieustannemu procesowi rozwoju, a jego kierunek i etapy wskazuje wspomniany wcześniej „prawo trzech stadiów”.

Jego wkład w powstanie socjologii jako autonomicznej nauki można ująć w trzech zasadniczych tezach:

1) nadania nowej nauce stosun­kowo szybko zaakceptowanej nazwy;

2) określenia przedmiotu badań socjologii;

3) zaoferowania powstającej nauce specyficz­nych metod badawczych.

Skonstruował także i unaukowił metody badania zjawisk społecznych, którymi zajmuje się socjologia są:

1) obserwacja,

2) eksperyment,

3) metoda porównawcza,

4) analiza historyczna

4. Systemowy podział socjologii wg Tönniesa

Ferdynand Tönnies podzielił socjologie na:

• Teoretyczna (socjologia czysta)

• Praktyczna (soc. Stosowana - pokazuje rzeczywiste mechanizmy społeczne)

• Eksperymentalna (soc. Empiryczna - potwierdza lub wyklucza stawiane hipotezy. Przeznaczeniem socjologii empirycznej jest to, aby można było otrzymać odpowiedź na stawiane hipotezy)

Cala swoja uwagę skoncentrował na socjologii praktycznej i eksperymentalnej. Twierdził ze tylko ta socjologia, która związana jest z praktyka życia społecznego ma charakter autentycznie poznawczy i kreatywny. Jego socjologia praktyczna pokazuje nam wszystkie mechanizmy społeczne, a możliwość prowadzenia badań eksperymentalnych potwierdza bądź wyklucza stawiane hipotezy. Według koncepcji Tönniesa społeczeństwo można analizować z trzech różnych punktów widzenia:

• biologicznego - potrzeby fizjologiczne jednostki grupy społ., które mają charakter pierwotny, które pozwalają przetrwać, rozmnażać się, funkcjonować, funkcjonować w zmieniających się warunkach.

• psychologicznego - motywowanie ludzkiej działalności i celowości tych działań

• socjologicznego - szeroko rozumiane zasady współżycia społ., które wytyczane są przez normy prawne i moralne.

Podstawowym mechanizmem spajającym społeczeństwo w każdej kulturze, na każdym poziomie rozwoju jest wyrazem potrzeb i świadczeń. Wszystkie społeczności rozwijaj się w sposób naturalny.

Najważniejszym elementem życia społecznego jest wola (to, że ludzie czegoś chcą). Myślenie ludzkie jest czynnikiem do realizacji woli. Wola to element tworzący społeczeństwo.

Zasłynął z wyróżnienia dwóch typów i więzi zbiorowości (wspólnota i społeczeństwo).

5. Stratyfikacja i gradacja

Stratyfikacja społeczna (uwarstwienie społeczne) to hierarchiczne zróżnicowanie pozycji społecznych w społeczeństwie , zróżnicowanie społ. rozpatrywane pod kątem istnienia w społeczeństwie usytuowanych hierarchicznie kategorii ludzi (warstw), wyróżniających się pod jakimś względem (dochodu, bogactwa, władzy, prestiżu, wieku itd.). Najczęściej uwzględnia się 3 kryteria stratyfikacji społecznej: położenie klasowe, pozycję społ. (status społ.) i władzę. Jednostki należące do różnych warstw mają nierówne szanse życiowe, niejednakowy styl życia, najczęściej także odmienne orientacje, normy oraz inaczej postrzegają swe położenie społ. na tle innych warstw. Nad stratyfikacją społeczną w różnych krajach prowadzono liczne badania, które doprowadziły do zgromadzenia ogromnego materiału empirycznego i powstania teorii, kładących odmienny nacisk na znaczenie różnych czynników uwarstwienia społ., rozmaicie oceniających siłę związków między nimi oraz społ. następstwa stratyfikacji społecznej. Różnice między teoriami stratyfikacji społecznej dotyczą zwł. następujących kwestii: 1) jakie czynniki stratyfikacyjne determinują kształt hierarchii społ.; 2) czy są one ze sobą zbieżne na tyle, że można mówić o jednej — w miarę spójnej — osi uwarstwienia, czy też dominuje raczej model pluralistyczny); 3) czy ważniejsze są obiektywne czynniki położenia społecznego, czy też to, jak nierówności postrzegają członkowie społeczeństwa 4) czy stratyfikacja społeczna ma postać kontinuum pozycji bez wyraźnych podziałów i barier między warstwami, czy też tworzy raczej hierarchiczny układ o ostro zarysowanych dystansach między sąsiadującymi kategoriami.

Gradacja to społeczna nadrzędność i podrzędność , decyduje o naszym miejscu w społeczeństwie. Pokazuje zróżnicowanie nieinstytucjonalne a indywidualne.

Współczesna socjologia bada struktury społeczne w 3 możliwych wersjach ( w zależności od tego, co nas w tej strukturze interesuje):

1). Struktura pojmowana jako konstrukcja społeczna

2). Struktura pojmowana jako względnie ograniczona całość (względnie zamknięta).

3). Struktura pojmowana jako układ klasowo- warstwowy

Te badania struktur uzupełniane są 3 wymiarami badawczymi:

1. badamy systemy

2. badamy instytucje i grupy

3. badamy usytuowanie poszczególnych ludzi

Badamy funkcje systemu administracyjnego, grupy ludzi, którzy wykonują te czynności, lub poszczególnych ludzi, którzy funkcjonują w tym systemie.

W analizach struktur badawczych badamy właściwości i cechy.

Zwracamy uwagę na trwałość pewnych stosunków, zależność powtarzalność( rodzi rutynowe zachowanie, jest jednym z czynników przyczyniających się do tego, że rodzi się mechanizm wzajemnych oczekiwań, regularności.

Struktura społeczna to wytworzony historycznie wynikający z więzi i stratyfikacji układ instytucji, organizacji i grup społecznych tworzący system wzajemnych powiązań i zależności pomiędzy nimi (układ instytucjonalny) a także wynikający z gradacji układ społecznych statutów, ról i pozycji poszczególnych jednostek tworzący system wzajemnych powiązań i zależności akceptowanych w danym społeczeństwie w danym czasie (układ personalny).

UKŁAD INSTYTUCJONARNY

1.Instytucje

2.Organizacje

3.Grupy

UKŁAD PERSONALNY

1.Status (prestiż społ.)

2.Role (odgrywane przez nas możliwości)

3.Pozycja (związana jest z wykonywanym zawodem)

6. Więź i integracja

Więź społeczna w socjologii określony układ stosunków społecznych, instytucji i środków kontroli społecznej łączących jednostki w grupy i zbiorowość społeczną. Więź społeczna zapewnia grupom i zbiorowościom zdolność do trwania, rozwoju i funkcjonowania. Opiera się na wzajemnych oddziaływaniach członków zbiorowości, które modyfikują ich zachowania, a w konsekwencji prowadzą do powstania trwałych stosunków społecznych. Więź społeczna istnieje, gdy człowiek pozostaje z pewnymi ludźmi i zbiorowościami w szczególnym kontakcie, polegającym na akceptowanym poczuciu łączności. Utożsamianie się z człowieka z daną grupą nazywane jest często identyfikacją. Zbiorowości złączone więzią nazywane są grupami społecznymi.

Trzy formy więzi:

- więź naturalna - to więź która jest od nas niezależna, nie jest podmiotem naszej refleksji ( nie wybieramy rodziny, nie mamy wpływu na to, że w zakładzie ktoś będzie pracował , rodziców ,dzieci, wychowanków-wychowawcy. Ma charakter refleksyjny i nie pochodzi z naszego wyboru

- więź intencjonalna - to więź wynikająca z naszego wyboru. Możemy o niej decydować, wynika z naszych intencji, chęci. Jest to więź wynikająca z naszego wyboru (organizacja do której przystępujemy, partia).

- więź wymuszona - to więź która jest nam narzucona z zewnątrz, najczęściej przez prawo, ma zawsze charakter normatywny (wymuszony przez prawo) np. więzienie, wojsko.

Integracja to mechanizm (w znaczeniu europejskim), który spaja ludzi i mobilizuje ich do różnych działań. Oznacza tyle, co wspólnota stworzona celowo i w określonym celu.

Integracja w znaczeniu socjologii amerykańskiej- to rodzaj więzi obiektywnej. Uważają, że aby ludzie mogli z sobą działać musza być w jakimś stopniu zintegrowani (muszą się rozumieć).

Prof. LANDECKER wyróżnił 4 typy integracji, które w jego przekonaniu stanowią przeciwwagę dla procesów stratyfikacji. Są to:

1). Integracja kulturowa

Ma znaczenie najszersze, tworzona na podstawie określonych wzorów kulturowych, które wynikają ze wspólnoty tradycji, obyczajów, zwyczajów i sposobów zachowania. Ma różne stopnie odniesienia od małych struktur przez społeczeństwo narodów czy kontynenty. Ma charakter dość luźny.

2). Integracja normatywna

Integracja, która wynika z norm prawnych, moralnych, religijnych, zwyczajów. Wyraża ona najczęściej zachowanie konformistyczne i konwencjonalne. Ma charakter refleksyjny.

3). Integracja komunikatywna

To nie tylko wzajemna wymiana informacji, nie tylko wspólnota języka, wspólnota pewnych znaczeń, symbolów. Pozwala nam na wspólne przeżywanie pewnych rozwiązań konwencjonalnych (sposoby zachowania, język).

4). Integracja funkcjonalna

Jest to proces wymiany świadczeń i usług. Nawiązuje do mechanizmu - życie to brać

Procesy integracji prowadzą do spójności struktur, wytwarzają mechanizm solidarności, jednoczą (integrują) społeczeństwo i staja się przeciwwagą dla bezwzględnych procesów stratyfikacji. Mogą mieć charakter zamierzony lub niezamierzony, celowy bądź przypadkowy. Aby funkcjonowały one potrzebna jest styczność osób ludzkich. Może mieć charakter psychiczny lub fizyczny. Styczność to dostrzeganie drugiego człowieka.

Formy styczności społecznej stanowią o charakterze grup, organizacji i całych struktur społecznych, o stosunkach międzyludzkich w ogóle, decydują także o profilu struktury społecznej.

7. Konflikt

Konflikt społeczny to stan, w którym strony rozmyślnie przeciwstawiają się sobie, tj. brak zgody co do podstawowych wartości, interesów grupowych. Pełni pozytywne funkcje, prowadząc do postępowych zmian społeczeństwa. Wynika on z organizacji społeczeństw, ich gospodarki, polityki, kultury. Konflikty nie tylko prowadza do naruszania równowagi całego społeczeństwa, do zmiany społecznej. Miedzy danymi grupami konflikty pełnia funkcje równoważące i stabilizujące. Zwiększają wewnętrzną ich spójność i integracje. Formy przeciwstawiania się mogą być różne, od konfliktu słownego po zbrojny. Formami konfliktu są gry sportowe i towarzyskie, rozprawa sądowa, wybory, rewolucja i zamach stanu. Konflikt pierwotny to taki, który toczy się żywiołowo, bez ustalonych, akceptowanych przez obie strony reguł. Strony używają takich środków, jakie uznają za stosowne. Konflikt wtórny (metakonflikt) to taki, który przebiega w zgodzie z ustalonymi przez obie strony regułami.

Podział konfliktów wg. socjologii amerykańskiej - prof. GALTUNG

- konflikty realne - mają największe znaczenie społeczne, ponieważ wynikają ze struktur społecznych, opierają się na obiektywnych przesłankach, obiektywnych przyczynach. Zostały prawidłowo odczytane przez strony. Strony doskonale zdają sobie sprawę ze źródła konfliktu i celu. Maja charakter strukturalny. Są konfliktami nierozwiązywalnymi.

- częściowo - realne - posiada obiektywne przesłanki , obiektywne przyczyny, ale tym się różni od realnych, że istnieje możliwość rozwiązania sytuacji konfliktowej, ale strony nie chcą bądź nie potrafią z tego skorzystać. Można mu zapobiec wtedy, gdy strony mają dobrą wolę, albo gdy dojdą do porozumienia.

- przemieszane - ze względu na przedmiot - są to konflikty, które posiadają realne przesłanki, realne przyczyny, które są łatwo dostrzegalne przez obie strony konfliktu, ale obie strony starają się ominąć realne źródło konfliktu szukając możliwości jego uzasadnienia na innej płaszczyźnie stosunków społecznych.

- przemieszczone - ze względu na podmiot - rozgrywa się pomiędzy niewłaściwymi ze względu na przyczyny , nie dotyczy zazwyczaj najistotniejszych s praw z punktu widzenia stron konfliktu. Są to konflikty w których jedna ze stron znalazła się niepotrzebnie

- utajone - mają obiektywne przesłanki, ale nie wyrażają się w otwartej walce z powodu obaw stron przed sankcjami społecznymi bądź niekorzystnymi konsekwencjami.

- fałszywe - nie maja żadnych obiektywnych podstaw a jedynie podstawy psychologiczne.

Prof. LAHRENDORF - używa terminu konflikt zarówno dla oznaczenia konkurencji i sporu ale także żywa go na oznaczenia otwartych starć pomiędzy siłami społ. Konflikt więc to wszystkie nieporozumienia grup zawodowych, międzyludzkich. Konflikt musi mieć charakter behawioralny pewnego sposobu zachowania się i zaangażowania się w konflikt, mogą to być zachowania werbalne, gesty, sygnalizacja konfliktu. Konflikt musi być interakcyjny.

W konflikcie biorą udział przynajmniej 2 strony, styczność konfliktu dotyczy głównie sprzeczności interesów, celów, możliwości dostępu do porządnych dóbr o charakterze materialnym lub niematerialnym. W tym stanie sprzeczności mamy do czynienia ze stanami napięcia psychicznego i narasta pewien stan świadomości.

Prof. MLICKI - definiuje konflikt jako tkwiącą w strukturze systemu niezgodność, wzajemne wykluczanie się celów grupowych, nie jednakowe możliwości dostępu do rzadkich dóbr bądź dostępu do władzy. Sprowadza problem konfliktu do spraw materialnych.

Wyodrębnia 3 etapy konfliktu rozumianego jako proces społeczny:

1 etap - powstanie sprzeczności (rozumianych jako niemożliwość współistnienia pewnych systemów bądź jako niezgodność celów stawianych sobie przez grupy, bądź wynikających z nierównych dystrybucji dóbr)

2 etap - następuje uświadomienie sobie tych sprzeczności przez zainteresowanych w wyniku czego dochodzi do napięcia psychicznego, pobudzenia emocjonalnego

3 etap - dążenie do rozwiązania sprzeczności, osiągamy albo kompromis albo dążymy do konsensusu, albo dochodzi do otwartego konfliktu.

Prof. COSE - konflikt zaczyna się, kiedy mamy do czynienia z otwartą walką, konflikt społeczny to walka ludzi reprezentujących odmienne systemy wartości, to walka o dostęp do statusu władzy bądź ograniczonych dóbr, w której to walce celem pozostającym w konflikcie stron jest nie tylko osiągniecie porządnej wartości ale także zniszczenie przeciwnika.

W społeczeństwie bardziej zorganizowanym mniejsze znaczenie mają konflikty o charakterze materialnym a większe konflikty duchowe.

Prof. BIAŁYSZEWSKI (socjolog-praktyk) podzielił konflikty na 3 kategorie:

Konflikt racjonalny - podłoże tego konfliktu to rzeczywiste i uświadomione interesy jednostek i grup, przybierają formę konfliktu mniej lub bardziej otwartego ale zgodnego z logiką społeczną ( to znaczy zgodną ze zwyczajami, obyczajami i normami prawa i moralności, uzasadnione społecznie)

Konflikt nieracjonalny - jego przyczyną są nieporozumienia wynikające z nieznajomości problemu, uprzedzenia bądź często nadmierne ambicje. Konflikt wtedy przybiera formę chaotyczną, mocno zabarwiona emocjonalnie , dominują postawy agresywne, w których dominuje żywiołowość i spontaniczność, które rzadko wygrywają.

Konflikt jawny - widoczny dla postronnych obserwatorów, każda ze stron poszerza krąg swoich zwolenników, sympatyków, chce uzyskać największe poparcie społeczne, swoje racje

Konflikt ukryty - przybiera postać walki zakamuflowanej, jasny tylko dla stron zainteresowanych, strony próbują ukryć te konflikty.

Konflikt zorganizowany - prowadzony wg. z góry przyjętych zasad. To konflikty, które stosują znane sobie wzajemnie strategie, taktyki, cel jest jasny, struktury organizacyjne grup walczących SA znane, istnieje podział zadań i funkcji. Takie konflikty to konflikty międzypartyjne (odbywa się wg. z góry przyjętych zasad, głosy wyborców w kampanii)

Konflikt niezorganizowany - konflikty wywołane w wyniku przypadkowych zbiegów okoliczności, przypadków, nagłych wzrostów frustracji czy agresji. Nie ma strategii ani metod działania.

8. osobowość

Człowiek jest istota składająca się z elementów, które można nazwać biopsycho - społecznymi. W teoriach socjologicznych najistotniejszym z nich jest element społeczny, czyli osobowość. Określając osobowość społeczną możemy powiedzieć, ze jest to, zespól trwałych cech jednostki, wpływających na jej postępowanie, wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych, a pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości, w których jednostka została wychowana i w których uczestniczy. Socjologia analizuje tylko osobowość społeczna. Elementy osobowości: potrzeby, motywacje, zainteresowania, poglądy, wartości, postawy, mechanizm kontroli, temperament, zdolności i inteligencje. Elementy osobowości możemy podzielić na:

• biogenne - składniki, które są przekazywanym dziedzicznie wyposażeniem biologicznym

• psychogenne - to uczucia, wzruszenia, nienawiść, zazdrość

• socjogenne - pochodzą z wpływów społecznych i kultury, cechy, które jednostka nabywa i które ja kształtują pod wpływem przebywania w różnych grupach społecznych

Typy osobowości:

1.Wg. Hipokratesa: sangwinik, choleryk, flegmatyk, melancholik

2.Wg. Kretchmera: pykniczny, asteniczny, atletyczny, dysplastyczny

3.Wg. Junga: introwertyk, ekstrawertyk

4.Wg. Znanieckiego: człowiek dobrze wychowany, człowiek pracy, człowiek zabawy, człowiek zboczony społecznie

Tym, co kształtuje osobowość i jej indywidualność, jest więc swoisty sposób, w jaki konkretna jednostka uczestniczy w życiu zbiorowym, w jaki działa i zachowuje się społecznie. Bogactwo życia osobowego jednostek związane jest z bogactwem form aktywności, bogactwem kontaktów i relacji społecznych, różnorodnością form uczestnictwa w przyswajaniu i współtworzeniu wartości kulturowych.

---