Socjologia i metody badań socjologicznych - prof. dr hab. Krzysztof Hajder
Socjologia – nauka o zbiorowościach ludzkich, w których jednostki są współzależne ze środowiskiem, w jakim dana zbiorowość żyje.
Zbiorowość – wyodrębniona liczebna grupa ludzi, których wyróżnia pewna cecha np. płeć (zbiorowość kobiet, mężczyzn), mogą być zbiorowości wieku, zbiorowość grup zawodowych.
Grupa społeczna – tj. zbiorowość gdzie występują interakcje między jednostkami, brak ograniczonej liczby członków. Muszą miedzy tymi ludźmi istnieć kontakty. Minimalna liczba członków to diada lub triada.
Diada to dwie osoby, pomiędzy którymi występują dynamiczne stosunki.
Triada to trzy osoby, pomiędzy którymi występują wszelkie relacje grupy społecznej.
W grupie społecznej występuje struktura wewnętrzna (ktoś musi dominować w grupie).
W każdej grupie społecznej musi występować komunikacja każdego z każdym.
Co wpływa na ukształtowanie struktury wewnętrznej?
Socjometryczna – stosunki między jednostkami opierają się na układzie lider – podgrupy, outsiderzy
Struktura przywództwa, – gdy w grupie jest przywódca, istnieją wypracowane mechanizmy wyboru przywódcy, osiągany idealny wzorzec przywódcy
Przywódca ekspresywny - wybierany ze względu na cele towarzyskie np. grupa senioralna tworzona w celach rekreacyjnych np. biwaki
Przywódca instrumentalny – wybierany ze względu na cele, które stanowią główny element funkcjonowania grupy. Ma określone kompetencje, zasoby (np. dobre układy z innymi jednostkami)
Hierarchię grup społecznych tworzą tzw.:
Krąg – każdy komunikuje się tylko z sąsiadami
Łańcuch – kolegowanie się z jednym czy z dwoma sąsiadami
Gwiazda – tylko jedna osoba koleguje się z pozostałymi
Klasyfikacja grup społecznych
Kryterium obiektywne
Liczebność:
- grupa mała pozwala na komunikację bezpośrednią,
- grupa duża komunikuje się przez przedstawicieli bądź przez inne kanały komunikacji
Trwałość:
- grupy nietrwałe zwane często grupami przejściowymi np. grupa ludzi w pociągu
- grupy trwałe np. grupa ludzi w pracy
Sposób rekrutacji
- sposób automatyczny – stajemy się członkami grupy w sposób automatyczny np. rodzina
- rekrutacja wtórna –określone zachowania włączają nas do grupy
Intensywność uczestnictwa – grupa społeczna uzależniona od tego czy i w jaki sposób nasze zachowanie wpływa na zachowanie całej grupy
Stopień zaangażowania
Kryterium subiektywne – psychologiczne relacje jednostki do grupy decydują o tym na ile jednostka utożsamia się z grupą, w której uczestniczy
- Podział Charlesa Cooleya
Grupy pierwotne i wtórne
- grupa pierwotna – mała liczebność, bezpośrednie kontakty, brak anonimowości, więź emocjonalna, mała tolerancja wobec inności, grupa sąsiedzka, niezhierarchizowana, względna trwałość, brak narzuconych sankcji
- grupa wtórna – większa liczebność, przeważają kontakty pośrednie, większa anonimowość, więź ma charakter zadaniowy, instrumentalny, większa tolerancja wobec inności, przynależność do takiej grupy to przynależność z wyboru. Ma hierarchię wewnętrzną, jest formalna, ma zasoby, przywództwo
Grupy ekskluzywne i inkluzyjne
- grupa ekskluzywna – grupa zamknięta, do której przynależność jest ograniczona określonymi kryteriami np. grupa studentów – brak matury – brak możliwości studiowania
- grupa inkluzyjna – grupa otwarta z łatwym dostępem
Grupy formalne i nieformalne
- grupa formalna – jednostka, jako wykonawca roli zachowuje ciągłość przy grupie, przynależność jest przymusowa, działanie takiej grupy jest określone przepisami prawa np. samorząd gospodarczy, prawnicy
- grupa nieformalna – jednostka liczy się, jako osoba, nie zachowuje ciągłości przy zmianie składu, przynależność jest dobrowolna, działania nie są określone przez przepisy prawa
Grupa odniesienia – może mieć charakter normatywny lub porównawczy. To źródło norm wartości, sposobów postępowania. Pełni rolę punktu odniesienia. Zwykle do niej należymy lub chcemy należeć.
Struktura społeczna – to układ stałych relacji pomiędzy elementami społeczeństwa. W jej skład wchodzi status społeczny i rola społeczna.
Status społeczny to pozycja jednostki w strukturze społecznej. Status społeczny można posiadać przypisany (nadany) i osiągany.
Status społeczny przypisany – nadany jednostce bez jej woli przez społeczeństwo, z takim statusem rodzimy się (np. płeć, rasa)
Status społeczny osiągany – w pewnym sensie należy od jednostki, jednostka wybiera go lub ma na niego wpływ (np. małżeństwo, zawód, wykształcenie)
Rola społeczna to zadanie wykonywane w strukturze społecznej. Wynika ze statusu społecznego. Występuje w dwóch aspektach:
- realne zachowanie społeczne
- oczekiwania społeczne – są wyższe od realnych zachowań
Status dominujący – taki, który każdy człowiek posiada np. dla mężczyzn główny status to zawód i praca dla kobiet - macierzyństwo
Konflikt w roli społecznej np. studia a praca
Stratyfikacja – poziomy społeczności, drabina społeczna, hierarchizacja
4 systemy stratyfikacji:
Układ stanowy – podział na arystokrację, duchowieństwo, pospólstwo
Układ kastowy – zamknięta grupa społeczna, do której przynależność jest dziedziczona np. Indie
Niewolnictwo – niektóre jednostki są własnością innych jednostek
Układ klasowy – klasa to kategoria ludzi o podobnym statusie ekonomicznym, który wpływa na ich styl życia. O przynależności decyduje poziom zamożności, zawód wykształcenie. Mówił o tym Karol Marks.
Podklasy społeczne (underclass) to część społeczeństwa na najniższym szczeblu społeczeństwa. Jest to grupa społeczeństwa uzależniona od pomocy społecznej, bez pracy, bezdomni. Są to grupy mniejszościowe pozbawione przywilejów.
Wykluczenie społeczne – trwałe pozbawienie możliwości uczestnictwa w społeczeństwie, wykluczenie w edukacji, w obszarze technologicznym, ekonomiczne – wykluczenie z rynku pracy (bezrobocie).
Bezrobocie – to zjawisko w wyniku, którego część społeczeństwa nie może znaleźć zatrudnienia zgodnego z wyksztalceniem, kwalifikacjami zawodowymi.
Osoba bezrobotna – to osoba, która nie pracowała w czasie ostatniego tygodnia ani jednej godziny aktywnie poszukująca pracy.
Rodzaje bezrobocia:
Ze względu na czas trwania bezrobocia
Bezrobocie krótkookresowe – do 3 miesięcy
Bezrobocie średniookresowe – od 3 miesięcy do 12 miesięcy
Bezrobocie krótkookresowe – powyżej 12 miesięcy
Bezrobocie chroniczne – powyżej 24 miesięcy
Ze względu na przyczyny
Bezrobocie strukturalne – wynika z niedostosowania struktury wykształcenia do potrzeb gospodarki
Bezrobocie technologiczne – związane z automatyzacją, wdrażaniem nowych technologii
Bezrobocie recesyjne – związane z cyklem koniunkturalnym, wzrasta przy zjawiskach kryzysowych
Bezrobocie sezonowe – związane z różnicami klimatycznymi (ogrodnictwo, rolnictwo, turystyka, budownictwo)
Skutki bezrobocia:
Pauperyzacja (ubożenie) rodzin dotkniętych bezrobociem, które może prowadzić do wykluczenia społecznego
Utrata statusu społecznego
Frustracje, problemy psychiczne, depresja
Problemy w rodzinie
Popadanie w patologie
Zmiana społeczna – różnica między zmianą stanu społecznego i stanem systemu w innym momencie.
Typy zmiany społecznej:
Zmiana składu systemu – np. migracje
Zmiana struktury systemu - pojawiają się nowe struktury interakcyjne, nowe interesy
Zmiany normatywne – wprowadzanie nowych zasad i ról
Zmiana granicy systemu – np. łączenie się partii politycznych, zawarcie małżeństwa
Zmiana funkcji pełnionych przez społeczeństwo – zmiana w otoczeniu systemu np. urbanizacja
Syndrom wyuczonej bezradności – nadopiekuńczość w wychowaniu dzieci prowadzi do bezradności w życiu dorosłym, przeświadczenia o tym, że państwo musi wszystko zapewnić obywatelowi