Ochrona biosfery na terenach zagrożonych (wykład 5)
09.11.2011r.
WALORY PRZYRODNICZE MOKRADEŁ
Mokradła:
-ekosystemy, których geneza wiąże się z siedliskami uwodnionymi;
-występuje roślinność higrofilna;
-następuje akumulacja higrofilnych utworów glebowych.
Integralną częścią mokradeł są:
-cieki;
-zbiorniki wodne - stawy;
-jeziora oraz wybrzeża morskie.
Podział mokradeł
Ze względu na pochodzenie wody:
-ombrofilne (wody opadowe)
-reofilne (wody przepływowe)
W zależności od sposobu zasilania wodą wyróżnia się podstawowe cztery typy mokradeł:
1)Topogeniczne:
-rozwijają się w równinnych, zwłaszcza sandrowych krajobrazach i strefach przyjeziornych;
-reprezentowane są przez torfowiska niskie;
-rozwijają się w łączności z podziemnym zbiornikiem wodnym (zastoisko mało ruchliwych wód gruntowych);
-podsiąkowy typ zasilania hydrologicznego;
-mogą się przekształcać w torfowiska przejściowe, a nawet wysokie.
2)Soligeniczne:
-mokradła dolinowe obszarów wyżej położonych (brzeżne strefy przykrawędziowe doliny);
-obejmowane zalewami krótkotrwałymi lub pozbawione zalewu,
-zasilane wodami z pierwszego poziomu wodonośnego (wzdłuż krawędzi doliny lub lokalnie z wymoklisk), wody naporowe (dopływające z głębszych poziomów wodonośnych przez tzw. okna hydrogeologiczne).
3)Fluwiogeniczne:
-mokradła terenów przyrzecznych;
-są pod wpływem erozyjnego i akumulacyjnego oddziaływania rzeki;
-są zabagnione przez intensywne zalewy rzeczne;
-charakteryzują się dużym trofizmem siedlisk;
-są to torfowiska niskie rzeczne;
-mokradła fluwiogeniczne to łęgi rozlewiskowe (siedliska namuliskowe i mułowiskowe), rzadziej torfowiska zalewane (łęgi astoiskowe).
4)Ombrogeniczne - zasilane głównie przez wody opadowe bezpośrednio lub z niewielkiej zlewni własnej.
Ze względu na warunki hydroekologiczne rozróżnia się:
-podmokliska;
-torfowiska;
-namuliska;
-mułowiska.
Powierzchnia mokradeł w Polsce
Mokradła naturalne i odwodnione:
-około 4,4mln ha
-około 14,2% powierzchni Polski.
Mokradła (bagna):
-torfotwórcze,
-inne.
Mozaika Kosyńska
Zbiorowiska roślinne:
-zespoły - 58
-zbiorowiska - 3
-rośliny naczyniowe - 210 gatunków
-mszaki - 33 gatunki
-gatunki rzadkie - 12 gatunków
-gatunki objęte ochroną prawną - 30 gatunków
Przykładowa flora:
-okrężnica bagienna
-grzybień biały
-kosaciec żółty
-turzyce
-wełnianka wąskolistna
-bobek trójlistkowy
-dziewięciornik błotny
-ols
-żurawina błotna
-bagno zwyczajne
-borówka bagienna (pijanica)
-czerwień błotna
-narecznica grzebieniasta-ożanka czosnkowa
-lepiężnik różowy
-wierzba lapońska
-wierzba borówkolistna
-brzoza niska
-rosiczka okragłolistna
-pływacz zwyczajny
-pełnik europejski
-kosaciec syberyjski
-ciemiężyca zielona
-goździk pyszny
-kukułka krwista
-kukułka szerokolistna
-turzyca Duvalla
Przykładowa fauna:
-ważki
-płazy (żaba wodna, rzekotka drzewna, ropucha szara, ropucha paskówka, żaba trawna)
-gady (padalec, żmija zygzakowata, zaskroniec, żółw błotny)
-ptaki - 102 gatunki, w tym 85 gatunków lęgowych (lelek, sowa uszata, bocian czarny, orlik krzykliwy, gadożer, derkacz)
-pajęczaki (bagnik przybrzeżny, pająk kwietnik)
TORFOWISKA
Wyróżniamy torfowiska:
-niskie
-przejściowe
-wysokie
Torfowisko:
-nagromadzenie torfu o powierzchni ponad 0,5 ha (1ha); średniej grubości 0,3m w stanie naturalnym oraz 0,2m w stanie osuszonym;
-do miąższości nie wlicza się warstwy żywej darni i utworów mineralnych występujących jako przewarstwienia w pokładzie;
-złożem torfu jest jego nagromadzenie powstałe w jednym środowisku sedymentacyjnym.
Warstwy torfowiska:
1)Akrotelm:
-powierzchniowa, żywa, aktywna warstwa torfowiska o głębokości do 0,5m, złożona z żywych roślin, o zmiennej zawartości wody, dużej przepuszczalności wodnej, okresowo napowietrzana, o dużej aktywności mikrobiologicznej;
-w tej warstwie następuje bioakumulacja, czyli tworzenie torfu (poziom torfotwórczy).
2)Katotelm:
-położony głębiej, martwy pokład torfu, stale nasycony wodą, pozbawiony tlenu, brak w nim mikroorganizmów tlenowych, niewiele jest w nim mikroorganizmów beztlenowych;
-objętość tej warstwy wzrasta wraz z narastaniem torfu.
Złoża osadów w torfowisku:
-telmogeniczne (o genezie sedentacyjnej)
-limnogeniczne (o genezie sedymentacyjnej)
Sedymentacja:
-gromadzenie się na dnie zbiornika wodnego różnych szczątków zawieszonych w toni wodnej;
-lub wprowadzanych tam spoza obrębu zbiornika substancji jak: martwe organizmy, metabolity, materia mineralna i organiczna wniesiona do jeziora.
Sedentacja:
-akumulacja przyrastającej na powierzchni osadu materii roślinnej;
-i powiększanie miąższości gromadzonego torfu.
Proces torfotwórczy:
-występuje w fazie akumulacji substancji organicznej;
-polega na niepełnym rozkładzie szczątków roślin torfotwórczych w warunkach nadmiernego uwilgotnienia;
-o właściwościach torfu decyduje skład gatunkowy zbiorowisk roślinnych oraz stopień humifikacji ich szczątków.
Torfy, a także osady limniczne to osady biogeniczne, zaliczane do skał osadowych.
Gytie- utwory powstające w wyniku odkładania się osadów w zbiornikach jeziornych (osady organiczne, mineralne).
Funkcje torfowisk w środowisku przyrodniczym:
-zbiorniki akumulacji biogenicznej;
-wpływ na globalne zmiany klimatu (CO2, CH4, N2O);
-wpływ na klimat w otoczeniu torfowisk;
-rezerwuar wody (zbiorniki retencyjne stworzone siłami przyrody);
-funkcja hydrologiczna;
-obieg pierwiastków;
-filtr przyrodniczy;
-funkcja krajobrazowa;
-kształtowanie wnętrz krajobrazowych (urozmaicanie monotonnych krajobrazów);
-różnorodność biologiczna np. mszaki - ok. 60 gatunków mchów i ok.200 gatunków mszaków, rośliny naczyniowe: naturalne fitocenozy - 309 gatunków, naturalne i przekształcone fitocenozy - 900 gatunków, 114 gatunków torfotwórczych;
-tereny produkcji żywności (borówka bagienna, żurawina błotna);
-użytki zielone (np. plantacja borówki amerykańskiej);
-źródło roślin leczniczych (żywokost lekarski, krwawnica pospolita);
-tereny polowań;
-funkcja rekreacyjna i edukacyjna;
-złoża surowców (torf).
Znaczenie paleoekologii w ochronie torfowisk i jezior
W geologii i historii torfowiska tkwi klucz do rozpoznania poziomu naturalności torfowisk.
Torfy i osady potorfowe to rejestratory wszystkich zdarzeń z ich przeszłości.
Możliwości badania przeszłości torfowisk:
-analiza pyłkowa;
-analiza makroszczątków roślinnych;
-analiza kopalnych okrzemek i innych glonów;
-analiza kopalnych niektórych grup zwierząt np. wioślarek i owadów;
-analiza malakofauny;
-analiza chemiczna osadów;
-stopień rozkładu torfu.
Zastosowania analizy pyłkowej w badaniach:
-historii holoceńskiej wędrówki drzew;
-zmian klimatu;
-zmian stosunków wodnych (wahania hydrologiczne);
-datowania osadów;
-zbiorowisk subfosylnych (analiza fitosocjologiczna dawnych zbiorowisk);
-historii kultury ludzkiej.
Analiza makroszczątków roślinnych:
-poznanie składu botanicznego torfu;
-odtworzenie fitocenoz torfotwórczych;
-poznanie sukcesji zbiorowisk roślinnych.
Stopień rozkładu torfu:
-zapis zmian wilgotności powierzchni torfowiska;
-zapis zmian paleoklimatu.
Torf to medium (ośrodek) przechowujący deponowane w nim znaleziska.
Znaleziska w torfowiskach (artefakty):
-drewno starych domów (osada w Biskupinie, osady nadjeziorne w Glastonbury i Meare w Anglii);
-drewno dawnych obwałowań, traktatów i dróg (droga neolityczna na torfowisku Campemoor w Dolnej Saksonii, drogi rzymskie we wschodniej Anglii, „pomosty bągardzkie” w dolinie rzeki Dzierzgoń);
-łodzie dłubanki, wiosła, jazy do połowu ryb, sieci (stanowisko Stary Chwalimów);
-dary ofiarne;
-zabytki z surowców organicznych;
-narzędzia (dębowa pułapka na wydry z Dąbrówki na Ziemi Świeckiej);
-ozdoby;
-szczątki ludzkie („Człowiek z Lindów”- Anglia, „Człowiek z Tollund” - Dania).