Wycena wartości niematerialnych i prawnych

WSTĘP

Posiadanie wartości niematerialnych i prawnych jest obecnie niezbędne,
by móc prowadzić działalność gospodarczą w sposób skutkujący zdobyciem przewagi konkurencyjnej na rynku. W niektórych dziedzinach gospodarki,
w związku z coraz większą dostępnością dóbr i usług substytucyjnych, marka danego produktu czy usługi ma większy wpływ na cenę żądaną od nabywcy
niż koszty produkcji dobra czy wykonania usługi. Znaczenie wartości niematerialnych i prawnych powoduje, iż rośnie powszechność transakcji mających za swój przedmiot takie wartości.

We współczesnym świecie do najbardziej wartościowych aktywów zalicza się informację, wiedzę, technologię i innowacyjność - rozpatrywane w aspekcie dynamicznym. Wycena jest instrumentem procesu eksploatacji aktywów niematerialnych, natomiast tradycyjne metody wyceny oraz pomiaru pożytków
i wyników finansowych wymagają zmiany. Wycena w kontekście transakcji zamienia się w dynamiczny proces generowania serii oczekiwań i traci charakter jednorazowego aktu.

W niniejszej pracy zaprezentowałam podstawowe zagadnienia, przykłady wycen dokonanych różnymi metodami oraz spis literatury, z której korzystałam.

W rozdziale pierwszym przybliżyłam podstawowe definicje i pojęcia zawarte w aktualnie obowiązujących przepisach polskiego ustawodawstwa, niezbędne
do zrozumienia istoty wartości niematerialnych i prawnych, jak również krótki opis poszczególnych rodzajów tych wartości, przydatny dla procesu ich wyceny.

Rozdział drugi przedstawia sytuacje, w których występuje dobrowolność
lub konieczność wyceny, zasady oraz samą procedurę wyceny, tj. kto może jej dokonać i na jakich podstawach.

W rozdziale trzecim opisałam metody wyceny wartości niematerialnych
i prawnych: kosztową, rynkową i dochodową oraz preferencje w ich stosowaniu. Rozdział czwarty jest podsumowaniem, a zarazem uzasadnieniem praktycznego zastosowania opisanych metod wyceny.

1. WARTOŚCI NIEMATERIALNE I PRAWNE

Wartości niematerialne i prawne jako kategoria ekonomiczna zdobywają
w procesie inwestowania i zarządzania poczesne miejsce. Nierozerwalnie wiążą się z pojęciami generowania wartości i zarządzania wartością. Budowanie wartości niematerialnych i prawnych jest źródłem dochodów wielu podmiotów gospodarczych, które eksploatują je na drodze dzierżawy lub przenoszenia własności.

Wartość niematerialna i prawna to wartość jednostki organizacyjnej, charakteryzująca się brakiem określonego wymiaru fizycznego, ale uznawana przez otoczenie tej jednostki.

Pojęcie „wartości niematerialne i prawne” nie posiada żadnego innego znaczenia, jak tylko dopuszczone odpowiednimi przepisami.

W świetle Ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, ostatnia zmiana 01.01.2003 r., „przez wartości niematerialne i prawne rozumie się nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych prawa majątkowe nadające się
do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do użytkowania na potrzeby jednostki, a w szczególności:

• autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje

• prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych oraz zdobniczych

• know-how”.

Do wartości niematerialnych i prawnych zalicza się również nabytą wartość firmy oraz koszty zakończonych prac rozwojowych.

Wartości niematerialne i prawne obejmują również takie prawa i wartości jak:

• prawa posiadane przez jednostkę, tj. koncesje i zezwolenia na obrót gospodarczy;

• reputację i prestiż jednostki, tradycję, widoczny i określony styl działania, pozytywne opinie i wyobrażenia o jednostce;

• wartość znaku graficznego, nazwy handlowej;

• koszty poniesione na szkolenia, podniesienie kwalifikacji i zdobycie wiedzy;

• wiedzę, doświadczenie i kwalifikacje uczestników jednostki;

• know-how, w tym nie opatentowane ze względów bezpieczeństwa receptury;

• listy klientów, bazy danych i inne informacje o rynku;

• dobrze opracowaną i wdrożoną do realizacji dokumentację organizacyjną jednostki;

• szczególnie korzystnie zawarte umowy i kontrakty handlowe, leasingowe, licencyjne;

• wykorzystywane wewnętrzne oprogramowanie aplikacyjne nie przeznaczone do obrotu.

1. Rodzaje

Klasyfikacja wartości niematerialnych i prawnych obejmująca prawa, relacje, złożone wartości niematerialne oraz własność intelektualną, wskazuje rodzaje wartości niematerialnych, które można zidentyfikować w procesie analizy funkcjonowania podmiotu gospodarczego. Nie oznacza to, że zawsze istnieje możliwość precyzyjnej wyceny wartości każdej z przedstawionych grup.
W wielu przypadkach można jedynie wycenić złożone wartości niematerialne jako grupę, ponieważ trudno jest oddzielić wpływ poszczególnych kategorii wartości niematerialnych na wartość podmiotu gospodarczego.

Każda firma w trakcie procesu rejestracji pozyskuje prawo do prowadzenia działalności gospodarczej. Firmy prowadząc działalność zawierają kontrakty, które ustalają warunki ich uczestnictwa w relacjach z otoczeniem. Wartość kontraktu
to nie tylko przewaga pożytków nad nakładami, związanymi z eksploatacją ustanowionych kontraktem praw, ale przede wszystkim unikalność tych praw. Kontrakt zobowiązuje i daje określone prawo.

Rys. 1. Klasyfikacja wartości niematerialnych i prawnych

* Kontrakty * Wewnętrzne * Going Concern * Jawne

* Goodwill

> Zaopatrzenie > Pracownicze > Patenty

> Sprzedaż > Pomiędzy służbami > Wzory użytkowe

> Dzierżawa > W ramach kadry > Oprogramowanie

> Kredyt menedżerskiej > Prawa wydawnicze

> Leasing > Prawa autorskie

> Opcje * Z otoczeniem > Marki handlowe

> Gwarancje

> Akredytywy > Z instytucjami * Ukryte

> Ubezpieczenia > Alianse rynkowe

> Tradycje współpracy > Tajemne receptury

* Koncesje > Opinia otoczenia > Bazy danych

* Certyfikaty > Metody analityczne

* Licencje > Prace badawcze

> Procedury

> Systemy obsługi

rynku

> Logistyka

Źródło: Podszywałow A., Pelc D., Wycena wartości niematerialnych i prawych
w praktyce, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o., Gdańsk 1999, str.41

Przykładami praw niematerialnych, ustanawianych przy pomocy kontraktów mogą być bardzo wysokie rabaty i upusty handlowe dla najlepszych kontrahentów, kontrakty menedżerskie wiążące najbardziej wartościowych specjalistów i kadrę
z firmą, licencje pozwalające na osiągnięcie wyjątkowej przewagi konkurencyjnej, porozumienia kapitałowe jako dostęp do tanich źródeł zaopatrzenia i finansowania, korzystny leasing itp.

Prawa jako wartości niematerialne mogą być związane z pozyskiwaniem
lub dostarczaniem dóbr i usług. Mogą być przyznawane na drodze procesu legislacyjnego, decyzji administracyjnych, procesu wdrażania standardów i norm, np. certyfikaty jakości, umożliwiające pokonanie administracyjnych barier celnych w eksporcie, różnego typu koncesje na prowadzenie produkcji i usług oraz wprowadzane ustawowo rozwiązania prawne dla realizacji celów społecznych.

Wartość prawa wiąże się z dochodami, których bez posiadania określonego prawa nie można uzyskać. Ograniczenia wynikające z zapisów aktu ustanawiającego dane prawo lub wynikające z rozwiązań w sferze podatkowej
w obrocie gospodarczym są istotne dla oszacowania wartości prawa.

Firmy tworzą relacje wewnętrzne i relacje z otoczeniem, nie posiadające odzwierciedlenia w uzyskanych licencjach i prawach oraz w zawartych kontraktach. Innym rodzajem relacji mogą być powiązania wynikające z wieloletnich stosunków handlowych, zbudowane na bazie zaufania oraz doświadczenia współpracy
z firmami niepisane porozumienia. Relacje zbudowane pomiędzy firmą a klientem, stopień lojalności klientów względem produktów i usług firmy posiadają największą wartość. Duże znaczenie ma także wzrost wzajemnej komunikacji - zbieranie informacji o klientach i dostarczanie im informacji o firmie prowadzi
do wzrostu wartości trwałych relacji i wspomaga ich budowę.

Złożone wartości niematerialne stanowią odzwierciedlenie wielu
nie identyfikowalnych czynników niematerialnych. Mają niewiele wspólnego
z dochodowością firmy, ich istnienie jest niezależne od woli potencjalnych inwestorów, a pomiar i identyfikacja są bardzo subiektywne. Zaletą złożonych wartości niematerialnych i prawnych jest to, iż stosunkowo łatwo jest oszacować ich wartość w procesie przygotowania i realizacji transakcji na rynku kapitałowym.

Własność intelektualną można sklasyfikować jako jawną - patenty, wzory użytkowe, oprogramowanie, prawa wydawnicze, prawa autorskie, znaki towarowe oraz ukrytą - bazy danych, metody analityczne, prace badawcze, procedury obsługi rynku, wyniki testów prototypowych rozwiązań, formuły produkcyjne itp.
Własność intelektualna może być chroniona prawem i jawnie eksploatowana
lub rygorystycznie skrywana wewnątrz firmy i przed jej otoczeniem.

Podstawowe przyczyny realizacji wyceny lub pomiaru wartości niematerialnych i prawnych w obszarze własności intelektualnej mają źródło
w rosnącym przekonaniu, że decydujące znaczenie dla wzrostu wartości firmy
ma efektywne rozwijanie i eksploatacja jej zasobów niematerialnych.

2. PODSTAWY WYCENY WARTOŚCI NIEMATERIALNYCH
   I PRAWNYCH

Istnieje wiele sytuacji biznesowych, w których wycena wartości niematerialnych jest pożądana lub konieczna oraz wiele podmiotów zainteresowanych jej realizacją. Wycena jest konieczna w przypadku przejęcia, połączenia, bankructwa lub likwidacji firmy, także w przypadku tworzenia firm, wspólnych przedsięwzięć, aportów rzeczowych oraz know-how. Prywatyzacja, restrukturyzacja, kontrakty menedżerskie, planowanie strategiczne, analiza przedsięwzięć inwestycyjnych, spadki darowizny oraz podział mienia to tylko niektóre powody wyceny wartości niematerialnych i prawnych.

Wartość jest odzwierciedleniem wszystkich przyszłych pożytków wynikających z własności, wyrażonych jedną sumą pieniędzy. Ustalenie celu wyceny tworzy kontekst, w którym analizowany jest sposób zagospodarowania przedmiotu wyceny, czyli przyszłe pożytki. Patrząc poprzez pryzmat celu wyceny ograniczamy pole potencjalnych pożytków. Jeśli wycena stanowi podstawę przygotowywanej transakcji, to każda ze stron transakcji zlecając wycenę posiada własną wizję gospodarczej eksploatacji przedmiotu wyceny oraz własne kryteria pomiaru spodziewanych korzyści (pożądaną rentowność zainwestowanego kapitału, akceptowalne ryzyko, udział w rynku i inne).

Zapotrzebowanie na wycenę wartości niematerialnych i prawnych występuje w wielu sytuacjach gospodarczych i życiowych dotycząc zarówno osób prawnych jak i fizycznych. Konieczność wyceny wynika wprost z przepisów prawa, szczególnie w operacjach gospodarczych pociągających obowiązek podatkowy lub celny - opłaty skarbowe, podatek dochodowy, podatki pośrednie i inne, np. cła. Drugim ważnym obszarem zapotrzebowania na wycenę wartości niematerialnych
i prawnych jest działalność sądów gospodarczych i powszechnych, gdzie wycena
wartości przedmiotu sporu lub oszacowania strat z tytułu uszkodzenia tej wartości jest często podstawą rozstrzygania spraw spadkowych, sporów gospodarczych, oraz ustalania podziału wytworzonej w procesie gospodarowania nowej wartości niematerialnej lub prawnej.

Odrębnym źródłem zapotrzebowania na wycenę wartości niematerialnych
i prawnych są osoby zarządzające kapitałem, których zadaniem jest dokonanie jego optymalnej alokacji. Wycena w tym przypadku może nie być usankcjonowana wymogami prawa, ale wynika z profesjonalizmu decydentów i jest niezbędna
w procesie symulacji efektów planowanych operacji.

Zapotrzebowanie na wycenę wynika także z potrzeb właścicieli kapitału,
w celu uruchamiania go dla przedsięwzięć tworzących nową wartość. Jeśli celem inwestowania jest pomnażanie wartości, to efektywny controling stopnia realizacji tego celu wymaga okresowej wyceny wartości niematerialnych i prawnych związanych z uruchomionym kapitałem.

1. Zasady wyceny

Według określonych przepisami o rachunkowości zasad wyceny aktywów
i pasywów, wartości niematerialne i prawne wycenia się w cenie nabycia
lub koszcie wytworzenia, po pomniejszeniu ich o dokonane odpisy amortyzacyjne. Dopuszczalne jest też stosowanie w szczególnych zasad wyceny, zwłaszcza
w przypadkach stosowania przepisów określających konkretny czas umarzania poszczególnych wartości niematerialnych i prawnych. Ograniczenia określone tymi przepisami determinują z jednej strony wysokość zużycia i zaliczenia w koszty tego zużycia poszczególnych składników, zaś z drugiej strony powodują, że nie zawsze pełne koszty amortyzacji może jednostka zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów przy ustalaniu dochodu stanowiącego podstawę wymiaru podatku dochodowego.

2. Procedura wyceny

Podstawą procedury wyceny jest wstępny etap formułowania zlecenia. Często zdarza się, że inwestor wchodząc w spółkę, likwidując przedsiębiorstwo, nabywając aktywa bądź rezygnując z nich, nie potrafi prawidłowo zidentyfikować wszystkich wartości niematerialnych i prawnych, które występują w procesie decyzyjnym w określonych okolicznościach i uwarunkowaniach. Wycena jest ważnym elementem stosunków biznesowych, które mogą być realizowane jedynie w warunkach dobrej komunikacji i rozpoznania sytuacji inwestora, zaś procedura wyceny służy spełnieniu wymogu rzetelności i poprawności jej przeprowadzenia.

Celem wyceny jest określenie rzeczywistej wartości wycenianego składnika majątku, natomiast dobra komunikacja i współpraca pomiędzy zleceniodawcą
a konsultantami przeprowadzającymi wycenę na każdym etapie jest podstawowym warunkiem skuteczności jej realizacji.

Procedura wyceny obejmuje trzy etapy:

1. Przygotowanie, na które składa się określenie stron i celu wyceny, przyjęcie zlecenia wyceny, analizę problemu, określenie warunków realizacji zlecenia, zawarcie umowy na wykonanie wyceny;

2. Wycenę, tj. zebranie i analizę określonych w przygotowaniu informacji, wybranie metody i sposobu wyceny, obliczenie wartości, uzasadnienie, opracowanie wniosków i rekomendacji decyzyjnych;

3. Dokumentację, a w niej: zebranie i przygotowanie kopii dokumentów źródłowych, zebranie i przygotowanie dokumentów z obliczeń i opisów, opracowanie raportu i prezentacja zleceniodawcy, archiwizację.

Rys. 2. Schemat procedury wyceny wartości niematerialnych i prawnych.

NIE TAK

NIE

NIE

TAK

Źródło: Podszywałow A., Pelc D., Wycena wartości niematerialnych i prawych
w praktyce, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o., Gdańsk 1999, str.195

Pierwszy etap - przygotowanie - to przede wszystkim identyfikacja stron wyceny, rozpoznanie osoby zlecającego, jego intencji, celów dla uniknięcia nieporozumień, co do wyników pracy konsultanta. Zagadnienie wyceny wartości niematerialnych i prawnych jest bardzo złożone szczególnie w przypadku wzajemnego przenikania się i przekształcania jednej wartości niematerialnej
w drugą. Należy wskazać zlecającemu na bezpośredni związek prawidłowego określenia celu wyceny i wartości składnika niematerialnego jaką uzyskamy
w zależności od tego celu. Wykonanie kolejnych czynności uwarunkowane
jest wstępną akceptacją oferty przez zleceniodawcę. Jest to zobowiązanie ze strony zlecającego oraz konsultantów, że mają określony, wspólny cel: pozyskanie wiarygodnych informacji i wykonanie rzetelnej wyceny. W związku z tym dalszy etap procesu wyceny opiera się z założenia na pełnych, jak najbardziej szczegółowych i jawnych dla obu stron zlecenia informacjach, dotyczących meritum sprawy.

Po podpisaniu mowy następuje zasadnicza część wyceny, obejmująca informacje o stronach transakcji, przedstawienie celu wyceny w kategoriach mierzalnych, identyfikację prawa własności i użytkowania przedmiotu wyceny, zebranie i analizę informacji dotyczących przedmiotu wyceny
i parametrów sytuacji decyzyjnej, jak również przeprowadzenie wywiadów, rozmów i spotkań w celu weryfikacji wstępnych wniosków i danych. Bardzo istotna jest też analiza dokumentów statystycznych, księgowych i finansowych dotyczących przedmiotu wyceny w obszarze jego funkcjonowania w strukturze biznesu zleceniodawcy, zebranie danych rynkowych i ich analiza oraz przeprowadzenie niezbędnych badań i analiz rynkowych. Zagadnienia marketingowe, szczególnie informacje o uwarunkowaniach rynkowych wycenianego przedmiotu, są kluczowe dla wyboru sposobu wyceny oraz jakości otrzymanych wyników.

Po dokonaniu weryfikacji zebranych danych należy dobrze umotywować wybrane metody wyceny z uwzględnieniem technik zastosowanych w obliczeniach. Konieczne jest także opisanie ograniczeń i mankamentów wybranych sposobów wyceny. Zlecający musi dowiedzieć się o słabych stronach prezentowanych mu rezultatów zleconych prac.

Najważniejszą częścią procedury z punktu widzenia inwestora są wyniki, jednakże bez profesjonalnej interpretacji i komentarza nie zawierają w sobie zbyt wielu informacji. Zadaniem konsultanta jest wskazanie najistotniejszych
założeń, a przede wszystkim zmienności kluczowych wielkości i parametrów rachunku oraz kryteriów decyzyjnych, których wartość i zakres może być nieczytelna dla inwestora. Wnioski, uwagi, zalecenia, rekomendacje opisujące zagadnienie w sposób krótki i przejrzysty, są konieczne do praktycznego wykorzystania w procesie decyzyjnym.

Niezbędnym elementem wyceny jest też analiza ryzyka, która ułatwia wskazanie parametrów mających wpływ na wartość przedmiotu wyceny.
Analiza jakościowa powinna być przeprowadzana w każdym przypadku, natomiast analiza ilościowa w zależności od zakresu i jakości posiadanych danych. Analiza wrażliwości umożliwia oszacowanie błędu wyników wyceny w zależności od wartości zmiennych i wniosków sformułowanych podczas analizy ryzyka oraz pozwala na weryfikację planów pod kątem założeń.

Ostatnia część wyceny - dokumentacja to przede wszystkim raport oraz istotne załączniki. Etap ten obejmuje przygotowanie szczegółowego raportu opisującego wszystkie elementy procedury wyceny, opracowanie dokumentacji prezentacyjnej na użytek wewnętrzny zleceniodawcy i do prezentacji na zewnątrz przedsiębiorstwa, prezentacje dla zleceniodawcy i inne zgodne z zaleceniem, rozliczenie pracy oraz archiwizację. Ze względów bezpieczeństwa wykonane prace są archiwizowane w formie dokumentacji źródłowej jak i elektronicznej przez odpowiedni okres czasu.

3. METODY WYCENY

Dobór metody wyceny uzależniony jest od celów podmiotu ją zlecającego, jak również charakterystyki przedmiotu oraz zdarzenia lub procesu gospodarczego, do którego realizacji wycena jest wymagana. Do podstawowych metod wyceny wartości niematerialnych i prawnych zaliczamy metodę kosztową, rynkową
i dochodową, jednakże na bazie tych metod rozwinęło się wiele metod mieszanych. Stosowanie kilku metod wyceny jest uwarunkowane charakterem przedmiotu wyceny i procesu decyzyjnego, jest często pożądane przez zleceniodawcę
lub wymagane przez przepisy.

Rys. 3 przedstawia preferencje w stosowaniu poszczególnych metod wyceny przy określonych typach wartości niematerialnych i prawnych.

Rys. 3. Preferencje w stosowaniu metod wyceny

Typ wartości niematerialnej i prawnej	Metoda wyceny zalecana w pierwszej kolejności	Metoda wyceny zalecana w drugiej kolejności	Sporadycznie
Patenty i technologie Znaki towarowe i marki Prawa autorskie Wykwalifikowana siła robocza Systemy informowania kierownictwa Oprogramowanie komputerowe Sieci dystrybucji Depozyty (dotyczy banków) Franszyzna Procedury i praktyka firmy	Dochodowa Dochodowa Dochodowa Kosztowa Kosztowa Dochodowa Kosztowa Dochodowa Dochodowa Kosztowa	rynkowa rynkowa rynkowa dochodowa rynkowa rynkowa dochodowa rynkowa rynkowa dochodowa	kosztowa kosztowa kosztowa rynkowa dochodowa kosztowa rynkowa kosztowa kosztowa rynkowa

Źródło: Podszywałow A., Pelc D., Wycena wartości niematerialnych i prawych
w praktyce, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o., Gdańsk 1999, str. 204

Można wyróżnić dwa zasadnicze schematy postępowania:

Model pośredni - realizowany w następujących krokach:

• wycena aktywów podmiotu gospodarczego,

• wycena rzeczowego majątku trwałego oraz majątku obrotowego netto,

• wycena wartości sumarycznej wartości niematerialnych i prawnych przez różnicę,

• alokacja wartości sumarycznej do poszczególnych identyfikowalnych oraz nie identyfikowalnych wartości niematerialnych i prawnych.

Model bezpośredni wymaga identyfikacji przyszłych pożytków płynących z prawa własności lub użytkowania wartości niematerialnych i prawnych oraz doboru
i zastosowania właściwej metody ich wyceny.

W każdym przypadku niezbędna jest analiza procesu decyzyjnego inwestora w celu oceny ryzyka i korekty wyceny w aspekcie ryzyka, korekty wyceny z punktu widzenia wartości wnoszonych projektowanym kontraktem o przeniesienie prawa własności lub ustanowienie prawa do użytkowania wartości niematerialnych
i prawnych (opcje, schemat czasowy, zdarzenia kluczowe).

1. Wycena kosztowa

Metoda kosztowa zakłada posługiwanie się w procesie wyceny takimi parametrami jak ceny transakcyjne i koszty wytworzenia, pochodzące
z wcześniejszych okresów; wymaga ustalenia kosztu wytworzenia lub ceny nabycia przedmiotu wyceny. W metodzie tej używa się, zgodnie z zasadami prawa bilansowego, kategorii aktywów netto. Metoda kosztowa jest stosowana jedynie
do wyceny identyfikowalnych wartości niematerialnych i prawnych, które zostały nabyte lub wytworzone. W praktyce przydatność tej metody jest kwestią sporną, ponieważ nie bierze ona pod uwagę wartości pieniądza w czasie, a umorzenie księgowe powstaje na skutek akumulacji amortyzacji.

Metoda wyceny kosztowej używana jest w wycenie takich wartości niematerialnych i prawnych jak np.: procedury stosowane w firmach, systemy fizycznej dystrybucji, sieci sprzedaży.

Wycena kosztowa stosowana jest najczęściej jako metoda uzupełniająca,
jej celem jest określenie wartości netto przedmiotu wyceny jako podstawy ustalenia kosztu własnego transakcji wymiennej. Natomiast w przypadku sprzedaży prawa własności do wartości niematerialnych i prawnych, ustalona za pomocą tej metody wartość netto przedmiotu transakcji jest podstawą oszacowania dochodu podlegającego opodatkowaniu podatkiem dochodowym.

Metody szczegółowe stosowane przy podejściu kosztowym to: wartość odtworzenia - koszty replikacji oraz wartość zastąpienia - koszty stworzenia ekwiwalentnej użyteczności. Za pomocą tych metod mierzy się obecną wartość przyszłych pożytków wynikających z własności lub użytkowania wartości niematerialnych
i prawnych poprzez określenie kosztów jakie należy ponieść w celu zapewnienia zdolności do generowania tych pożytków. Poniesienie kosztów jest równoważne uzyskaniu odpowiedniego efektu ekonomicznego, w przeciwnym przypadku koszty nie byłyby ponoszone. Metoda ta nie pozwala na oszacowanie horyzontu czasu
i rozkładu w czasie przyszłych pożytków.

W praktyce istnieje wiele przykładów braku przydatności zastosowania metody kosztowej. Jest ona całkowicie nieprzydatna w przypadku wyceny relacji
i złożonych wartości niematerialnych, wartości marki handlowej, jak również
przy wyznaczeniu wartości prawa do użytkowania oprogramowania komputerowego.

2. Wycena rynkowa

Metoda wyceny rynkowej najlepiej szacuje wartość przedmiotu wyceny,
ze względu na konieczność wykorzystania informacyjnej funkcji cen, jest uzależniona od dostępu do informacji o zawartych transakcjach. Ekwiwalentna cena przyszłej transakcji jest efektem wyceny metodą rynkową. Gromadzenie informacji o zaistniałych transakcjach i zasilania baz danych jest realizowane w przypadku takich rodzajów wartości niematerialnych jak złożone wartości niematerialne ujawnione w trakcie fuzji i przejęć na rynku kapitałowym, własność intelektualna oraz marki handlowe.

Obserwacja rynków pozwala ocenić dominujące w danym okresie ceny
i ich trendy na przykład ceny licencji: na rozpowszechnianie filmów, praw autorskich i wydawniczych, praw do użytkowania oprogramowania komputerowego danego rodzaju. Ceny te mogą być wyrażone także w pośredniej postaci np.: uznanych marż w formie procentu od obrotu jako wynagrodzenie
za posiadanie przywileju handlowego, polegającego na oferowaniu towaru danej marki na określonym rynku.

Model pośredni wyceny realizowany jest zwykle w stosunku do firm wycenianych przez rynek kapitałowy w formie wyceny reakcji rynku na zdarzenia związane z nabyciem lub utratą wartości niematerialnych i prawnych. Podstawowym problemem jest określenie siły związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy zdarzeniem związanym z przedmiotem wyceny a reakcją cenową rynku.

Wycena wartości niematerialnych i prawnych metodą rynkową nadaje się
do zastosowania w sytuacji gdy możliwe jest stworzenie wiarygodnej bazy danych, na bardzo płynnych rynkach.

3. Wycena dochodowa

Istotą wyceny wartości niematerialnych i prawnych metodą dochodową
jest ustalenie wartości jaka może być wygenerowana w interesie inwestora
w wyniku wytworzenia lub obrotu przedmiotem wyceny. Wartość
ta reprezentowana jest przez skumulowany opodatkowany dochód, prognozowany do uzyskania w określonym schemacie czasowym z uwzględnieniem akceptowanej rentowności zainwestowanego kapitału i ryzyka.

Akceptowalna rentowność i ryzyko znajdują swój wyraz w przyjętym tempie pomnażania wartości określanym stopą dyskontową. Schemat czasowy przepływów pieniężnych reprezentujących przyszłe opodatkowane pożytki pozwala
na doprowadzenie przyszłych pożytków do porównywalności metodą dyskontowania wartości pieniężnych w czasie. Skumulowana w wyniku tego procesu wartość określana mianem "wartości zaktualizowanej" lub "wartości bieżącej" może być porównana z nakładami inwestycyjnymi, ceną transakcyjną, wartością rynkową czy też wartością księgową aktywów odpowiedzialnych
za wygenerowany przepływ pieniądza.

Posługiwanie się metodą dochodową w procesie wyceny wiąże się
z opracowaniem biznes planu lub co najmniej kalkulacji finansowych, odnoszących się do przyszłości. Kalkulacje te mogą być realizowane zarówno w pośrednim
jak i bezpośrednim modelu wyceny oraz zawierać wycenę korekt wartości wnoszonych projektowanym kontraktem. Prognozowana wartość bieżąca strumienia przyszłych opodatkowanych przepływów pieniężnych netto
lub skapitalizowany zysk ekonomiczny są miarami przyszłych pożytków inwestora, wynikających z prawa własności lub użytkowania wartości niematerialnych
i prawnych.

Cechą charakterystyczną wyceny metodą dochodową jest jej subiektywizm, a wyników nie da się zweryfikować na podstawie zebranego materiału statystycznego bazującego na cenach rynkowych. Metoda ta jest w praktyce najczęściej stosowana, czego powodem może być to, że najlepiej oddaje istotę definicji wartości, w myśl której wartość to suma przyszłych pożytków wynikających z własności. Metoda dochodowa zakłada określoną pozycję strony transakcji (kupujący, sprzedawca), ujawnia pojecie wartości, jaka przedmiot wyceny posiada dla określonego podmiotu, ułatwiając zaprojektowanie procesu negocjacji. Umożliwia również dokonanie wyceny relacji rynkowych i unikalnych praw w sytuacji braku jakichkolwiek informacji o obrocie gospodarczym
z udziałem tych relacji i praw.

Wartości niematerialne i prawne charakteryzują się zwiększonym ryzykiem gospodarczym w porównaniu z innymi aktywami, a w związku z tym jakość wyceny tych wartości może być poprawiona dzięki zastosowaniu metod wartościowania opcji realnych. Wysoki poziom niepewności procesu tworzenia
i użytkowania wartości niematerialnych i prawnych powoduje, że proces decyzyjny związany z inwestowaniem i użytkowaniem tych aktywów cechuje duża elastyczność.

4. PODSUMOWANIE

Wartości niematerialne i prawne są źródłem ogromnych dochodów wielu firm i osób, które eksploatują je na drodze dzierżawy lub przenoszenia własności. Dobrym sposobem na zrobienie majątku jest stworzenie nowego produktu
czy usługi, które trafią w gusty szerokiej rzeszy odbiorców.

Istotą inwestowania jest pozyskanie oczekiwanej rentowności zaangażowanego kapitału przy akceptowanym ryzyku. Inwestor odnosi sukcesy, gdy suma jego zasobów rośnie w pożądanym przez niego tempie, gdy w wyniku korzystnych inwestycji wygeneruje nową wartość, która powiększy jego zasoby inwestycyjne lub jest konsumowana.

W trakcie rozwoju holdingów oraz konstruowania portfeli inwestycyjnych ogromne znaczenie ma prawidłowa ocena nabywanej wartości, zaś błędna ocena powoduje straty kapitałowe. Najlepsze efekty uzyskuje się kupując wartości niematerialne ukryte, trudne do oszacowania, których znaczenie znane
jest jedynie kupującemu.

Wycena wartości niematerialnych i prawnych z racji niematerialnej postaci przedmiotu wyceny wymaga zaangażowania wielu metod analitycznych
i informacyjnych, sprowadza się do realizacji wywiadów, studiowania źródłowych dokumentów oraz organizowania sesji diagnostycznych z udziałem inwestora
i ekspertów.

W praktyce gospodarczej zapotrzebowanie na profesjonalną wycenę wartości niematerialnych i prawnych, poza chęcią oszacowania posiadanych zasobów, istnieje w sytuacjach biznesowych i prawnych, może być konieczne z punktu widzenia prawa bilansowego, podatkowego lub kodeksu handlowego.
Wycena jest sztuką syntetycznego spojrzenia na wieloaspektowy charakter
tej kategorii ekonomicznej i wyraża jedynie pogląd konsultanta wygenerowany
w danym momencie na podstawie dostępnej mu bezy wiedzy, aparatu pojęciowego i metod. Jej wynik dotyczy zarówno osób prawnych jak i fizycznych,
jest bezpośrednim powodem podjęcia przez inwestorów, instytucje bądź sądy bardzo ważnych decyzji.

BIBLIOGRAFIA

1. Naumiuk T., Koszty w rachunkowości finansowej, Wydawnictwo INFOR
   Sp. z o. o., Warszawa 2000;

2. Olchowicz I., Podstawy rachunkowości, Część I, DIFIN, Warszawa 1998;

3. Podszywałow A., Pelc D., Wycena wartości niematerialnych i prawnych
   w praktyce, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o., Gdańsk 1999;

4. Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości, ostatnia zmiana 1stycznia 2002 r.

Ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r., ostatnia zmiana 01.01.2003 r. (Dz. U z 2002 r. Nr 76, poz. 694 oraz z 2003 r. Nr 60, poz. 535)

Olchowicz I., Podstawy rachunkowości, Część I, Wydawnictwo DIFIN Sp. z o. o., Warszawa 1998,
str. 210-211

Podszywałow A., Pelc D., Wycena wartości niematerialnych i prawnych w praktyce, Ośrodek Doradztwa
i Doskonalenia Kadr Sp. z o. o., Gdańsk 1999, str. 70

Naumiuk T., Koszty w rachunkowości finansowej, Wydawnictwo INFOR Sp. z o. o., Warszawa 2000,
str. 169

Podszywałow A., Pelc D., Wycena..., op. cit., str. 196-198

Podszywałow A., Pelc D., Wycena..., op. cit., str. 90-96

1

Wartości niematerialne
i prawne

Prawa

Relacje

Złożone wartości niematerialne i prawne

Własność intelektualna

Procedura wyceny wartości niematerialnych i prawnych

Start

Przygotowanie

Określenie stron i celu wyceny

Cel

określony

Analiza problemu

Przyjęcie zlecenia wyceny

Określenie warunków realizacji zlecenia

Zawarcie umowy na wykonanie wyceny

Wycena

Umowa

podpisana

Zebranie i analiza określonych w przygotowaniu informacji

Koniec

Wybranie metody i sposobu wyceny

SYMULACJE

Obliczenie wartości, uzasadnienie

Opracowanie wniosków i rekomendacji decyzyjnych

Dokumentacja

Koniec wyceny

Zebranie i przygotowanie kopii dokumentów źródłowych

Zebranie i przygotowanie dokumentów z obliczeń i odpisów

Opracowanie raportu i prezentacja zleceniodawcy

Archiwizacja

---