1. CHARAKTER PRAWA ZOBOWIĄZAŃ I JEGO MIEJSCE W SYSTEMIE PC

Prawo zobowiązań jest tą częścią prawa cywilnego, która reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej.

MIEJSCE PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

Prawo zobowiązań jest jednym z działów prawa majątkowego w systemie prawa cywilnego, podobnie jak prawo rzeczowe, prawo na dobrach niematerialnych i prawo spadkowe.

1. Prawo zobowiązań a prawo rzeczowe (kryterium przedmiotu i charakteru więzi prawnej) - podczas gdy prawo rzeczowe normuje społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych uznanych za „rzeczy”, przy czym formy tego korzystania są ujmowane przez ustawę pod postacią praw podmiotowych „bezwzględnych” - skutecznych erga omnes, prawo zobowiązań normuje społeczne formy korzystania z wszelkich w ogóle dóbr (w tym także i „rzeczy”) i usług o wartości majątkowej, przy czym formy korzystania z nich są ujmowane przez ustawę pod postacią praw podmiotowych „względnych”, skutecznych między ściśle określonymi osobami.

1. Prawo zobowiązań a prawo na dobrach niematerialnych (kryterium przedmiotu i charakter unormowania) - prawa na dobrach niematerialnych (prawo autorskie, do wynalazku, do wzoru i znaku towarowego) odnoszą się do osobnej kategorii dóbr i są unormowane w osobnych aktach ustawowych, bez względu na to, czy społeczne formy korzystania z tych dóbr są prawami podmiotowymi „względnymi” czy „bezwzględnymi”.

1. Prawo zobowiązań a prawo spadkowe (kryterium celu) - prawo zobowiązań normuje stosunki odnoszące się do wymiany dóbr i usług inter vivos i są to prawa podmiotowe „względne”, natomiast prawo spadkowe normuje przejście praw majątkowych mortis causa (zarówno względnych jak i bezwzględnych), czyli z osób zmarłych na osoby żyjące.

1. Prawo zobowiązań a część ogólna KC - część ogólna jest podstawą dla prawa zobowiązań

1. Prawo zobowiązań a prawo rodzinne - prawo rodzinne stanowi przedmiot osobnego unormowania, w stosunkach przeważa element niemajątkowy, a prawo zobowiązań normuje stosunki w zasadzie wyłącznie majątkowe.

Istotna dla prawa zobowiązań jest zasada swobody kształtowania stosunków, zwłaszcza umownych.

2. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1. KODEKS CYWILNY z 23.04.1964 r. , a wszedł w życie z dniem 1.01.1965r.

W szczególności chodzi o księgę trzecią kodeksu, która zawiera 37 tytułów i stanowi trzon przepisów regulujących prawo zobowiązań. Umownie księga trzecia dzieli się na część:

• ogólną (od tytułu 1 do 10) - zawiera przepisy na temat wszelkich stosunków zobowiązaniowych

• szczególną (od tytułu 11 do 37) - zespół przepisów regulujących poszczególne umowy, które powodują powstanie określonych stosunków zobowiązaniowych (np. umowa sprzedaży, najmu, o dzieło)

25.02.1964 r. uchwalono KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY.

1934 r. uchwalono KODEKS HANDLOWY.

2. INNE USTAWY

1. pochodzące z okresu międzywojennego

• prawo upadłościowe

• prawo o postępowaniu układowym

1. pochodzące z okresu powojennego

• prawo autorskie

• prawo o wynalazczości

• ustawa o znakach towarowych

• o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji

• o księgach wieczystych i hipotece (6.07.1982 r.)

Także Kodeks Morski i ustawa o prawie przewozowym.

Ponadto są też liczne przepisy, do których KC wprost (lub pośrednio) się odwołuje.

3. UMOWY MIĘDZYNARODOWE - po ich ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw

NIEPISANE ŹRÓDŁA PRAWA

4. PRAWO ZWYCZAJOWE - chodzi tu o taki sposób postępowania, który wskazuje na pewną powtarzalność zachowania się podmiotów lub ich grup, co nie zostało przez nikogo wydane czy też ustanowione. Poprzez to powtarzanie rodzi się przyzwyczajenie , rutyna, czyli tendencja do zachowywania się w ten sposób.

5. ZWYCZAJE - to pewne wzorce postaw czy zachowań potrzebnych dla oceny pewnego grona ludzi, środowiska.

Ważne jest także w odniesieniu do zobowiązań PRAWO MIĘDZYCZASOWE, wyjaśniające konflikty między nowym a dawnym uregulowaniem prawnym.

3. STOSUNEK ZOBOWIĄZANIOWY - pojęcie, elementy, źródła powstania

Art. 353 [Istota]

§ 1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§ 2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

Zobowiązanie jest zatem stosunkiem prawnym, w którym wyróżniamy 3 elementy:

1. podmioty (osoby), między którymi ten stosunek istnieje

1. przedmiot - świadczenie

1. treść zobowiązania - uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika.

wierzytelność to uprawnienie, jakie przysługuje stronie uprawnionej (wierzycielowi), to roszczenie, zobowiązanym do spełnienia jest dłużnik.

1. PODMIOTY STOSUNKU - stosunek zobowiązaniowy wiąże podmioty: wierzyciela i dłużnika- są to strony stosunku (strona może być wielopodmiotowa np. współwłaściciele wynajmujący mieszkanie)

• W każdym stosunku występują 2 strony: wierzyciel i dłużnik.

• Podmiot uprawniony to wierzyciel, podmiot zobowiązany - dłużnik.

• Zobowiązanie ze strony wierzyciela to „wierzytelność”, ze strony dłużnika - „dług”.

• Oznaczenie stron powinno nastąpić najpóźniej przy spełnieniu świadczenia - wierzyciel ma prawo wiedzieć, wobec kogo może kierować swoje roszczenie, a dłużnik do czyich rąk ma świadczyć. Tylko wyjątkowo może się zdarzyć, iż dłużnik nie będzie miał możliwości określenia wierzyciela, wskutek czego zmuszony będzie świadczyć do depozytu sądowego.

• Zasadniczo świadczenie ma miejsce między dwoma podmiotami, ale może się zdarzyć:

1. że do stosunku zostanie włączona osoba trzecia

Art. 393 [Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej]

§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

Ale osoba trzecia nie uzyskuje statusu strony.

2. że w miejsce wierzyciela czy dłużnika wystąpi więcej podmiotów - wielość podmiotów.

np. kilka osób będących współwłaścicielami rzeczy wynajmuje tę rzecz - wówczas umowa najmu zostaje zawarta przez 2 strony, ale po stronie wynajmującego wystąpi kilka podmiotów.

WAŻNE! Pojęcie stron i podmiotów nie jest tożsame - po jednej stronie może występować kilka podmiotów.

(czyli nie jest to określone)

2. PRZEDMIOT STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO zobowiązanie=świadczenie, zachowanie mające na celu zadość uczynienie godnemu ochrony interesowi wierzyciela (zachowanie może polegać na daniu lub czynieniu)

• Jest nim świadczenie, czyli zachowanie się dłużnika zgodne z treścią zobowiązania.

• Może ono polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

• Zachowanie to zmierza do wypełnienia określonego celu - jest nim zadośćuczynienie godnemu ochrony interesowi wierzyciela. Interes wyraża się w jakiejś korzyści, którą ma odnieść wierzyciel.

Jeżeli zostanie on zaspokojony w inny sposób niż w wyniku wykonania przez dłużnika zobowiązania, to zobowiązanie wygaśnie. Np.:

• Art. 453 [Spełnienie innego świadczenia] - Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa.

Czyli - mimo, że dłużnik nie wypełnił ciążącego na ni długu

• Art. 356 [Wykonawca]

§ 2. Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

• Pod pojęciem przedmiotu stosunku przyjmuje się także przedmiot tego świadczenia - czyli pewne dobra (materialne, niematerialne), na które to zachowanie jest nakierowane. Trudno wskazać, że przedmiotem sprzedaży jest wyłącznie zachowanie, bo znaczną rolę odgrywa ta sprzedana rzecz.

Ale nie wszystkich sytuacjach można wskazać te dobra, np. nauka j. obcego.

W każdym więc stosunku zobowiązaniowym występuje jego przedmiot - świadczenie, nie w każdym natomiast można wskazać przedmiot świadczenia.

3. TREŚĆ STOSUNKU ZOBOWIĄZANIOWEGO

• Uprawnienia wierzyciela - skierowane wobec dłużnika, polegające na możliwości żądania, by spełnił on świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania.

• Obowiązki dłużnika - spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania. Obowiązek ten jest niejako drugą stroną uprawnień wierzyciela.

Zobowiązanie musi być możliwe do spełnienia i oznaczone.

4. ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZAŃ

Podstawowe źródło powstania zobowiązań to czynności prawne:

• umowy są najczęściej źródłem zobowiązania,

• jednostronne czynności prawne - może być także stosunek zobowiązania publicznego np. przyrzeczenie publiczne,

• źródłem zobowiązania może być czyn dozwolony przez prawo np. art. 752 KC (i następne) tj. prowadzenie cudzej sprawy bez zlecenia „kto bez zlecenia prowadzi cudzą sprawę, powinien działać z korzyścią osoby, której sprawę prowadzi, i zgodnie z jej prawdopodobną wolą, a przy prowadzeniu sprawy obowiązany jest zachowywać należytą ostrożność”.

• czyn niedozwolony art. 415 KC „kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia”

art. 405 KC bezpodstawne wzbogacenie „kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości”,

• wyrok sądu np. zawarto umowę przedwstępną, a jedna ze stron nie zamierza wywiązać się z umowy, sąd orzeka o zobowiązaniach, które zastępują oświadczenie woli,

• wprowadzenie do obrotu produktu niebezpiecznego,

5. UMOWY ZAWIERANE NA ODLEGŁOŚĆ (ustawa z 02.03,2000 r. Dz. U. Nr 22, poz. 271)

6. UMOWY ZAWIERANE POZA LOKALEM PRZEDSIĘBIORSTWA (ustawa z 02.03,2000 r. Dz. U. Nr 22, poz. 271)

7. WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW W ZOBOWIĄZANIU

Stroną zobowiązania może być każdy podmiot, któremu prawo nadaje możliwość występowania w stosunkach cywilnoprawnych. Niekiedy stron tych może być więcej:

• umowa spółki cywilnej

• umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej - art. 393 KC - gdzie dłużnik spełni świadczenie nie na rzecz wierzyciela lecz osoby trzeciej, która nie jest stroną.

• strona wielopodmiotowa - np. w przypadku gdy kilka osób będących współwłaścicielami rzeczy wynajmie tę rzecz. wielość podmiotów może wystąpić zarówno po stronie dłużniczej jak i wierzycielskiej.

• W razie gdy świadczenie będzie podzielne, a po stronie dłużnika lub wierzyciela wystąpi po kilka osób, to zarówno dług jak i wierzytelność podzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Przy czym części powstałe w wyniku podziału są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego. art. 379 § 1 KC Wierzyciel może żądać od każdego z dłużników tylko części przypadającego na niego świadczenia.

• W przypadku świadczenia niepodzielnego, gdy mamy kilku dłużników i jednego wierzyciela to zobowiązani są oni spełnić świadczenie jak dłużnicy solidarni.

• W razie zobowiązania wzajemnego, w którym po każdej ze stron występuje kilka podmiotów, przy czym jedno ze świadczeń jest podzielne, zaś drugie nie to dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego stają się w tym zakresie odpowiedzialni solidarnie za jego wypełnienie.

• Dłużnik jest obowiązany świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego

• Każdy z wierzycieli może żądać spełnienia świadczenia, jednakże żaden z nich nie może samodzielnie decydować o zwolnieniu dłużnika z długu.

• Ten z dłużników, który spełnił świadczenie niepodzielne, uprawniony jest żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny.

ZOBOWIĄZANIA SOLIDARNE

Jeśli po stronie dłużnika lub wierzyciela występuje większa ilość podmiotów, a świadczenie jest niepodzielne, zobowiązanie nie rozpadnie się na niezależne części, jeżeli jest ono solidarne.

Solidarność manifestuje wspólny cel powiązań praw i obowiązków współuczestników tworzących jedną stronę wobec strony drugiej.

• Solidarność dłużników (bierna)

art. 366 §1 KC „kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych” wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani do czasu, gdy wierzyciel nie zostanie w pełni zaspokojony.

W przypadku podjęcia przez wierzyciela czynności, które doprowadzą do przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia, skutek ten odnosi się wyłącznie wobec danego dłużnika.

art. 373 KC „zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.

art. 376 regres między współdłużnikami - dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać od pozostałych zwrotu w częściach równych.

• Solidarność wierzycieli (czynna)

art. 367 § 1 KC kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich.

Zwłoka dłużnika względem jednego z wierzycieli solidarnych wywołuje skutek także wobec pozostałych wierzycieli.

art. 378 KC regres między współwierzycielami - wierzyciel. który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny wobec pozostałych w częściach równych.

źródła solidarności - art. 369 KC zobowiązanie jest solidarne, jeżeli wynika to z ustawy lub czynności prawnej.

solidarność nieprawidłowa - np. złodziej zabiera utarg z kasy, nie dość dokładnie strzeżonej przez sprzedawcę: złodziej odpowiada z art. 415 KC (wina), sprzedawca z art. 471 KC (odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika) - oba stosunki zobowiązaniowe są od siebie niezależne, spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników doprowadzi do wygaśnięcia zobowiązania wskutek jego wykonania, drugie zaś zobowiązanie zgaśnie dlatego, że odpadnie jego cel.

8. ŚWIADCZENIE -pojęcie, treść, przedmiot świadczenia, rodzaje świadczeń

POJĘCIE ŚWIADCZENIA

• Świadczenie jest przedmiotem stosunku zobowiązaniowego.

• Polega na:

• zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i

• na zadośćuczynieniu godnemu ochrony interesowi wierzyciela (interes ten ma najczęściej wartość majątkową).

• Może polegać:

• na działaniu - świadczenie czynne (działanie dłużnika)

• na zaniechaniu - świadczenie bierne (powstrzymywanie się od określonego zachowania)

Na ogół większość świadczeń polega na działaniu.

• Charakteryzuje się podwójną konkretnością. Cechę tę można odnosić zarówno do stron tego stosunku (konkretne strony), jak i do świadczenia (konkretne świadczenie). Jeżeli zobowiązanie będzie pozbawione tej konkretności, to nie będzie istnieć.

• Musi być oznaczone, najpóźniej w chwili wykonania zobowiązania.

• Musi być możliwe do spełnienia

Gdy świadczenie od samego początku nie jest możliwe do spełnienia, zobowiązanie w ogóle nie powstaje - jest to tzw. niemożliwość pierwotna.

Art. 387 [Świadczenie niemożliwe]

§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.

TREŚĆ ŚWIADCZENIA

To uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika.

PRZEDMIOT ŚWIADCZENIA

To dobra materialne lub niematerialne, na które jest nakierowane zachowanie stron.

RODZAJE ŚWIADCZEŃ

1. kryterium czasu: jednorazowe, ciągłe i okresowe

1. kryterium przedmiotu świadczenia: oznaczone indywidualnie oraz rodzajowo

1. kryterium właściwości przedmiotu: podzielne i niepodzielne

2. kryterium treści świadczenia: przemienne, podzielne, niepodzielne, oznaczone indywidualnie, rodzajowo, gatunkowo, pieniężne,

3. kryterium sposobu świadczenia: jednorazowe, okresowe, ciągłe,

świadczenie:

• musi zostać wyrażone, oznaczone,

• musi być dozwolone,

• nie może być nieobyczajne,

• musi być przedmiotowo możliwe (umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna)

• powinno mieć wartość majątkową,

• przedmiotem świadczenia są na ogół rzeczy,

9. KONSEKWENCJE PRAWNE PIERWOTNEJ I NASTĘPCZEJ NIEMOŻLIWOŚCI ŚWIADCZENIA

Niemożliwość - polega na tym, że w sposób trwały z przyczyn faktycznych lub prawnych nikt (czyli nie tylko dłużnik, ale żadna inna osoba w jego sytuacji) nie może spełnić świadczenia.

• Świadczenie musi być niemożliwe do spełnienia przedmiotowo (obiektywnie) - dla każdego, nie tylko dla oznaczonego dłużnika

• Niemożliwość podmiotowa (subiektywna) nie podważa ważności zobowiązania, lecz jedynie może mieć wpływ na jego wykonanie.

• Kwestia, czy niemożliwość świadczenia ma charakter faktyczny czy prawny, nie ma znaczenia. Istotne jest, by niemożliwość miała charakter trwały.

Przykłady:

Niemożliwość faktyczna: - gdy dłużnik zobowiązał się do wykonania czynności sprzecznej z prawami natury, a więc niewykonalnej

- gdy zbył rzecz oznaczoną co do tożsamości, która nie istnieje lub została zniszczona

Niemożliwość prawna: - gdy zobowiązał się do zbycia przedmiotu wyjętego z obrotu

- gdy ustanowił prawo rzeczowe ograniczone, którego nie uznaje dany system prawny.

1) NIEMOŻLIWOŚĆ PIERWOTNA - powstaje wtedy, gdy świadczenie od samego początku nie jest możliwe do spełnienia (zobowiązanie w ogóle nie powstaje).

Art. 387

§ 1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.

np. - umowa o zbycie użytkowania, które z woli ustawodawcy jest niezbywalne

- sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi bez zgody Ministerstwa Spraw Wewnętrznych

Konsekwencje:

§ 2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia.

np. koszty związane z zawarciem umowy

2. NIEMOZLIWOŚĆ NASTĘPCZA - powstaje wtedy, gdy świadczenie staje się niemożliwe do spełnienia dopiero po powstaniu zobowiązania

Konsekwencje:

1. Dłużnik nie odpowiada za okoliczności (np. nie wykonał zob. na skutek choroby)

Art. 475

§ 1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.

§ 2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody (surogaty).

Dłużnik będzie więc zwolniony z obowiązku świadczenia, powinien natomiast wydać wierzycielowi surogaty.

3. Dłużnik ponosi odpowiedzialność za okoliczności (np. nie namalował obrazu wskutek niedbalstwa)

Jest to wina w formie niedbalstwa i kwalifikuje się jako niewykonanie zobowiązania - oznacza to, że wierzyciel może:

• dochodzić odszkodowania zgodnie z art. 471 - dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

• żądać wydania surogatów świadczenia.

Niemożliwość następcza pojawia się w trakcie trwania stosunku zobowiązaniowego gdy:

• doprowadził do niej dłużnik (wierzyciel może dochodzić odszkodowania, a dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody)

• doszło do niej bez wpływu dłużnika np. siła wyższa - dłużnik zachorował - zobowiązanie wygasa.

W przypadku zobowiązań wzajemnych:

3. gdy chodzi o całościową niemożliwość świadczenia co do jednego z tych świadczeń, za którą druga strona ponosi odpowiedzialność, to (art. 493 § 1) strona uprawniona może według swojego wyboru:

• albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania i ewentualnie surogatów

• albo odstąpić od umowy.

3. gdy chodzi o częściową niemożliwość świadczenia, to strona uprawniona może odstąpić od umowy, ale tylko wówczas, gdy z właściwości zobowiązania lub z celu umowy wiadomego drugiej stronie wynika, że wykonanie częściowe nie ma dla niej znaczenia (art. 493 § 2).

10. ZOBOWIĄZANIE PRZEMIENNE A UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE

Zobowiązanie może być tak ukształtowane, że dłużnik w celu zaspokojenia interesu wierzyciela może spełnić jedno z kilku świadczeń. Te świadczenia mogą się różnić charakterem (np. jedno powinno być spełnione osobiście przez dłużnika, przy innym może korzystać z pomocy innych osób), miejscem i czasem ich spełnienia, a także wartością. W każdym razie zobowiązanie takie tworzy po stronie wierzyciela jedną wierzytelność, a konkretyzacja musi nastąpić najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia.

1) ZOBOWIĄZANIE PRZEMIENNE tj. dłużnik by zaspokoić interes wierzyciela może spełnić jedno z kilku świadczeń, wybór świadczenia należy do dłużnika

Art. 365

§ 1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.

§ 2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.

§ 3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na drugą stronę.

Reguła ta nie ma zastosowania, gdy wyboru ma dokonać osoba trzecia - w takim wypadku strony wspólnie powinny skonkretyzować świadczenie. Jeżeli tego nie zrobią, to każda ze stron może wystąpić do sądu, by dokonał on konkretyzacji.

2) UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE (facultas alternativa)

• Przedmiot świadczenia jest tu wyraźnie określony i wierzyciel ma możliwość domagania się od dłużnika tylko tego świadczenia.

• Ale mimo tego dłużnik może się uwolnić od świadczenia w wyniku innego zachowania niż to, które wyznacza treść zobowiązania.

Art. 897 [Obowiązek obdarowanego] - Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brakuje do otrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełniania ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

Wierzycielem jest tu darczyńca, ale może on wystąpić tylko ze wskazanym roszczeniem. Obdarowany ma więc możliwość uwolnić się od zobowiązania poprzez zwrot wartości wzbogacenia.

• Wierzyciel może zaproponować dłużnikowi inny sposób spełnienia świadczenia, niż to wynika z jego treści, ale dłużnik może tę propozycję przyjąć lub odrzucić. Jeżeli przyjmie, to zaspokoi interes wierzyciela i zobowiązanie wygaśnie (mamy wówczas do czynienia ze świadczeniem w miejsce spełnienia - art. 453).

przedmiot zobowiązania - świadczenie jest określony, pomimo tego dłużnik może uwolnić się od ciążącego na nim długu w wyniku innego zachowania - poprzez realizacje 1 ze świadczeń wymienionych w ustawie np. w razie popadnięcia darczyńcy w niedostatek, może on żądać od obdarowanego aby go alimentował, dłużnik tj. obdarowany może uwolnić się od długu w ten sposób, że zwróci darczyńcy wartość wzbogacenia.

11. ŚWIADCZENIA JEDNORAZOWE, OKRESOWE, CIĄGŁE (objaśnij, podaj przykłady)

Podstawowe znaczenie odgrywa tu czynnik czasu.

1. świadczenie jednorazowe - gdy jego spełnienie wymaga jednorazowego w zasadzie zachowania się dłużnika, choćby miało się na nie składać kilka czynności odległych w czasie. Np.:

• wykonanie czynności objętej umową o dzieło czy umową przewozu

• przeniesienie własności (np. samochodu) i wydanie rzeczy w ramach zwykłej umowy sprzedaży

• zapłata pieniężna

2. świadczenie ciągłe - gdy dłużnik nie ma sposobności wykonać świadczenia przez jednorazową czynność, lecz wymagane będzie zachowanie się dłużnika przez pewien przeciąg czasu.Np.:

• wykonywanie umowy najmu (wynajmujący jako dłużnik najemcy w zakresie korzystania z rzeczy zmuszony jest udostępnić przedmiot najmu i nie przeszkadzać mu w czasie obowiązywania tego stosunku prawnego)

• wykonywanie umowy przechowania

• z reguły wszelkie świadczenia polegające na zaniechaniu

3. świadczenie okresowe - gdy dłużnik powinien spełnić na rzecz wierzyciela wiele świadczeń jednorazowych, w określonych odstępach czasu, przy czym suma tych świadczeń nie jest z góry określona. Wymagalność poszczególnych świadczeń częściowych następuje bowiem z nadejściem kolejnego ustalonego terminu. Np.:

• zapłata rent

• zapłata alimentów

• zapłata czynszów w umowach najmu czy dzierżawy

• zapłata odsetek od kapitału

12. ŚWIADCZENIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE (objaśnij, podaj przykłady)

Podstawowe znaczenie odgrywają tu właściwości przedmiotu świadczenia .

O podzielności lub niepodzielności świadczenia decyduje sam wierzyciel, który stwierdza, czy wskutek podzielonych świadczeń uzyska ten sam efekt, który zapewni mu świadczenie zrealizowane w całości.

1. świadczenie podzielne - Art. 379 § 2 - gdy może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Np.:

• zapłata sumy pieniężnej

• dostarczenie określonej ilości rzeczy oznaczonych rodzajowo

2. świadczenie niepodzielne - gdy wskutek podzielenia przedmiotu świadczenia wierzyciel nie uzyska tego, co może i powinien uzyskać.

Np.:

• wynajęcie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, jak maszyny, lokalu

• przeniesienie własności takiej rzeczy

Świadczenie niepodzielne może być spełnione częściami, możliwa jest też sytuacja odwrotna. Konsekwencje regulują przepisy art. 379 - 383.

Art. 379 [Pojęcie]

§ 1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

§ 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Art. 380 [Odpowiedzialność dłużników]

§ 1. Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są od powiedział ni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

§ 2. W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za Jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne.

§ 3. Dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny.

Art. 381. [Uprawnienia wierzycieli]

§ 1. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia.

§ 2. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

Art. 382. [Ochrona dłużników]

§ 1. Zwolnienie dłużnika z długu przez Jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli.

§ 2. Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem Jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego ma skutek względem pozostałych wierzycieli.

Art. 383. [Regres między wierzycielami]

Jeżeli jeden z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego przyjął świadczenie, jest on odpowiedzialny względem pozostałych wierzycieli według tych samych zasad co wierzycie! solidarny.

Jeśli wskutek częściowych świadczeń wierzyciel uzyska ten sam efekt, który zapewni mu zrealizowanie przez dłużnika świadczenia w całości - świadczenie jest podzielne - strony same mogą to ustalić i świadczenie w zasadzie niepodzielne może być spełnione częściami.

Skutkiem podzielności świadczenia jest to, że zobowiązanie ulega podziałowi na tyle niezależnych stosunków prawnych ilu jest dłużników lub wierzycieli.

13. ŚWIADCZENIA OZNACZONE INDYWIDUALNIE I RODZAJOWO (objaśnij, podaj przykłady)

Podstawowe znaczenie odgrywa tu przedmiot świadczenia.

1. świadczenie oznaczone indywidualnie - przedmiotem świadczenia może być rzecz oznaczona co do tożsamości, czyli wyróżniona spośród wszystkich innych według jej indywidualnych, niepowtarzalnych cech.

Np.: gdy przedmiotem sprzedaży jest rzecz jedyna w swoim rodzaju

• zabudowana działka gruntu w miejscowości X przy ul. Y nr 10

• maszyna do pisania firmy Z

• Fiat 126 P o nr rejestracyjnym BIM 1111

2. świadczenie oznaczone rodzajowo - przedmiotem świadczenia może być rzecz oznaczona co do gatunku, tzn. wskażemy takie jej cechy, dzięki którym będzie możliwe wskazanie innych jeszcze rzeczy należących do tego samego gatunku.

Np.: gdy przedmiotem sprzedaży jest

• 1 wagon żwiru

• 10 ton buraków cukrowych

• 20 worków cementu

• Fiat 126 P

• 3 m materiału w cenie 15 zł za metr.

konkretyzacja

• Najpóźniej w chwili wykonania zobowiązania musi nastąpić konkretyzacja świadczenia.

konsekwencje

• Gdy zniszczona zostanie rzecz oznaczona gatunkowo, to jest to wierzycielowi obojętne, gdyż dłużnik może przecież świadczyć inną rzecz o podobnych cechach.

• W przypadku rzeczy indywidualnie oznaczonych wierzyciel może na tym stracić, jeżeli dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za zniszczenie lub utratę rzeczy.

14. ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE- jest świadczeniem podzielnym

• W wielu stosunkach prawnych spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę określonej kwoty pieniężnej, w innych zastępuje inne świadczenia.

• Pieniądz ma moc umarzania zobowiązań.

• Reprezentuje określoną wartość i przekazuje ją z majątku dłużnika do majątku wierzyciela.

• Jest środkiem umożliwiającym dokonanie zapłaty, wskutek czego istniejące zobowiązanie wygasa.

• Jest miernikiem wartości i środkiem regulacji zobowiązań.

Ze świadczeniem pieniężnym związane są 3 zasady:

1. ZASADA NOMINALIZMU Ů Art. 358 ¹

§ 1. Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy stanowią inaczej.

Czyli zasada to dotyczy tylko takich zobowiązań, w których świadczenie pieniężne było wyrażone w treści od samego początku, nie stosuje się jej natomiast, gdy konieczność pieniądza pojawia się jako świadczenie zastępcze (zobowiązanie niepieniężne ze świadczeniem pieniężnym), np. zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.

Ů Wartość nominalna pieniądza jest stała, np., jeśli zaciągnę dług 10 tys. zł, to tę kwotę zwracam

2. ZASADA WALORYZACJI- pozwala zachować równowagę pomiędzy siłą nabywczą pieniądza - w momencie powstania zobowiązania a jego spełnieniem.

• Chroni wierzyciela przed zmianą wartości nabywczej pieniądza.

• Przepisy przewidują 2 sposoby waloryzacji świadczeń pieniężnych:

1. Art. 358 ¹

§ 2. Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenie pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości. Klauzule waloryzacyjne: waluty, złota, indeksowa, inflacja

Pozwala to uniknąć deprecjacji pieniądza, co dla wierzyciela byłoby uszczerbkiem majątkowym.

np. można określić, że świadczenie jest równowartością 1 tony zboża, określonej wagi złota

2. Art. 358 ¹ waloryzacja sądowa

§ 3. W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Najczęściej chodzi tu o inflację, np. sąd może podnieść dług 10 tys. do 15 tys. zł odpowiednio do stopnie inflacji.

Ale ocenę pozostawiono sądowi - nie musi to być wcale inflacja - sądowa waloryzacja jest uprawniona nawet wtedy, gdy nie ma inflacji, ale wskutek upływu czasu zobowiązanie jest wykonywane w innych jakościowo warunkach. Sąd może:

• dokonać ponownej waloryzacji

• zmienić sposób spełnienia świadczenia (np. zmiana terminu, rozłożenie na raty).

Ograniczenia sądowej waloryzacji:

Art. 358 ¹

§ 4. Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

• Waloryzacji nie można stosować w odniesieniu do:

• kredytów bankowych

• kwot zdeponowanych na rachunkach bankowych

• kredytów i pożyczek socjalnych.

3. ZASADA WALUTOWOŚCI

Art. 358 - Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim.

Długi pieniężne - mają charakter długu oddawczego, dłużnik aby oddać musi ponieść związane z tym koszty i ryzyko.

15. ODSETKI

Odsetki pieniężne - to przede wszystkim wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitału. są świadczeniem akcesoryjnym, a więc związane są z jakaś wierzytelnością główną.

1. ODSETKI UMOWNE

Art. 359

§ 1. Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z:

• czynności prawnej (np. pożyczka)

• ustawy (np. art. 481)

• orzeczenia sądu

• decyzji innego właściwego organu.

Często strony zawierając umowę określają, w jakich wypadkach i w jakiej wysokości wierzyciel może dochodzić odsetek. I to zastrzeżenie umowne ma pierwszeństwo przez tytułem ustawowym także, gdy idzie o wysokość odsetek.

2. ODSETKI USTAWOWE

§ 2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.

§ 3. Wysokość odsetek ustawowych określa rozporządzenie Rady Ministrów. Rozporządzenie to może zakazać zastrzegania, jak również pobierania odsetek wyższych od tych, które określa się jako maksymalne.

Obecnie: 21%

3. Art. 481 [ODSETKI ZA OPÓŹNIENIE]

§ 1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. (czyli dłużnik nie może zwolnić się od zapłaty nawet wtedy, gdy wykaże, że to nie z jego winy)

§ 2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Wyjątek: Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

4. TERMIN ZAPŁATY ODSETEK

Może być określony np. w umowie lub orzeczeniu sądu. W przeciwnym razie stosuje się przepisy:

Art. 360 - W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.

5. ROSZCZENIE

• staje się wymagalne z każdym dniem opóźnienia

• przedawnia się po 3 latach.

16. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ (w myśl koncepcji przedstawionej na wykładzie)

Cechą szczególną odpowiedzialności odszkodowawczej jest powstanie u podmiotu uprawnionego (poszkodowanego) roszczenia o naprawienie szkody.

I. Przesłanki: (oczywiście świadczenie musi być oznaczone i możliwe do spełnienia)

- przesłanki trwałe

1. szkoda

1. określone działanie lub zaniechanie

1. związek przyczynowy adekwatny między szkodą a działaniem lub zaniechaniem.

- przesłanki ruchome

1. wina

2. ryzyko

3. zasada słuszności

4. wina wyboru

5. wina nadzoru

II. ustalenie podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej:

1. odpowiedzialność deliktowa

2. odpowiedzialność kontaktowa,

3. odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny,

4. umowa gwarancyjna.

Odpowiedzialność odszkodowawcza pojawia się wówczas, gdy stwierdzimy zaistnienie szkody. Cechę szczególną tej odpowiedzialności stanowi rodzaj sankcji, jest nią powstanie u podmiotu uprawnionego (poszkodowanego) roszczenia o naprawienie szkody.

SZKODA - jest to każdy uszczerbek, jakiego pokrzywdzony doznaje w swych dobrach chronionych prawem.

Wyróżniamy szkodę:

• majątkową (na mieniu) - dotyczy bezpośrednio składników majątkowych

• niemajątkową (na osobie - krzywda moralna) - dotyczy bezpośrednio osoby, ale ma to też konsekwencje w majątku.

SZKODA NA OSOBIE

Naprawienie to zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę (polega na pokryciu kosztów, jakie osoba poniosła na skutek doznanej szkody).

Zadośćuczynienia można żądać w wyniku:

1. uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia

1. pozbawienia wolności

1. gdy kobietę skłoniono za pomocą podstępu, gwałtu bądź też nadużycia do poddania się nierządnemu

1. naruszenia dóbr osobistych

1. szkody prenatalnej.

Roszczenia z tytułu szkody na osobie są niezbywalne, są związane z określoną osobą, chyba że stały się:

• wymagalne

• uznane na piśmie

• przyznane prawomocnym orzeczeniem.

DZIAŁANIE LUB ZANIECHANIE - musi być zawinione

Ta przesłanka jest spełniona, gdy występują 2 elementy:

• obiektywny - działanie sprzeczne z zasadami prawa lub z zasadami współżycia społecznego

• subiektywny - gdy występuje wina umyślna lub nieumyślna.

ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY

• Obowiązuje tu teoria adekwatnego związku przyczynowego:

Art. 361 [Zakres obowiązku naprawienia szkody]

§ 1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko na za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

Zakres odpowiedzialności poszkodowanego ustala się oceniając następstwa zdarzenia wyrządzającego szkodę. Dłużnik zatem zmuszony jest naprawić szkodę w wysokości następstwa, które jest normalne, typowe w stosunku do jego przyczyny sprawczej. Jeżeli skutki są nietypowe, to nie wpływają na wysokość odszkodowania.

• Osobą, która musi udowodnić istnienie związku przyczynowego jest poszkodowany.

Art. 6 [Ciężar dowodu]

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

17. REŻIMY ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

Reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej - prawo do naprawienia szkody rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą.

1. Reżim odpowiedzialności kontraktowej

• istnieje wcześniej stosunek zobowiązaniowy , np. jest umowa

• szkoda została wyrządzona na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania tego zobowiązania

Art. 471 [Zobowiązaniowy zakres odpowiedzialności]

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

• zakres tej odpowiedzialności został więc ujęty szeroko, może ona powstać w każdym przypadku naruszenia zobowiązania.

2. Reżim odpowiedzialności deliktowej

• jest to odpowiedzialność z tytułu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym - działaniem lub zaniechaniem ludzi, szkodą spowodowaną przez zwierzęta, rzeczy nieożywione, siły przyrody.

• między stronami nie ma żadnego stosunku zobowiązaniowego

• dopiero szkoda powoduje powstanie zobowiązania

3. Odpowiedzialność za szkodą wyrządzoną przez produkt niebezpieczny,

4. Reżim odpowiedzialności gwarancyjnej - odpowiedzialność z tytułu umów gwarancyjnych np. umowa ubezpieczenia,

5. Reżim odpowiedzialności absolutnej - to sytuacje związane z katastrofami np. wybuch elektrowni atomowej.

18. ZBIEG ODPOWIEDZIALNOŚCI ex delicto i ex contractu (art. 443 KC)

Reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej - prawo do naprawienia szkody rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą.

art.443 KC [zbieg roszczeń] „Okoliczność, że działanie lub zaniechanie, z którego szkoda wynikła, stanowiło niewykonanie lub nienależyta wykonanie istniejącego uprzednio zobowiązania, nie wyłącza roszczenia o naprawienie szkody z tytułu czynu niedozwolonego, chyba że z treści istniejącego uprzednio zobowiązania wynika co innego”.

Kodeks cywilny zna 2 rodzaje odpowiedzialności:

1. ODPOWIEDZIALNOŚC KONTRAKTOWA (ex contracto)

• istnieje wcześniej stosunek zobowiązaniowy , np. jest umowa

• szkoda została wyrządzona na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania tego zobowiązania

• zakres tej odpowiedzialności został więc ujęty szeroko, może ona powstać w każdym przypadku naruszenia
  zobowiązania.

2. ODPOWIEDZIALNOŚĆ DELIKTOWA (ex delicto)

• jest to odpowiedzialność z tytułu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym - działaniem lub zaniechaniem
  ludzi, szkodą spowodowaną przez zwierzęta, rzeczy nieożywione, siły przyrody.

• między stronami nie ma żadnego stosunku zobowiązaniowego

• dopiero szkoda powoduje powstanie zobowiązania

np. jeżeli komuś wybito w samochodzie szybę, to zobowiązanie pojawi się dopiero wówczas, gdy poszkodowany zadziała

3. sytuacje, które nie są czynami niedozwolonymi ani też nie mieszczą się w reżimie odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, ale czynią kogoś odpowiedzialnym za szkodę - gdy ktoś w drodze umowy zobowiązuje się, że w razie szkody spełni żądanie odszkodowawcze

np. umowy gwarancyjne, zakład ubezpieczeń

19. GRANICE ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

Wyróżnia się kilka czynników, które mają wpływ na ograniczenie odszkodowania:

1. przepisy ustawy

np. Art. 438 [Szkoda w cudzym interesie]

2. umowy

- strony mogą wyłączyć odpowiedzialność za wyrządzone szkody (ale zastrzeżenie nie jest ważne, gdy szkoda została popełniona z winy umyślnej)

3. sądownie w następujących sytuacjach:

3. gdy nie można ustalić szkody (np. zginęła rzecz, ale nie da się ustalić jej wartości)

- sąd, w razie pojawiających się trudności dowodowych stanowiących przeszkodę w precyzyjnym ustaleniu wysokości należnego odszkodowania, może zasądzić odszkodowanie według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy - czyli odszkodowanie powinno uwzględniać to co możliwe, a nie to co powinne

4. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody

Art. 362 [Przyczynienie się]

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

• Przyczynieniem się poszkodowanego jest każde jego zachowanie, jeżeli

• pozostaje w związku przyczynowym z faktem wyrządzenia szkody lub

• ma wpływ na jej rozmiar.

• Sąd ustala, w jakim stopniu należy zredukować odszkodowanie.

• Przyczynienie się nie zwalnia jednak dłużnika z obowiązku naprawienia szkody.

5. jeżeli poszkodowany uzyskał ze szkody korzyści

np. poszkodowany otrzymał odszkodowanie w wyniku umowy ubezpieczenia

7. sąd może zastosować tzw. miarkowanie szkody

Art. 440 [Ograniczenie odszkodowania]

W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.

• dotyczy to tylko odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego

• nie zwalania dłużnika od obowiązku dania odszkodowania

W braku odmiennych postanowień ustawy lub umowy - naprawienie szkody obejmuje

• straty jakie ponosi poszkodowany - utracone korzyści, szkodą jest rzeczywista utrata,

• adekwatny związek przyczynowy - tj. naprawienie szkody w wysokości stanowiącej następstwa, uznane za typowe - pozostałe skutki - jeśli zostaną uznane za nietypowe - nie będą wpływać na wysokość odszkodowania,

• wola stron - strony mogą postanowić, że odszkodowanie będzie przewyższać szkodę (kara umowna), lub będzie niskie,

• ustawa - np. odpowiedzialność tylko za szkodę polegającą na utracie rzeczy wniesione,

• zachowanie się poszkodowanego - przyczynienie się,

• w odpowiedzialności deliktowej - miarkowane odszkodowanie - zakres może być ograniczony, jeśli wymagają tego zasady współżycia społecznego.

20. POSTACIE SZKODY MAJĄTKOWEJ

SZKODA - jest to każdy uszczerbek, jakiego doznaje pokrzywdzony we wszelkiego rodzaju dobrach chronionych przez prawo (życie, zdrowie, wolność, cześć, majątek, itd.).

Wyróżniamy szkodę:

• majątkową (na mieniu) - uszczerbek dotyczy bezpośrednio składników majątkowych

• na osobie (krzywda moralna, niemajątkowa) - dotyczy bezpośrednio osoby, ale ma to też konsekwencje w majątku.

Art. 361 [Zakres obowiązku naprawienia szkody]

§ 2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisy ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

Zatem szkoda może przybrać 2 postaci:

1. damnum emergens - jako ubytek w majątku poszkodowanego - STRATA RZECZYWISTA

Obejmuje ona:

• utratę posiadanych rzeczy

• ich osłabienie

• także zwiększenie się zobowiązań poszkodowanego (np. w razie uniemożliwienia poszkodowanemu zapłaty w terminie powstanie konieczność uiszczenia odsetek)

Czyli poszkodowany staje się uboższy niż był dotychczas.

2. lucrum cessans - jako nieuzyskane (utracone) korzyści

Bierze się pod uwagę tylko te składniki, co do których jest duży stopień pewności, że poszkodowany by je uzyskał. Nie uwzględnia się natomiast tego, na co mógłby tylko ewentualnie liczyć (szkoda ewentualna).

Jeżeli przez majątek określonej osoby rozumie się ogół jej aktywów i pasywów, to:

• dammnum emergens polega na zmniejszaniu się pozycji czynnych majątku poszkodowanego lub na zwiększaniu się pozycji biernych

• lucrum cessans polega zawsze na niepowiększeniu się pozycji czynnych majątku, mimo że powiększenie takie powinno było nastąpić.

Szkoda majątkowa - to sytuacja, w której uszczerbku doznaje majątek tzn. zwiększają się pasywa lub nie powiększają aktywa

może dotykać bezpośrednio majątku, lub być szkodą na osobie.

• szkoda majątkowa na osobie - np. utrata możliwości dalszego zarobkowania

szkoda na osobie - krzywda:

• uszkodzenie ciała,

• rozstrój psychiczny,

• utrata zdrowia,

• utrata życia

szkoda majątkowa - szkoda - odszkodowanie,

szkoda niemajątkowa - krzywda - zadośćuczynienie.

16. METODY USTALANIA WIELKOŚCI SZKODY

Metoda różnicowa (dyferencyjna) - ustalenie szkody następuje poprzez porównanie stanu majątkowego, jaki istniał przed szkodą oraz stanu, jaki powstał w wyniku zdarzenia ją wyrządzającego.

Wysokość odszkodowania ustala się:

• biorąc pod uwagę stan rzeczy z daty ustalania odszkodowania (nie według daty wyrządzenia szkody)

• posługując się miernikiem wartości:

• odnosimy się przede wszystkim do wartości rynkowej rzeczy

• inne mierniki wartości nie mają dużego znaczenia praktycznego

• może mieć miejsce sytuacja, że rzecz przedstawia dla poszkodowanego wyjątkowy charakter użytkowy, np. zniszczenie znaczków z unikalnej kolekcji, białych kruków

• nie uwzględnia się tzw. wartości emocjonalnych, np. uszkodzenie pamiątki rodzinnej

• jako punkt wyjścia przyjmuje się rozmiar szkody

• KC wprowadza zasadę pełnego odszkodowania obejmującego obie postaci szkody (damnum emergens, lucrum cessans), ale nie powinno być ono mniejsze (ani większe) od wyrządzonej szkody

• Na wysokość odszkodowania wpływa koncepcja związku przyczynowego

• gdy brakuje odpowiedniego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje

1. straty, które poszkodowany poniósł

1. korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono

zatem wysokość odszkodowania może być w określonych okolicznościach ukształtowana i zależna od woli stron.

• zdarzają się także sytuacje nietypowe, w których ustawodawca odchodzi od zasad ogólnych:

2. wysokość odszkodowania zmniejsza przez ograniczenie pojęcia szkody

np. art. 846 - utrzymujący hotel odpowiada tylko za szkodę polegającą na utracie lub uszkodzeniu rzeczy wniesionej (damnum emergens), nie obejmuje natomiast korzyści

3. wskazuje konkretną granicę jego wysokości

np. art. 849 - w razie utraty lub uszkodzenia pieniędzy, papierów wartościowych itp. odpowiedzialność właściciela hotelu ogranicza się do sumy, którą określa w drodze rozporządzenia minister sprawiedliwości (aktualnie - wysokość 5-krotnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał)

17. SPOSOBY NAPRAWIENIA SZKODY

Są 2 rodzaje naprawienia szkody;

1. restytucja naturalna - czyli przywrócenie stanu poprzedniego

Chodzi o takie czynności, których celem i skutkiem będzie odtworzenie stanu, jaki istniał przed zdarzeniem wyrządzającym szkodę. Nie zawsze jednak ta forma odszkodowania jest możliwa do zastosowania:

np. - gdy splamiono ubranie, a plama nie daje się wybawić

- gdy wywołano trwałe kalectwo lub zmniejszenie zdolności do pracy

2. rekompensata pieniężna - zapłata równowartości wyrządzonej szkody

Ta forma jest zawsze możliwa do przeprowadzenia i łatwa do zrealizowania.

Wybór formy odszkodowania należy do poszkodowanego (wierzyciela).

Jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty, roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu. (Art. 363)

Niekiedy KC w sposób ścisły reguluje przypadki i zakres odpowiedzialności:

Art. 444 [Szkoda na osobie] - w razie uszkodzenia ciała zobowiązany powinien zapłacić za koszty leczenia lub za koszty przygotowania do innego zawodu; w razie utraty zdolności do pracy - renta; w razie niemożliwości ustalenia szkody - renta tymczasowa.

Art. 446 [Śmierć poszkodowanego] - zobowiązany powinien zwrócić koszty leczenia lub pogrzebu temu, kto je poniósł.

Art. 446¹ [Roszczenia prenatalne] - Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

Funkcje obowiązku naprawienia szkody:

4. kompensacyjna - wierzyciel powinien mieć zwrócone wszystko to, co utracił wskutek zdarzenia wyrządzającego szkodę. Odszkodowanie powinno zapewnić mu wyrównanie poniesionego uszczerbku, ale nie więcej - wyrządzenie szkody nie może prowadzić do jego wzbogacenia.

4. prewencyjno-wychowawcza - konieczność dania odszkodowania może mieć wpływ na postawę potencjalnych sprawców szkody.

4. represyjna - np. w razie naruszenia dóbr osobistych

18. SOLIDARNOŚĆ BIERNA I CZYNNA. ROSZCZENIA REGRESOWE

• Art. 369 [Podstawa]

Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli wynika to z ustawy lub z czynności prawnej.

np. stosunek cywilny, małżeństwo

• Gdy po stronie dłużnika lub wierzyciela występuje większa liczba podmiotów, a świadczenie jest podzielne to zobowiązanie mimo tego nie rozpadnie się na części, jeżeli jest ono solidarne.

• Solidarność cementuje istniejący stosunek prawny i pozwala traktować drugą wielopodmiotową stronę jako jedną całość.

Są 2 rodzaje solidarności:

1. bierna - występująca po stronie dłużników

1. czynna - po stronie wierzycieli

SOLIDARNOŚĆ BIERNA

• Art. 366 [Solidarność dłużników]

§ 1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

§ 2. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

Przepis ten wzmacnia pozycję wierzyciela, który może swobodnie decydować o tym, który z dłużników będzie świadczył na jego rzecz.

• Art. 371 [Ochrona współdłużników]

Działania lub zaniechania jednego z dłużników nie mogą szkodzić pozostałym.

• Art. 373 [Zwolnienie dłużnika]

Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.

REGRESY:

W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych zobowiązanie wobec wierzyciela wygasa. Pojawia się problem rozliczeń między dłużnikami, czyli regresy.

Art. 376 [Regres między współdłużnikami]

§ 1. Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

§ 2. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.

SOLIDARNOŚĆ CZYNNA

• Art. 367 [Solidarność wierzycieli]

§ 1. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich.

§ 2. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenie powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.

• Art. 377 [Ochrona współwierzycieli]

Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli solidarnych ma skutek także względem współwierzycieli.

Są to więc zdarzenia dla nich korzystne.

• Natomiast zdarzenia niekorzystne dla pozostałych wierzycieli wywołane przez jednego wierzyciela, dotyczą tylko tego wierzyciela.

REGRESY;

Art. 378 [Regres między współwierzycielami]

Jeżeli jeden z wierzycieli solidarnych przyjął świadczenie, treść istniejącego miedzy wierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny względem współwierzycieli. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel, który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny w częściach równych.

19. SOLIDARNOŚĆ NIEPRAWIDŁOWA (in solidum)

Może się zdarzyć, że jeden wierzyciel będzie mieć wierzytelność o to samo świadczenie do dwóch lub więcej osób z różnych tytułów prawnych, a z przepisów ustawy ani z umowy (Art. 369) nie będzie wynikać, by istniała między zobowiązanymi solidarność bierna. Każdy z dłużników odpowiada wówczas wobec wierzyciela wg ogólnych zasad za całość świadczenia, a zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników umarza długi pozostałych.

Przypadek taki ze względu na pewne podobieństwo do solidarności biernej bywa określany SOLIDARNOŚCIĄ NIEPRAWIDŁOWĄ (przypadkową, in solidum).

Przykład:

Za kradzież pieniędzy z kasy przedsiębiorstwa odpowiada złodziej Y i kasjer Z, który nie zabezpieczył należycie kasy. Złodziej odpowiada z art. 415, sprzedawca zaś może odpowiadać wobec właściciela za nienależyte wykonanie zobowiązania. Oba te stosunki będą od siebie niezależne, mimo że spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników doprowadzi do wygaśnięcia zobowiązania wskutek jego wykonania, drugie zaś zobowiązanie zgaśnie dlatego, że odpadnie jego cel.

20. ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE

Podstawą do tego podziału jest sam rodzaj świadczenia.

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

• Art. 379 [Pojęcie]

§ 1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

§ 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Np. - gdy świadczenie wynosi 12 000 zł, a jest 2 dłużników i jeden wierzyciel, każdy z dłużników jest zobowiązany do uiszczenia wierzycielowi po 6 000 zł;

- gdy jest 2 dłużników i 3 wierzycieli to każdy z dłużników jest zobowiązany do świadczenia 2 000 zł każdemu wierzycielowi

• Wierzyciel może żądać spełnienia tylko tej części, która na niego przypada. Nie jest to korzystne dla niego, bo jeśli któryś z dłużników jest niewypłacalny, to wierzyciel jest stratny.

ZOBOWIĄZANIA NIEPODZIELNE

1. Jeżeli jest kilku dłużników i jeden wierzyciel - odpowiadają tak, jak dłużnicy solidarni

• Art. 380 [Odpowiedzialność dłużników]

§ 1. Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

• Wierzyciel może żądać, aby wszyscy albo kilku, albo też jeden z nich wykonał zobowiązanie

• Spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

• Nie jest to jednak odpowiedzialność solidarna - tak jak dłużnicy solidarni

2. Jeżeli jest zobowiązanie wzajemne, w którym po każdej ze stron występuje kilka podmiotów i jedno ze świadczeń jest podzielne a drugie nie

• Art. 380 [Odpowiedzialność dłużników]

§ 2. W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne.

• Czyli nie następuje podział zobowiązania na niezależne części, chyba że z umowy wynikać będzie co innego.

• Utrzyma się więc więź całego zobowiązania, bo wszyscy dłużnicy odpowiadają za jego wykonanie jak dłużnicy solidarni.

• § 2. Dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny.

3. Jeżeli jest kilku wierzycieli

• Dłużnik może spełnić świadczenie do któregokolwiek z wierzycieli

• Art. 381. [Uprawnienia wierzycieli]

§ 1. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia.

§ 2. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

21. UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE, ROZPORZADZAJĄCE I O PODWÓJNYM SKUTKU

UMOWA - czynność prawna dwustronna, tj. taka, w której udział biorą dwie strony. Pozycję strony może zajmować niekiedy więcej niż jeden podmiot.

Umowy zobowiązujące - polegają na tym, że skutkiem zawarcia umowy u jednej ze stron powstaje obowiązek określonego zachowania się w przyszłości.

np. w rachunkowości prowadzą do powstania pasywów

np. sprzedaż, zamiana, darowizna

Umowy rozporządzające - polegają na tym, że jedna ze stron w wyniku tej czynności prawnej dokonuje zmniejszenia swego stanu posiadania w tym sensie, że pozbywa się określonego prawa majątkowego lub osłabia posiadane prawa.

np. w rachunkowości prowadzą do pozbywania się aktywów

np. umowa zwolnienia z długu

Umowy o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzające) - zobowiązują strony lub jedną z nich do dokonania rozporządzeń prawami majątkowymi. Każda z możliwych umów zobowiązujących (jak w szczególności sprzedaż, zamiana, darowizna, umowa dożywocia itp.) zobowiązuje jedynie dłużnika do świadczenia polegającego na przeniesieniu oznaczonego prawa na drugą stronę.

np. art. 155 § 1, art. 510 § 1

22. UMOWY I ZOBOWIĄZANIA WZAJEMNE

Umowa jednostronnie zobowiązująca - polega na tym, że dłużnik jest wyłącznie zobowiązany, a wierzyciel wyłącznie uprawniony

np. darowizna, użyczenie

Umowa wzajemna (dwustronnie zobowiązująca) - polega na tym, że dłużnik oprócz tego, iż sam ma świadczyć na rzecz drugiej strony, jest też uprawniony, by żądać od niej świadczenia. I tak samo jest z drugą stroną tego stosunku.

np. sprzedaż, gdzie kupujący jest dłużnikiem sprzedawcy o zapłatę ceny, wierzycielem zaś świadczenia o przeniesienie własności i wydanie rzeczy.

Zobowiązanie wzajemne (dwustronnie zobowiązujące) - cechuje się ekwiwalentnością świadczeń - czyli pod względem wartościowym świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej. Oceny tej dokonują strony czynności, jest to zatem punkt widzenia subiektywny.

Strony powinny wypełnić swoje świadczenie jednocześnie, a każda ze stron może powstrzymać się od spełnienia świadczenia dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.

23. ZASADA SWOBODY UMÓW I JEJ OGRANICZENIA

Art.. 353 [Granice swobody umów]

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się własności (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zasada swobody umów - to uprawnienie podmiotów do kształtowania stosunków cywilnoprawnych przy wykorzystaniu umów.

Strony decydują o tym czy:

• podjąć umowę

• z kim ją zawrzeć

• w jakiej formie (wyjątki ustawowe: wymóg formy pisemnej, obowiązkowy tryb przetargowy)

• o jakiej treści.

OGRANICZENIA:

2. nie może być odnoszona do stosunków prawnorzeczowych czy też wykorzystywana w prawie spadkowym - zasada ta odnosi się tylko do umów

2. nie może wykraczać poza:

• przepisy ustawy - chodzi o przepisy rangi ustawy lub zawarte w aktach normatywnych podstawowych, dla których upoważnienie do ich wydania zawarte jest w ustawie, np. rozporządzenie Rady Ministrów o warunkach umów z konsumentami

• właściwość (naturę) zobowiązania - są dwa rozumienia tego kryterium:

2. sprzeczne z naturą zobowiązania to takie postanowienia umowy, które prowadza do zniekształcenia umowy nazwanej, wskutek czego ukształtowana przez strony treść wykracza poza ramy tego stosunku

2. naruszenie istoty zobowiązania jest wtedy, gdy strony ustalając treść umowy uniemożliwiają rozsądną interpretację tego stosunku.

• zasady współżycia społecznego - wyznaczają granice treści określonego prawa podmiotowego oraz miernik jego wykonywania.

6. art. 387, zgodnie z którym umowa o świadczenie niemożliwe jest z mocy prawa nieważna - strony nie mają kompetencji, by zmienić tę regułę

6. ograniczenia dotyczą oprócz treści, także celu umowy

6. art. 388 - wyzysk - strona umowy nie może świadomie wykorzystywać przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony dla swojego rażąco nieproporcjonalnego zysku (jest to wtedy wadliwość treści umowy)

6. art. 558 - upoważnienie stron umowy sprzedaży do zmiany ustawowych zasad rękojmi. Strony mogą tę odpowiedzialność rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć, ale w umowach z konsumentami jest to dopuszczalne tylko w wypadkach określonych w przepisach.

24. PRZYRZECZENIE PUBLICZNE

• Przyrzeczenie publiczne jest jednostronną czynnością prawną, która prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego, czyli stanowi pozaumowne źródło tego stosunku.

• Może służyć różnym funkcjom:

• może prowadzić do nabycia własności i innych praw (np. własności określonego dzieła w ramach konkursu, w którym następuje przyrzeczenie nagrody)

• do korzystania z cudzej rzeczy, praw

• do uzyskania świadczenia oznaczonych usług na rzecz składającego przyrzeczenie.

• Przyrzeczenie publiczne polega na zobowiązaniu się przez ogłoszenie publiczne do spełnienia oznaczonego świadczenia (art. 919-921).

• Warunkiem powstania konkretnego stosunku zobowiązaniowego jest wykonanie czynności wskazanej w przyrzeczeniu.

• Wierzycielem jest podmiot, który spełnia objętą przyrzeczeniem czynność, a dłużnikiem - składający przyrzeczenie (np. osoba, która dostarczyła zabłąkane zwierzę może domagać się nagrody od właściciela).

• Jest ono czynnością odwołalną - odwołanie powinno nastąpić tak samo jak ogłoszenie

• Przyrzeczenie nagrody konkursowej - wymaga dodatkowo podania terminu spełnienia określonej czynności objętej konkursem, a ponadto przyrzekający ma swobodę w ocenie, czy i które dzieło lub czynność zasługuje na nagrodę.

25. WYZYSK (pojęcie, skutki prawne)

POJĘCIE

Art. 388. [Wyzysk]

§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

O istnieniu wyzysku mówimy, gdy spełnione zostaną łącznie przesłanki:

1. pomiędzy świadczeniami występuje rażąca dysproporcja

• ta dysproporcja świadczeń powinna być bardzo wyraźna, a jej oceny należy dokonać uwzględniając ekonomiczną wartość świadczeń

• musi ona wystąpić już w chwili składania oświadczeń woli

1. występuje świadome naganne zachowanie się wyzyskującego

• wyzyskujący wykorzystuje nadarzającą się sposobność w celu uzyskania niewspółmiernego świadczenia

• działa świadomie we własnym interesie, ale nie zmierza bezpośrednio do wyzyskania kontrahenta

1. polegające na wykorzystaniu:

• przymusowego położenia - to okoliczności, które zmuszają osobę do zawarcia umowy za wszelką cenę

• niedołęstwa - to bezradność, brak sił do przezwyciężenia określonych przeszkód

• niedoświadczenia - to sytuacje osób młodych lub takich, które znalazły się w niej po raz pierwszy.

SKUTKI

• Wyzysk nie prowadzi bezpośrednio do nieważności umowy.

• Wyzyskany ma prawo żądać:

1. zmniejszenia własnego świadczenia

1. zwiększenia świadczeń drugiej strony.

Skutek ten może być osiągnięty w różny sposób, np. w postaci dopłaty do otrzymanego świadczenia lub też wydania innego przedmiotu świadczenia. Strony mogą to rozstrzygnąć w później zawartej umowie.

3. unieważnienia umowy - gdy nie dojdzie do wzajemnych ustaleń - przy czym zmniejszenie świadczenia wyzyskanego lub zwiększenie świadczenia drugiej strony było nadmiernie utrudnione.

• Te skutki następują nie z mocy prawa, ale na żądanie wyzyskanego rozstrzyga o nich sąd (wyrok ma charakter konstytutywny).

26. UMOWA PRZEDWSTĘPNA (pojęcie, treść, skutki)

POJĘCIE I TREŚĆ

Art. 389. [Umowa przedwstępna]

Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego ma być ona zawarta.

• Zwykle umowę przedwstępną zawiera się, gdy istnieją przeszkody:

1. prawne - np. brak zgody na zbycie nieruchomości

1. faktyczne - np. nieistnienie przedmiotu świadczenia

• W umowie przedwstępnej istnieje tylko zobowiązanie stron do złożenia oświadczenia woli. Jeżeli zostanie ona wykonana, doprowadzi dopiero do zawarcia umowy przyrzeczonej.

• W umowie przedwstępnej należy określić:

1. istotne postanowienia umowy przyrzeczonej - postanowienia muszą być tak określone, by możliwe było ukształtowanie zobowiązania, nawet wbrew woli jednej ze stron

1. termin, w ciągu którego powinna być ona zawarta - nie musi to być dokładna data, można użyć różnych sposobów, nawet wskazując na okoliczności przyszłe i pewne. Nie jest dopuszczalne oznaczenie chwili zawarcia umowy w postaci warunku (ale warunek może normalnie być w treści tej umowy).

SKUTKI

• Art. 390. [Skutki]

§ 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.

• normalnie uprawniony ma wybór albo żądać odszkodowania albo dochodzić wykonania umowy

• KC odwraca te tradycyjne uprawnienia wierzyciela i jako zasadę wprowadza możliwość dochodzenia odszkodowania, ale z dodatkowymi przesłankami: możliwe jest to tylko wtedy, gdy umowa przedwstępna czyni zadość warunkom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej (w praktyce równa się to dotrzymaniu warunku formy umowy);

§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

• Należne odszkodowanie ustala się w granicach usprawiedliwionego przypuszczenia, że umowa zostanie zawarta. Nie jest jednak możliwe dochodzenie go w wypadku, gdy druga strona nie uchylała się od zawarcia umowy przyrzeczonej, a umowa ta nie doszła do skutku z zupełnie innych przyczyn.

• przedawnienie tych roszczeń:

§ 3. Roszczenia powyższe przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

27. UMOWY O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ I OŚWIADCZENIE PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ (objaśnij, podaj przykłady)

Art. 391. [Umowa o świadczenie przez osobę trzecią]

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.

Ů Dopuszczalna jest umowa, w której jedna ze stron przyrzeknie (dłużnik) drugiej z nich (wierzyciela), że:

2. osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie - świadczenie dłużnika polega tu na tym, by doprowadzić do zawarcia przez wierzyciela i osobę trzecią umowy zobowiązującej, w której w przyszłej umowie dłużnikiem będzie osoba trzecia.

2. osoba trzecia spełni określone świadczenie - dłużnik z umowy podstawowej zaciąga dług, którego treścią jest określone zachowanie osoby trzeciej.

• Nie jest możliwe umawianie się, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie lub spełni świadczenie - musi to być określone.

• Fakt zawarcia umowy nie nakłada bezpośrednio na osobę trzecią żadnego obowiązku, natomiast w dalszym ciągu dłużnik odpowiada za spełnienie świadczenia. Dłużnik musi podjąć działania, by wpłynąć na zachowanie się osoby trzeciej, bo inaczej może odpowiadać za szkodę, jaka poniósł wierzyciel wskutek tego, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązanie lub spełnienia świadczenia.

• Przy zaciągnięciu zobowiązania odszkodowanie obejmuje ujemny interes umowy

• Przy spełnieniu świadczenia wierzyciel może dochodzić odszkodowania w pełnym zakresie.

Art. 393. [Umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej]

§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.

§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.

• Strony mogą zastrzec w umowie, że dłużnik spełni świadczenie nie do rąk wierzyciela, ale na rzecz osoby trzeciej.

• Osoba trzecia już od powstania zobowiązania uzyskuje roszczenie o spełnienie świadczenia, przy czym nie może być ona obciążona obowiązkiem określonego działania.

• Uprawnienie osoby trzeciej ma charakter warunkowy do czasu, gdy nie oświadczy ona jednej ze stron, że chce z tego zastrzeżenia skorzystać.

• Gdy osoba trzecia odmawia przyjęcia świadczenia wierzyciel może żądać od dłużnika, by świadczył na jego rzecz.

Przykłady:

• umowy ubezpieczenia, w których należność ubezpieczeniowa ma być przez zakład ubezpieczenia wypłacona osobie trzeciej

• umowa przesyłki pocztowej, kolejowej, lotniczej, w której adresatem jest osoba trzecia

• umowa o rentę na rzecz osoby trzeciej.

28. ZADATEK

Zadatek może stanowić:

1. dowód zawarcia umowy

1. zaliczkę

1. zabezpieczenie wykonania zobowiązania

1. odstępne.

Strony w treści umowy powinny rozstrzygnąć jego rolę, bo jeśli tego nie zrobią będzie stanowić dowód zawarcia umowy. W innych wypadkach pełnić będzie funkcje z art. 394 § 1.

Rolą zadatku jest wzmocnienie wykonania zobowiązania. Może on być dany w postaci:

• pieniądza

• rzeczy oznaczonych co do gatunku będących przedmiotem świadczenia

• rzeczy nie mających bezpośrednio związku z zobowiązaniem.

Art. 394. [Zadatek]

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Czyli:

• Rolę zadatku można objaśnić łącznie z omówieniem zasad odszkodowania z powodu niewykonania zobowiązania:

2. przy umowach wzajemnych, gdzie był dany zadatek strona uzyskuje specjalne udogodnienie, może bowiem odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu

2. strona może w każdym przypadku zatrzymać zadatek lub żądać podwójnej jego wysokości, chociażby żadnej szkody nie poniosła - musi się jednak zadowolić zadatkiem, gdyby nawet poniosła szkodę wyższą

2. strona nie może zwolnić się od umowy przez samo zwrócenie zadatku w podwójnej wysokości.

• Zadatek nie odgrywa szczególnej roli w razie zgodnego rozwiązania umowy przez strony oraz gdy nie może być ona wykonana wskutek okoliczności, za które żądna ze stron nie ponosi odpowiedzialności lub za które odpowiadają obie strony.

• W razie wykonania umowy zadatek dany w rzeczach, które są przedmiotem świadczenia zostaje zaliczony na poczet należności. Zadatek dany w rzeczach innego rodzaju musi być zwrócony w naturze stronie, która go dała.

• Danie zadatku jest umową realną - skutki nie następują zatem przez samo porozumienie się stron, lecz przez wydanie rzeczy.

29. UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA A UMOWA O ODSTĘPNE

UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA

• Umowne prawo odstąpienia pojawia się na tle zasady ogólnej pacta sunt servanda - mówi ona, że strony, które zawarły umowę są tą umową związane i właściwie żadna z nich nie może jej rozwiązać bez zgody drugiej strony. Wyjątki od tej zasady są w kilku zaledwie przypadkach:

1. przy niektórych umowach, np. zlecenie (odstąpienie w każdym czasie) lub spółka

1. przy umowach wzajemnych w razie niewykonania zobowiązania przez drugą stronę.

Strony mogą sobie wprowadzić dodatkowe zastrzeżenia umowne, że w ciągu oznaczonego terminu jedna z nich lub obie mogą od umowy odstąpić - nie kłóci się to z tą zasadą, bo strony zgadzają się na to w treści umowy.

Zastrzeżenie takie jest więc (przeciwnie niż zadatek) osłabieniem zawartej umowy.

• Strona może skorzystać z umownego odstąpienia zarówno przed wykonaniem umowy, jak i po jej wykonaniu.

• KC wymaga, aby skorzystanie było ograniczone terminem - jest to usprawiedliwione interesem strony przeciwnej, gdyż strona ta powinna wiedzieć, jak długo trwa stan niepewności co do skutków zawartej umowy.

Art. 395

§ 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

• Skorzystanie z tego zastrzeżenia wymaga złożenia drugiej stronie oświadczenia woli - raz złożone nie może być ani odwołane ani zmienione.

• Jeżeli wierzycieli lub dłużników jest więcej, to odstąpienie może być wykonane tylko przez wszystkich i przeciwko wszystkim.

• Skutek: § 2 zd.1. W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą.

Czyli odstąpienie od umowy ma moc wsteczną, rodzi skutki ex tunc.

• § 2 zd.2. To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi (bo nie da się ich zwrócić) oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

• Jeżeli strona nie może zwrócić przedmiotu świadczenia lub zwróci rzecz zmienioną w wyniku przekroczenia zwykłego zarządu, drugiej stronie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wywołanej utratą lub uszkodzeniem rzeczy.

ODSTĘPNE

Art. 396. [Odstępne]

Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne). Oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

• Jest ono odmianą umownego odstąpienia

• Zmniejsza osłabienie umowy wynikające ze zwykłego zastrzeżenia prawa odstąpienia

• Polega na zapłacie sumy pieniężnej, która powinna nastąpić nie przy zawarciu umowy, lecz przy wykonaniu prawa odstąpienia.

• Wykonanie prawa odstąpienia od umowy jest skuteczne wówczas, gdy zapłata następuje jednocześnie z oświadczeniem o odstąpieniu.

• Z teoretycznego punktu widzenia odstępne jest równoznaczne z odszkodowaniem za nie dojście do skutku umowy.

30. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

Bezpodstawne wzbogacenie - to uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby.

HISTORIA

• BW zaistniało na gruncie systemów prawa Europy u schyłku XIX i na początku XX wieku

• 1896 r - uregulowane w kodeksie niemieckim

• 1911 r - w prawie szwajcarskim

• 1930 r - polski kodeks zobowiązań

• 1940 r - KC włoski

TREŚĆ

Bezpodstawne wzbogacenie reprezentuje 2 cechy, które rozróżniają ją od korzystnego użycia prawa:

1. roszczenie ochrony prawnej osób poszkodowanych wskutek BW

1. znaczne złagodzenie odpowiedzialności z tego tytułu.

Przyjmuje się 2 granice tej odpowiedzialności:

1. wzbogacenie się pozwanego

1. zubożenie powoda.

Decydujące znaczenie ma zawsze zubożenie powoda.

W bezpodstawnym wzbogaceniu występują strony:

1. wierzycielska - to osoba zubożona, której kosztem nastąpiło wzbogacenie

1. dłużnika - to wzbogacony, który uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby bez prawnego usprawiedliwienia

Do BW może dojść wskutek różnych zdarzeń (czynności prawnych i faktycznych):

• zależnych od woli człowieka

1. działanie samego zubożonego, który spełnia świadczenie nie będąc do tego zobowiązany

np. ktoś płaci cudzy dług

ktoś stawia budynek z własnych materiałów na cudzym gruncie - zgodnie z zasadą superficies solo cedit budynek należy do właściciela działki

2. działanie wzbogaconego

np. ktoś stawia budynek na swoim gruncie z cudzych materiałów

3. działanie osoby trzeciej

np. ktoś stawia budynek na cudzym gruncie z cudzych materiałów

• niezależnych od woli człowieka

np. przypadkowe połączenie 2 rzeczy, których nie da się rozdzielić

zarybienie sąsiedniego stawu w wyniku zerwania tamy przez powódź

Zawsze polega na odejmowaniu aktywów i dodawaniu pasywów.

Przypomina szkodę, bo też jest uszczerbkiem.

4 PRZESŁANKI BW:

1. uzyskanie korzyści majątkowych (wzbogacenie)

1. osiągnięcie tych korzyści nastąpiło z majątku innej osoby (zubożenie) - np. podłączenie się do sieci ciepłowniczej sąsiada

1. związek przyczynowy między wzbogaceniem a zubożeniem, ale nie adekwatny, lecz związek funkcjonalny (te sytuacje wywodzą się z jednego wspólnego źródła)

1. uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej

BW może przybierać różne formy:

1. nabycie prawa

1. objęcie w posiadanie rzeczy

1. korzystanie z cudzych usług (niekoniecznie ze świadomością)

1. użytkowanie cudzej rzeczy i pobieranie z niej pożytków

1. zwolnienie kogoś z długu działając pod wpływem groźby, błędu

1. umocnienie istniejącego prawa (np. ktoś da zabezpieczenie rzeczowe, a nie był do tego zobligowany)

Osobą, która musi udowodnić ciężar dowodów jest zubożony.

Art. 6 [Ciężar dowodu]

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

ROSZCZENIE

Zubożonemu przysługuje roszczenie , by wzbogacony wydał mu:

• korzyści, jakie osiągnął w naturze

• wartość wzbogacenia (jeżeli wydanie korzyści w naturze nie będzie możliwe)

Czyli decyduje nie wartość zubożenia, lecz rozmiar korzyści wzbogaconego.

Takie roszczenie o wydanie korzyści lub jej wartości - to roszczenie kondykcyjne - jest roszczeniem majątkowym, którego należy dochodzić na drodze sądowej i które podlega przepisom o przedawnieniu (przedawnia się na zasadach ogólnych po 10 latach od dnia, w którym ktoś się wzbogacił).

ZAKRES ZWROTU WZBOGACENIA

Decydujące znaczenie mają tu 3 czynniki:

1. obowiązek wydania także surogatów

Art. 406 [Surogaty]

Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.

2. stan wzbogacenia

Art. 409. [Wygaśnięcie obowiązku zwrotu]

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. (np. gdy wytoczono przeciwko niemu powództwo)

Wzbogacony zmuszony będzie w dalszym ciągu wydać korzyść w zakresie, w jakim posiadał ją przed wyzbyciem lub utratą.

3. Art. 407. [Wydanie korzyści]

Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.

Np. ktoś wzbogacony o samochód zawarł umowę darowizny z osobą trzecią - wówczas obowiązek zwrotu korzyści przechodzi na osobę trzecią

Wzbogacony także może domagać się świadczenia - mianowicie zwrotu poczynionych przez siebie nakładów, czyli zwrotu ich równowartości. Ale konieczne będzie:

1 - rozróżnienie poczynionych nakładów

2 - ustalenie, czy wzbogacony wiedział, że korzyść mu się nie należy.

Art. 408. [Zwrot nakładów]

§ 1. Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni.

§ 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.

§ 3. Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić.

Przepisy prawa kształtują relacje między roszczeniami BW a innymi roszczeniami:

• np. gdy komuś przysługuje roszczenie windykacyjne to właściciel nie korzysta z kondykcyjnego, lecz z windykacyjnego

• niektóre przepisy wyłączają roszczenia kondykcyjne , np. art. 182 § 3

• samodzielnie regulują zwrot korzyści, np. art. 395 § 2, 494, 560 § 2

• samodzielnie regulują zakończenie stosunku prawnego, np. art. 262, 705, 718, 742

• odsyłają do przepisów o BW

• regulują kolizje między przepisami o roszczeniach o BW a przepisami o roszczenie z innych tytułów, np. art. 194, 414

Poza KC przepisy o wydanie korzyści są:

• w art. 56,57,107 ustawy o wynalazkach

• w art. 79 ust.1 prawa autorskiego

• w art. 19 § 2 ustawy karno-skarbowej.

NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE

Jest szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia.

Świadczenie jest nienależne:

1. jeżeli ten, kto je spełnił

• nie był w ogóle zobowiązany lub

• nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył

1. jeżeli

• podstawa świadczenia odpadła lub

• zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty

1. jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Szczególnym przypadkiem nienależnego świadczenia są świadczenia wynikające z gry lub zakładu.

Art. 413 wprowadza 2 rozróżnienia:

2. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne.

2. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.

np. jeżeli ktoś zapłacił dług karciany uznając go za honorowy, nie może żądać jego zwrotu, bo to już nie jest BW

gdy gra jest nieuczciwa, to powstaje zobowiązanie i jest BW (ponosimy odpowiedzialność)

31. POJĘCIE CZYNU NIEDOZWOLONEGO I ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE CZYNEM NIEDOZWOLONYM

POJĘCIE

Czyn niedozwolony - jest pojęciem technicznoprawnym, obejmującym wszystkie sytuacje, które prowadzą do powstania stosunku odpowiedzialności, czyli do naprawienia szkody.

Naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym to odpowiedzialność deliktowa (ex delicto) i obejmuje:

• działania ludzkie zawinione

• oraz nie noszących znamion winy

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta

• rzeczy

• za szkody związane z użyciem i wykorzystywaniem sił przyrody.

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

I. ZASADA WINY

WINA - jest to ujemna, negatywna ocena zachowania się sprawcy szkody umożliwiająca postawienie mu zarzutu z powodu jego bezprawnego zachowania się.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WINĘ WŁASNĄ

Art. 415 [Wina sprawcy] - Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Wina obejmuje zatem 2 elementy:

2. element obiektywny - bezprawność działania lub zaniechania osoby odpowiedzialnej za szkodę - czyli zachowanie się sprzeczne z przepisami oraz z zasadami współżycia społecznego

2. element subiektywny (wina sensu stricto):

• umyślność (zamiar bezpośredni lub ewentualny)

• nieumyślność (niedbalstwo lub lekkomyślność, czyli niedołożenie należytej staranności)

Oba elementy muszą zaistnieć jednocześnie.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność:

2. okoliczności wyłączające bezprawność:

1. obrona konieczna

Art. 423. [Działanie w obronie koniecznej] - Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi

2. stan wyższej konieczności

Art. 424. [Stan wyższej konieczności] - Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone

3. dozwolona samopomoc

Art. 432. [Samopomoc]

§ 1. Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.

§ 2. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.

4. zgoda poszkodowanego

4. wykonywanie praw podmiotowych.

3. okoliczności wyłączające winę:

2. niepoczytalność

Art. 425. [Niepoczytalność]

§ 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.

§ 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.

3. wiek - małoletni, który nie ukończył lat 13

ODPOWIEDZIALNOŚC ZA WINĘ CUDZĄ

1. WINA W NADZORZE (culpa in custodiendo)

Art. 427. [Wina w nadzorze]

Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.

• Czyli ustawowo, np. rodzice wobec dziecka, opiekun wobec pupila

Umownie, np. opiekujący się chorym na podstawie zobowiązania

• Odpowiedzialność z tego tytułu opiera się na zasadzie winy - od art. 415 różni ją prawne domniemanie wzruszalne winy w nadzorze.

• Okolicznościami zwalniającymi z odpowiedzialności są:

• brak winy w nadzorze (czyli obalenie domniemania)

• wykazanie, że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru (czyli brak związku przyczynowego między zachowaniem się nadzorującego a szkodą)

2. WINA W WYBORZE (culpa in

Art. 429. [Wina w wyborze]

Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

• Zobowiązanym do naprawienia szkody jest powierzający czynność, jego odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy.

• Okolicznościami zwalniającymi z odpowiedzialności są:

• brak winy w wyborze (czyli obalenie domniemania), np. powierzenie usługi hydraulicznej kwalifikowanemu hydraulikowi

• wykazanie, że ..... np. zlecenie naprawy urządzeń kanalizacyjnych spółdzielni rzemieślniczej hydraulików

Podsumowując:

Najpierw badamy przesłanki winy:

2. bezprawność

2. przypisywalność:

• wiek

• poczytalność

i okoliczności:

• obrona konieczna

• s.w.k.

• dozwolona samopomoc

Na zasadzie winy wsparto:

• odpowiedzialność osoby prawnej do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niepoczytalnych

• za osoby, którym powierzono wykonanie czynności

• za zwierzęta.

Wszystkie odpowiedzialności, gdzie chodzi o winę to odpowiedzialność o charakterze subiektywnym. PC zna także odp. obiektywną - przesłanką jest samo ryzyko.

II. ZASADA RYZYKA

Ryzyko - to możliwość wystąpienia niekorzystnych zmian, która obciąża jakąś osobę niezależnie od tego, czy jest sprawcą czy poszkodowanym

• Zastosowanie maszyn i urządzeń poruszanych za pomocą pary, elektryczności, gazu sprowadziło jednocześnie nowe zagrożenia powodujące szkody, niejednokrotnie bez winy i udziału użytkownika. Nie można zastosować odpowiedzialności na zasadzie winy, więc stworzono odp. na zasadzie ryzyka.

• Ryzyko szkód wynikłych z użycia sił przyrody powinno obciążyć tego, kto posługuje się nimi w celu osiągnięcia korzyści. Prowadzący przedsiębiorstwo zagrażające otoczeniu ma prawo czerpania zysków, ale powinien także ponosić ryzyko naprawienia związanych z tym szkód.

• Wystarcza tu powstanie szkody

• Zastosowanie zasady ryzyka daje możliwość łatwiejszego egzekwowania odpowiedzialności.

• Od ryzyka można się uwolnić tylko w przypadku wystąpienia jednej z 3 przesłanek egzoneracyjnych:

• siły wyższej

• wyłącznej winy poszkodowanego

• wyłącznej winy osoby trzeciej

• Zasada ryzyka występuje tylko w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie. Odp. tę ponoszą:

• przedsiębiorstwa

• samoistni posiadacze mechanicznych środków komunikacji

• odpowiedzialni za rzeczy i stan budowy

• odp. oparta na zasadach współżycia społecznego itp.

III. ZASADA SŁUSZNOŚCI

• Czasem obowiązek naprawienia szkody odrywa się od winy czy ryzyka, a zostaje usprawiedliwiony zasadami współżycia społecznego - niekiedy bowiem normy moralne mogą uważać za słuszne wyrównanie uszczerbku, chociaż podmiotowi nie można postawić zarzutu.

• Odpowiedzialność ta występuje tylko w wypadkach wyraźie określonych w ustawach.

32. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA LUB JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYT. ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ FUNKCJONARIUSZA

Art. 77 ust.1 Konstytucji: „Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej”.

Przesłanki tej odpowiedzialności:

2. musi być funkcjonariusz

2. jego zawinione działanie lub zaniechanie

2. związek przyczynowy

PODMIOTOWY ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI

PODMIOTY ODPOWIEDZIALNE

1. SKARB PAŃSTWA

Art. 417. [Odpowiedzialność Skarbu Państwa]

§ 1. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.

2. JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYT.

• Art. 420 (1). [Odpowiedzialność jednostki samorządu terytorialnego]

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza jednostki samorządu terytorialnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, odpowiedzialność za szkodę ponosi ta jednostka samorządu terytorialnego, w której imieniu czynność była wykonywana.

• Jednostkami samorządu terytorialnego są:

1. Gmina

1. Związek komunalny

bo norma prawna przyznała im osobowość prawną, wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz gmina ma wyodrębniony majątek.

3. SOLIDARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SP I JEDNOSTKI SAM. TERYT.

• Za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza samorządu teryt. przy wykonywaniu zadań z zakresu adm. rządowej zleconych na mocy przepisów lub powierzonych.

• SP, bo są to w istocie jego zadania; jednostka sam. teryt., bo szkoda była następstwem działania jej funkcjonariusza.

OSOBY, ZA KTÓRE PONOSI SIĘ ODPOWIEDZIALNOŚĆ

1. FUNKCJONARIUSZE PAŃSTWOWI - 3 grupy:

1. pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej

1. osoby powołane do organów w drodze wyboru (np. posłowie)

1. osoby działające na zlecenie tych organów

2. FUNKCJONARIUSZE SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

1. pracownicy samorządowi, radni, członkowie zarządów gmin, powiatów i województw

1. osoby, do których stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych

1. osoby działające na zlecenie organów jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków

PRZEDMIOTOWY ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI

• SP i jednostki sam. terytorialnego odpowiadają za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza „przy wykonywaniu powierzonej mu czynności”.

• Są to czynności podejmowane w sferze publicznoprawnej, w szczególności zadania władcze, zwierzchnie.

• M.in. załatwianie indywidualnych spraw w drodze decyzji adm., podejmowanie uchwał przez organy gminy, także czynności egzekucyjne

• Ustawodawca zdefiniował podstawy tej odpowiedzialności zależnie od rodzaju czynności - odpowiedzialność ta obejmuje szkody wyrządzone czynnościami, które nie przybierają formy indywidualnego aktu z zakresu adm. (np. decyzji adm.) ani też nie są aktami generalnymi (np. uchwała organu gminy) - dla tych dwóch grup czynności ustawa przewiduje odrębne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej.

• SP i jednostka sam. terytorialnego będą zobowiązane do naprawienia szkody wyrządzonej przez swoich funkcjonariuszy przy wykonywaniu czynności jak i w razie ich zaniechania.

• Niezbędną przesłanką jest wina takiego funkcjonariusza.

• Gdy nie ma winy funkcjonariusza - koncepcja winy anonimowej (art. 419) - odpowiedzialność na zasadzie słuszności

33. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY SPOWODOWANE RUCHEM POJAZDU MECHANICZNEGO

Art. 436. [Posiadacz pojazdu]

§ 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.

§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności.

• Zobowiązanym do naprawienia szkody jest samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody (np. samochodu, motocykla, łodzi motorowej, ciągnika)

• Jego odpowiedzialność została ukształtowana na zasadzie ryzyka

• Jeżeli posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne (np. wynajął lub użyczył), odpowiedzialność za szkodę ponosi posiadacz zależny (dotyczy to też złodzieja pojazdu).

• Do okoliczności zwalniających posiadacza pojazdu od obowiązku odszkodowawczego należą:

1. siła wyższa

1. wystąpienie szkody z wyłącznej winy poszkodowanego

1. wyłącznie z winy osoby trzeciej, za której czyny posiadacz nie odpowiada.

• Wyjątki od zasady ryzyka - 2 przypadki:

2. zderzenie się mechanicznych środków komunikacji

2. przewozy z grzeczności

W obu tych przypadkach następuje powrót do zasad ogólnych - czyli do odpowiedzialności opartej na zasadzie winy.

34. EGZONERACJA. PRZESŁANKI EGZONERACYJNE

EGZONERACJA - to wyłączenie odpowiedzialności (bo nie ma winy)

3 przesłanki:

1. Siła wyższa:

• Odróżnia ją od zwykłego przypadku to, że jest to zdarzenie:

• nadzwyczajne,

• nieuchronne (niemożliwe do zapobieżenia)

• zewnętrzne (gdy wybuch kotła w przedsiębiorstwie spowodowany jest np. uderzeniem pioruna)

• To zwłaszcza:

• katastrofalne działania przyrody (jak uderzenie pioruna, trzęsienie ziemi, powódź, huragan)

• zdarzenia nadzwyczajne w postaci zaburzeń życia zbiorowego (jak wojna, zamieszki)

• niekiedy akty władzy publicznej, którym nie może się przeciwstawić jednostka

• Nadzwyczajność siły wyższej łączy się niejednokrotnie z niemożnością przewidzenia jej wystąpienia.

2. Wyłączna wina poszkodowanego

• Poszkodowany nie dołożył należytej staranności, jakie osoba rozważna powinna wykazać w danej sytuacji

• Chodzi o takie zachowanie się poszkodowanego noszące znamiona winy, które (i tylko ono w istocie) doprowadza do wypadku - ocenia się to zachowanie wg adekwatnej przyczynowości, czyli normalnym następstwem zachowania się poszkodowanego staje się szkoda

• np. poszkodowany wskakuje lub wyskakuje z jadącego pociągu,

• jedzie w miejscu do tego nie przeznaczonym, np. na stopniach wagonu.

3. Wyłączna wina osoby trzeciej

• np. gdy osoba trzeci popchnęła poszkodowanego pod nadjeżdżający pociąg

35. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

1) GENERALNA ZASADA:

Art. 354 [Sposób wykonania]

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

2) OSOBY UCZESTNICZĄCE W WYKONANIU ZOBOWIĄZAŃ:

• Dłużnik może świadczyć osobiście do rąk wierzyciela.

• Mogą na jego rachunek działać inne osoby:

Art. 356 § 1 przyjmuje, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia spełnianego przez inną niż dłużnik osobę, jeżeli działa za jego zgodą.

I korzystne następstwa (wygaśnięcie zob.) i ujemne konsekwencje są zapisywane na rachunek dłużnika.

• Wierzyciel ma prawo żądać osobistego spełnienia świadczenia przez dłużnika, ale tylko wtedy (art.356 § 1), gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy lub z właściwości świadczenia

• Przy świadczeniu pieniężnym: dla wierzyciela generalnie nie ma znaczenia, kto zapłaci należą kwotę, dlatego (art.356 § 2) Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

• Może się zdarzyć, że nie będzie dokładnie określona kwestia osoby uprawnionej do odbioru świadczenia - nie ma takiej osoby tam, gdzie obowiązkiem dłużnika będzie zaniechanie - zasadniczo dłużnik uwolni się od długu tylko wtedy, gdy świadczył do rąk osoby uprawnionej, tj. wierzyciela zdolnego w tym momencie do przyjęcia świadczenia lub osoby mającej pokwitowanie od wierzyciela.

• Może się zdarzyć, że dłużnik zachowa się wprawdzie zgodnie z treścią zobowiązania, ale uczyni to wobec osoby nieuprawnionej - wówczas ocenia to druga strona. (art. 452) - Wierzyciel może potwierdzić przyjęcie świadczenia (wtedy zobowiązanie wygasa), natomiast w innym wypadku dłużnik będzie zwolniony tylko w takim zakresie, w jakim wierzyciel faktycznie ze świadczenia skorzystał.

• Może się zdarzyć, że dłużnik, świadcząc do osoby nie będącej wierzycielem zwolni się z zobowiązania - jest tak w wypadku przelewu wierzytelności, o czym nie został poinformowany.

3) PRZEDMIOT WYKONANIA

2. Jakość świadczenia

Zobowiązanie można uznać za należycie wykonane, jeżeli dłużnik spełnił świadczenie odpowiedniej jakości.

Art. 357 [Jakość rzeczy] - Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

3. Wykonanie częściowe

• To, czy świadczenie ma być wykonane w całości czy częściowo zależy od treści zobowiązania. Strony mogą same o tym zadecydować, a w pewnych wypadkach robi to sąd. Np.:

Art. 357¹ [Nadzwyczajna zmiana stosunków] - Jeżeli z powodu zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami w zdaniu poprzedzającym.

• Jeżeli jednak strony lub sąd nie rozstrzygną tej kwestii inaczej, dłużnik powinien spełnić świadczenie w całości.

• Dłużnik może zaofiarować jedynie część świadczenia

Art. 450 [Świadczenie częściowe] - Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.

4. Zmiana przedmiotu świadczenia

Chodzi o to, że treść zobowiązania może się zmieniać w miarę upływu czasu - dla dłużnika decydujące znaczenie ma treść kształtująca jego obowiązki w chwili wykonywania zobowiązania, a nie ta, która istniała w momencie jego powstania.

4) MIEJSCE WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ

Art. 454. [Miejsce spełnienia świadczenia]

§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

5) CZAS WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

Art. 455. [Termin spełnienia świadczenia] - Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Art. 456. [Świadczenia częściowe] - Jeżeli strony zastrzegły w umowie, że spełnienie świadczenia następować będzie częściami w ciągu określonego czasu, ale nie ustaliły wielkości poszczególnych świadczeń częściowych albo terminów, w których ma nastąpić spełnienie każdego z tych świadczeń, wierzyciel może przez oświadczenie, złożone dłużnikowi w czasie właściwym, ustalić zarówno wielkość poszczególnych świadczeń częściowych, jak i termin spełnienia każdego z nich, jednakże powinien uwzględnić możliwości dłużnika oraz sposób spełnienia świadczenia.

Art. 457. [Wątpliwości co do terminu] - Termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika.

Art. 458. [Wymagalność natychmiastowa] - Jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny albo jeżeli wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin.

6) WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ Z UMÓW WZAJEMNYCH

KC wprowadza tu odmienne reguły, które wynikają z faktu, że każda ze stron oczekuje od drugiej świadczenia o jednakowej wartości dla każdej z nich.

Art. 488. [Jednoczesne spełnienie]

§ 1. Świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż Jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia.

§ 2. Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.

36. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYKONANIE LUB NIEZALEŻYTE WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA.

1. GENERALNA ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ

Art. 471 [Zobowiązaniowy zakres odpowiedzialności]

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

• Czyli dłużnik będzie zobowiązany do naprawienia szkody, gdy ponosi odpowiedzialność za okoliczności niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

• Odpowiedzialność powstaje w przypadkach niewykonania zobowiązania lub nienależytego wykonania, niewłaściwego miejsca lub terminu, złej jakości świadczenia lub spełnienia częściami itp.

• Każde, nawet z pozoru błahe odstępstwo od należytego wykonania zobowiązania, może prowadzić do powstania roszczenia o naprawienie szkody.

• Aby powstało roszczenie, muszą zostać spełnione 3 przesłanki:

1. szkoda

1. określone działanie lub zaniechanie

1. związek przyczynowy między szkodą a działaniem lub zaniechaniem.

2. OKOLICZNOŚCI, ZA KTÓRE DŁUŻNIK PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚĆ

• Wierzyciel jest zmuszony wykazać w postępowaniu przed sądem 3 przesłanki odpowiedzialności dłużnika, natomiast zwolniony jest z obowiązku wykazania okoliczności, za które dłużnik odpowiada.

• W art. 471 wprowadzono bowiem domniemanie prawne ich istnienia, przy czym jest ono wzruszalne, czyli dłużnik może go obalić.

• Zakres okoliczności, za które dłużnik odpowiada obejmuje 5 grup zdarzeń:

1. działanie lub zaniechanie własne dłużnika noszące znamiona winy (nie zachował należytej staranności)

Art. 472 - Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

nienależyta staranność - porównujemy zachowanie dłużnika z obiektywnym, oczekiwanym w danych okolicznościach modelem zachowania

2. działanie lub zaniechanie osób, z których pomocą zobowiązanie wykonuje lub którym wykonanie powierza

2. działanie lub zaniechanie przedstawiciela ustawowego dłużnika

Art. 474. [Odpowiedzialność za inne osoby]

Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

5. szerszy niż wcześniej katalog zdarzeń - czyli każde, nie tylko zawinione działanie dłużnika - odpowiedzialność surowsza, np. odp. za przewóz kolejowy, lotniczy

5. węższy katalog zdarzeń - odpowiedzialność dłużnika łagodniejsza, np. odp. ograniczona przy pewnych typach umów jedynie do przypadków winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa (art.777, 783, 849)

Art. 473. [Umowne rozszerzenie odpowiedzialności]

§ 1. Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.

§ 2. Nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.

Czyli naczelną zasadą jest tu zasada winy.

3. NIEMOZLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA - pyt. 5

4. OPÓŹNIENIE I ZWŁOKA DŁUŻNIKA

• OPÓŹNIENIE (opóźnienie zwykłe) - gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania w terminie, a jeśli termin nie jest oznaczony, to niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, przy czym jest to spowodowane okolicznościami, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

• Wierzycielowi nie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody, ale nie oznacza to rozgrzeszenia dłużnika. Wierzyciel może bowiem wystąpić z powództwem o zasądzenie, wskutek czego świadczenie będzie wykonane przymusowo wbrew woli dłużnika.

• Przy świadczeniach pieniężnych wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie.

• ZWŁOKA (opóźnienie kwalifikowane) - gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania w terminie, a jeśli termin nie jest oznaczony, to niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, przy czym jest to spowodowane okolicznościami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

Skutki:

2. Wierzyciel może domagać się nadal wykonania zobowiązania, a ponadto niezależnie od tego naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art.477 § 1)

Np. w razie odnajęcia pomieszczenia na magazyn, gdy z nadejściem terminu dłużnik nie oddaje pomieszczenia do użytku, wierzyciel, który ponosi koszty przechowania towaru u osoby trzeciej, może żądać od dłużnika nie tylko wydania odnajętego pomieszczenia, ale i zwrotu kosztów przechowania towaru.

5. Wierzyciel może w ogóle nie przyjąć świadczenia i żądać od dłużnika naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jest to dopuszczalne jedynie wówczas, gdy w spóźnionym terminie świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie (art.477 § 2). Dowód tych okoliczności obciąża wierzyciela.

5. Gdy w czasie trwania zwłoki rzecz oznaczona co do tożsamości zostanie uszkodzona lub utracona, dłużnik staje się odpowiedzialny wg ostrzejszych reguł - zwolni go jedynie wykazanie, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłyby także w przypadku spełnienia świadczenia w terminie (art. 478)

5. Gdy chodzi o świadczenie:

• którego przedmiotem są rzeczy oznaczone co do gatunku

• polegające na czynieniu (facere)

• polegające na zaniechaniu (non facere)

w razie zwłoki staje się dopuszczalne tzw. wykonanie zastępcze. Regulują to art.479-480:

Art. 479. [Kupno na koszt dłużnika] - Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Art. 480. [Wykonanie zastępcze]

§ 1. W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.

§ 2. Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

§ 3. W wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na Jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

ZWŁOKA PRZY ZOBOWIĄZANIACH WZAJEMNYCH:

Art. 491. [Zwłoka]

§ 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne. a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 492. [Zastrzeżone prawo odstąpienia]

Jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 493. [Niemożliwość jednego ze świadczeń]

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.

§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, Jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

Art. 494. [Obowiązki odstępującego]

Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Art. 495. [Niemożliwość niezawiniona]

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

§ 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia za względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

Art. 496. [Prawo zatrzymania]

Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.

ZWŁOKA WIERZYCIELA

Art. 354 [Sposób wykonania]

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Art. 486. [Zwłoka wierzyciela]

§ 1. W razie zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać:

• naprawienia wynikłej stąd szkody

• złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

§ 2. Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy:

• bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia,

• odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione,

• oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.

37. SPOSOBY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃ

Są 2 zasadnicze przyczyny wygaśnięcia zobowiązań:

1. spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i w sposób odpowiadający zasadom z art.354 § 1

1. spełnienie świadczenia odszkodowawczego w razie niewykonania zobowiązania

Inne przyczyny - klasyfikacja:

1. zobowiązanie wygasa wraz z zaspokojeniem wierzyciela gdy ma miejsce:

1. świadczenie w miejsce wypełnienia

1. potrącenie

1. odnowienie

1. złożenie do depozytu sądowego

2. bez zaspokojenia wierzyciela gdy ma miejsce;

1. zwolnienie z długu przez wierzyciela

1. rozwiązanie stosunku prawnego

1. wygaśnięcie zobowiązania z powodu nadzwyczajnych wypadków.

ŚWIADCZENIE W MIEJSCE WYPEŁNIENIA - datio in solutum

• Zachodzi wówczas, gdy dłużnik ofiarowuje wierzycielowi inne świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje (art.453 zd.1)

• Przesłanki to: nowa umowa stron i rzeczywiste dokonanie świadczenia przez dłużnika. Bez dokonania świadczenia może bowiem dojść najwyżej do odnowienia zobowiązania.

• Gdyby dłużnik przy świadczeniu w miejsce wypełnienia świadczył rzecz mającą wady, uważa się dług dotychczasowy mimo to za wygasły, a co do wad stosuje się przepisy o rękojmi, jak przy umowie sprzedaży lub zamiany (art.453 zd.2)

POTRĄCENIE - compensatio

• Następuje wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie świadczenia drugiej strony na poczet swojej należności (art.498)

Np. Osoba A jest wierzycielem osoby B na sumę 200zł, a jednocześnie B wierzycielem A na sumę 500zł. Potrącenie może nastąpić co do sumy 500zł, a pozostałą resztę 300zł B musi zapłacić A w pieniądzach.

• Wyróżniamy 2 rodzaje potrącenia:

• umowne - KC się nim nie zajmuje

• ustawowe

• Art.499 [Sposób] - Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Czyli wywołuje skutek wsteczny - ex tunc

• Przesłanki (art.498):

2. muszą istnieć dwie wierzytelności

2. muszą one istnieć między tymi samymi osobami

2. muszą być jednorodzajowe co do ich przedmiotu - KC dopuszcza potrącenia należności pieniężnych i rzeczy tej samej jakości oznaczonych co do gatunku

2. muszą być wymagalne - czyli termin spełnienia obu świadczenia już upłynął

wyjątek: nie wyłącza potrącenia odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela (art.501)

10. muszą być zaskarżalne, czyli możliwe do dochodzenia przed sądem lub innym organem

• Przedawnienie: Art.502 - Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

• Nie mogą być potrącone w ogóle:

10. wierzytelności nie ulegające zajęciu

10. o dostarczenie środków utrzymania

10. z czynów niedozwolonych

10. takie, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

ODNOWIENIE - novatio

• W celu umorzenia dotychczasowego zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić

• inne świadczenie (np. dłużnik zamiast tony gwoździ dostarcza 2 tony śrub)

• to samo świadczenie, ale z innej podstawy prawnej (np. zapłata określonej kwoty pieniężnej nie jako cena sprzedaży, lecz pożyczka).

• Zawarcie umowy o odnowienie prowadzi bezpośrednio do wygaśnięcia dotychczasowego zobowiązania, a w jego miejsce pojawia się nowe.

• Nie stanowią odnowienia, w razie wątpliwości, zmiany treści dotychczasowego zobowiązania (miejsca, czasu, sposobu spełnienia). W szczególności odnosi się to do sytuacji, gdy wierzyciel otrzymuje od dłuznika czek lub weksel. (art.506)

ZŁOŻENIE DO DEPOZYTU SĄDOWEGO

Art. 467. [Złożenie do depozytu sądowego]

Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego:

1) jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;

2) jeżeli wierzycie! nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia;

3) jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem;

4) jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.

Art. 468. [Zawiadomienie wierzyciela]

§1. 0 złożeniu świadczenia do depozytu sądowego dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie.

§ 2. W razie niewykonania powyższego obowiązku dłużnik jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę.

Art. 469. [Odbiór przedmiotu z depozytu]

§ 1. Dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, dłużnik może przedmiot złożony odebrać.

§ 2. Jeżeli dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do depozytu uważa się za niebyłe.

Art. 470. [Skutki złożenia do depozytu]

Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia.

ZWOLNIENIE Z DŁUGU

• Art.508 - Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.

• Samo zrzeczenie się wierzyciela aktem jednostronnym nie wystarcza jednak do wygaśnięcia zobowiązania - konieczna jest umowa między stronami.

• Umowa o zwolnienie zasadniczo wywołuje skutek na przyszłość - ex nunc, poczynając od jej zawarcia.

• Ma ona charakter kauzalny, chociaż causa nie musi być wyraźnie wskazana.

ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRAWNEGO

• Wymagana jest obopólna zgoda zainteresowanych, czyli zawarcie umowy rozwiązującej tę, uprzednio zawartą.

• KC nie normuje tego wprost, ale możliwość tę wywodzi się z zasady swobody umów.

• Zasadniczo umowa rozwiązująca umowę wywoła skutek ex tunc - umowa powinna doprowadzić do stanu istniejącego przed jej zawarciem, ale to nie zawsze jest możliwe. Strony mogą postanowić, że umowa rozwiązująca będzie działać jedynie na przyszłość - ex nunc.

• Od umownego rozwiązania zobowiązania należy odróżnić rozwiązanie jednostronne, dokonane przez wypowiedzenie lud odstąpienie od umowy.

INNE SPOSOBY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃ:

1. upływ czasu (np. najem na czas określony)

1. ziszczenie się warunku rozwiązującego

1. śmierć dłużnika lub wierzyciela, gdy zobowiązanie ma osobisty charakter

1. osiągnięcie celu zobowiązania (np. umowa o naukę)

1. konfuzja, czyli zjednoczenie wierzyciela i dłużnika w jednej osobie (np. spadkobranie)

1. niekiedy sąd może orzec o rozwiązaniu umowy.

38. GRUPY UMÓW NAZWANYCH

1. Przenoszące prawa:

• sprzedaż

• zamiana

• darowizna

• dostawa

• kontraktacja

1. Dotyczące korzystania z rzeczy lub praw:

• najem

• dzierżawa

• użyczenie

• pożyczka

1. Dotyczące świadczenia usług:

• zlecenie

• przechowanie

• skład

• agencja

• komis

• umowa przewozu

• umowa spedycji

• umowa rachunku bankowego

• umowa o usługi hotelarskie

1. Dotyczące wykonania robót:

• umowa o dzieło

• umowa o roboty budowlane

1. Umowy losowe:

• ubezpieczenie

• renta

• dożywocie

• przyrzeczenie publiczne

• gra i zakład

1. Umowy ułatwianie wykonania zobowiązania:

• poręczenie

• ugoda

1. Umowy o osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego

• umowa spółki cywilnej

Oprócz nich są umowy nienazwane:

• leasing

• factoring

• licencje

• franchising

4

---