Prawo cywilne zobowiązania 26.02.2011r.
„Mały człowiek służy literze prawa, a wielki człowiek służy sprawiedliwości”- Arystoteles
Radwański Zbigniew, Adam Olejniczak, „Zobowiązania część ogólna”- dosyc trudny do zrozumienia
Czachórski Witold „Zobowiązania- zarys wykładów”
Alfred Ochanowicz, Józef Górski „ Zobowiązania”- najstarsze może nie być wszystko aktualne
Istota zobowiązania.
Ustawowa definicja zobowiązania zawarta jest w art. 353 k.c według tego przepisu zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może domagać się od dłużnika spełnienia świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić. Świadczenie może polegać na działaniu albo zaniechaniu. (przejaw jakiejś aktywności np. dłużnik wykonuje jakąś usługę, albo dłużnik mimo że mógłby podejmować jakieś działania np. na swoim gruncie to obiecuje sąsiadowi że powstrzyma się od wykonywania tych działań, zaniecha je w interesie sąsiada).
Części składowe zobowiązania:
zobowiązanie tak, jak każda inna czynność prawna rodząca stosunek cywilno-prawny składa się z 3 elementów:
podmiotów
treści
przedmiotu
Podmiotami zobowiązania mogą być: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne niemnące osobowości prawnej, którym przepisy prawa przyznają zdolność prawną ( np. spółki osobowe prawa handlowego).
Treść zobowiązania to prawa i obowiązki stron. Stronami zobowiązania są: wierzyciel i dłużnik. Wierzycielem jest strona, której przysługują uprawnienia wynikające z danego zobowiązania. Uprawnienie wierzyciela jest prawem podmiotowym względnym przysługuje wierzycielowi tylko wobec konkretnego dłużnika. Wierzytelność skonkretyzowana co do podmiotu i przedmiotu jest roszczeniem, które przysługuje wierzycielowi wobec określonego dłużnika. Wierzytelnością określa się prawa wierzyciela. Korelatem wierzytelności jest dług tzn. obowiązek dłużnika wynikający z treści zobowiązania. Z długiem związana jest ściśle odpowiedzialność dłużnika. Odpowiedzialność jest ujemną konsekwencją (następstwem) określonego zdarzenia przewidzianego przepisami prawa. Odpowiedzialność realizowana jest w drodze przymusu państwowego. Jeżeli wobec dłużnika wydany zostanie tytuł egzekucyjny, to po nadaniu mu klauzuli wykonalności staje się tytułem wykonawczym. A na podstawie takiego tytułu komornik może wyegzekwować dług.
Wyróżnia się dwa rodzaje odpowiedzialności: odpowiedzialność osobistą i odpowiedzialność rzeczową.
Odpowiedzialność cywilna dotyczy majątku dłużnika a nie jego osoby. Odpowiedzialność osobista polega na tym, że dłużnik odpowiada całym swoim majątkiem. Przepisy prawa mogą jednak przewidywać wyjątki od tej zasady np. spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza odpowiada tylko majątkiem spadkowym a nie pozostałym majątkiem osobistym.
Odpowiedzialność rzeczowa polega na tym, że dłużnik odpowiada wobec wierzyciela tylko określonym składnikiem majątkowym np. nieruchomością na której ustanowiona została hipoteka.
Wierzytelność odnosi się co do zasady tylko do określonego dłużnika ale w niektórych przypadkach przepisy prawa przewidują możliwość dochodzenia przez wierzyciela roszczeń także w stosunku do innych osób, które nie są wobec tego wierzyciela dłużnikami. Ponieważ nie wiąże ich z wierzycielem stosunek prawny np. wierzyciel może wystąpić do sądu z żądaniem uznania umowy zawartej przez dłużnika z osobą trzecią za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela jeżeli umowa ta pociąga za sobą niewypłacalność dłużnika w stosunku do wierzyciela (art. 527 k.c. - skarga paulińska oraz art. 59 k.c)
Jeżeli np. wierzyciel A zawrze umowę z dłużnikiem B, a dłużnik B zawrze umowę z C w tym celu by nie spłacać długu wobec A ze względu na niewypłacalność to wierzyciel A może wystąpić z żądaniem o uznanie przez sąd umowy zawartej między B i C za nieskuteczną wobec wierzyciela A.
Zobowiązanie niezupełne (zobowiązania naturalne)
Zobowiązanie niezupełne polega na tym, że dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za dług ponieważ dług ten nie może być egzekwowany przymusowo, chociaż istnieje. Przykładem jest tu roszczenie przedawnione. Po upływie ustawowo określonego terminu przedawnienia roszczenie przedawnione nie wygasa lecz przechodzi w stan naturalny. Staje się zobowiązaniem niezupełnym, w ramach którego nie można dochodzić przymusowego zaspokojenia roszczenia. Dłużnik może natomiast zaspokoić takie roszczenie dobrowolnie a jeżeli je zaspokoi nie będzie mógł żądać zwrotu świadczenia na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu ponieważ nie jest to świadczenie nienależne. Zobowiązanie istnieje dalej a jedynie przymusowa jego realizacja jest wykluczona.
Świadczenie.
Świadczenie polega na zachowaniu się dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania. Może ono polegać na działaniu lub zaniechaniu. Przedmiotem świadczenia mogą być różne zachowania dłużnika:
świadczenie może polegać na „daniu”- ta forma świadczenia występuje np. przy umowie sprzedaży, a danie polega na wydaniu rzeczy, czy zapłaceniu ceny.
świadczenie może polegać na czynieniu np. wykonaniu usługi polegającej na leczeniu, prowadzeniu sprawy sądowej, nauczaniu,
świadczenie może polegać na nie czynieniu tzn. na powstrzymaniu się od określonych działań mimo prawnej i faktycznej możliwości działania np. Powstrzymania się od zabudowy gruntu.
świadczenie może polegać na „znoszeniu” np. właściciel gruntu zobowiązuje się do tolerowania sąsiada, który przejeżdża, przechodzi bądź przepędza bydło przez ten grunt.
świadczenie jednorazowe polega na tym, że zobowiązanie wyczerpuje się w jednym akcie a czas nie wpływa na wysokość świadczenia przykładem takiego zobowiązania w którym świadczenie jest jednorazowe jest umowa sprzedaży, wygasa ona po spełnieniu świadczenie (przeniesieniu własności, zapłaceniu ceny) jeżeli np. umowa zawarta została pod rządem danej ustawy, która określała cenę, to po zmianie ustawy kupujący płaci taką samą cenę choćby nawet nowa ustawa cenę podwyższała albo obniżała, czas spełnienia świadczenia nie wpływa tu bowiem na zmianę wysokości świadczenia
świadczenie okresowe polega na tym, że dłużnik obowiązany jest periodycznie spełniać określone świadczenia, które mieszczą się w treści zobowiązania, suma tych świadczeń może nie być z góry określona, do świadczeń okresowych zalicza się np. czynsz najmu płatny w określonych terminach miesięcznym kwartalnym rocznym itd. Roszczenia okresowe mają tę właściwość, że każde z tych roszczeń przedawnia się oddzielnie a nie po zakończeniu stosunku zobowiązaniowego.
świadczenie ciągłe- jest ono związane z zobowiązaniem o charakterze trwałym np. zobowiązaniem wynikającym z umowy dzierżawy, wydzierżawiający oddaje dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony w tym czasie jego świadczenie polega na tym, że stawia do dyspozycji dzierżawcy przedmiot dzierżawy i nie może mu przeszkadzać w używaniu tego przedmiotu
świadczenia pieniężne - mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy dłużnik od początku obowiązany jest (od chwili zawarcia umowy) zapłacić określoną kwotę w zamian za przyjmowane od drugiej strony świadczenie. Przy świadczeniach pieniężnych obowiązuje zasada nominalizmu tzn. dłużnik obowiązany jest zapłacić taką sumę jaka przewidziana jest w umowie. Jeżeli po zawarciu umowy a przed spełnieniem świadczenia siłą nabywcza pieniądza ulega istotnej zmianie sąd może zwaloryzować świadczenie pieniężne (podnieść albo obniżyć) waloryzacja świadczenia może być przewidziana także w treści umowy. Z wnioskiem o waloryzację sądową nie może wystąpić przedsiębiorca. Przy świadczeniach pieniężnych możliwe są odsetki ale tylko w 3 przypadkach:
- jeżeli zostały przewidziane w umowie
- jeżeli przewiduje je ustawa (z tytułu opóźnienia zapłaty)
- jeżeli wynikają z orzeczenia sądowego(np. przy podziale majątku między współwłaścicieli może wystąpić konieczność zasądzenia dopłat, jeżeli obowiązek dopłaty zostanie przez sąd odroczony, sąd może zasadzić odsetki)
Maksymalna wysokość odsetek jest określona ustawowo. Strony nie mogą umownie przekroczyć górnego pułapu odsetek. Odsetki ustawowe są niższe od odsetek maksymalnych. Jeżeli strony umowy nie określiły wysokości odsetek to należą się odsetki ustawowe.
Źródła zobowiązań.
czynności prawne w tym zwłaszcza umowy ale także jednostronne czynności prawne np. przyrzeczenie publiczne co do wypłacenia nagrody za wyznaczone osiągnięcia.
czyny niedozwolone- działanie bezprawne lub naruszające zasady współżycia społecznego, które prowadzi do powstania szkody
bezpodstawne wzbogacenie- uzyskanie korzyści majątkowej kosztem innej osoby bez podstawy prawnej np. w wyniku siły wyższej lub tez spełnienia świadczenia nienależnego np. wynikającego z nieważnej umowy
konstytutywne orzeczenie sądowe, orzeczenie ustalające wysokość wynagrodzenia w umowie o dzieło, czy orzeczenie rozwiązujące umowę zawartą w następstwie wyzysku źródłem zobowiązania nie jest orzeczenie deklaratoryjne stwierdzające zaistnienie określonego zdarzenia np. czynu niedozwolonego źródłem zobowiązania jest ten czyn
decyzja administracyjna, która albo rodzi zobowiązanie bezpośrednio (np. decyzja o wywłaszczeniu nieruchomości) albo jest przesłanką konieczną powstania zobowiązania (np. decyzja administracyjna zobowiązująca dany podmiotło zawarcia umowy)
prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia- rodzi zobowiązanie po stronie osoby na rzecz której sprawa była prowadzona jeżeli prowadzący sprawę zachowa się zgodnie z wymaganiami ustawy (prowadzi sprawę w interesie osoby nieobecnej, podejmuje próbę nawiązania z nią kontaktu, prowadzi sprawę z należytą starannością a jeżeli warunki te spełni może żądać zwrotu nakładów i zwolnienia od zobowiązań zaciągniętych w celu prowadzenia sprawy.