19.02.2011r. - Prawo finansowe - dr Piotr Makarzec
Pojęcie finansów w sensie potocznym jest najczęściej utożsamiane z posiadaniem środków finansowych, natomiast w sensie ekonomicznym pojęcie finansów oznacza procesy gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych przez różne podmioty. Pojecie to jest kategoria historyczną, ściśle powiązaną z istnieniem:
a/ gospodarki towarowo-pieniężnej
b/ instytucji pieniądza
Instytucja pieniądza pojawia się w Fenicji, w Chinach. Pojawiają się banki
DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA - to proces polegający z jednej strony na gromadzeniu środków pieniężnych, a z drugiej na ich wydatkowaniu.
Powyższe czynności mogą dokonywać zarówno podmioty prywatne, jak i podmioty prawa publicznego /państwo, samorząd terytorialny i ich jednostki organizacyjne/. Działalność finansowa podmiotów prywatnych objęta jest sferą prywatności, która nie może być sprzeczna z obowiązującym prawem.
Działalność finansowa podmiotów publicznych musi być jawna, szczegółowa uregulowana przez państwo i poddana odpowiedniej kontroli.
GOSPODARKĄ FINANSOWĄ nazywamy proces, który obejmuje nie tylko gromadzenie i wydatkowanie środków pieniężnych przez podmioty prawa publicznego, ale także całokształt różnych czynności prawnych i organizacyjnych, które służą temu procesowi.
PRAWO FINANSOWE /PF/
Zdefiniowanie pojęcia prawo finansowe nie jest zadaniem łatwym ze względu na złożoność materii, jaką ono obejmuje.
Możemy zdefiniować PRAWO FINANSOWE „sensu lato” /w szerokim zakresie/ - jest to gałąź prawa, która reguluje wszelkiE kwestie zarówno ustrojowe, materialno-prawne i proceduralne dotyczące stosunków finansowych. Mieści się tutaj zarówno prawo budżetowe, prawo podatkowe, prawo bankowe prawo dewizowe, prawo ubezpieczeń społecznych, prawo dotyczące wynagrodzeń sfery budżetowej, prawo celne. Prawo to ma ścisłe związki z innymi dziedzinami prawa /prawo pracy, prawo konstytucyjne, prawo administracyjne/.
PRAWO FINANSOWE /sensu stricto/ - w sensie ścisłym - do prawa finansowego należą te regulacje, które bezpośrednio dotyczą finansów państwa i samorządu terytorialnego, czyli odnoszą się do publicznej działalności finansowej i ten zakres pokrywa się z przedwojennym pojęciem prawa skarbowego.
Trzecie Pojęcie PRAWA FINANSOWEGO - negujące - istnienie jednej gałęzi prawa finansowego.
Pojęcie jednolitego prawa finansowego spełnia istotną rolę dla celów dydaktycznych oraz dla uporządkowania rozwiązań prawnych dotyczących publicznej gospodarki finansowej. Prawo finansowe ma charakter publiczno-prawny - oparte jest na władztwie finansowych podmiotów prawa publicznego. Istotne znaczenie ma tutaj nierówność podmiotów w stosunkach prawnych, państwo nam narzuca podatki, ich wysokość/. Najczęściej prawo finansowe, jeśli chodzi o doktrynę obejmuje trzy grupy zagadnień:
1/ zagadnienia ustrojowe związane z kompetencjami finansowymi podmiotów publicznych
2/ zagadnienia materialne dotyczące rozwiązań w zakresie poszczególnych dochodów oraz wydatków
3/ zagadnienia formalne odnoszące się do procedury finansowej
Podział prawa finansowego ze względu na systematykę:
Prawo finansowe dzielimy na działy:
1/ prawo budżetowe - przygotowywanie, kształtowanie się budżetu, jak jest głosowany i cała procedura
2/ prawo dochodów publicznych /podatki, opłaty i cła - kompetencje przejęła UE/
3/ prawo bankowe - publiczne prawo bankowe - działalność finansowo-bankowa
4/ prawo dewizowe.
ŹRÓDŁA PRAWA FINANSOWEGO
1/ Konstytucja - określa:
a/ sposoby gromadzenia i wydatkowania środków pieniężnych na cele publiczne
b/ uchwalenie budżetu państwa, jego zmian oraz uchwalenie prowizorium budżetowego
c/ mówi o stanowieniu podatków i innych ciężarów publicznych
d/ określa warunki i sposoby korzystania z kredytu publicznego oraz warunki uzyskiwania gwarancji i poręczeń finansowych przez państwo
e/ mówi o ratyfikowaniu umów międzynarodowych dotyczących finansowych obciążeń państwa
f/ określa organizację i zasady działania NBP
g/ określa organizację skarbu państwa oraz sposób zarządzania majątkiem tego skarbu państwa
h/ określa zasady i tryb nabywania, zbywania, obciążania nieruchomości, udziałów, akcji oraz emisji papierów wartościowych przez skarb państwa, NBP, i inne państwowe osoby prawne
i/ określa zasady kontroli państwowej /finansową, budżetową/
j/ określa znaczenie NIKU-u
k/ mówi o ustanowieniu monopoli a także odnosi się do finansów samorządu terytorialnego.
2/ ustawy
3/ umowy międzynarodowe - duże znaczenie, jeśli chodzi o to żeby nie było podwójnego opodatkowania. Prawo celne i dewizowe - bardzo duże znaczenie mają te umowy ratyfikowane przez Polskę.
4/ dyrektywy prawa unijnego - duże znaczenie po 01.05.2004r. które maja pierwszeństwo przed prawem wewnątrz kraju.
5/ akty prawa miejscowego np. uchwały budżetowe gminy, uchwały dotyczące opłat lokalnych
SYSTEM FINANSOWY to całokształt funkcjonujących w danym państwie uporządkowanych wewnętrznie instytucji prawno-finansowych, które regulują gospodarkę finansową. Możemy tutaj mówić o systemie finansowym państwa jako całości albo o systemie finansowym samorządu terytorialnego.
Pojęcie systemu finansowego można odnieść również do innych podmiotów, można mówić o systemie finansowym np. przedsiębiorstwa, banków, spółdzielczości, ubezpieczeń. W gospodarce socjalistycznej systemy te wchodziły do systemu finansowego państwa. Obecnie poszczególne systemy finansowe np. banków organizacji ubezpieczeniowych, spółdzielni powiązane są z systemem finansów publicznych poprzez różnorodne rozliczenia, np. przez podatki, opłaty czy też rozliczenia z tytułu uzyskiwanych dotacji. Nie są one jednak częścią systemu finansów publicznych. System finansów publicznych różni się zakresem od pojęcia systemu finansowego. System finansów publicznych jest trzonem systemu finansowego. Finanse publiczne mają duże znaczenie dla rozwoju ustroju politycznego, gospodarczego oraz znaczenia międzynarodowego.
Funkcje finansów są różnie rozumiane w zależności od:
- okresu historycznego
- ustroju politycznego
- ustroju gospodarczego
FUNKCJE FINANSÓW PUBLICZNYCH - wyróżniamy następujące funkcje:
A/ FUNKCJA FISKALNA - pobieranie i gromadzenie środków pieniężnych przez państwo w celu zrealizowania zadań, jakie ma dane państwo do spełnienia, jest to funkcja pierwotna, najistotniejsza i realizowana w ramach prowadzonej działalności finansowej przez państwo.
Państwo dla swojego istnienia oraz funkcjonowania musi mieć środki pieniężne. Wielkość środków finansowych jakimi dysponuje państwo zależy od zadań, jakie to państwo ma realizować od ustroju tego państwa, od sytuacji gospodarczej społecznej i politycznej
B/ FUNKCJA STYMULACYJNA - BODŹCOWA - utożsamiana jest najczęściej z oddziaływaniem na poszczególne podmioty np. na ludność, przedsiębiorców, za pomocą obietnic korzyści majątkowych /np. ulgi podatkowe/ albo za pomocą dolegliwości finansowych /np. pozbawienie premii/. Rozwiązania te zawarte są w tzw. bodźcach prawno-finansowych, które są skierowane do poszczególnych adresatów. Bodźce te mają pobudzać do konkretnych działań pożądanych przez państwo, np. w celu zwiększenia produkcji albo powstrzymania działań niepożądanych /naliczenie odsetek za nieterminową realizację zobowiązań podatkowych/. Funkcja ta w państwie socjalistycznym miała mniejsze znaczenie ze względu na mniejszy margines bodźcowego oddziaływania, w państwie kapitalistycznym nie ma bezpośredniego oddziaływania na zarządzanie działaniami, zjawiskami gospodarczymi, możliwe jest jedynie korzystanie z tzw. państwowego interwencjonizmu gospodarczego, dzięki któremu państwo stara się oddziaływać na niezależne decyzje odrębnych od państwa podmiotów gospodarczych. Jest to tzw. parametryczno-ekonomiczny sposób oddziaływania na gospodarkę.
C/ FUNKCJA REDYSTRYBUCYJNA /rozdzielcza/ - celowe wykorzystywanie instytucji prawno-finansowych do wtórnego podziału wytworzonego w państwie PKB. Chodzi tu o realizowanie założeń finansowych państwa i przykładem może być wykorzystanie z jednej strony systemu podatkowego państwa, a z drugiej strony systemu dotacji, subwencji czy zasiłków.
Funkcja redystrybucyjna zależy od:
- ustroju państwa
- kondycji jego gospodarki
- sytuacji społeczno-ekonomicznej
Zarówno funkcja redystrybucyjna jak i stymulacyjna wzajemnie się nie wykluczają.
D/ FUNKCJA INFORMACYJNO-KONTROLNA - jest funkcją dodatkową, uboczną. W gospodarce socjalistycznej ma charakter zdecydowanie kontrolny, w gospodarce kapitalistycznej /wolny rynek/ ma charakter informacyjno-ewidencyjny. Polega ona na sygnalizowaniu pozytywnych lub negatywnych wyników procesów gospodarczych i informacje te mają duże znaczenie przy podejmowaniu działań zmierzających do usprawnienia finansów publicznych.
20.02.2011r.
PODATKI
Podatki stanowią szczególną pozycję w budżecie państwa.
VAT - 46% dochodów.
W większości państw to podatki stanowią główne źródło dochodów, są pokaźną kwotą w budżecie. Stanowią jedną z najważniejszych części prawa finansowego. Podatek stanowi kategorię ekonomiczną, instytucję prawno-finansową.
Podatek - pojęcie doktrynalne - jest to świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publicznego /państwa lub samorządu/ jednostronnie przez ten podmiot ustalone, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.
Podatek - definicja ustawowa - /ordynacja podatkowa / - wg art. 6 podatkiem jest publiczno-prawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne świadczenie pieniężne na rzecz skarbu państwa, województwa, powiatu lub gminy wynikające z ustawy podatkowej.
Elementy struktury podatków są niezbędne do określenia podatków od innych dochodów publicznych. Zmiana któregoś z elementów powoduje, że mamy do czynienia z innym świadczeniem /np. nieodpłatność na odpłatność - mamy do czynienia z opłatą/. Podatek jest pobierany w pieniądzu. Podatki są pobierane przez podmioty prawa publicznego /do 1990 r. tylko przez państwo/. Podatek jest ustalony jednostronnie /państwo wyznacza jaki i w jakiej wysokości/.
Podatek jest:
- ogólny,
- zasadniczy /zasadniczy cel podatku - cel fiskalny/,
- bezzwrotny /tzw. danina na rzez państwa i samorządu/,
- przymusowy /obowiązek płacenia podatku/
Elementy struktury podatku
Obok elementów stałych podatku, są elementy zmienne, które są cechą poszczególnych podatków, a zatem odróżniają jeden podatek od drugiego. W doktrynie mówi się, że są to techniczne /zmienne/ elementy podatku.
Do tych elementów zaliczamy:
- podmiot podatku
- przedmiot podatku
- podstawę opodatkowania
- stawki i skale podatkowe
- tryb i warunki płatności
- zwolnienia i ulgi podatkowe
- ewentualne zwyżki podatkowe
PODMIOTEM PODATKU jest ten, kto dany podatek ustanawia i na którego rzecz jest on płacony oraz ten, kto jest zobowiązany do płacenia podatku. Ten, na którego rzecz jest pobierany oraz ten, który pobiera na swoją rzecz podatek to podmiot czynny np. państwo, i samorząd terytorialny /może być organizacja międzynarodowa/.
Podmiotem biernym jest podmiot zobowiązany do uiszczenia podatku, np. osoba fizyczna, osoba prawna, jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej i nazywa się je podatnikami.
Podatnik może być: podatnikiem formalnym lub rzeczywistym.
Podatnik formalny to ten, kto jest formalnie zobowiązany do zapłacenia podatku /osoba fizyczna np. dokonująca jakiejś czynności prawnej lub podmiot na którego jest wystawiony nakaz płatniczy/. Jeżeli dana osoba ponosi ekonomiczny ciężar podatku jest równocześnie podatnikiem rzeczywistym. Istnieją sytuacje, kiedy występuje tożsamość podatnika formalnego i rzeczywistego /jak ma nakaz płatniczy i go płaci/. Może być sytuacja, gdy następuje rozszczepialność podatnika formalnego i rzeczywistego /np. podatek pośredni i przy przerzucalności podatku/.
Podatek pośredni - to taki, w którym z woli państwa lub samorządu następuje rozszczepienie osoby podatnika formalnego rzeczywistego /np. podatek od towarów i usług, podatek akcyzowy/
Podatnikiem formalnym w podatkach pośrednich są producenci, sprzedawcy towarów oraz świadczący usługi, a podatnikiem rzeczywistym jest nabywca towarów albo usług.
ZJAWISKO PRZERZUCALNOŚCI PODATKU
Przerzucalnością podatku jest żywiołowe, często wbrew woli podmiotu czynnego rozszczepienie osoby podatnika formalnego i rzeczywistego i przerzucenie ciężaru podatku ekonomicznego przez podatnika formalnego na inny podmiot, który staje się podatnikiem rzeczywistym.
Wyróżniamy przerzucalność podatku w przód oraz w tył.
Przerzucalność podatku w tył polega na przeniesieniu ekonomicznego ciężaru podatku na dostawcę surowca, zatrudnionego u producenta pracownika.
Przerzucalność podatku w przód - ekonomiczny ciężar podatku przerzucamy na konsumenta /podwyższamy cenę towaru/.
BARIERY PRAWNE PRZERZUCALNOŚCI PODATKU
Sztywna reglamentacja płac
Sztywna reglamentacja cen
Elastyczna reglamentacja cen /np. cena min cen zboża/
BARIERY EKONOMICZNE PRZERZUCALNOŚCI PODATKU
Przy barierach ekonomicznych nie ma reglamentacji prawnej ale tzw. warunki rynkowe: podaż i popyt na towary, na pracownika, czy tez na surowce. Z podmiotem podatku wiążą się pojęcia płatnika i inkasenta.
PŁATNIK- pośrednik między podmiotem czynnym a podatnikiem /może być osoba fizyczna. osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej - urząd gminy, notariusz/ pozycja płatnika jest uregulowana w ordynacji podatkowej /art.8/ i sprowadza się do 3 czynności:
- obliczenie podatku
- pobranie podatku od podatnika
- wpłacenie podatku organowi podatkowemu we właściwym terminie.
INKASENT - pośrednik między podmiotem czynnym i biernym /podatek rolny, leśny i inne podatki lokalne. Inkasent nie wylicza podatku, może nim być np. sołtys.
PRZEDMIOT PODATKU /OPODATKOWANIA/ - jest to rzecz lub zjawisko, które podlegają opodatkowaniu /odpowiada na pytanie od czego płaci się podatek/ zakres może być szeroki lub wąski, np. przejście własności przedmiotu z jednej na drugą osobę - samochodu, mieszkania. Przedmiotem opodatkowania może być dochód z działalności gospodarczej, rzemieślniczej.
PODSTAWA OPODATKOWANIA zwana również podstawą wymiaru podatku jest konkretyzacją przedmiotu opodatkowania. Konkretyzacja może przybierać postać:
a/ ilościową - np. powierzchnia nieruchomości w m2, powierzchnia użytków rolnych w ha przelicz., wielkość stada w sztukach
b/ wartościową - może być podana jako wartość dochodów albo wartość rynkowa. Postać wartościowa może być podawana jako: wartość rzeczywista lub wartość szacunkowa /gdy nie da się określić np. wys. dochodu/
STAWKA PODATKU - jest to relacja miedzy podatkiem a podstawą opodatkowania.
podatek
Stawka = ______________________
podstawa opodatkowania
Stawka podatku może być:
- kwotowa
- procentowa
- ułamkowa
- wielokrotnościowa /od ponadnormatywnych wynagrodzeń/
Stosunek wymierzonego podatku do podstawy opodatkowania może być wyrażony w %, rzadziej w ułamkach /ułamek zwykły/.
SKALA PODATKU - zbiór stawek obowiązujących w danym podatku.
Skale podatku dzielimy na:
1/ proporcjonalne - charakteryzuje się stałą stawką podatkową /mimo zmiany podstawy opodatkowania stawka jest zawsze niezmienna/. Wysokość podatku zmienia się proporcjonalnie do zmiany wielkości podstawy opodatkowania np. stawka podatku 10% przy podstawie opodatkowania 100-10, przy 1000-100/
2/ nieproporcjonalne, które dzielą się na:
a/ progresywną - najczęściej spotykana
b/ regresywną
c/ degresywną
skala progresywna charakteryzuje się stawką zmienna zależną od wielkości podstawy opodatkowania /im wyższa podstawa opodatkowania wyższa stawka podatkowa/
SKALA PROGRESYWNA
Podstawa opodatkowania stawka w %
do 100 10
ponad 100 do 500 20
ponad 500 do 2000 30
ponad 2000 do 3000 40
ponad 3000 do 5000 50
ponad 5000 60
Progresja podatkowa przybiera postać:
- progresji globalnej zwanej skokową
- progresji szczeblowanej zwaną ciągłą
Progresja globalna polega na stosowaniu jednej stawki wynikającej ze skali /wzrastającej dla zwiększającej się podstawy/ do całej podstawy opodatkowania.
Skala progresywna szczeblowana polega na tym, że całą podstawę opodatkowania dzieli się na poszczególne szczeble i do każdego z nich stosuje się inna wynikającą ze skali stawki.
SKALA PROGRESYWNA SZCZEBLOWANA
Podstawa opodatkowania stawka w % wys. podatku
do 100 10
ponad 100 do 500 20 10 zł. + 20% nadwyżki ponad 100
ponad 500 do 2000 30 90 zł. + 30% nadwyżki ponad 500
ponad 2000 do 3000 40 540 zł. + 40% nadwyżki ponad 2000
ponad 3000 do 5000 50 940 zł. + 50% nadwyżki ponad 3000
ponad 5000 60 1940 zł. + 60% nadwyżki ponad 5000
Progresja szczeblowania wprowadzona została żeby uniknąć błędu.
Wadą progresji globalnej jest teoretyczna możliwość wzrostu stawki podatkowej do stawki 100%, czyli tytułem podatku mogłaby być pobrana cała zarobiona kwota. Aby temu zapobiec zatrzymuje się progresję globalną na pewnym poziomie np. 50%, 60%. Za wadę progresji globalnej uznaje się również to, iż w ramach danego przedziału /dla najniższej i najwyższej kwoty/ stawka jest stała czyli w danym szczeblu opodatkowania upodabnia się do podatkowani proporcjonalnego, natomiast przy przejściu z jednego do drugiego szczebla jest skokowy wzrost podatku.
Skala regresywna polega na tym, że wraz ze wzrostem podstawy podatkowej maleje stawka podatkowa.
Skala degresywna polega na tym, że w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania maleje stawka podatkowa /gdy się zmniejszy do ustalonej kwoty stawka jest stała./
TRYB I WARUNKI PŁATNOŚCI PODATKU
Tryb może być ustalony jako z góry ustalony dzień, okres np. po 10-go każdego miesiąca albo może to też być zdarzenie, fakt np. 14 dni od otrzymania prawomocnej decyzji/.
Podatek może być płacony sporadycznie, gdy zaistnieje zdarzenie np. kupno samochodu ale zdarzenie powtarzające się okresowo. Opłata podatkowa może być płacona jednorazowo lub sporadycznie.
20.03.2011r.
FUNKCJE PODATKÓW
funkcja fiskalna - najstarsza funkcja
funkcja redystrybucyjna
funkcja stymulacyjna - poprzez odpowiednia konstrukcję podatku, system ulg, zwolnień, zróżnicowanie skal i stawek powoduje korzystne zjawiska dla gospodarki
funkcja informacyjno-kontrolna - pobór podatków dostarcza informacji o zachodzących zjawiskach społ.-gosp.
System podatkowy - ogół podatków pobieranych w danym państwie.
Z systemem mamy do czynienia wówczas, gdy ten zespół podatków ma charakter uporządkowany, stanowi określona w danym okresie ilość podatków, podatki te można sklasyfikować biorąc pod uwagę jakieś kryteria.
I podział podatków - ze względu na to, gdzie te podatki są odprowadzane:
a/ państwowe - pobierane do budżetu państwa /VAT, akcyza, od gier, PIT, CIT/
b/ samorządowe - podatki zasilające budżety gmin - lokalne: od nieruchomości, podatek od posiadania psa, od środków transportowych, podatki, które zasilają gminy: rolny, leśny, od spadków i darowizn, od czynności cywilno-prawnych.
II podział podatków: ze względu na osobę podatnika:
a/ od osób fizycznych
b/ od osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej. Większość podatków pobierana jest zarówno od osób fizycznych, jak i innych podmiotów. Tylko trzy pobierane są od osób fizycznych: podatek od osób fizycznych, od spadków i darowizn, od posiadania psów.
III podział podatków: z punktu widzenia tożsamości osoby podatnika:
a/ podatki pośrednie - to takie, w których następuje zaprogramowane przez państwo rozszczepienie podatnika formalnego rzeczywistego /od towarów i usług, akcyzowy/
b/ podatki bezpośrednie - zakłada się tutaj tożsamość podatnika formalnego i rzeczywistego - możliwe jest zjawisko tzw. przerzucalności podatku.
IV podział podatków: ze względu na sposób ich ustanowienia /okoliczności ich wprowadzenia/
a/ podatki zwyczajne /wprowadzone przez Parlament/
b/ podatki nadzwyczajne /w stanie wojny, kryzysu/
V podział podatków: ze względu na sposób wprowadzenia:
a/ podatki fakultatywne - np. w drodze referendum
b/ podatki obligatoryjne - pobierane zgodnie z obowiązującym planem podatkowym.
VI podział podatków: ze względu na ich charakter:
a/ podatek rzeczowy charakteryzuje się tym, że najistotniejsza pozycję wśród jego elementów strukturalnych zajmuje przedmiot podatku. W podatkach rzeczowych nie bierze się pod uwagę np. rodzinnej sytuacji podatnika
b/ podatek osobisty - najistotniejszą pozycje zajmuje podmiot podatku. Uwzględnia się osobistą sytuację podatnika.
VII podział podatków: ze względu na źródło poboru podatku
Sięga się tutaj do dochodu podatnika lub majątku podatnika. Do dochodu - w toku jego powstawania albo w toku wydatkowania /tzw. podatki konsumpcyjne - np. od towarów luksusowych.
Opodatkowanie dochodów może mieć typ przychodowy /ostateczna wielkość dochodu nie jest znana/ albo typ dochodowy /wielkość dochodu jest znana/. Może być podatek na początku przychodowy a na końcu dochodowy / tzw. podatek przychodowo-dochodowy/. Podatki tzw. majątkowe mogą dotyczyć samego posiadania majątku albo przyrostu majątku. Pobranie podatku od posiadania majątku to jest opodatkowanie w stanie statycznym, natomiast opodatkowanie przyrostu majątku to opodatkowanie w stanie dynamicznym..
Przez pojęcie zasad systemu podatkowego rozumie się albo pewne cechy charakterystyczne istniejącego systemu podatkowego albo postulaty, jakie doktryna chciałaby w tym systemie widzieć. Spełnienie tych postulatów powinno zapewnić prawidłowe funkcjonowanie tego systemu podatkowego, jaki i poszczególnych podatków. Oczekiwania te zmieniają się wraz ze zmianą epoki. Również nie bez znaczenia są zmiany podglądów doktryny.
ZASADY PODATKOWE OKREŚLONE PRZEZ ADAMA SMITHA
zasada równości
zasada pewności
zasada taniości
zasada dogodności
Ad. 1 ZASADA RÓWNOŚCI - podatki są powszechne, płacą je wszyscy, likwiduje się wszelkie ulgi i przywileje. Proporcjonalność opodatkowania.
Ad. 2 ZASADA PEWNOŚCI - oparcie podatku na jawnych i konkretnych przepisach ustalających wysokość podatku, terminy, płatności itd. Zapobieganie nadużyciom podatkowym.
Ad. 3 ZASADA TANIOŚCI - z jednej strony postulat minimalizacji kosztów, np. funkcjonowania administracji podatkowej, a po drugiej stronie postulat min. kosztów po stronie podatnika.
Ad. 4 ZASADA DOGODNOŚCI - podatek pobierany w najbardziej dogodnym czasie, np. od rolnika po zbiorach.
ZASADY PODATKOWE ADOLFA WAGNERA /pol. XIX w/
Zasady podatkowe zostały podzielone na trzy grupy:
I zasady fiskalne
II zasady społeczne
III zasady techniczne
Ad. I - FISKALNE - w tych zasadach chodziło o uzyskanie odpowiednich środków do budżetu państwa
Ad II SPOŁECZNE - chodziło o równość podatkową /powszechność opodatkowania powiązana z uwzględnieniem możliwości płatniczych podatnika, z założenia opodatkowanie progresywne/.
Ad III TECHNICZNE - w tej grupie zasady Smitha /taniości, dogodności, pewności/
W państwach kapitalistycznych te zasady były przyjmowane. W krajach komunistycznych przyjęto inne założenia systemu podatkowego, który miał pełnić funkcje klasowe i popierać budowę społeczeństwa i gospodarki socjalistycznej. Stad system ten był oparty na zasadzie nierówności, która jest określana często zasadą klasowości. Oznaczało to, że w identycznych sytuacjach podatnicy byli traktowani różnie.
Zasady te polegały na:
1/ wyraźnej preferencji sektora państwowego
2/ zróżnicowanie wewnątrz sektorów /państwowy przeciwko spółdzielczemu/
3/ preferencje terytorialne /na tzw. ziemiach odzyskanych/.
Podatki państwowe:
- podatek od towarów i usług. Wcześniej obowiązywało opodatkowanie brutto, jeden z podatków dotyczył jednostek gospodarki uspołecznionej.
- podatek VAT - został przyjęty na wzorcach zachodnich i stosowany jest w krajach UE, jego założeniem jest opodatkowanie we wszystkich fazach obrotu gospodarczego, jedynie nadwyżki tzw. wartości dodanej przez podatnika do ceny towaru i usługi. Podatek ten ma charakter powszechny i neutralny. Dopływ do budżetu z jego poboru - 46%.
Podatek od towarów i usług w całości pobierany jest do skarbu państwa. Podatnikami są wszystkie podmioty dokonujące opodatkowanych czynności, niezależnie od statusu cywilno-prawnego. Podatek jest podatkiem pośrednim, czyli następuje planowe wyodrębnienie podatnika formalnego obok rzeczywistego. Ciężar zapłaty tego podatku jest przenoszony z podatnika formalnego na podatnika rzeczywistego /konsumenta, nabywcę towaru/.
Ustawa o podatku VAT dzieli podatników na czynnych i podatników VAT zwolnionych. Wg tego nazewnictwa podatnikiem formalnym jest podatnik VAT czynny, a podatnikiem rzeczywistym jest podatnik VAT zwolniony. Podatek pośredni charakteryzuje się tym, że jego przedmiot nie pokrywa się ze źródłem jego poboru. Podatek VAT można różnie klasyfikować. Z punktu wiedzenia podatnika rzeczywistego jest to podatek konsumpcyjny, a z punktu widzenia podatnika formalnego jest to podatek przychodowy. W prawie polskim podatek VAT ma charakter podatku rzeczowego, zwyczajnego i obligatoryjnego. Cechami, które wynikają z klasyfikacji podatkowej można przyjąć, że podatek ten wykazuje cechy tzw. nietypowe związane z przedmiotem i założeniami podatku VAT. Podatek ten ma charakter cenotwórczy. W rozliczeniach podatkowych istotne jest odrębne fakturowanie ceny netto obok należnego podatku. Wzrost stawek podatkowych przekłada się na wzrost ceny i powoduje niekorzystne zjawiska inflacyjne. Podatek ten ma charakter tzw. podatku od wartości dodanej. Rozliczenia z Urzędem Skarbowym uwarunkowanie są ustaleniem kwoty podatku do zapłaty. Wpłacie podlega jedynie nadwyżka podatku należnego z tytułu dokonania opodatkowanej czynności ponad kwotę podatku zapłaconego sprzedawcy lub usługodawcy przez podatnika formalnego. Obowiązuje tzw. zasada potrącalności, czyli prawa do odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego. Jest to podatek wielofazowy. Takie same zasady opodatkowania obowiązują we wszystkich fazach obrotu gospodarczego. Obowiązek podatkowy powstaje z tytułu czynności opodatkowanej bez względu na to, kto jest podatnikiem. Kolejną cechą podatku jest jego neutralność. Podatek ten jest obliczany od podstawy opodatkowania obejmującej podatek we wcześniejszych fazach obrotu gospodarczego. Neutralność podatku rozpatrywana jest w trzech aspektach:
1/ powszechności opodatkowania i tzw. eliminacji pionowej koncentracji produkcji
2/ wymiany w handlu zagranicznym
3/ kosztów uzyskania przychodów.
Powszechność opodatkowania powoduje, że na wysokość podatków nie ma wpływu liczba transakcji zawartych we wcześniejszych fazach obrotu gospodarczego. Podatek do zapłaty jest zależny od stawki podatkowej, podstawy opodatkowania i podatku naliczonego przez kontrahenta. W wymianie handlowej z zagranicą rozliczenia podatkowe przeprowadzane są zarówno z tytułu przywozu, jaki i wywozu towarów. Ciężar zapłaty podatku związany jest jedynie z fazą przywozu towarów. Opodatkowanie wywozu jest połączone z instytucją zwrotu podatku. Uprawnienie do odliczenia podatku naliczonego od podatku należnego wynikającego ze sprzedaży opodatkowanej powoduje, że podatek VAT nie jest w zasadzie kosztem uzyskania przychodów. Zapłata tego podatku nie ma wpływu na podstawę opodatkowania.
PODMIOTY - 16.04.2011r.
Do podmiotów biernych podatku należy zarówno podatnik i płatnik. Za płatnika można uznać tylko pośrednika podatkowego, który ma kompetencje do obliczenia podatku, jego pobrania i wpłacenia do organu podatkowego. Do płatnika można zaliczyć np. komornika.
Naczelnik urzędu celnego nie jest płatnikiem, jest organem podatkowym.
Podatnikami formalnymi są osoby fizyczne, osoby prawne oraz jednostki organizacyjne, które nie mają osobowości prawnej. Podmioty te dokonują opodatkowanych czynności we własnym imieniu i na swoją rzecz. Status podatnika formalnego mają następujące podmioty:
- dostawcy towaru
- usługodawcy
- usługobiorcy
- importerzy towarów i usług
- eksporterzy towarów i usług
- dostawcy towaru wewnątrz UE
- nabywcy towaru wewnątrz UE
- komisanci
- pośrednicy handlowi
- osoby fizyczne, które są podatnikami, które prowadzą wyłącznie gospodarstwa rolne, rybackie czy leśne
W podatku VAT istnieje tzw. zastępca pośredni. Podmiot ten działa w imieniu własnym, ale w interesie zleceniodawcy. Zastępca pośredni występuje przy opodatkowaniu umów pośrednictwa handlowego. Zastępca pośredni ma taki status jak komisant. Przy podatku VAT występuje także tzw. przedstawiciel handlowy, z siedzibą/miejscem zamieszkania poza krajem. Jest ustanawiany przez podatnika, ponosi odpowiedzialność solidarną z podatnikiem za wykonanie cudzego zobowiązania podatkowego. Podatnicy przeprowadzający rozliczenia podatku VAT traktowani są jak podatnicy formalni, czyli są rejestrowani w urzędzie skarbowym. W związku z tym, że są rejestrowani mogą być zastosowane odliczenia podatku naliczanego od podatku należnego i zwrotu podatku z US.
Przy podatku VAT istnieje także instytucja tzw. małego podatnika (od 1.10.2002r). chodziło w tym przypadku o ułatwienia rolnicze z Urzędem Skarbowym tym, którzy mają niewielkie obroty.
Grupa podatników objętych zwolnieniem podmiotowym jest stosunkowo nieliczna /odstępstwo od zasady powszechności/ - podmioty, które mają niewielkie obroty w poprzednim roku podatkowym, podmioty, które zamierzają rozpocząć działalność. Zwolnienia mają charakter dobrowolny.
ZAKRES PODMIOTOWY PODATKU - jest ukształtowany negatywnie. Przede wszystkim przez pozytywne wyliczenie opodatkowanych czynności i negatywne wyłączenie podatkowe. Te wyłączenia podatkowe obejmują: 1. Transakcje zbycia i nabycia przedsiębiorstwa lub zakładu samodzielnie sporządzającego bilans 2. Działalność w zakresie gier i zakładów wzajemnych 3. Czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.
Przedmiotem podatku od towarów i usług są enumeratywnie wyliczone w ustawie czynności profesjonalnego obrotu cywilno-prawnego o charakterze odpłatnym. Czynności te mogą być dokonywane na terenie kraju jak i w zakresie handlu zagranicznego. Dotyczy to:
- odpłatnej dostawy towarów na terenie kraju - odpłatnego świadczenia usług na terenie kraju
-eksportu towarów
- importu towarów
- wewnątrz wspólnotowego nabycia towaru
- wewnątrz wspólnotowej dostawy towarów
- likwidacji działalności spółki lub zaprzestania wykonywania działalności przez osobę fizyczną.
PODSTAWA OPODATKOWANIA wyrażona jest przez wartość netto, czyli nie uwzględniająca podatku należnego. Podstawa ta jest zróżnicowana. W obrocie wewnątrz krajowym najczęściej podstawa opodatkowania wyrażona jest przez tzw. obrót.
Obrotem nazywamy kwotę należną z tytułu dostawy towaru lub odpłatnego świadczenia usług pomniejszoną o należny podatek. Wynika to z tzw. zasady wielofazowości tego podatku. Podatek stanowi element składowy ceny towaru bądź usługi.
Podstawa opodatkowania importu towaru to wartość celna towaru powiększona o należne cło i akcyzę. Przy imporcie usług podstawę opodatkowania stanowi kwota jaką za te usługi ma zapłacić usługobiorca. Przy pośrednictwie handlowym /przy usługach maklerskich/ podstawę tę stanowi wysokość prowizji pomniejszona o kwotę podatku od takiej czynności. Przy eksporcie towarów podstawę opodatkowania stanowi również obrót.
W podatku od towarów i usług obowiązuje skala proporcjonalna. W obliczeniach podatkowych stosowane są wyłącznie stawki procentowe.
Podatek VAT jest najłatwiej ściągalny i stanowi dochód ok. 46% wszystkich podatków ściąganych przez państwo. Stawka podstawowa wzrosła z 22% na 23% i jest ona stosowana wobec wszystkich towarów i usług, które nie są objęte innymi stawkami. O zakwalifikowaniu towaru do określonej stawki mówią nam załączniki do ustawy. Stawka ulgowa wynosi 8%, /było 7%/ stosowana jest do opodatkowania ściśle wymienionych towarów i usług w załączniku nr 3. Stawka preferencyjna jest to stawka 5%, /było 3%/ objęte są w niej towary i usługi wymienione w załączniku nr 10. Stawka 5% obejmuje:
- nieprzetworzoną żywność
- książki i czasopisma specjalistyczne
- podstawowe produkty żywnościowe.
Do końca kwietnia książki są objęte stawką 0%. Do końca lutego czasopisma specjalistyczne były objęte stawką 0%. Do 8% obniżono VAT dla robót konserwacyjnych. W okresie przejściowym czynności wykonane przed wprowadzeniem nowych stawek, stawkę VATu oblicza się z dniem wykonania tych czynności. Nastąpiło odejście od nazwy faktur oryginał/kopia - istnieje możliwość elektronicznego przechowywania faktur. Podniesiono również limit obrotu uprawniający do zwolnienia podmiotowego ze 100 tys. (2010r) na 150 tys.
PODATEK AKCYZOWY - uregulowany jest tej samej ustawie co podatek od towarów i usług. Jest podatkiem państwowym, który w całości stanowi dochód Skarbu Państwa. Podatek ten jest klasyfikowany jako podatek zwyczajny, obligatoryjny, rzeczowy, pośredni.
Z punktu widzenia podatnika formalnego jest to podatek przychodowy, dlatego że dochód podatnika jest opodatkowany w sposób wstępny w fazie jego tworzenia. Z punktu widzenia podatnika rzeczywistego podatek akcyzowy jest podatkiem konsumpcyjnym. Opodatkowaniu podlega dochód wydatkowany na zakup towarów i usług. Podatek akcyzowy ma również charakter cenotwórczy.
Główną różnicą między nim a VAT-em jest jednofazowość podatku akcyzowego.
Akcyza jest formą opodatkowania importu wyrobów akcyzowych /rozliczenie podatkowe w fazie przywozu towarów/, a na rynku krajowym podatek jest pobierany w fazie wprowadzania wyrobu do obrotu przez producenta. Obowiązuje tutaj zasada jednokrotności opodatkowania wyrobów akcyzowych. Akcyza jest podatkiem selektywnym, tzn., że ma węższy przedmiot opodatkowania i akcyza nie jest pobierana od usług. Zakres akcyzy ograniczony jest jedynie do wymiany towarowej.
Akcyza spełnia następujące funkcje:
Funkcję stymulacyjną (chodzi tu o zróżnicowanie stawki dla wyrobu akcyzowego w zależności od tego czy dany produkt produkowany jest w kraju /bardziej się opłaca/ czy za granicą)
Akcyza sprzyja zachowaniom proekologicznym (szczególnie gospodarka odpadami)
Funkcja redystrybucyjna. Akcyza jest ważnym instrumentem redystrybucji PKB. Poprzez odpowiednie opodatkowanie środków pieniężnych na cele konsumpcyjne wywiera się nacisk na ukierunkowanie wydatków, na cele inwestycyjne lub wzrost oszczędności.
Funkcja informacyjno-kontrolna. Podatek ten sprzyja nadzorowi podatkowemu. Gromadzone są informacje na temat podatnika i jego aktywności gospodarczej. Stawki podatkowe mają postać kwotową lub procentową. Do zapłaty akcyzy stasuje się środki pieniężne oraz znaki skarbowe akcyzy. /w Vacie tylko pieniężne/
Podmiotowy zakres podatku akcyzowego obejmuje zarówno podatników formalnych jak i podatników rzeczywistych. Podatnikiem formalnym są podmioty obowiązane do dokonywania rozliczeń podatkowych z właściwym Urzędem Skarbowym. Natomiast podatnikiem rzeczywistym są konsumenci, czyli ci, którzy nabywają produkt akcyzowy na własne potrzeby. Do kręgu podatników zalicza się osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie mające osobowości prawnej, które dokonują tych czynności opodatkowanych. Podatnikiem formalnym są zatem producenci, sprzedawcy, importerzy, eksporterzy, osoby wprowadzające wyroby akcyzowe tzw. zharmonizowane ze składów celnych oraz podmioty, które dokonują dostaw wewnątrz wspólnotowych i nabycia wewnątrz wspólnotowego. Obowiązek zapłaty akcyzy dotyczy również osób, które są nabywcami lub posiadaczami wyrobów akcyzowych, od których nie została zapłacona akcyza, następnie podmiotów, u których powstały nadmierne lub zawinione ubytki wyrobów akcyzowych. Dotyczy to również zleceniobiorców wytwarzających wyroby akcyzowe na podstawie umowy.
Płatnikiem akcyzy są najczęściej podmioty pośredniczące pomiędzy podatnikiem a organem podatkowym w przedmiocie zapłaty podatku od sprzedaży wyrobów akcyzowych dokonywanej w trybie egzekucji.
Przedmiot podatku akcyzowego. Jest on niejednorodny i obejmuje te same zdarzenia prawne co podatek VAT. Zapłata akcyzy nie musi występować obok rozliczeń VATu. Przedmiotem opodatkowania nie są wyroby akcyzowe, bo jest to podatek od obrotu gospodarczego. Zakres przedmiotowy obejmuje dokonywanie czynności z udziałem wyrobów akcyzowych. Akcyzie podlega:
1. Produkcja wyrobów akcyzowych zharmonizowanych /paliwa silnikowe, oleje opałowe, gaz, napoje alkoholowe i wyroby tytoniowe/
2. Wprowadzenie do obrotu wyrobów akcyzowych zharmonizowanych ze składu podatkowego
3. Sprzedaż wyrobów akcyzowych w kraju przez producenta.
4. Różne formy wymiany wyrobów akcyzowych w handlu z krajami trzecimi /import - export/
5. Nabycie wewnątrz wspólnotowe i dostawa wewnątrz wspólnotowa
6. Nadmierne ubytki lub zawinione niedobory zharmonizowanych wyrobów akcyzowych
7. Nabycie lub posiadanie wyrobów akcyzowych przed podatnika.
Wyrobami akcyzowymi są takie wyroby, które szczegółowo wyliczono w zamkniętym katalogu w załączniku nr 1 do ustawy. Te wyroby dzielą się na 6 grup:
I. towary luksusowe - np. futra, broń, samochody, jachty
II. Wyroby monopolowe - np. wyroby tytoniowe i spirytusowe
III. Paliwa - np. benzyna, gaz, ropa
IV. Opakowania z tworzyw sztucznych
V. pozostałe wyroby akcyzowe - np. karty do gry,
VI. Energia elektryczna
Podstawą opodatkowania jest akcyza wyrażona przez wartość. Najczęściej są wykorzystywane stawki kwotowe.
Stawki akcyzy mogą być zarówno procentowe, jak i kwotowe. Najbardziej typowe są stawki procentowe. Stosowane są przy opodatkowaniu wartości i mają postać procentu podstawy opodatkowania albo procentu maksymalnej ceny detalicznej. Stawki kwotowe powiązane są z liczbową konkretyzacją. Skala podatkowa podatków akcyzowych to skala proporcjonalna.
Podatek od gier to podatek państwowy w całości stanowiący dochód Skarbu Państwa. Jest to podatek typu przychodowego. Jest to podatek zwyczajny, bezpośredni, rzeczowy i obligatoryjny. Określony jest on także podatkiem powszechnym ze względu na kryterium statusu podatnika. Podatek jest pobierany od podmiotów prowadzących działalność w zakresie gier losowych, zakładów wzajemnych, gier na automatach, podmiotów urządzających gry i loterie objęte monopolem państwowym. Podatnikami mogą być osoby fizyczne, osoby prawne i jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. W przypadku gry w karty, kości, bingo, automaty z niskimi wygranymi podatnikami są wyłącznie spółki kapitałowe z siedzibą na terytorium Polski. Działalność ta jest wyłączona z podatku VAT. Przedmiotem opodatkowania jest prowadzenie działalności w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych urządzanie gier i loterii objętych monopolem państwa . Wymagane jest zezwolenie na prowadzenie takich gier.
Przedmiot opodatkowania jest skonkretyzowany w podstawie opodatkowania wyłącznie w postaci wartości. Podatek od gier stanowi formę opodatkowania obrotu. Stawki podatkowe mają wyłącznie postać procentową. Podatek jest obliczany wg skali proporcjonalnej, z zobowiązanie podatkowe powstaje z mocy samego prawa. Płatność odbywa się w trybie bezpośrednim, okresowym i jednorazowym. Wyjątek to zapłata podatku za pośrednictwem płatnika. Podatnik rozlicza się w terminach miesięcznych.
Podatek dochodowy od osób fizycznych.
Podatek dochodowy od osób fizycznych wprowadzony został ustawą z 26.07.1991r. „O podatku dochodowym od osób fizycznych”. Ustawa weszła w życie od stycznia 1992r. Podatek dochodowy od osób fizycznych jest:
- podatkiem bezpośrednim,
- zwyczajnym,
- obligatoryjnym,
- dochodowym,
- osobistym.
Podatek ten jest obliczany przez samych podatników albo przez płatników. Podatek ten jest oparty na technice samoobliczenia. Podatek zalicza się do podatków państwowych, ale niewielka część tego podatku zasila budżet samorządu terytorialnego. Podatek oparty jest o zasadę powszechności /obejmuje wszystkie osoby, które uzyskują dochód/.
Druga zasada, na której jest oparty ten podatek jest zasada równości opodatkowania, czyli wszyscy podatnicy tego podatku powinni być równo traktowani.
Podatnikami są osoby fizyczne, które uzyskują dochody z różnych źródeł przychodu, niezależnie jaką pracę wykonują albo sa to dochody z praw majątkowych. Przepisów tej ustawy nie stosuje się do osób fizycznych, które uzyskują dochody z kilku imiennie wskazanych źródeł przychodu. Czyli
- z działalności rolniczej i leśnej
- z tytułu nabycia spadku i darowizny
- z tytułu podziału majątku wspólnego małżonków
- z działalności objętej podatkiem tonażowym
- a także z innych źródeł, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, z hazardu, paserstwa i innych przestępstw.