04.03.2011r. - Prawo karne i wykroczeń
PRZESTĘPSTWO - nie ma jednej definicji przestępstwa w przepisach. Definicja przestępstwa wynika z art. 1 KK Prawo karne ujmuje przestępstwo w 3 znaczeniach:
1/ jako stwierdzenie pewnego faktu społecznego czyli zaistnienie zdarzenia, które jest opisywane w konkretnym miejscu i czasie,
2/ jako ustawowy typ przestępstwa. Który określony jest w danym przepisie części szczególnej KK np. art. 207 znęcanie się psychiczne i fizyczne, kradzież /art. 278/,
3/ dotyczy pojęcia ogólnego przestępstwa i to ogólne pojęcie obejmuje sumę warunków niezbędnych do uznania ludzkiego zachowania za podstawę odpowiedzialności karnej.
ZNACZENIE 1
Stwierdzony przypadek - kradzież albo zniszczenie mienia, pobicie, bójki, oszustwo. Przestępstwo w I znaczeniu to okoliczność, którą obserwujemy, która ma miejsce w konkretnym miejscu i czasie. Ujemne skutki faktycznego znaczenia: wywołuje szkodę w sensie ekonomicznym uszczerbek /naruszenie ludzkiej godności/.
ZNACZENIE 2
Ujęcie przestępstwa jako ustawowy typ przestępstwa, który zawsze jest określony w części szczególnej KK. Przestępstwo rozumiane jako ustawowy typ przestępstwa występuje w postaci zgeneralizowanej tj. w formie opisu pewnej klasy czynów zabronionych charakteryzujących się wspólnym i cechami i jednocześnie nie dających się zamknąć w liczbie zdarzeń faktycznych, które mogą się pomieścić pod tym opisem. Ustawa karna zawsze ma obowiązek podać katalog czynów zabronionych odpowiednio opisanych poprzez użycie w danym przepisie cech danego czynu zabronionego odróżniającego go od innych czynów zabronionych, np. typ przestępstwa 148 § 1 charakteryzuje nam cechy przestępstwa /zabójstwo/ 278 - kradzież. Określony typ przestępstwa cechuje się pewnymi elementami odróżniającymi go od innych czynów zabronionych wymienionych w KK.
ZNACZENIE 3
Ogólne pojęcie przestępstwa, które oznacza sumę warunków, które muszą być spełnione by danego sprawcę można było pociągnąć do odpowiedzialności karnej.
WARUNKI JAKIE MUSI SPEŁNIAĆ PRZESTĘPSTWO:
1/ zaistnienie czynu społecznej szkodliwości,
2/ czyn zagrożony jest karą przez ustawę,
3/ czyn zawiera ustawowo określone znamiona /cechy/,
4/ czyn jest bezprawny,
5/ czyn jest zawiniony
Warunek 1 - warunek oceny czynu ludzkiego jako społecznie szkodliwego, wynika z art. 1 § 2 KK. Ta cecha społecznej szkodliwości czynu łączy się w sposób ścisły z materialną definicją przestępstwa.
Warunek 2 - czyn zagrożony karą przez ustawę łączy się z tzw. formalną definicją przestepstwa NULLUM CRIMEN SINE LEGE. W przypadku oszustwa społeczna szkodliwość czynu jest znaczna /materialna/ ale formalnie jest to czyn zagrożony karą.
Warunek 3 - trzeci element pojęcia łączy się z poprzednim dwoma i jest to bezprawność czynu, która wynika z faktu, że ten konkretny czyn jest w świetle ustawy czynem zabronionym. Bezprawność czynu stanowi następstwo istnienia nakazu lub zakazu przewidzianego w ustawie karnej.
Warunek 4 - warunek istnienia określonych znamion /cech/ czynu zabronionego charakterystycznych dla jakiegoś typu zachowania zabronionego.
Warunek 5 - warunek zawinienia, który wynika z zasady winy. Stanowiący, iż nie ma odpowiedzialności karnej bez winy /koncepcje winy: psychologiczna, normatywna/ i mieszana.
PRZEDMIOT PRZESTĘPSTWA - określany jest czasem jako podmiot ochrony karno-prawnej lub jako przedmiot zamachu, /czasami - dobro chronione/.
Przedmiot przestępstwa to spojrzenie na dobro chronione od strony ustawy tzn. że ustawa poprzez wprowadzenie zakazu lub nakazu obejmuje określone dobro ochroną, np. własność, mienie,
Przedmiot zamachu jest to spojrzenie na dobro chronione od strony sprawcy, które nie przestrzega określonego zakazu i nakazu przez sprawcę.
Przedmiot przestępstwa można więc sprowadzić do określonego dobra chronionego związanego z konkretnym ustawowym typem przestępstwa.
Klasyfikacja przedmiotów przestępstwa, wyróżniamy:
- ogólny przedmiot przestępstwa
- rodzajowy przedmiot przestępstwa
- indywidualny przedmiot przestępstwa
OGÓLNY przedmiot przestępstwa to inaczej suma wartości chronionych przez prawo karne, w które to wartości godzi każdy czyn człowieka naruszający porządek przewidziany prawem.
RODZAJOWY przedmiot przestępstwa - to wspólne dla pewnej grupy przestępstw dobro dające się odróżnić od innych dóbr rodzajowych. Chodzi tutaj o wartość tzw. wspólną. Rodzajowym przedmiotem przestępstwa jest np. szeroko rozumiana wolność danej jednostki /życie, zdrowie człowieka ale też prawo własności danego człowieka, jego nietykalność, wolność słowa/. Dominuje koncepcja pozytywnej wartości dobra rodzajowego. Zazwyczaj dobro rodzajowe określone jest w tytule rozdziału w części szczególnej KK np. przestępstwa przeciwko wolności. Określając tytuł ustawodawca wprowadza przestępstwa tego samego rodzaju.
PRZESTĘPSTWA PODOBNE - art. 115 § 3 . Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne
RECYDYWA -przestępstwo musi odpowiadać rodzajowo pierwszemu przestępstwu, za które poniósł już karę.
INDYWIDUALNY przedmiot przestępstwa - łączy się z konkretnym typem przestępstwa. Czasami również przedmiot indywidualny może pokrywać się z przedmiotem rodzajowym, np. przestępstwo zabójstwa - mamy typ podstawowy - kto zabija człowieka i tzw. typ kwalifikowany, zaostrzający odpowiedzialność karną za zabójstwo ze szczególnym okrucieństwem i mamy jeszcze typ uprzywilejowany /kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia emocjonalnego - złagodzenie odpowiedzialności karnej/.
Różnice pomiędzy rodzajowym i indywidualnym przedmiotem ochrony na przykładzie przestępstw przeciwko wolności, do których zaliczamy fizyczne pozbawienie wolności, groźbę karalną, naruszenie miru domowego, wykonanie zabiegu lekarskiego bez zgody pacjenta. Przestępstwa przeciwko wolności są to indywidualne przedmioty ochrony w ramach dobra rodzajowego.
Przestępstwa przeciwko mieniu - dobro rodzajowe to samo, natomiast indywidualizacje przedmiotu ochrony może być różne np. zamach na mienie /dobro rodzajowe/ - indywidualizacja może mieć postać kradzieży, przywłaszczenia, oszustwa, zniszczenia, uszkodzenia lub uczynienia danej rzeczy niezdatnej do użytku. Czasami jednej przepis z części szczególnej KK wskazuje więcej niż jedno dobro chronione, w wówczas mówimy o tzw. głównym przedmiocie ochrony i ubocznym przedmiocie ochrony. Takie przestępstwo określamy jako przestępstwo złożone /typowym przykładem jest rozbój/. Przedmiot główny czyli zamach na mienie np. przemoc, przedmiot uboczny dotyczy samego mienia czyli kradzieży tego mienia.
PRZEDMIOT CZYNNOŚCI WYKONAWCZEJ /PRZEDMIOT CZYNU/ - nazywamy postać materialna czegoś przeciwko czemu skierowany jest zamach sprawcy np. zniszczenie, sfałszowanie dokumentu.
STRONA PRZEDMIOTOWA PRZESTĘPSTWA - obejmuje zagadnienia dotyczące zachowania człowieka, czynu ludzkiego, formy tego czynu warunki, w jakich ten czyn nastąpił dotyczące miejsca, czasu, sytuacji, podjęcia przez sprawcę określonych działań, różnych środków w celu dokonania tego czynu. Zagadnienie strony przedmiotowej przestępstwa dotyczy również zagadnienia związku przyczynowego, a także zagadnienia okoliczności wyłączających bezprawność czynu.
CZYN LUDZKI - czynem jest zachowanie ludzkie pozostające pod zasięgiem procesu świadomości i procesu woli człowieka. Czynem jest zachowanie dowolne, a nie mimowolne. Przejawy fizycznej aktywności człowieka, które nie są wynikiem procesu jego świadomości i woli człowieka nie stanowią czynu z punktu widzenia prawa karnego. Czynem może być psychicznie kierowana aktywność woli człowieka.
PRZYMUS FIZYCZNY - polega na zniesieniu swobodnej woli człowieka w sytuacji, gdy sprawcy uczynią z danego człowieka przedmiot własnego działania.
PRZYMUS PSYCHICZNY - w przeciwieństwie do przymusu fizycznego nie wyłącza czynu, przymus psychiczny polega na zmuszeniu psychicznym danej osoby na oddziaływanie na jego psychikę wprost w formie groźby lub zastosowanie przemocy w stosunku do drugiej osoby, aby poprzez oddziaływanie na ciało uzyskać oczekiwane przez sprawcę zachowanie tej osoby. Przy przymusie psychicznym wymuszona wola przez sprawcę jest jednak także wolą ofiary.
NATURALISTYCZNE POJMOWANIE CZYNU oznacza spojrzenie na ludzkie zachowanie od strony wiedzy przyrodniczej. Wskazuje się tu, że czynem jest psychicznie kierowana aktywność woli człowieka w postaci aktywności ruchów fizycznych lub zahamowania tych ruchów. Jednakże zarówno aktywność, jak i zahamowanie wywołują zawsze zmiany w świecie zewnętrznym.
SOCJOLOGICZNE UJĘCIE CZYNU - czynem z tego punku widzenia jest zachowanie mające znaczenie dla stosunków społecznych, tzn. jest to działanie lub zaniechanie działania wyodrębnione z całokształtu ludzkiej aktywności stanowiące ujemny fakt społeczny.
JURYDYCZNO -WARTOŚCIUJĄCE UJĘCIE CZYNU - opiera się na spojrzeniu na czyn ludzki od strony normy prawnej, określenia czasownikowego wskazującego na czyn zabroniony.
UJĘCIE FINALNE CZYNU - opiera się na założeniu, że zachowanie człowieka jest nie tylko przyczynowe ale także kierunkowe,. Każde zachowanie człowieka w finalnym jego punkcie nastawione jest na określony cel, istota czynu polega na osiągnięciu celu.
PODZIAŁ PRZESTĘPSTW
- wg kryterium czynu zabronionego inaczej mówiąc zróżnicowania właściwości czynu zabronionego. Wyróżniamy: przestępstwa z działania i przestępstwa z zaniechania.
PRZESTĘPSTWA Z DZIAŁANIA - polega na przełamaniu zakazu określonego zachowania, które to zachowanie określa norma prawna danego przepisu, np. zabójstwo - mamy zakaz nie zabijaj.
PRZESTĘPSTWA Z ZANIECHANIA - polegają na niewykonaniu obowiązku, który ustawa nakłada na dana osobę. Obowiązek ten musi mieć charakter prawny, tzn. winien być sformułowany w ustawie karnej.
II TYP PRZESTĘPSTW TO; PRZESTĘPSTWA MATERIALNE I FORMALNE
PRZESTĘPSTWA MATERIALNE - są to najczęściej przestępstwa skutkowe, tzn. dany przepis zawiera opis czynu zabronionego ujmując po pierwsze zachowanie się sprawcy i rezultat, skutek tego zachowania. Do znamion czynu zabronionego kumulatywnie wchodzą dwa elementy - określone zachowanie i skutek /rezultat/. Bez wystąpienia skutku nie możliwe jest dokonanie przestępstwa, mogłoby polegać ono jedynie na usiłowaniu. SKUTEK rozumie się jako pewną zmianę w świecie zewnętrznym. Rozumienie skutku dotyczy okoliczności takich jak: uszkodzenie ciała, uszkodzenie mienia. Skutek może wystąpić też przy przestępstwach np. niedopuszczenie cudzego mieszkania wbrew żądaniu jego właściciela, zakłócenie spokoju przez intruza. Przestępstwa materialne mogą polegać na działaniu lub zaniechaniu.
PRZESTĘPSTWA MATERIALNE ŚCIĘTE charakteryzują się tym, że do dokonania przestępstwa wystarczy dążenie sprawcy do realizacji określonego celu pomimo, iż cel ten nie musi nastąpić, wystarczy tylko spełnienie elementu warunku, że sprawca do tego celu dąży. Ustawodawca używa słów „w celu”, „po to żeby”.
II TYP: PRZESTĘPSTWA Z NARUSZENIA I Z NARAŻENIA NA NIEBEZPIECZEŃSTWO
PRZESTĘPSTWA z naruszenia - polegają na naruszeniu dobra chronionego np. są to czyny popełnione przeciwko życiu - zabójstwo, zdrowiu - uszkodzenie ciała, rozstrój zdrowia i czyny popełnione na mieniu - kradzież, uszkodzenie lub zniszczenie mienia. We wszystkich czynach mamy do czynienia z działaniem konkretnym.
PRZESTĘPSTWA Z NARAŻENIA NA NIEBEZPIECZEŃSTWO - charakteryzują się tym, że sprawca tworzy stan zagrożenia dla określonych wartości. Wśród przestępstw z narażenia na niebezpieczeństwo wyróżniamy przestępstwa z narażenia:
1/ na niebezpieczeństwo powszechne - zachodzi wówczas, gdy niebezpieczeństwo obejmuje nieokreśloną bliżej liczbę osób lub mienie w szerszym zakresie, np. wypadek komunikacyjny popełniony w czasie pełnego i nasilonego ruchu w trakcie dnia, w czasie spotęgowanym udziałem innych pojazdów ludzi powracających z pracy o określonej godzinie.
2/ na niebezpieczeństwo indywidualne - przestępstwa indywidualne, np. ww. wypadek spowodowany w porze nocnej. Inaczej mówiąc, zachodzą wówczas gdy to niebezpieczeństwo obejmuje konkretną osobę lub określone mienie. Zazwyczaj przestępstwa z prowadzenia indywidualnego występują w grupie przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu, bowiem dobro objęte niebezpieczeństwem daje się oznaczyć jako dobro konkretnego podmiotu.
3/ na niebezpieczeństwo konkretne - polegają na wywołaniu niebezpieczeństwa w postaci realnej, faktycznej a zatem zaistniałe niebezpieczeństwo niemalże nie doprowadziło do naruszenia dobra prawnego - ustawodawca używa wyrażenia „bezpośrednie niebezpieczeństwo”.
4/ na niebezpieczeństwo abstrakcyjne - opierają się na pewnym założeniu na domniemaniu i doświadczeniu życiowym. Przykład - prowadzenie pojazdu mechanicznego przez osobę w stanie nietrzeźwości albo osobę nie uprawnioną do prowadzenia pojazdu - brak prawka.