WŁAŚCIWOŚCI FIZJOLOGICZNE MIĘŚNIA SERCOWEGO

Serce - pompa tłocząca krew, narząd zbudowany z dwu przedsionków (prawego i lewego), oddzielonych od siebie przegrodą międzyprzedsionkową, i dwu komór (prawej i lewej), oddzielonych od siebie przegrodą międzykomorową, łączących się z przedsionkami przez zastawki przedsionkowo-komorowe, które nie pozwalają na cofanie się krwi z komór do przedsionków, natomiast umożliwiają jej przepływ z przedsionków do komór.

Z komory prawej krew wypływa przez zastawkę półksiężycowatą do pnia płucnego (tętnica płucna), a z komory lewej również przez zastawkę półksiężycowatą do aorty.

Serce ma kształt stożka o podstawie zwróconej do góry w prawo i ku tyłowi, o koniuszku należącym do komory lewej, skierowanym do przodu w lewo i ku dołowi, uderzającym w czasie skurczu o przednią ścianę klatki piersiowej. Serce składa się z następujących warstw: od wewnątrz jest wysłane wsierdziem, dalej znajduje się warstwa mięśnia sercowego oraz tkanka pokryta błoną surowiczą - nasierdziem.

Mięsień sercowy przedsionków i komór przyczepia się do pierścieni włóknistych otaczających ujścia (zastawki) przedsionkowo-komorowe. Pierścienie te oddzielają mięsień przedsionków od mięśnia komór, stanowiąc dla nich przyczep - szkielet serca.

Praca serca

Praca serca stanowi cykl następujących po sobie skurczów i rozkurczów przedsionków i komór. W czasie skurczu przedsionków krew z nich przechodzi przez zastawki przedsionkowo-komorowe do pozostających w tym czasie w rozkurczu komór, wypełniając je. Po napełnieniu się komór następuje rozkurcz przedsionków i skurcz komór, na początku którego zostają zamknięte zastawki przedsionkowo-komorowe. W czasie tego zamknięcia powstaje ton skurczowy.

W skurczu komór wyróżnia się dwie fazy: skurcz izometryczny, podczas którego wszystkie zastawki są zamknięte, a dochodzi jedynie do zwiększenia ciśnienia krwi w komorach, oraz skurcz izotoniczny, w czasie którego ciśnienie krwi w komorach zwiększone ponad wartość ciśnienia w tętnicach powoduje otwarcie zastawek półksiężycowatych aorty i tętnicy płucnej. Krew zostaje wtedy wyrzucona do głównych pni tętniczych.

Po wyrzuceniu krwi z komór na obwód, następuje rozkurcz komór - zamykają się zastawki półksiężycowate tętnic i powstaje ton rozkurczowy. Przedsionki i komory są w rozkurczu, a mięsień serca jest niepobudliwy (to okres refrakcji mięśnia sercowego). Po przejściu tego okresu cykl powtarza się od początku. Cykl serca trwa ok. 0,8 s.

Rytm serca

Rytm serca to kolejne, następujące po sobie w równych odstępach czasu, skurcze serca, w liczbie ok. 72 na min, objawiające się kolejnymi falami tętna. Rytm i pracę serca reguluje autonomiczny układ nerwowy, ale wpływ mają także ośrodki korowe i podkorowe mózgu.

Tony serca

Tony serca to zjawiska akustyczne powstające w sercu w związku z jego skurczami. Ton I, skurczowy, powodowany jest głównie przez gwałtowne napinanie zamykających się w czasie skurczu komór zastawek dwudzielnej i trójdzielnej oraz włókien kurczącego się mięśnia sercowego. Ton II, rozkurczowy, powodowany jest drganiami napinających się w czasie rozkurczu komór zastawek półksiężycowatych tętnicy płucnej i tętnicy głównej.

Zasadniczą czynnością serca w organizmie jest przepompowanie krwi z układu żylnego do układu tętniczego poprzez krążenie płucne, w którym ulega ona utlenowaniu. Ilość krwi przepompowanej w ciągu minuty jest określana przez zapotrzebowanie organizmu na tlen, a więc na przenoszącą go krew. Ta czynność serca jako pompy zależy od rytmicznych zmian właściwości fizycznych mięśnia sercowego. W czasie spoczynku staje się on bardzo podatny, wobec czego krew napływa do poszczególnych jam serca, powodując ich rozciąganie. W czasie pobudzenia mięsień wytwarza napięcie mechaniczne oraz się skraca, dzięki czemu krew może być wyrzucona do naczyń wychodzących z jam serca. Te okresy spoczynku i pobudzenia oraz skurczu są narzucane przez ściśle uporządkowane w czasie impulsy stanu czynnego, powstaje w układzie przewodzącym serca. Poprzez obwodowe rozgałęzienia tego układu stan czynny dociera do poszczególnych komórek mięśnia sercowego w sposób ściśle uporządkowany w czasie i przestrzeni, tak że wywołane przez niego Skórcze są zsynchronizowane, zapewniając odpowiedni efekt hemodynamiczny. Zakłócenia tego uporządkowania prowadzą do zaburzeń czynności serca jako pompy.

Układ krążenia jest niezbędny do zapewnienia następujących funkcji:

• transportowanie tlenu i substratów odżywczych do tkanek;

• usuwanie dwutlenku węgla i produktów przemiany materii ze wszystkich tkanek organizmu;

• regulacja temperatury organizmu poprzez skórną regulację przepływu krwi;

• udział w reakcjach odpornościowych organizmu - transport przeciwciał, leukocytów do miejsca infekcji;

• transport hormonów;

Skurcze serca są kontrolowane przez układ bodźcowo przewodzący serca. Fala depolaryzacji biegnąca przez mięśniówkę przedsionków i komór powoduje ich skurcz, faza repolaryzacji poprzedza ich rozkurcz.

Mięsień sercowy kurczy się i tłoczy krew do całego ciała, dostarczając w ten sposób tlenu i składników energetycznych koniecznych dla życia. Następnie krew wraca do serca poprzez płuca, gdzie pozostawia dwutlenek węgla i gdzie natlenia się.
Serce pracuje jak pompa ssąco - tłocząca. Jest nadzwyczajną "maszyną”, która kurczy się 60-80 razy na minutę, 80 000-120 000 razy na dzień. W każdej minucie skurcze serca powodują dostarczenie do ustroju 5 do 6 litrów krwi, czyli około 8 000 do 9 000 litrów dziennie!

Podczas rozkurczu komór krew napływa z przedsionków przez otwarte zastawki przedsionkowo-komorowe. Skurcz mięśniówki przedsionków wyprzedza skurcz mięśniówki komór serca, więc krew swobodnie zostaje wtłoczona podczas skurczu przedsionków do komór serca.

Objętość wyrzutowa serca - jest to objętość krwi wytłoczona przez jedną z komór serca podczas jej skurczu. U dorosłego mężczyzny objętość krwi wytłoczonej przez komorę podczas skurczu wynosi około 70-100 ml.

Pojemność minutowa - jest to pojemność krwi wytłoczonej przez jedną z komór w czasie jednej minuty. Pojemność minutową oblicza się mnożąc objętość wyrzutową przez liczbę skurczów w czasie jednej minuty. Przykładowo:

Objętość wyrzutowa komory w spoczynku wynosi 70 ml, więc przy 70 - 75 skurczach na minutę daje to wynik objętości minutowej serca równy ok. 5 litrów/min. (70ml x 70 skurczów/min. = 5 litrów/min).

Objętość wyrzutowa serca jest zależna od kilku czynników , do których zalicza się między innymi: ciśnienie tętnicze, kurczliwość komór, objętość krwi w komorze na początku jej skurczu. Na częstość skurczów serca wpływa min. autonomiczny układ nerwowy - współczulny przyspiesza czynność serca, przywspółczulny zwalnia ją.

Wskaźnik sercowy - jest to wskaźnik, który jest stosunkiem pojemności minutowej serca do powierzchni ciała. Pojemność minutowa serca w spoczynku przeliczona jest na 1 metr kwadratowy powierzchni ciała (ok. 3,2 L/min./metr kwadratowy).

Układ bodźcotwórczo-przewodzący - grupa komórek mięśnia sercowego mająca zdolność do wytwarzania i przewodzenia rytmicznych impulsów nerwowych wywołujących skurcz serca.

W układzie tym można wyróżnić:

1) węzeł zatokowy (zatokowo-przedsionkowy) - położony w prawym przedsionku serca. Pełni on nadrzędną funkcję w całym układzie jako naturalny rozrusznik serca (funkcja bodźcotwórcza), który przekazuje wytwarzane impulsy do mięśni przedsionków (wywołując tym samym ich skurcz) oraz do węzła przedsionkowo-komorowego. Regulacja częstości skurczów serca odbywa się poprzez wpływ autonomicznego układu nerwowego na węzeł zatokowy.

2) węzeł przedsionkowo-komorowy - jest stacją przekaźnikową dla impulsów nerwowych płynących z przedsionków do komór. Pełni ważną rolę w synchronizowaniu skurczów serca (najpierw mają kurczyć się przedsionki a potem komory).

3) pęczek przedsionkowo-komorowy (Hisa) - położony w obrębie przegrody międzykomorowej, stanowi przedłużenie węzła przedsionkowo-komorowego. W górnej, błoniastej części przegrody dzieli się na dwie odnogi - prawą i lewą. Odnogi kończą się włóknami Purkinjego, biegnącymi po wewnętrznej powierzchni komór i zakończonymi płytkami nerwowo-mięśniowymi na powierzchni poszczególnych komórek mięśnia serca. W ten sposób pobudzenie przewodzone włóknami Purkinjego dociera do komórek mięśniowych komór.

Automatyzm komórek układu bodźcotwórczo-przewodzącego polega na tym, że po przerwaniu stymulacji z wyższych pięter układu, każda ze składowych może samodzielnie wytwarzać impulsy nerwowe z tym, że ich częstość jest największa w węźle zatokowym, a najmniejsza we włóknach Purkinjego i komórkach mięśniowych.

---