1 Co to jest myśl polityczna?

Myśl polityczną możemy rozumieć, jako pewną doktrynę, koncepcję, teorię polityczną. Często doktryna polityczna utożsamiana jest z koncepcją życia zbiorowego dotyczącą kwestii podziału władzy, struktury życia społecznego. A więc doktrynę polityczną możemy rozumieć jako pewną idee organizacji życia społecznego. W ramach określonej idei politycznej podejmowane są wątki równości, sprawiedliwość, wolności, kwestie własności środków produkcji.

Zależności pomiędzy ideologią, doktryną, a programem partii politycznej

Zależność pomiędzy terminami „ideologia”, „doktryna” oraz „program” opiera się na zależności treściowej „szerzej-węziej”. Na wstępie należy zaznaczyć, iż przywołane nazwy nie są synonimami a różnica wynikająca z ich konotacji przekłada się na ich stosunki zakresowe. Innymi słowy, wychodząc od pojęcia ideologii, uszczegóławiamy jej znaczenie, aż dochodzimy do pojęcia „programu”. Przejścia pomiędzy definicjami nie sprowadzają się do wyodrębnienia podgrup lecz do przydania nowych cech. Stąd też żadna doktryna nie może być ideologią, ale może być przynależeć do nurtu wyznaczonego przez niektóre aksjomaty ideologii.

Rozważania w niniejszym eseju poświęcone są „ideologii”, „doktrynie” i „programowi” o charakterze politycznym a zatem różnym zapatrywaniom na władzę w państwie. Należy jednak pamiętać, że są to terminy szersze, wybiegające znacznie poza „myślenie o polityce”.

A. Ideologia polityczna

Za ideologię polityczną może zostać przyjęty każda usystematyzowana rodzina poglądów, która sprowadza się do świadomego osiągnięcia określonego celu (celów) politycznego. Poszczególne elementy przytoczonej definicji powinny zostać bliżej zidentyfikowane.

Na ideologię składają się liczne poglądy (racje, przekonania): czy to o charakterze ściśle politycznym czy też religijnym, społecznym, biologicznym etc. Poglądy te nie muszą pochodzić od jednej osoby. Co więcej, jest to raczej rzadkie zjawisko. Ideologie dojrzewają, zmieniają się, obrastając w nowe poglądy. Natrafiając na reformatorów-ideologów, często uzyskują rozpoznawalny wymiar - stąd wiąże się je właśnie z tymi personami. I tak komunizm wiąże się z osobami Karola Marksa i Fryderyka Engelsa, choć powstał on na płaszczyźnie rozwijającego się od początku XIX wieku socjalizmu a osiągnął swoją kwintesencję dopiero pod wpływem Włodzimierza Lenina. Przyjęło się, że ideologia przyświeca grupie społecznej o sprzecznym z innymi grupami światopoglądzie.

Parafrazując Arystotelesa, można by rzec, że na początku ideologii także stoi zdziwienie. Jej genezą jest bowiem zapytanie o sens (istnienia? rządzenia?) a następnie próba jego wytłumaczenia za pomocą posiadanej wiedzy. Za pomocą ideologii jednostki próbują objaśnić prawidła rządzące światem i na tej podstawie zaszczepić je na płaszczyźnie politycznej. Elementami tego przedsięwzięcia są: określenie celu, określenie środków jego osiągnięcia oraz zasięg motywacji.

Cele, jakie przyświecają danej ideologii mogą być różnorakie. Od całkowicie „pobożnych” po skrajnie destrukcyjne. W kontekście politycznym jednak, cele muszą wyznaczać zależność pomiędzy grupą docelową (najczęściej wyznawcami ideologii) a pozostałymi jednostkami. Oczywistym jest, że w takim ujęciu grupa docelowa jest faworyzowana a ideologia zapewnia jej protekcję, wygodę lub decydujący wpływ na władzę. Cele o których mowa muszą zostać uznane za dopuszczalne. No i oczywiście muszą się tyczyć przyszłości.

Do cech wyróżniających ideologię można zaliczyć m.in. jej kolektywny charakter co znaczy że związana jest z większą grupą jednostek. Jak zostało już wspomniane, ma ona charakter niesprzecznego systemu poglądów i życzeń, z których wynika określony cel, nierzadko przedstawiany w superlatywach. Co odróżnia ją od doktryny i programu to wysoki stopień ogólnikowości poglądów. Ideologia nie zakłada zakończenia i rozwiązania. Po akcie przejęcia władzy pojawiają się nowe wytyczne (realizacja zamierzeń za pomocą władzy, utrzymanie władzy etc.).

W doktrynie wyróżnia się dwie grupy ideologii: wstecznych i postępowych, w zależności do jakich wartości się odnoszą. Podział ten częściowo pokrywa się z wyróżnianiem ideologii prawicowych i lewicowych. Do pierwszej kategorii zalicza się m.in. konserwatyzm, nacjonalizm, społeczną naukę kościoła a do drugiej liberalizm, socjalizm czy komunizm.

B. Doktryna polityczna

Podobnie jak ideologia, doktryna polityczna zakłada uporządkowanie poglądów na życie polityczne (władzę) danej grupy społecznej. Przyjmuje się jednak, że konkretyzuje część przesłanek zawartych w ideologii, zawierając praktyczne i teoretyczne wskazania ich realizacji w określonej płaszczyźnie czasoprzestrzennej. Stąd też nazywa się ją instrumentem ideologii.

Doktryna bardziej szczegółowo traktuje zarówno o celach (zasięgu władzy, ustroju państwa, współżycie obywateli etc.) oraz o dopuszczalnych sposobach ich spełnienia. Jako zbiór, zwierający w sobie teorie i idee, może stanowić fundament koncepcji naukowych. Należy pamiętać jednak, że doktryna (analogicznie do ideologii) nie uzasadniania wszystkich swoich przesłanek (a zatem i wniosków), poprzestając na m.in. doświadczeniach reformatorów etc.

Wyróżnia się wiele doktryn, będących „przedłużeniem” ideologii (konserwatyzm, rewolucjonizm, liberalizm) oraz ich pochodnych m.in. agraryzm, elitaryzm, egalitaryzm czy wizja utopijna etc.

Od przytoczonego rozumienia terminu „doktryna polityczna” warto odróżnić ogół założeń politycznych danego państwa, wyrażony przez jednostkę (najczęściej przywódcę państwa) a dotyczący polityki wewnętrznej lub zewnętrznej tego państwa. Takie doktryny polityczne najczęściej nazywane są nazwiskami jednostek, które dokonały ich uzewnętrznienia. W Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej (USA), istnieje praktyka, iż w pierwszym orędziu prezydent zawiera wytyczne dla kraju na czas jego kadencji. Hasła te nierzadko uznawane były za doktryny polityczne np. doktryna Reagana.

C. Program polityczny

„Ewolucję” od ideologii przez doktrynę wieńczy pojęcie programu politycznego. Jest to najbardziej konkretny i praktyczny zespół postulatów i planów określonej grupy społecznej lub organizacji (najczęściej partii politycznej) dotyczący zagadnień nie tylko politycznych, ale i społecznych, gospodarczych czy kulturowych. System warunkujących się, planowych działań zakłada sposób przejęcia i utrzymania władzy.

Za pomocą programu politycznego konkretyzuje się założenia ideologii czy doktryny, przenosząc je na realia życia politycznego. W ten sposób program to już nie tylko teoria, ale teoria odnosząca się wprost do praktyki. Przyjęło się, że w ramach programu zawiera się informacje: Co? Kiedy? W jaki sposób należy coś zrobić? Nadal jednak są to tylko punkty programowe a nie zobowiązania.

Program polityczny kierowany jest do określonej grupy docelowej (adresatów) np. osób, które mają głosować na określone ugrupowanie polityczne. Punkty programowe, stanowiąc element gry politycznej, mogą być przejaskrawione lub z założenia nie nadające się do spełnienia. Z racji, ze członkowie partii politycznych nie są związani obietnicami wyborczymi, należy z ostrożnością podchodzić do ich obietnic.

2 Hinduizm oferuje wiele form kultu religijnego, bezpośredniego doświadczenia absolutu. Hinduizm nie ma założyciela, nie kładzie nacisku na żadną fundamentalną doktryną i uważany jest za religię istniejącą od zawsze.

Hinduizm - jedna z najważniejszych, obok dżinizmu i buddyzmu religii Indii. Od połowy I w. kontynuacja wedyzmu i braminizmu. Jest wyznaniem niespójnym, składającym się z takich ugrupowań, jak: siwaickie i wisznuickie. Należą też do niego różne kierunki filozoficzne: sankhaja, joga, wedanta. Hinduizm jest religią monoteistyczną polegającą na tym, że cześć oddaje się jednemu bogu, który przejawia się pod postaciami wcieleń i żeńskiej energii. W hinduizmie obowiązuje doktryna uznanie autorytetu Wed i pierwszeństwa kasty braminów, zasada ahinsy, uznanie prawa karmana i sansary oraz trzech ścieżek zbawienia. Hinduizm jest religią zwartą geograficznie i etnicznie, pomimo prób przenoszenia go na inne obszary świata. Ogólna liczba wyznawców określana jest na ok. 640 mln. Obejmuje: Indie, część Pakistanu, Cejlon, Nepal, Bali, Trynidad. Ortodoksyjny hinduizm uznaje tylko nieosobowego Boga. Wierni jednak czczą wiele bóstw, ale nie uważają ich za istoty wieczne i wszechmocne. Najważniejszymi pośród bóstw są: Brahma, Wisznu i Siwa, którzy łączeni są w triadę. Brahma jest stwórcą świata, jego zachowawcą i konserwatorem. Siwa doprowadza do końca każdy okres zwany kalpą aż do zagłady świata. Brahma jest bogiem osobowym, przedstawianym jako brodaty mężczyzna, niekiedy z czterema lub pięcioma głowami i czterema ramionami. Żoną Brahmy jest Saraswati.

W społeczeństwie bardzo dużą rolę odgrywa (połączony z religią) podział na kasty, związane z wykonywanym zawodem, który podobnie jak przynależność kastowa jest dziedziczny:

• „sztywność” kast (brak transferów z niższej do wyższej), wymusza rolniczy charakter państwa

• mała waga wykształcenia, w porównaniu do „dobrego pochodzenia”

• ograniczenia i ścisłe powiązania kasty z wykonywaną profesją (rodzinne tradycje), w sporym stopniu hamuje to rozwój gospodarki

• narzucany przez podział kastowy i religię model rodziny, uniemożliwiający w wielu przypadkach przeniesienie się ludności z wsi do miast (silna tradycja)

• zjawisko „świętych żebraków”

Dla hindusów nie zabijanie• zwierząt stało się cnotą - jest to wyrażane m. in. w kulcie świętych krów, tj. zwierząt, które dostarczają pożywienie, bez potrzeby przelewania ich krwi (oczywistym więc jest, że religia narzuca wyznawcom wegetarianizm, jednak w życiu codziennym nie przestrzega się tego nakazu spożywając jagnięcinę czy baraninę)

Z narzuconego wegetarianizmu, naturalnie wynika duża rola• rolnictwa, głównie upraw roślin strączkowych, gdyż białko w nich zawarte, uzupełnia niedobory spowodowane brakiem mięsa w jadłospisie

W hinduizmie obchodzi się bardzo dużo świąt, należą do nich m.in.: "święto świateł" (diwali), święto narodzin Kryszny, święto Wisznu-Dżagannathy (Pana świata), święto Siakti - związane z zabiegami magicznymi, polegającymi na pozyskaniu żeńskiej energii, w czasie którego używa się środków odurzających i odbywa się ceremonie orgiastyczne. Architektura (głównie sakralna) pozytywnie wpływa na rozwój gospodarki

Buddyzm podkreśla cztery szlachetne prawdy i postrzega pokonanie własnych pragnień i pożądań jako jedyny sposób na osiągnięcie prawdziwego wyzwolenia.

Buddyzm - jedna z wielkich religii uniwersalistycznych. Rozwijała się począwszy od V w. p.n.e., a jej punkt wyjścia stanowiły nauki głoszone przez Buddę Śakjamuniego. Podstawą buddyzmu są tzw. Cztery Szlachetne Prawdy, objawione przez Buddę w jego pierwszym kazaniu w Benaresie: "wszelkie bytowanie to ból i cierpienie " - bolesne są narodziny, starość, śmierć, połączenie z niechcianym, rozłączenie z miłym, niezaspokojenie pragnień źródłem cierpienia jest niewiedza, z której poprzez różne stadia pośrednie wyłania się pożądanie i przywiązanie do życia zamykające człowieka w kręgu wcieleń istnieje możliwość położenia kresu cierpieniu stwarza ją tzw. Ośmioraka Ścieżka: należyty pogląd, należyty zamiar, należyta mowa, należyte działanie, należyty sposób życia, należyty wysiłek, należyta uwaga, należyta koncentracja.

Obecnie liczy ok. 750 mln wyznawców. Dominuje w Napalu, Laosie, Bhutanie, Tajlandii, Birmie, Kambodży, Sri Lance. Wielu buddystów mieszka też w Chinach, Japonii, Korei Południowej, Wietnamie, Mongolii, Indonezji, Malezji oraz na obszarze Federacji Rosyjskiej. Niewielkie gminy buddyjskie znajdują się w Europie.

3 Judaizm jest przymierzem, a także najstarszą religią monoteistyczną, miał ogromny wpływ na inne tradycje religijne.

• Islam, który ma dwa główne kierunki (sunnizm i szyizm), silnie podkreśla jedność Boga, ale także wymagania moralnego prowadzenie się i pobożności.

Judaizm, mozaizm - najstarsza monoteistyczna religia, prekursor chrześcijaństwa i islamu, narodowa religia Żydów. Za założyciela religii judaistycznej, uznaje się Mojżesza. Od jego imienia judaizm jest także nazywany "mozaizmem". Religia ta przyjmuje zasadę harmonii pomiędzy Bogiem i światem, podstawą której jest posłuszeństwo prawu ogłoszonemu człowiekowi przez Boga oraz przymierze zawarte za pośrednictwem Mojżesza na Synaju. Równocześnie judaizm jest zespołem wartości, norm i postaw etycznych wynikających z tradycji, obyczaju i religii Żydów. Postępowanie zgodnie z nakazami jak i przywilejami Tory ofiarowanej przez Mojżesza stanowi główny fundament życia Żydów pod wszelkimi względami. W oparciu o Pięcioksiąg Mojżeszowy możemy wyznaczyć m.in. następujący wpływ religii:

• Żydzi są osobami kierującymi się zasadą pełnej uczciwości i rzetelności niezależnie od roli jaką sprawują jako, że zaniedbanie pracy jest grzechem przeciw Bogu i bliźniemu,

• Równość wszystkich wierzących, brak hierarchii i zmuszanie bliźniego do utraty godności jak i grzechu jest sprzeciwieniem się woli Boga oraz Torze,

• Właściwe traktowanie ludzi, zwierząt i roślin oraz rzeczy materialnych mogących posłużyć bliźnim - np. jedzenie,

• Tora zabrania również kradzieży, zdobywanie form pieniędzy w sposób nieuczciwy lub upokarzający bliźniego.

Kwintesencja etyki judaizmu zawiera się w dwóch sentencjach biblijnych: Będziesz miłował twojego Boga Jahwe z całego serca z całej duszy swojej, ze wszystkich swych sił oraz bliźniego swego jak siebie samego. Ponadto Żydów obowiązuje 613 nakazów i zakazów sformułowanych w Biblii (Pismo Święte) i Talmudzie, szczegółowo regulujących życie Żydów zgodnie z nakazami wiary.

4. Antydemokratyczne poglądy Platon zgromadził w swoich pracach „Państwo” i „Prawa”. Zawarł w nich obraz idealnego państwa arystokratycznego . Filozoficzną podbudową wyimaginowanego państwa- miasta jest u Platona idealistyczna koncepcja człowieka. Zdaniem Platona „Człowiek to dusza posługująca się ciałem”. „Dusza człowieka nie może patrzeć sama przez się i całej ciemnocie swej wije się i widzi jak straszne jest to więzienie, w którym ją żądze trzymają, a sam więzień pomaga własne zacieśniać kajdany”. W tak pojmowanej duszy wyróżnia trzy części:

- rozumną (głowa- umysł)

- impulsywną (klatka piersiowa)

- pożądliwą (okolice przepony)

W zależności od tego, jaka cząstka tej duszy ma przewagę, rozróżnia trzy kasty ludzi;

- filozofowie- mędrcy (ludzie najlepsi)

-wojownicy (judzie z temperamentem, odwagą)

- rzemieślnicy i rolnicy ( ludzie lubiący zyski)

Struktura idealnego państwa- miasta z podziałem na wyżej wymienione warstwy społeczne, miał zapewnić harmonię społeczną. Gdyby harmonii tej zabrakło- powstałby chaos, co zawsze wiedzie ku upadkowi. Zdaniem Platona- jedynie cnota, mądrość upoważnia do sprawowania rządów a cnoty takie jak męstwo i umiar predystymują do wojowania i produkowania dóbr materialnych. Cnota najpierwsza, czyli mądrość upoważnia mędrców do kierowania państwem, ponieważ upoważnia ich do tego sama natura (intelekt). Zdaniem Platona, dopóki filozofowie- mędrcy nie przyjmują władzy państwowej, dopóki nie rozmiłują się w mądrości, czyli dopóki nie będą filozofami- dopóty upadać będą państwa. Prawdziwy polityk to filozof. Platon uważał się za wybitnego polityka. „Uważam, że ja jeden z pośród niewielu Ateńczyków, żebym nie powiedział: ja sam, oddaje się sztuce prowadzenia polityki i ja jedyny spośród współczesnych uprawiam działalność społeczną”. Platon nie traktował niewolników jako ludzi. Twierdził, że właścicielem niewolników winni rozkazywać, a niewolnicy słuchać. Nie wolno być wobec niewolników okrutnym i pochopnym, ale też nie można odnosić się do nich jak do ludzi wolnych, ponieważ to ich rozzuchwala.

… „ niewolnik, który sięgnie po owoc bez zezwolenia pana, dostanie tyle batów, ile jest jagód na kiści winogronowej, czy fig na drzewie figowym” myśl społeczna- polityczna Katona charakteryzuje się także teokratyzmem. W jego idealnym państwie nie dopuszcza się nawet myśli o tolerancji a tym bardziej wolnomyślicielstwie czy ateizmie. „ Jeśli ktoś powie lub uczyni coś bezbożnego, wystąpi przeciw niemu każdy, kto znajdzie się na miejscu i powiadomi o tym władze. Po stwierdzeniu winy określi sąd, jako szczególna kara ma w każdym poszczególnym wypadku spotkać bezbożnego. W państwie znajdować się będą trzy więzienia: jedno w pobliżu rynku- będzie to więzienie, gdzie przebywać będzie pod strażą największa ilość przestępców, drugie- nie opodal miejsca zebrań członków nocnego zgromadzenia i nazywać się będzie „ domem poprawnym”, trzecie- w środku kraju, w jakiejś odludnej i możliwie najbardziej dzikiej okolicy i będzie nosić najbardziej ponurą nazwę oznaczającą karę i pomstę”. Tę ideę nietolerancji od platona przejęło średniowieczne chrześcijaństwo. Idealne państwo Platona miało być państwem zamkniętym. Chodziło tu o całkowitą izolację od wpływów zewnętrznych. „ całego mnóstwa przewrotnych podłych obyczajów” • wrogo odnosił się do wyjazdów zagranicznych obywateli. Młodzi ludzie, do czterdziestego roku nie powinni opuszczać granic „ idealnego” państwa. Jedynie wyjazdy i przyjazdy posłów i innych bardzo ważnych przedstawicieli. Uzasadniał to tym, że obywatele nie mogli nauczyć się niczego dobrego innych a złe obyczaje i wzory chcieli wprowadzać u siebie. Państwo według Platona miało w istocie być państwem polityczno- klasztornym. Przepisami objęto wszystko-m odrodzenia dzieci do sztuki. Wolność jednostki, nawet pod względem intymnym podporządkowana była państwu. Wolność jednostki przekształciła się w typową niewolę. Platon w wolności i w demokracji widział największe zło. Jako konserwatysta i arystokrata przeciwstawiał się wszelkim zmianom ustrojowym, obyczajowym i kulturalnym. Uważał je za szkodliwe a tym samym niebezpieczne dla państwa. Poglądy Platona na wspólnotę ludzką w „ idealnym” państwie potwierdzają, że ujmował on państwo ( społeczeństwo) jako działający system. Przedstawiając taki adres społeczności, utwierdza nas w przekonaniu, że zależy mu na tym, aby wskazać warunki maksymalnego zespolenia społeczeństwa i zapewnienia mu trwałej rownowagi. Platon, uznany został przez wielu filozofów za jednego z głównych wrogów społeczeństwa otwartego wręcz proroka totalitaryzmu.

Państwo to nie „festyn ludowy”, gdzie każdy z osobna miałby czuć się dobrze, lecz trwała organizacja, mająca jako całość określone potrzeby i określoną budowę wewnętrzną. Państwo najlepsze to takie państwo, które jest najpodobniejsze do jednego człowieka.Platon przeceniał możliwości osiągnięcia przez społeczeństwo jedności, jednak wykazał, że przesłanką prawdziwego, politycznego myślenia musi być rozpatrywanie społeczeństwa jako systemu- całości.

5. Arystoteles miał okazję poznawać i zgłębiać wiedzę dotyczącą systemów politycznych poszczególnych polis. Obserwacje te pozwoliły mu na zbieranie materiałów do swych dzieł, określanych również mianem pism praktycznych, wśród których traktat zatytułowany Polityka, zajmuje najważniejsze miejsce. Jest to spisane w formie dialogu dzieło, w którym w dziesięciu księgach, uczony zawarł empiryczna analizę każdego z 158 statutów, greckich miast- państw. Analiza ta ma charakter badań dotyczących historii ustroju i polityki. Arystoteles poddał również analizie stosunki społeczne istniejące pomiędzy obywatelami, oraz pomiędzy nimi a państwem. Szukał podobnie jak Platon, sposobu na zażegnanie kryzysu w jakim znalazły się greckie polis. W odróżnieniu od niego i zaproponowanego projektu, platońskiego państwa idealnego, zaproponował reformę miast-państw.. Tym samym Arystoteles stworzył własną teorię społeczną.

We wspomnianym traktacie Polityka, Arystoteles, jasno określił zasady organizacji państwowej, w której stosunki społeczne powinny być ustalone i podporządkowane konkretnemu celowi. Celem tym - podobnie jak u Platona- było dobro.

„ Celem państwa jest zatem szczęśliwe życie, a reszta to środki do tego celu wiodące. Państwo zaś jest wspólnotą rodów, i miejscowości dla doskonałego i samowystarczalnego bytowania. To znów polega, jak powiedziałem, na życiu pięknym i szczęśliwym. Trzeba tedy przyjąć, że wspólnota państwa ma na celu nie współżycie, lecz piękne uczynki (...).”

W Polityce Arystoteles określa człowieka, jako istotę posiadającą instynkt towarzyskości i stworzoną do życia we wspólnocie. Określa jego miejsce w tworzonych przez niego samego wspólnotach : rodzinie, gminie wiejskiej, państwie.

Tak więc rodzina stanowi dla Arystotelesa pierwsza wspólnotę, dająca początek innym bardziej złożonym. „Pierwsza wspólnota większej ilości rodzin dla zaspokojenia potrzeb wychodzących poza dzień bieżący stanowi gminę wiejską. (...) Pełna w końcu wspólnota stworzona z większej ilości gmin wiejskich, która niejako już osiągnęła kres wszechstronnej samowystarczalności jest państwem; powstaje ono dla umożliwienia życia, a istnieje, aby życie było dobre.”

Definiując za Arystotelesem termin państwo, należy skupić uwagę na kilku jego aspektach. Tak więc jego zdaniem, państwo jest nim wówczas, gdy dojdzie do stanu samowystarczalności, czyli do możliwości zaspakajania bez pomocy z zewnątrz materialnych potrzeb mieszkańców. Ten warunek, według uczonego, jest koniecznym warunkiem życia szczęśliwego i pełnego rozwinięcia ludzkich możliwości. Drugim niezbędnym warunkiem jest stworzenie wspólnoty moralnej - takiej w której wszyscy obywatele posiadają wspólne dążenie do cnoty. Oraz : państwem według Arystotelesa jest taka wspólnota, w której panuje różnorodność czyli „ składa się z nierównych części, tak jak istota żyjąca, składa się przede wszystkim z duszy i ciała, dusza z rozumu i woli, rodzina z męża i żony, posiadłość z pana i niewolnika: wszystkie te części różnorodne, i inne jeszcze prócz tego, obejmuje i państwo”.

Model państwa Arystotelesa, przypominał organizm stanowiący jedność, a wszystkie organy współpracują ze sobą, zgodnie ze swoja naturą. „ Mężczyzna nie może obejść się bez kobiety, a kobieta bez mężczyzny, wydający rozkazy, nie może obejść się bez tych, którzy rozkazów słuchają; pan bez niewolnika, niewolnik bez pana, każdy bowiem ma swoje właściwe przeznaczenie, którego realizację zapewnia tylko związek z innymi.” Okazuje się z tego, że życie w państwie należy do tworów natury, że człowiek jest z natury stworzony do życia w państwie.

W państwie tym, istnieją bardzo wyraźnie zaznaczone podziały struktury społecznej, ze względu na pełnione funkcje. Jest więc w nim grupa wytwarzająca żywność, czyli rolnicy, są rzemieślnicy, kupcy, wyrobnicy, żołnierze, kapłani, urzędnicy państwowi, członkowie rady, sędziowie. Arystoteles podzielił społeczeństwo na „masę ludową” i „ludzi znacznych”.

Innym podziałem struktury społecznej, był podział społeczeństwa ze względu na stopień zamożności. „ Wydaje się, iż do tego podziału Arystoteles przywiązuje szczególne znaczenie, co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, jest to podział najostrzejszy, jako że nie można być jednocześnie i biednym i bogatym, podczas, gdy można być jednocześnie i rolnikiem i wojownikiem, rzemieślnikiem i sędzią. Po drugie, układ sił pomiędzy bogatymi i biednymi , ma największy wpływ na stabilność państwa i jego ustrój polityczny.”7

Arystoteles podzielił i sklasyfikował również ustroje polityczne. Zauważył, że demokracja jest ustrojem, który opiera się przede wszystkim na zasadzie równości. Oznacza to, że zarówno biedni i bogaci traktowani są tak samo i wzajemnie nad sobą nie górują. Mają oni również taki sam udział w kierowaniu państwem. Według Arystotelesa, demokrację można podzielić z uwagi na rodzaje. I tak rodzajem demokracji, jest taki ustrój gdzie dostęp do piastowania urzędu państwowego mają wszyscy ci, którzy posiadają odpowiedni majątek. Jednak w momencie, gdy ich status materialny się zmieni, tracą możliwość piastowania urzędu. Następnym rodzajem demokracji jest ustrój, w którym wszyscy obywatele posiadający nieposzlakowaną opinię, mogą brać udział w rządzeniu państwem, według panującego w nim prawa. Jeszcze inny rodzaj demokracji to taki, gdzie wszyscy mają dostęp do urzędów, jeśli tylko są obywatelami. W ustroju tym, lud rządzi państwem, na zasadzie jednorazowych uchwał, a nie prawa. Arystoteles porównał demokrację do monarchii. Uznał, że charakter obu ustrojów jest taki sam, gdyż uchwały ludu, są tym czym tam rozporządzenia monarchy, a dążenie ludu do utrzymania władzy, powoduje, że staje się on tak jak monarcha, despotą. Arystoteles poddaje ponadto pod wątpliwość fakt, czy demokracja w ogóle jest ustrojem. Uważa, że tam gdzie nie rządzą prawa, lecz uchwały, nie może być mowa o ustroju, gdyż to prawa powinny stanowić podstawę funkcjonowania państwa, a uchwały nie mogą mieć charakteru ogólnej normy.

Doskonalszym od demokracji ustrojem, jest zdaniem Arystotelesa, politeja- ustrój w którym obywatele rządzą ku najlepszemu pożytkowi państwa i jego członków. Określa on politeję ustrojem właściwym, a demokracja stanowi jego zwyrodniałą formę.

Następnym ustrojem, którym zajął się Arystoteles, była oligarchia. W ustroju tym, rządy sprawują wyłącznie obywatele, posiadający wysoki status materialny, a warstwa uboga - stanowiąca większość społeczeństwa, nie może brać udziału w rządzeniu państwem. Warstwą rządzącą, jest więc arystokracja, która sama wśród siebie wybiera członków rządu. W innej odmianie oligarchii, prominentne stanowiska są dziedziczone z ojca na syna. W innym jeszcze przypadku, do wspomnianej dziedziczności urzędu, dochodzi jeszcze fakt, że państwem nie rządzą prawa, lecz urzędnicy. Takie rządy nazywa się rządami wielmożów, lub dynastów. Oligarchia jest ustrojem, wywodzącym się od arystokracji, o której Arystoteles, pisał: „ (…)jedynie ustrój, który oddaje rządy ludziom bezwzględnie najlepszym pod względem moralnym, a tylko pod pewnym względem dobrym, zasługuje na sprawiedliwe miano arystokracji. Tylko w niej dobry człowiek i dobry obywatel to po prostu to samo, podczas, gdy w innych ustrojach, ci którzy za dobrych uchodzą, są nimi tylko w stosunku do swej formy ustrojowej.”

Zwyrodniałą formą ustroju jest również tyrania. Wywodzi się ona od monarchii, gdzie władza jest w rękach jednego człowieka, dbającego o podległych sobie obywateli , działającego dla dobra ludu i rozwoju państwa. Tyrania natomiast, to ustrój w którym władza podobnie jak w monarchii, skupiona jest w jednych rekach, lecz ma ona znamiona despotyczne i kieruje się samowolą. Ponadto sprawujący władzę, nie kieruje się dobrem ogółu, lecz swoim własnym, oraz odnoszeniem własnych korzyści.

Dokonując Analizy poszczególnych ustrojów, Arystoteles podzielił je na trzy ustroje właściwe- monarchię, arystokrację i politeję, oraz trzy ustroje o zwyrodniałej formie, którymi są tyrania, oligarchia i demokracja.

Arystotelesa podjął rozważania nad tym, który ustrój jest bezwzględnie najlepszy. Zauważył, że zarówno dobry prawodawca, jak i dobry mąż stanu powinien posiadać wiedzę na temat tego jaki ustrój jest najlepszy, by w ten sposób państwo urządzić.

Według niego najlepszy ustrój powinien posiadać cechy do których łatwo mogliby przekonać się ludzie i „ bez trudu przejść do niego by zdołali”. Uważał, że naprawianie ustroju wymaga tyle samo pracy i wysiłku, co tworzenie go od podstaw. Zwrócił uwagę, że należy wykazać się wielka wnikliwością, w doborze praw odpowiadających każdemu ustrojowi i, że muszą być one dostosowane do ustroju, a nie odwrotnie. Ustrój, zdaniem Arystotelesa określa porządek władz w państwie i sposób ich podziału, a to z kolei ukazuje cel każdej wspólnoty. Prawa natomiast wskazują normy, według których państwo powinno być rządzone. Najlepszym jednak ustrojem dla państwa, według uczonego, jest taki ustrój, który zapewnia państwu, najwięcej szczęścia, które to z kolei, nie może istnieć bez cnoty.

Zdaniem Arystotelesa „(…) szczęśliwe życie jest to życie polegające na uprawianiu cnoty bez przeszkód, a cnota to środek między skrajnościami, to najlepsze musi być życie, które trzyma się środka i to środka możliwego do osiągnięcia dla wszystkich”. Skoro więc tak jest, a w każdym państwie funkcjonują trzy klasy społeczne: bardzo bogaci, bardzo ubodzy, oraz klasa pośrednia między nimi, to najlepsza z nich jest właśnie ta ostatnia, środkowa, charakteryzująca się umiarkowaniem. Należący do tej grupy ludzie, są najbardziej rozważni. Nie są zepsuci nadmiernym bogactwem, oraz zaszczytami przypadającymi członkom najzacniejszych rodów, ani też nie zgnębieni biedą i niepowodzeniem. Stan średni to stan w którym najłatwiej iść „za głosem rozumu” i ten właśnie przez Arystotelesa najbardziej był pochwalany. Najlepszym państwem jest więc takie, które opiera się na stanie średnim - gdzie obywatele żyją na średnim poziomie. „ Okazuje się więc, że państwo, na średnim stanie oparte, jest najlepsze, bo też jedynie wolne jest od wstrząśnień wewnętrznych. Gdzie bowiem stan średni jest liczny, tam najmniej powstają bunty i rozłamy między obywatelami. Z tego samego powodu, również wielkie państwa są mniej narażone na wewnętrzne wstrząśnienia, ponieważ stan średni bywa w nich liczny. W mniejszych natomiast łatwiej przychodzi do rozłamu ogółu na dwa obozy, skutkiem czego stan średni zupełnie znika i wszyscy niemal dzielą się na bogatych albo ubogich.”

Następnym zagadnieniem - o jakim należy wspomnieć analizując myśl społeczna Arystotelesa - obok państwa jest jego obywatel.

Obywatelem w rozumieniu Arystotelesa, jest ten, kto jest mężem bezwzględnie najlepszym i sprawiedliwym. W związku z tym, nie mogą nimi być ludzie prości: robotnicy, kupcy, rolnicy, ponieważ życie, jakie wiodą ci ludzie, nie jest życiem szlachetnym i nie posiadają oni wolnego czasu, a to z kolei nie pozwala na rozwijanie cnoty, oraz działalności politycznej. Obywatele więc, to ludzie „znaczni” a nie „masa ludowa”. Obywateli należy podzielić na dwie grupy: jedna z nich stanowi siłę zbrojna państwa, druga zaś, zajmuje się jego sprawami. Natomiast obywatele, którzy z życia publicznego z racji wieku się wycofali mogąc zażywać zasłużonego wypoczynku, otrzymywali godność kapłańską, oraz przysługujące im z tego tytułu zaszczyty.. Jednak chłopi rzemieślnicy i kupcy, niezbędni są zdaniem Arystotelesa, w każdym państwie, pełniąc funkcje pomocnicze. Nie posiadali oni jednak żadnych praw obywatelskich. Nie mogli na przykład być posiadaczami ziemi. Zdaniem Arystotelesa

własność ziemska, powinna być w rękach obywateli, ponieważ to oni właśnie powinni być zamożni. Uprawą roli, jednak powinni zajmować się ich niewolnicy lub barbarzyńcy .

Aby zaproponowane przez Arystotelesa ustroje miały szanse sprawnego funkcjonowania, oraz trwałości, należało zwrócić szczególną uwagę na istotna rolę jaką jest przestrzeganie ustanowionych w państwie praw. Uczony przestrzegał przed tym, że nawet najmniejsze uchybienia, nawarstwiając się , mogą doprowadzić do poważnych problemów. Zwracał uwagę na to, że w państwie powinno się ustanowić władzę, której zadaniem byłoby nadzorowanie państwa , oraz prowadzenie działań prewencyjnych. Pisał: (…) należy dążyć do tego, aby zapobiec za pomocą środków prawnych kłótniom i walkom możnych i mieć baczenie na tych, co stoją poza tymi waśniami, zanim i oni w ich otmęt nie zostaną wciągnięci. Bo poznać zło po pierwszych jego przejawach nie jest rzeczą pierwszego lepszego, na to trzeba prawdziwego męża stanu”. Arystoteles zwracał uwagę na konieczność wprowadzenia takich praw i zarządzeń, które uniemożliwiałyby przedstawicielom władz, odnoszenia z tytułu zajmowanego stanowiska , korzyści materialnych. Jeśli zaś chodzi o tych, którym powierzyć by się miało, najwyższe urzędy w państwie - powinni oni przede wszystkim wykazywać uzdolnienia w tym kierunku, posiadać cnotę i sprawiedliwość oraz miłość do istniejącego ustroju. Obywatele natomiast powinni być w duchu panującego ustroju wychowani.

6. Ideową inspiracją dla doktryny wczesnego chrześcijaństwa był mesjanizm żydowski. Duże znaczenie dla tej ideologii miały wydarzenia dziejące się na terenie Izraela i Judei. Dynastia Seleukidów zamierzała przeprowadzić hellenizację całej nacji żydowskiej, ale niestety bez rezultatów. W roku 63 przed Chrystusem, Herodot Wielki zakończył niepodległe i autonomiczne rządy na obszarze Izraela. Okoliczności polityczne i silny wpływ kultury wschodniej sprawiły, że Żydzi jeszcze mocniej podkreślali swoje ideologiczne męczeństwo.

W I wieku przed Chrystusem stratyfikacja społeczeństwa żydowskiego wyglądała w sposób następujący:

Faryzeusze, klasa społeczna, która oczekiwała na Mesjasza. Wierzyli, że zbawienie będzie najważniejszym faktem politycznym, postrzegali, bowiem Boga, jako istotę zdolną do ingerowania przede wszystkim w porządek doczesny.

Saduceusze, warstwa społeczna, która składała się przede wszystkim z członków Sanhedrynu. Saduceusze starali się podążać z duchem czasu, krytycznie patrząc na tradycje i popierając kulturę helleńską.

Zeloci, klasa społeczna, której szeregi zasilała spora grupa nacjonalistów. Zeloci wierzyli, że Mesjasz przyjdzie na ziemie, jako wódz i poprowadzi swój lud do zwycięstwa i niepodległości.

Esseńczycy, sekta religijna propagująca ideę nowego przymierza ludu wybranego z Bogiem. Jako tradycjonaliści wierzyli, że nic nie dzieje się bez przyczyny.

Wielu Żydów żyło poza Palestyną, co związane było z tym, że nie istniało państwo dla tej nacji. Największe skupiska żydowskie, zwane diasporami, znajdowały się w Grecji, Syrii, Egipcie i Azji Mniejszej. Dzięki funkcjonowaniu diaspor, religia wczesno-chrześcijańska stała się wyznaniem ponadpaństwowym i ponadnarodowym.

Chrześcijaństwo oferowało królestwo uniwersalne, dostępne dla każdego, bez względu na przynależność stanową, narodową, etniczną, czy też państwową. Królestwo boże urzeczywistniało i realizowało zasady doskonałości i moralnej i miłości do bliźniego. Postawa chrześcijanina miała być otwarta i bierna wobec politycznego chaosu. W czasach, kiedy kruszyły wielkie imperia i Europa była pogrążona w ogniu walki, religia chrześcijańska promowała indywidualizm i gotowość do kompromisu.

Chrześcijaństwo stało się religią panującą u schyłku panowania Imperium Zachodnio - rzymskiego. Wielu Rzymian uważało, że ich bogowie odwrócili się od cesarza, bo pozwolił on na rozwój nowej wiary, której przewodniczył Jezus Chrystus.

Pierwsi chrześcijanie stworzyli doktrynę moralnego poprawiania świata doczesnego. Ze względu na to, że byli oni ludźmi ubogimi, nie interesowali się polityką. Twierdzili, że nie warto reformować świata doczesnego, który upadł z powodu grzechu pierwotnego. Trzeba tylko doskonalić swoją duszę (wyraz indywidualizmu), nie uwzględniając doczesnych pokus i rozkoszy. Pierwsze gminy chrześcijańskie były zdominowane przez myśl apokaliptyczną, bowiem głosili oni koncepcję chilializmu (milenaryzmu). Zwolennicy chilializmu wierzyli w koniec świata i urzeczywistnienie królestwa bożego na ziemi. Uważali, że Jezus Chrystus powtórnie przyjdzie i będzie panował przez tysiąc lat (stąd nazwa milenaryzm). Pierwsi przedstawiciele gmin chrześcijańskich byli głęboko przekonani, że koniec świata nadejdzie za życia ich pokolenia. Pokładając wiarę w życie wieczne u boku Jezusa, zachowywali się obojętnie wobec swoich prześladowców.

Chrześcijanie, głosząc tezę o separacji sfery duchowej od sfery świeckiej, wykazywali się indyferentną postawą wobec sprawa doczesnych. Uznawali władzę cesarza i nie potępiali go. Dążąc do uzyskania życia wiecznego, nie przeciwstawiali się złu, które działo się na ich oczach. Wierzyli, że wszystko, co się dzieje na ziemi jest planem bożym.

Wczesne chrześcijaństwo, chcąc się zdystansować do spraw doczesnych głosiło doktrynę ewangelicką postulującą rozdział sfery religijnej od aktywności politycznej.

7. Myśl polityczna Augustyna

Podstawą myśli św. Augustyna była filozofia katastrofizmu, którą przenikał pesymizm. Większość ludzi jest zła. Ludzie są zachłanni, żadni zaszczytów i władzy. Wszelka władza pochodzi od Boga i tylko on wie jaka będzie przyszłość. Bóg stworzył państwo z powodu grzechu. Augustyn twierdził, że jedynie państwo boże może trwać wiecznie, a dzieje gatunku należy traktować jako nieustanną walkę państwa bożego z państwem szatana. Państwem bożym jest niewidzialny Kościół z Chrystusem na czele. Ojczyzną obywateli tego państwa jest niebo, a na ziemi są oni tylko pielgrzymami. W państwie ziemskim współegzystują obywatele państwa bożego i szatana. Państwo stanowi zatem organizacje podatna na pokusy diabła. Może ono się przyczyniać jedynie do tego aby obywatele nie pogrążali się w grzechu. Bóg daje władzę dobrym i złym. Bóg przez ludzi złych realizuje swoje plany. Kiedy chce doświadczyć obywateli zsyła na nich tyranów. Ludzie maja prawo do oporu, kiedy normy prawa ludzkiego naruszają prawo boże.

8. Myśl wczesnego chcrześcijaństwa

państwo kościelne, które w zdyscyplinowany sposób dbało o władzę. Mimo to wielokrotnie dochodziło do waśni, ponieważ władcy państw chcieli uniezależnić się od władzy kościelnej. W końcu w 1054 roku doszło do rozłamu tzw. wielkiej schizmy, która zapoczątkowała rozłam między prawosławnym Wschodem i łacińskim Zachodem. I choć był to rozłam wewnętrzny, to jednak znaczenie osłabiło to pozycje kościoła. Spośród wszystkich zakonów kościoła chrześcijańskiego największą władzę uzyskali benedyktyni i to właśnie oni mieli największy wpływ na kształtowanie kultury. Oni byli w przeważającej mierze autorami ksiąg, tłumaczeń, opracowań. Pod koniec XIII wieku pojawiły się także tzw. zakony żebracze - franciszkanie i dominikanie, których ideologią było życie w ubóstwie i krzewienie radosnej wiary. Zakony te zyskały olbrzymią popularność wśród wiernych.

Nie da się przecenić roli duchowieństwa w kształtowaniu kultury średniowiecznej, tak jak nie da się zauważyć całkowitej dominacji wiary nad całością zjawisk kulturowych. Chrześcijaństwo było nie tylko czynnikiem, który spajał kulturę całego łacińskiego świata w Europie, ale również dał podwaliny pod naukowe zainteresowanie wiarą. Powstawały coraz to nowe naukowe opracowania Pisma Świętego, przekłady, a studia teologiczne były w hierarchii uczelnianej najważniejsze i wyznaczały prestiż uczelni.

Filozofia - średniowieczna myśl filozoficzna także była podporządkowana tematyce religijnej. Najwybitniejszymi przedstawicielami byli teologowie. Jednak pojawiały się próby adaptowania dorobku filozofii antycznej na potrzeby chrześcijaństwa. Do głównych nurtów należą:

Augustynizm - twórca tej koncepcji był św. Augustyn (354-430), biskup Hippony. Najważniejsze jego dzieło to "Wyznania". Założeniem filozofii Augustyna była hierarchia bytów, na której człowiek znajdował się między zwierzętami a aniołami, czyli pomiędzy bytami wyższymi a niższymi. To umiejscowienie sprawia, iż jesteśmy rozdarci między cielesnością a duchowością, czyli pomiędzy dobrem i złem. Refleksja, do której człowiek jest zdolny, ma dopomóc w poznaniu swej duszy i istoty Boga, a wartość człowieka określają jego przymioty wewnętrzne.

Tomizm - filozofia oparta na podglądach św. Tomasza z Akwinu (1225-1274), który przystosował filozofię Arystotelesa do realiów chrześcijańskich. Jego podstawą był racjonalizm i przekonanie, że wiedza ma swoje źródło w doświadczeniu. Św. Tomasz mówił, iż niektóre prawdy wiary co prawda przekraczają możliwości ludzkiego zrozumienia, ale istnienie Boga można wyjaśnić rozumowo, więc wyjawił on dowody na istnienie Boga. Najbardziej cenione cechy to umiejętność walki z pokusami oraz roztropność, dzięki której przestrzegamy praw i wypełniamy obowiązki, przypisane nam z racji określonej hierarchii na drabinie bytów.

Franciszkanizm - oparty na prostej i radosnej wierze program, głoszący miłosierdzie jako podstawowy przekaz ewangelicki, nawołujący do ubóstwa i braterstwa. Inspiratorem tej koncepcji był św. Franciszek z Asyżu (1225-1274), założyciel zakonu franciszkanów, który zrezygnował ze swego bogactwa, aby wieść życie wędrownego kaznodziei. Najważniejsze dzieło napisane w duchu franciszkańskim to Kwiatki świętego Franciszka z Asyżu, zawierające zbiór legend opowiadających o życiu świętego Franciszka i jego towarzyszy.

Scholastyka - udowadnianie prawd Biblii, polegające na wnioskowaniu na podstawie badań argumentów za i przeciw metodą Arystotelesowską. Metoda scholastyczna opierała się na ściśle ustalonej procedurze, co zresztą stało się przyczyną jej upadku. Zakładała ona, że prawdy wiary są niepodważalne i rozumowo nie można ich wyjaśnić. Starano się połączyć antyczny dorobek filozoficzny z naukami kościoła, najwybitniejszym teologiem, który zaadaptował filozofię Arystotelesa na potrzeby myśli chrześcijańskiej był św. Tomasz z Akwinu. Dziś scholastyka oznacza jałowe dociekania, udowadnianie racji, poprzez odwoływanie się do autorytetów, ze szkodą dla twórczego myślenia.

9. Poglądy filozoficzne św. Tomasza z Akwinu

System filozoficzny Tomasza można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznych poglądów Arystotelesa do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Tym sposobem zostały wprowadzone do katolickiej teologii pojęcia aktu i możności, formy i materii, zasada przyczynowego powiązania zdarzeń, rozumienie poznania jako procesu receptywnego, oraz pojęcie dowodu. Według św. Tomasza nie jest bezpośrednio znany umysłowi ludzkiemu ani Bóg, ani dusza, ani żadne prawdy ogólne. Człowiek rodzi się bez wiedzy i zdobywa ją dopiero w czasie życia.

Dwa rodzaje poznania: wiara i rozum [edytuj]

Tomasz uważał, że wiara i wiedza stanowią dwie różne dziedziny poznania, które w poszukiwaniach prawdy o świecie uzupełniają się wzajemnie. Dziedzina wiedzy, w przekonaniu Tomasza, była rozległa: rozum poznaje nie tylko rzeczy materialne, ale również Boga, Jego istnienie, Jego własności, Jego działanie. Istnieją jednak prawdy dla rozumu niedostępne, jak Trójca Święta, grzech pierworodny, Wcielenie, stworzenie świata w czasie; są to prawdy wiary, które jedynie objawienie może ludziom udostępnić. Niektóre prawdy przekraczają rozum, ale żadna mu się nie sprzeciwia. Nie może być sprzeczności między objawieniem a rozumem; podwójnej prawdy o tej samej rzeczy, jednej objawionej, a drugiej wyprowadzonej przez rozum (jak uczyli awerroiści) być nie może, bo wszelka prawda, zarówno objawiona jak i naturalna, pochodzi z jednego źródła: od Boga. Prawda, jaką Bóg zsyła na drodze łaski, uzupełnia, ale nie zmienia tej, którą udostępnia na drodze przyrodzonej.

Na tej podstawie powstała prosta koncepcja rozgraniczenia filozofii i teologii, na jaką się dawniejsza scholastyka nie zdobyła. Teologię buduje się na podstawie objawienia, filozofię wyłącznie na zasadach rozumu. Nawet gdy traktują o tych samych sprawach, każda traktuje inaczej. Filozofia, jeśli służy teologii, to jedynie w tym sensie, że przygotowuje do wiary (preambula fidei), i że jej broni.

Metafizyka

Arystotelesowską koncepcję bytu Tomasz wzbogaca o dodatkowy element. Jest nim istnienie. Obok, uznanego przez Arystotelesa, złożenia z materii, która jest możnością, i formy, która jest aktem, w bycie występuje jeszcze jedno złożenie o charakterze możnościowo-aktualnym, złożenie z istoty (essentia), która jest możnością, i istnienia (existentia), które jest aktem. Istotą każdej rzeczy jest to, co wspólne jej gatunkowi i zawarte w definicji. Istota Boga jest taka, że implikuje jego istnienie. Natomiast istota rzeczy stworzonych istnienia nie implikuje; z ich istoty nie wynika, że muszą istnieć. Rzeczy stworzone istnieją nie dzięki swej "istocie", lecz dzięki jakiemuś innemu czynnikowi. W tym leży zasadnicza różnica między Bogiem a stworzeniem. Bóg jest bytem koniecznym (musi istnieć, bo to leży w Jego istocie) i niezależnym (istnieje z własnej natury), a stworzenie jest bytem przygodnym i zależnym (bo istnienie nie leży w jego naturze). Stąd Bóg jest bytem prostym, a stworzenie - złożonym, bo składa się przynajmniej z formy i istnienia.

Istota substancji cielesnych jest złożona z formy i materii. Forma jest podstawą tego, co w jednostkach jest gatunkowe, a materia tego, co indywidualnie różne; forma jest źródłem jedności w substancjach, materia - mnogości. Jeśli zaś mnogości, to i cielesności. Na tym polega zasadnicza różnica między światem duchowym a cielesnym. Co cielesne, składa się z formy i materii, a co jest czysto duchowe, posiada tylko formę.

10.(Kurwa nic lepszego nie mogę znaleźć) Porównując św. Tomasza ze św. Augustynem wskazywał Niesiołowski na swoisty regres jego stanowiska epistemiologicznego: gdy św. Augustyn akcentuje poznanie empiryczne, to św. Tomasz jest zwolennikiem intelektualizmu. Sąd jest o tyle zaskakujący i oryginalny, że św. Tomasz swą filozofię oparł na filozofii Arystotelesa, zdecydowanie bardziej empirycznej niż filozofia Platona, z którą wiąże się twórczość św. Augustyna.

Prezentowany tu autor podważył również tradycyjny pogląd na średniowiecznego nauczyciela. Św. Tomasz - inaczej niż św. Augustyn - przyznał pewną wartość ludzkiemu nauczycielowi jako temu, który prowadzi swego wychowanka od potencjalności do realności. Dlatego, poza postulatem doskonałego opanowania przez nauczyciela przedmiotu nauczania, wyróżnia dwa typy nauczycieli: pierwszy działa w świecie rzeczywistym, drugi nadprzyrodzonym. Jeden kształci i wychowuje, odwołując się do tego, czego się nauczył, drugi działa intuicyjnie; dla św. Augustyna - z inspiracji Boga.

11. Machiavelli

Amoralizm

autora przede wszystkim Księcia (1513). Z tym dziełem nierozłącznie i jednoznacznie kojarzy się Machiavelli. Choć przez to ocena jego postaci jest raczej negatywna, to na przykład Stendhal powiedział o Machiavellim, że "pozwolił nam poznać człowieka".

Jako autor Księcia i słynnej maksymy, że cel uświęca środki, Machiavelli jest czasami zaliczany do tradycji amoralistycznej (por. Protagoras, Kallikles, Stirner, Nietzsche). Z drugiej strony wielu badaczy podkreśla, że dosłowna interpretacja tej maksymy wskazuje na brak głębszego zrozumienia traktatu. Podkreślają oni, że w wielu miejscach Machiavelli wyraźnie stwierdza w jakich sytuacjach można tę zasadę stosować - wyraźnie ją ograniczając. Należy pamiętać spiżowe słowa Machiavellego, że "okrucieństwo i terror należy stosować ale rozsądnie i tylko w miarę potrzeby".

Machiavelli jest bardzo sceptyczny jeżeli chodzi o naturę człowieka. Jego zdaniem ludźmi kierują niskie pobudki i egoizm. Nawet jeśli ktoś chciałby postępować moralnie, będzie mu bardzo trudno obronić się przed powszechną niegodziwością. "Racja nic nie znaczy, gdy nie jest poparta siłą", pisał, a gdzie indziej: "w polityce bezbronni prorocy nie zwyciężają". Takie słowa są zrozumiałe u kogoś, kto był świadkiem spalenia Savonaroli.

Nowatorstwo podejścia

Amoralizm, cynizm i wyrachowanie, które przypisuje się postawie makiawelicznej, u samego Machiavellego wynika ze specyficznego podejścia do zagadnień związanych z problematyką państwa.

Machiavelli, rozumiejąc państwo jako twór złożony z władcy i podporządkowanych mu jednostek, mało interesował się społeczeństwem, bardziej warunkami działania w danym ustroju politycznym, do czego przydatna jest według niego wiedza psychologiczna.

Jego absolutne nowatorstwo polegało na tym, że traktował państwo jako twór całkowicie ludzki, bez pierwiastka boskiego. Jego poprzednikiem w tej kwestii był Marsyliusz z Padwy, który w sporze między papiestwem a cesarstwem, odwołując się do awerroistycznej teorii dwóch prawd: wiary i rozumu, dowodził niezależności państwa.

Słowo "polityka" używał w sensie trochę węższym niż rzecz się ma w powszechnym użyciu. Polityka w jego mniemaniu dotyczyła bezpieczeństwa zewnętrznego, pokoju wewnętrznego, stabilności i poziomu zamożności. Ale nie obejmowała już wychowania, realizacji ideałów czy moralności.

Takie rozumienie polityki wykluczało myślenie utopijne. Machiavelli podszedł do problematyki państwa w sposób naukowo-techniczny. Nie oceniał, lecz opisywał politykę tak, jakby mówił o mechanizmie. Dlatego tradycja anglosaska powszechnie uznaje go za ojca nauk politycznych. Nazywa się go też założycielem nowożytnej filozofii polityki i odkrywcą "nowego moralnego kontynentu"[1].

Skupiał się na odkryciu reguł skutecznego działania. Jest to wg niego możliwe, bo zdarzenia się powtarzają, a natura ludzka jest stała. Zachowanie człowieka da się przewidzieć, jeśli tylko rozporządzamy wiedzą, którą daje nam studiowanie historii.

Virtù

Ważnym dla zrozumienia filozofii Machiavellego pojęciem jest cnota virtù - zbiór specyficznych sprawności politycznych: energii, inicjatywy, zdolności do podejmowania decyzji i szybkiego działania. To ona umożliwia nam choć częściowo zapanować nad naszym losem, którym jednak i tak w znacznej mierze rządzi przypadek.

12. luteranizm - 1517, jego twórcą był Marcin Luter, za jedyną podstawę przyjęto Pismo Święte, dwa sakramenty (komunia, chrzest), głośne czytanie Biblii, śpiewanie psalmów, Kościół instytucją tanią, liturgia w języku narodowym, komunia pod dwiema postaciami (chleb i wino). Zanegował nieomylność papieża, sakrament spowiedzi oraz płatne odpusty (co przysporzyło mu wielu potężnych przeciwników w postaci np. Inkwizycji). Zniósł również celibat.

Marcin Luter, augustiański mnich, całkowicie nie zgadzał się z ideą odpustów (odpust-odpuszczenie kar za grzechy świętymi przedmiotami, na które było stać tylko bogatych), gdyż według niego zbawienie możliwe było wyłącznie dzięki łasce boskiej, a nie działaniom instytucji kościelnych. Efektem sprzeciwu Lutra było zawieszenie 31 października 1517 r., na drzwiach kościoła zamkowego w Wittenberdze 95 tez, w których Luter nie zaatakował samego odpustu, lecz wyjaśniał jego znaczenie oraz istotę pokuty. Mimo zabiegów Lutra, początkowo niewielu zareagowało na jego postulaty, dopiero, gdy rozesłał tezy swoim przyjaciołom, a ci postarali się upowszechnić je za pomocą druku, nastąpił odzew. Jako pierwsi zareagowali humaniści z Erazmem z Rotterdamu i Tomaszem Morusem na czele. Ten ostatni wystąpił przeciwko nowinkom Lutra. Rzym także zareagował, wytyczając Lutrowi proces o kacerstwo. Dochodzenie przeciwko Lutrowi zaowocowało bullą papieską "Exsurge Domine", która jednak była pełna sprzeczności i dowodziła, że Rzym nie zadał sobie trudu rzetelnego zbadania sprawy. W bulli Leon X domagał się od Lutra odwołania swojej nauki i ukorzenia się przed Rzymem. Luter, rzecz jasna, zlekceważył papieża - w odwecie zakazano na niektórych uniwersytetach studiowania jego pism, on z kolei spalił bullę przy udziale publiczności. 3 stycznia 1521 roku rozpoczyna się oficjalnie kontrreformacja - Leon X bullą "Docet pontificem Romanum" wyklina Marcina Lutra. Reformator jednak nie spłonął na stosie, miał bowiem potężnego protektora w osobie Fryderyka Mądrego. Nawet cesarz Niemiec, Karol V, nie odważył się nakazać wydania Rzymowi Lutra, gdyż koronę zawdzięczał właśnie Fryderykowi Mądremu. Decyzją sejmu wormackiego skazano jednak Lutra na banicję, a jako taki został on wyjęty spod prawa, nikt nie mógł udzielić mu schronienia, ale każdy mógł bezkarnie zabić. W celu chronienia Lutra upozorowano jego porwanie i umieszczono w bezpiecznym miejscu.

kalwinizm - 1536, jego twórcą był Jan Kalwin, u jego podstaw leżało przekonanie, że Bóg jednych obdarza łaską konieczną do zbawienia, drugich nie (teoria predestynacji). Proste, cnotliwe życie, powodzenie w życiu doczesnym, powaga, rezygnacja z przyjemności oddalających od Boga miały świadczyć o tym, iż Bóg predestynował dane osoby do zbawienia. Człowiek sam nie mógł osiągnąć zbawienia, mógł tylko sprawiać wrażenie, że taka jest boska wola. Gmina kalwińska miała charakter demokratyczny (seniorzy, pastorzy).

Kalwin Jan (1509-1564), prawnik, humanista, reformator religii. Proponował nawrót do Biblii (Pismo Święte) i do religii, której głównym ośrodkiem jest nauka moralna Jezusa Chrystusa i cześć oddawana Bogu Ojcu. Głosił pogardę wobec rzymskiego i papieskiego centralizmu w Kościele. Usiłował stworzyć z Genewy wzorową republikę chrześcijańską. Z drugiej strony sam wkraczał w kompetencje władzy świeckiej i posługiwał się nią dla osiągania celów religijnych.

W zakresie moralności głosił rygoryzm ewangeliczny (surowość obyczajów). W sprawach kultu odrzucał luterański dogmat o rzeczywistej obecności ciała i krwi Chrystusa w eucharystii. Domy modlitwy nie mogły posiadać obrazów i ozdób, oprawa muzyczna musiała być uproszczona. Głównym przedmiotem kultu są treści Biblii czytane i wykładane podczas wspólnych nabożeństw.

Kult przez Kalwina został zintelektualizowany. Eliminował sentymentalizm i wyobraźnię. W 1559 Kalwin założył akademię w Genewie i uczynił z Genewy centrum kalwinizmu. Twórczość teologiczna Kalwina obejmuje ok. 59 tomów. Do podstawowych dzieł wykładających doktrynę należą: Christianae religionis institutio i Articuli de Regimine Ecclesiae (1536).

Thomas Münzer (także Müntzer, ur. ok. 1489, zm. 27 maja 1525) - anabaptysta, teolog ewangelicki, jeden z pierwszych przywódców reformacji protestanckiej. Przeciwstawiał się Lutrowi w wielu pismach. Stanął na czele powstania chłopskiego w Niemczech.

Przez Marksa nazywany prekursorem komunizmu.

Pod jego wpływem na przełomie 1524 i 1525 roku powstał pierwszy program powstańców, tak zwany Artikelbrief. W kwietniu 1525 roku stanął na czele powstania chłopskiego w Turyngii. Już wcześniej w Allstedt i w Mühlhausen utworzył samodzielną frakcję ruchu wewnątrzmiejskiego. Z chwilą rozszerzenia się powstania na Turyngię, miejscowości te stały się ośrodkami powstańczymi. Podczas bitwy pod Frankenhausen wpadł w ręce wroga. Był torturowany a następnie ścięty.

13. Morus

Poglądy filozoficzne

Krytykował rozrzutność, arogancję i brutalność królów, brak dbałości o lud i 'psucie' pieniądza. Uważał, że źródłem ludzkich nieszczęść często bywa własność prywatna, która rodzi nierówność ekonomiczną.

Ustrój Utopii to socjalizm drobnych producentów, rolników i rzemieślników. Rozwój przemysłu uważał za zło. W Utopii wszyscy muszą pracować, ale tylko 6 godzin dziennie, żyć skromnie, mają takie samo jedzenie i ubiór. Cenią moralność przede wszystkim. Za cudzołóstwo karzą śmiercią. Nie znają pieniądza; ludzie są wolni (niewolnikami bywają jedynie jeńcy wojenni); Ustrój jest tu hierarchiczny i demokratyczny - na dole piramidy społecznej jest rodzina, potem 30 rodzin wybiera 1 urzędnika, nad 10 urzędnikami stoi protofilarcha, a na szczycie jest sam książę. Prawa są tu nieliczne i proste. Panuje tolerancja religijna, jest kilka religii, lecz zabroniony jest ateizm. Za fanatyzm religijny grozi wydalenie z wyspy. Kapłanami mogą być też kobiety. Kapłan jest wybierany przez wiernych, nie ma przywilejów i nie obowiązuje go celibat.

Myśl i teorie Monteskiusza

Największym dziełem Monteskiusza było : O duchu praw , w którym dokonał analizy znanych ówcześnie form ustrojowych.

Monteskiusz uważał że wszystko w państwie przesiąknięte jest przez ducha praw. Ten duch zależy od tradycji kultury i klimatu danego państwa, Państwo powinno być wolne, a wolność ta powinna wynikać z uchwalonych ustaw. Monteskiusz uważał że państwo najlepiej rozwija się pod żadem umiarkowanym.

Trójpodział władzy:

Władza ustawodawcza ( Izba niższa z wyborów cenzusowych, wyższa miała być dziedziczna)

Władza wykonawcza król który miał być hamulcem dla władzy parlamentu miało być prawo do zwoływania posiedzeń parlamentu przez monarchę. Król miał też prawo veta.

Władza sądownicza miała być osłabiona przez ustawy.

Monteskiusz wyróżnił trzy formy państwa:

• despotia, w której zasadą rządzenia jest strach,

• monarchia, w której rządy odwołują się do honoru,

• republika, która może mieć ustrój demokratyczny (oparta jest wtedy na cnocie) albo arystokratyczny (oparta wtedy na umiarkowaniu warstw rządzących

Pojęcie teokratyzmu

Teokracja (gr. theokratía, od theós - bóg, kratós - władza) - doktryna polityczna, według której władzę w państwie sprawuje kapłan lub kapłani i w której duchowni decydują o sprawach cywilnych i religijnych. Sprawujący władzę w państwie są powoływani przez Boga lub bogów, który sprawuje w nim rzeczywistą władzę. Celem władzy ziemskiej jest realizacja nadrzędnej woli, Władzy Boskiej i urzeczywistnienie uniwersalnych zasad ustanowionych przez Boga lub bogów. Obecnie występuje sporadycznie. Islamska teokracja istnieje obecnie w Iranie.

Pojęcie Fizjokratyzmu

Fizjokratyzm - szkoła ekonomiczna powstała we Francji (druga połowa XVIII wieku).

Jej hasła były związane z ideą porządku naturalnego. Fizjokraci akcentowali znaczenie pracy i rolnictwa jako jedynych źródeł bogactwa.

Podstawowe miejsce w teorii fizjokratów ma koncepcja pracy produkcyjnej i produktu dodatkowego. Uważali oni, że produkcyjną pracą (tj. tworzącą nową wartość) jest jedynie praca w rolnictwie, bo tam powstaje tzw. produkt dodatkowy, czyli nadwyżka wytworzonej wartości ponad koszty produkcji

Jednym z jego twórców był François Quesnay, który napisał "Maksymy ogólne ekonomicznego rządzenia krajem rolniczym" oraz wydał "Tablicę ekonomiczną", stanowiące podstawę fizjokratyzmu

Analiza porównawcza myśli J. Locka i T. Hobbesa

	Hobbes	Locke
Charakter koncepcji	Świecka	Świecka
Społeczeństwo	Jest sumą jednostek, autonomiczne w pełni tylko do momentu przekazania władzy suwerenowi	Autonomiczne w pełni, upodmiotowione
Główny mechanizm umowy Społecznej	całkowite zrzeczenie się własnej (to jest indywidualnej) wolności	warunkowe przekazanie władzy suwerenowi przez ciało zbiorowe
W stanie natury prawa jednostki i zbiorowości	Są w „słabej opozycji” (ograniczają się wzajemnie	Uzupełniają się
Prawa naturalne	Prawo do życia, prawo do wolności	Prawo do życia, prawo do karania przestępców, prawo do ochrony, prawo do odszkodowania
Powód zawarcia umowy społecznej (wyjście ze stanu naturalnego)	Konieczność posiadania zewnętrznego arbitra, wyposażonego w atrybut siły, konieczność koncentrowania się na zapewnianiu sobie bezpieczeństwa indywidualnie	Niepewność korzystania z własnych praw (naturalnych) i brak bezstronnego arbitra
Uprawnienie do karania jednostek sprzeciwiających się umowie społecznej (lub samemu społeczeństwu)	Powstaje w momencie powołania władcy	Jest prawem naturalnym każdej jednostki, przekazywanym suwerenowi
Ciało przekazujące władzę Suwerenowi	Jednostka (każda i bez wyjątku)	Społeczeństwo
Stan natury	wizja pesymistyczna (wojna	wizja neutralna lub lekko

Polska myśl społeczna i polityczna oświecenia

Reformy polskiego ustroju - S. Staszic , dzieła :

- Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego

- Przestrogi dla polski

- Ród ludzki

Staszic postulował wzmocnienie władzy centralnej państwa , zniesienie elekcji tronu. Chciał silnej monarchii konstytucyjnej i władzy szerokich mas ludzkich.

S. Konarski - odrzuciła idę liberum veto decyzje sejmowe miały być podejmowane przez większość ludzi

Hugo Kołłątaj ,, Do Stanisława Małachowskiego '', Ostatnia przestroga dla polski '' - był za dziedziczna monarchią sprzeciwiał się anarchii szlacheckiej.

Socjalizm utopijny Myśl polityczna

, wspólne miano, którym w historii myśli społeczno-ekonomicznej objęto pojawiające się na przestrzeni wieków teorie ekonomiczne i społeczne podejmujące krytykę istniejących, krzywdzących - zdaniem ich twórców - część społeczeństwa stosunków ekonomicznych, a także propagujące ideę równości i sprawiedliwości społecznej.

Za główną przyczynę nierówności ekonomicznej i społecznej przedstawiciele socjalizmu utopijnego uznawali prywatną własność czynników wytwórczych, czasem także pieniądz. Ich koncepcje idealnego społeczeństwa opierały się na zasadach wspólnej własności, społecznego wytwarzania i społecznej konsumpcji. Praktyczna realizacja tych idei miała nastąpić na drodze stopniowej przebudowy społeczeństwa, przez przekonanie go, zwłaszcza właścicieli majątków, do doskonałości socjalizmu utopijnego.

Pierwsze poglądy tego typu pojawiły się już w okresie odrodzenia, najwybitniejszymi utopistami byli wówczas T. Morus w Anglii i T. Campanella we Włoszech. W XVIII w. głównym ośrodkiem myśli utopijnej stała się Francja, gdzie na szczególną uwagę zasługują poglądy J. Mesliera, G.B. Mably'ego i Morelly'ego. Szczytowy rozwój socjalizmu utopijnego osiągnął w XIX w. (C.H. de Saint-Simon i Ch. Fourier we Francji oraz R. Owen w Anglii, S. Worcell i L. Krzywicki w Polsce

Myśl polityczna Marksa i Engelsa

Karol Marks XIX wieczny myśliciel najważniejsze dzieła : Rękopisy filozoficzno -ekonomiczne, Przyczynek do Heglowskiej filozofi prawa.

Fryderyk Engels : dzieła rozwój socjalizmu od utopii do nauki, pochodzenie rodziny własności prywatnej i państwa.

Marks i Engels napisali manifest komunistyczny oraz Kapitał

Filozofia marksowska opierała się na niemieckiej filozofii klasycznej, filozofia marksowska to materializm.

Komunizm - Wspólnota obowiązków powinności w realizacji potrzeb oraz wspólnota własności, pracy.

Komunizm utopijny :

- komunizm naukowy ( marksowski)

- komunizm marksistowski ( to Engels, Trocki , Lenin i inni )

Komunizm marksowski i materializm dialektyczny tylko materia realnie istnieje tylko materia realnie kształtuje świadomość (byt określa świadomość )

1.Prawo jednostki i walki przeciwieństw ( jest jedna zbiorowość ale w tej zbiorowości są przeciwieństwa)

2. Prawo przechodzenia zmian ilościowych w jakościowe

3. Prawo negacjia negacji- w historii istniało niewolnictwo feudalizm, kapitalizm, socjalizm, komunizm.

4. Prawo kryterium poznania jest praktyką trzeba zmienić ideologie w czyny

Walka klasowa prowadzi do społeczeństwa bezkalsowego.

Pojęcie rewolucji - Rewolucja to przejaw walki klas nikt nie odda władzy dobrowolnie.

Utpoia komunizmu marksowskiego polegała na tym że nikt nie odda władzy dobrowolnie więc nie zrobią tego i socjaliści

- Stosunek Marksa i Engelsa do Religi obaj byli ateistami.

Anarchizm ( Nury myśli anarchistycznej w XIX wieku)

Jedna z doktryn rozwijająca się od połowy XIX wieku.

W historii można szukać myśli anarchistycznych u cyników.

W średniowieczu można szukać w ruchach kacerskich.

Dopiero jednak Proudhon uważany za ojca anarchizmu, jako pierwszy proponowany przez siebie system nazwał anarchią a siebie samego anarchistą. Jego mizoginizm jest dziś uważany za niespójny z koncepcją wolności jednostki.

Stworzył podwaliny pod anarchistyczny indywidualizm, gwałtownie atakował państwo, Kościół oraz system kapitalistyczny.

Postulował zmiany społeczne za pomocą reform, nie poprzez rewolucję, Miałyby one stopniowo prowadzić do społeczeństwa bezklasowego i bezpaństwowego. Proudhon zwalczał własność, którą utożsamiał z kradzieżą, co wyraził w eseju Co to jest własność? (Qu'est-ce que c'est la propriété ?) - "Własność to kradzież". W książce Wyznania rewolucjonisty (Les confessions d'un révolutionnaire), ogłasza, między innymi: "Anarchia to porządek".

Proudhon podjął próbę stworzenia banku o zerowym oprocentowaniu. Zbudował podstawy systemu pomocy wzajemnej, którego zasady są do dziś stosowane w zakładach ubezpieczeń wzajemnych.

Michał Bakunin

Najważniejsze dzieło to ( imperium Knuto - Germańskie a rewolucja społeczna)

Państwowość a anarchia Anarcho- kolektywizm był w pewnym sensie przeciwnikiem Proudhona bo Bakunin kładł nacisk na kolektyw.

Bakunin uważał że : wolność człowieka można realizować w społeczeństwie, władza ogranicza wolność. Jednym z warunków wolność jest równość

Bakunin uważał że w człowieku są dwa instynkty :

- instynkt egoistyczny i społeczny a człowiek ma robić to co jest dobre dla siebie i dla innych.

Państwo jest złe bo ogranicza wolność władza jest zła bo ogranicza wolność, ten kto jest u władzy ten jest wyalienowany.

Bakunin uważał że Słowianie to anarchiści

Piotr Kropotkin

Kropotkin to myśliciel żyjący na przełomie XIX i XIX wieku

Kroipotkin to twórca anarchio- komunizmu

Kropotkin w swoich rozmyślaniach czerpał z osiągnięć Darwina Ale uważał że w ramach jednego gatunku istniej coś takiego jak pomoc wzajemna. Ludzie nie powinni walczyć bo są z jednego gatunku i jeśli nie będą ze sobą wałczyć to państwo nie będzie już potrzebne. Komunizm ma spotęgować wolność a państwo trzeba zlikwidować bo to centralizacja i biurokracja.

Lew Tołstoj

Nie można zwalczać władzy w ogóle, lecz tylko te instytucje które zmuszają człowieka do podporządkowania się przemocy.

Jeżeli nie będzie władzy która zmusza do podporządkowania się przemocy wtedy będzie anarchizm. Jeżeli władza nie będzie wymuszać posłuchu to nie będzie władzą.

Tołstoj był anarchistą chrześcijańskim, uważał że jeżeli będziemy kochać ludzi to państwo niebedzie potrzebne.

Międzynarodówka największy ruch anarchistyczny. Anarchizm propagował zabijanie innych ludzi

Myśl syndykalistyczna G. Sorela.

Myśl syndykalistyczna odnosiła się do funkcjonowania silnych związków zawodowych.

Sorel stworzył dzieło pt. Rozważania o przemocy ( 1908)

Był zwolennikiem bolszewików i Kominternu. Uważał, że nawet po zwycięstwie partii socjalistycznej pozostaną instytuty ucisku jak: policja, armia, biurokracja. Rozwój społeczny według niego opierał się na grze sił wypadkowych, co odpowiadało walce człowieka np. z żywiołami przyrody. Traktował on o mitach i utopiach. Mity to wizje przyszłej walki, to strajk powszechny syndykalistów, rewolucja katastroficzna Marksa. Utopia zaś to intelekt i racjonalne wizje przyszłości; jest ona czynnikiem destrukcyjnym i demoralizującym świadomość grup społecznych. Twórczą więź społeczną widział w istnieniu stosunków pozainstytucjonalnych w spontanicznym tworzeniu nowej kultury przez społeczeństwo syndykalizmu. Postulował odizolować proletariat od innych klas. Proletariat powinien pracować nad emancypacją spod wszelkiego kierownictwa. Był przeciwny akcjom sabotażowym, a idea strajku powszechnego miała być poprzedzona licznymi strajkami lokalnymi.

Edward Abramowski

To polityk i myśliciel przełomu XIX i XX wieku najważniejsze jego dzieła to :

Zmowa powszechna przeciwko rządowi:

Abramowski sam nie określił nigdy swego systemu ideologiczno-etycznego mianem anarchizmu. Podobnie jak Lew Tołstoj, Edward Abramowski wskazywał, że najpierw należy dokonać moralnego przeobrażenia ludzi - muszą oni być bowiem gotowi na wykorzystanie szansy, jaką przyniesie im rewolucja.

Abramowski propagował również pokojowe sposoby przekształcenia ustroju społecznego, poprzez zakładanie spółdzielni i zrzeszeń opartych na pomocy wzajemnej.

Znajdujemy u niego dosadną krytykę państwa i władzy. Państwo, według Edwarda Abramowskiego, uciska i tępi ludzką indywidualność. Jest ono wszechogarniającą i destrukcyjną instytucją^[2]. Uważa on, że państwo, jako zorganizowana siła przymusu i gwałtu nad jednostką, jest jednym ze źródeł nędzy ludzkiej (zarówno fizycznej jak i moralnej).

Na Sorela powoływali się Benito Mussolini i Lenin

Główne wyznaczniki myśli politycznej W. Lenina

Lenin uważał się za jedynego spadkobiercę nauki K. Marksa, twierdził bowiem, że rewolucja proletariacka była zgodna z nauką materializmu dialektycznego. Przekonywał, że urzeczywistnieniem marksizmu będzie państwo rządzone przy pomocy dyktatury proletariatu. Państwo to miało być pierwszą historycznie formą realizującą demokrację dla ludu. Proletariat poprzez przejęcie władzy powinien walczyć z wszelkimi pozostałościami kapitalizmu występującymi wśród innych klas. Sytuacja ta uzasadnia stosowanie środków przemocy w warunkach obiektywnego zagrożenia bytu państwa. Lenin uważał, że zburzenie starego aparatu państwowego i ustanowienie na jego gruzach nowych instytucji państwa proletariackiego jest podstawowym zadaniem klasy robotniczej. Partia komunistyczna miała spełniać decydującą rolę w urzeczywistnianiu idei dyktatury proletariatu. W związku z tym postulował, aby partia wzięła na siebie obowiązek wychowywania społeczeństwa. Za ważne dla zwycięstwa rewolucji uważał jasne określenie stanowiska partii w sprawie narodowościowej. Zdaniem Lenina partia komunistyczna powinna popierać dążenie proletariatu w łonie każdej narodowości do samostanowienia. Był przekonany, że rewolucja rosyjska ogarnie cały świat przez wspólną walkę robotników z ustrojem kapitalistycznym. Twierdził, że po zwycięstwie ogólnoświatowej proletariackiej rewolucji znikną przeciwieństwa klasowe i tym sam zniknie państwo jako narządzie ucisku jednej klasy przez drugą. Był pewien, że państwo przestanie istnieć, kiedy się uda urzeczywistnić zasadę „każdy wedle swoich zdolności, każdemu według jego potrzeb”. Doktryna polityczna Lenina stworzyła podwaliny ideowe do budowy totalitarnego państwa komunistycznego, na którego czele stał J. Stalin.

Główne wyznaczniki myśli politycznej L. Trockiego

Twórca teorii permanentnej rewolucji, na podstawie analizy sytuacji w carskiej Rosji doszedł do wniosku, że dokonanie rewolucji socjalistycznej w jednym kraju jest niemożliwe, gdyż gospodarka pojedynczego kraju, zwłaszcza zacofanego, nie ma szans w warunkach globalnego kapitalizmu. Dlatego konieczne było dokonanie takiej rewolucji w wielu krajach, drogą społecznych oddziaływań (wybuch rewolucji w jednym kraju zachęca do wystąpienia robotników innych państw) i poprzez działalność partii lewicowych. Jeżeli rewolucja ograniczy się do jednego państwa, nie ma szans na utrzymanie się.

Jednym z podstawowych elementów trockizmu jest teoria permanentnej rewolucji swego czasu przeciwstawiana stalinowskiej koncepcji "budowy socjalizmu w jednym kraju". Teoria rewolucji permanentnej opiera się na marksistowskim założeniu, że budowa socjalizmu, a wcześniej dyktatury proletariatu musi mieć charakter międzynarodowy (już Fryderyk Engels w pracy Zasady komunizmu pisał: "Czy rewolucja będzie mogła dokonać się w jednym poszczególnym kraju? Nie, jest to niemożliwe [...]"). Trocki traktując światową rewolucję jako proces, a nie jednorazowy akt uwzględniał, że wybuch rewolucji nastąpi na początku w jednym kraju, ale później wystąpienia rewolucyjne ogarną inne kraje. Teoretycy bolszewizmu w latach 20. XX wieku uważali w większości, że bez rewolucji na Zachodzie rewolucja rosyjska zostanie zniszczona i utrzymanie dyktatury proletariatu w Rosji było uzależnione od zdobycia władzy przez proletariat w innych krajach. Pierwsze lata po I wojnie światowej i szereg rewolucji w krajach europejskich napawały optymizmem przywódców komunistycznych.

Według trockistów autorytaryzm Lenina oraz zastąpienie rządów robotniczych przez dyktaturę partii (według stwierdzenia Trockiego: dyktatura proletariatu jest możliwa tylko dzięki dyktaturze partii komunistycznej) miało być rozwiązaniem tymczasowym i wynikało ze zniszczenia przemysłu w czasie wojny domowej. Nastąpiła wtedy jednak koncentracja władzy w ręku partyjnego aparatu, tzw. biurokratyzacja ZSRR. Politycznym rezultatem biurokratyzacji kraju był stalinizm - polityczna władza biurokracji (występującej jako kasta - narośl - społeczna, nie klasa) nad proletariatem. W ten sposób - zdaniem Trockiego - powstało zdegenerowane państwo robotnicze.

Jedną z elementarnych podstaw trockizmu jest krytyka tejże stalinowskiej biurokracji jako ciała niszczącego państwo robotnicze i prowadzące w ostateczności do restauracji kapitalizmu. Trocki nazwał ten proces stalinowską kontrrewolucją (termidorem) polityczną. Aby proletariat odzyskał władzę, powinno jego zdaniem dojść do proletariackiej rewolucji politycznej, która obali panowanie kasty biurokratycznej. Według Trockiego, stalinizm nie był konsekwencją leninizmu, ale jego zaprzeczeniem. Stalin, stojący na czele ZSRR zniszczył większość zdobyczy rewolucji październikowej, doprowadzając do totalitaryzacji życia społecznego, gospodarczego i politycznego w kraju. Zdaniem Trockiego ZSRR stał się państwem robotniczym z biurokratycznym wypaczeniem. Zwycięska rewolucja światowa, na którą liczył Trocki oprócz obalenia rządów kapitalistycznych, obaliłaby również rządy biurokracji. W razie braku rewolucji, biurokracja stopniowo miałaby przechodzić na pozycje kapitalistyczne i samemu się uwłaszczyć, stając się nową burżuazją i cofając kraj do kapitalizmu.

Współcześni trockiści twierdzą, że upadek ZSRR i państw Bloku Wschodniego potwierdziły przypuszczenia Trockiego (np. w proces upadku ZSRR i PRL mocno zaangażowane były biurokratyczne ekipy Gorbaczowa i Jelcyna, a także Jaruzelskiego - Kiszczaka).

Ważnym elementem trockizmu była również idea jednolitego frontu przeciw faszyzmowi (nie mylić z taktyką frontu ludowego proponowaną przez Komintern). Trocki uważał faszyzm za największe niebezpieczeństwo dla ruchu robotniczego i w związku z tym nakazywał mu szczególną mobilizację w krajach zagrożonych dojściem do władzy faszystów. Równocześnie podkreślał, że sojusz zawarty dla przeciwstawienia się faszyzmowi musi być oparty na partiach lewicowych (np. krytykował taktykę Komunistycznej Partii Niemiec, która nie chciała, idąc za wskazówkami Kominternu, walczyć z hitleryzmem razem z SPD), a nie na egzotycznych sojuszach zawieranych przez partie robotnicze z organizacjami reprezentującymi interesy innych klas (jak hiszpański front ludowy). Uważał, że "sojusze międzyklasowe" prędzej czy później muszą zakończyć się marginalizacją lewicy, czy wręcz masakrą (jak w Chinach w 1928).

Główne zasady , krótka charakterystyka ewolucji i główni przedstawiciele socjaldemokracji

Socjaldemokracja (akronim od socjalizmu demokratycznego) - lewicowy ruch społeczny wywodzący się z ruchu robotniczego, który za główny cel stawia sobie budowę ustroju i społeczeństwa socjalistycznego drogą demokratycznych reform (reformizm).

Socjaldemokracja wyłoniła się po rewizji (rewizjonizm) doktryny marksizmu. Obecnie wiele partii, które uważają się za socjaldemokratyczne, opowiada się za równowagą między rynkiem a państwem oraz między jednostką a społeczeństwem, czyli kompromisem między uznaniem systemu kapitalistycznego jako mechanizmu bogacenia się a dystrybucją dochodu narodowego w sposób możliwie najbardziej sprawiedliwy.

Do głównych wartości socjaldemokracji można zaliczyć:

• zwiększoną ochronę bezpieczeństwa i higieny pracy,

• w miarę równomierny rozkład dochodu narodowego (opodatkowanie progresywne),

• ideę wolności, pojmowaną jako ochronę i znajomość praw,

• równość i solidarność wszystkich klas społecznych,

• ideę demokracji uczestniczącej w rozumieniu zwiększonego wpływu obywateli na władzę,

• bezpłatną opiekę zdrowotną i zwiększoną opiekę socjalną,

• większy wpływ pracowników na przedsiębiorstwo (partycypacja pracownicza w zarządzaniu),

• zwiększenie interwencjonizmu państwowego i udziału sektora społecznego (głównie spółdzielni),

• aktywną politykę państwa na rynku pracy.

Rozwój społeczeństwa przemysłowego w XIX w. i wzrost liczebności klasy robotniczej, która żyła na bardzo niskim poziomie, stały się przyczyną powstania myśli socjalistycznej. Na ruch robotniczy największy wpływ wywarł Karol Marks, który zapowiadał utworzenie wprowadzonych drogą wywołanej przez ruch komunistyczny rewolucji dyktatury proletariatu i państwa bezklasowego^[1].

Nazwa "socjaldemokracja" wiąże się z powstaniem w 1869 roku Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej (SPR) w Niemczech, która jednak pozostała pod marksistowskimi wpływami jej założycieli Wilhelma Liebknechta i Augusta Bebela oraz związku zawodowego Powszechnego Niemieckiego Związku Robotniczego. W 1889 wszystkie partie socjaldemokratyczne zrzeszała Międzynarodówka - międzynarodowa organizacja partii socjaldemokratycznych. Główną partią, która ukierunkowała inne europejskie partie była właśnie (SPR), to jej członkowie pełnili najważniejsze funkcje w Międzynarodówce^[2].

Za ojca socjaldemokracji uważa się Eduarda Bernsteina. Jego idee oraz poglądy Karla Kautsky'ego były krytyczne wobec ideologii marksistowskiej. Działacze ci uznali, że demokracja i socjalizm mogą być sobie bliskie, oraz odrzucili dyktaturę proletariatu i rewolucję jako niezbędne warunki budowy nowego ustroju. Duży wpływ na socjaldemokrację wywarła zwłaszcza teoria Bernsteina, który mówił o stopniowym wrastaniu socjalizmu w ustrój kapitalistyczny, czego ostatecznym celem miało by być utworzenie społeczeństwa socjalistycznego.

Podział na ugrupowania socjaldemokratyczne i socjalrewolucyjne wyklarował się dopiero po rewolucji październikowej, kiedy głównie komuniści nie zgodzili się z doktryną demokratycznych reform w miejsce rewolucji.

W latach 50. większość zachodnioeuropejskich lewicowych partii politycznych zarzuciło ideologię marksistowską. W 1951 roku powołały one do życia Międzynarodówkę Socjalistyczną. Największe sukcesy odnosiły w latach powojennych współrządząca Socjalistyczna Partia Austrii, która wprowadziła idee korporacjonizmu społecznego, oraz Partia Pracy w Wielkiej Brytanii, która rozpoczęła nacjonalizację gospodarki (zrezygnowała z niej w drugiej połowie lat 60.). W latach 70. były to Socjaldemokratyczna Partia Niemiec i Socjaldemokratyczna Partia Austrii, które zaczęły prowadzić bardziej umiarkowaną, opartą na keynesizmie politykę gospodarczą. Jednocześnie większość partii socjaldemokratycznych sprzeciwiała się dyktaturze partii komunistycznych na wschodzie.

W latach 90. w łonie socjaldemokracji zaczęły także wyrastać silne partie i ugrupowania nawołujące to idei tzw. trzeciej drogi, które w pewien sposób wprowadziły do tych partii socjalliberalizm.

Dość niejednoznaczne i kontrowersyjne jest zaliczanie wszystkich partii, które tak same o sobie twierdzą, do grona partii socjaldemokratycznych, ponieważ jedne są za budową ustroju socjalistycznego, natomiast inne są mu przeciwne. Nawet partie, które formalnie są partiami demokratycznego socjalizmu (brytyjska Partia Pracy, Socjaldemokratyczna Partia Niemiec^[4]) prowadzą politykę socjalliberalizmu (między innymi trwające do dziś reformy społeczne brytyjskiej Partii Pracy rozpoczęte w 1997 roku nie miały wymiaru socjaldemokratycznych reform gospodarczych).

Mimo to większość partii opowiada się za państwem opiekuńczym, polityką pełnego zatrudnienia, równością szans w dostępie do edukacji, kultury, opieki zdrowotnej i zwiększeniem równości dochodów (dystrybucja dochodu narodowego).

Przedstawiciele:

• August Bebel (1840-1913)

• Eduard Bernstein (1850-1932)

• Jean Jaurès (1859-1914)

• Karl Kautsky (1854-1938)

• Otto Bauer (1881-1938)

Nurty polskiej myśli politycznej przełomu XIX i XX wieku

Kształtująca się w drugiej połowie XIX stulecia świadomość narodowa i klasowa coraz szerszych kręgów społeczeństwa polskiego zrodziła zapotrzebowanie na istnienie formacji politycznych różnego pokroju. Zwłaszcza w ostatnich latach XIX wieku i w okresie przed I wojną światową nastąpiła istna eksplozja życia politycznego. Wówczas właśnie ukształtowały się główne nurty ideologiczne, które od samego początku rywalizowały między sobą o wpływ na społeczeństwo oraz prowadziły zawziętą dyskusję na temat sposobu walki o niepodległość i prawa obywatelskie.

Ruch robotniczy a kwestia niepodległości Polski

Wraz z gwałtownym rozwojem przemysłu w 2. poł XIX wieku, liczba robotników wzrastała w ogromnym tempie. Ludność wiejska ściągała do miast w poszukiwaniu lepszego zarobku i godnego życia, a że było duże zapotrzebowanie na siłę roboczą, szybko wyrastały całe dzielnice i miasta dla rodzin proletariackich. Jednakże prywatni właściciele zakładów przemysłowych - główny pracodawca tej grupy społecznej - nastawieni na zysk, eksploatowali swych pracowników ponad miarę, a o prawach pracowniczych (w dzisiejszym tego słowa znaczeniu) nie było jeszcze wówczas mowy. Przeciętny robotnik zmuszany był do kilkunastogodzinnej pracy przy niskim zarobku i braku jakichkolwiek świadczeń: od ubezpieczeń zdrowotnych poczynając, poprzez urlopy płatne, a na prawach do rent czy emerytur kończąc.

Twórcy polskiego ruchu robotniczego skupiali się na dążeniu do poprawy losu ludu pracującego. Chcieli zastąpienia obowiązującego ustroju burżuazyjno-kapitalistycznego, najbardziej sprawiedliwym w ich przekonaniu - socjalizmem. Poszczególni działacze różnili się między sobą podejściem do metody wprowadzania w życie owego porządku. Wyraźny podział w szeregach lewicy nastąpił już na samym początku. Istota sporu tkwiła w stosunku do kwestii niepodległości Polski.


Kierunek niepodległościowy

Dla głównego nurtu polskich socjalistów bezwzględnym i nadrzędnym celem było odzyskanie przez Polskę niepodległości. Był to warunek, ich zdaniem, konieczny do późniejszego wprowadzania socjalistycznych rozwiązań drogą ewolucyjnych przemian i demokratycznych reform. Kierunek ten reprezentowali działacze Polskiej Partii Socjalistycznej, założonej w Paryżu w 1892 roku z inicjatywy Bolesława Limanowskiego. Jej program głosił zasadę poszanowania praw obywatelskich bez względu na przynależność rasową, narodową czy religijną, a także potrzebę wprowadzenia wolności słowa, równych praw wyborczych dla wszystkich obywateli, powszechnej edukacji, przywilejów pracowniczych i socjalnych (jak np. ośmiogodzinnego dnia pracy) oraz stopniowej nacjonalizacji ziemi i przemysłu. Główni działacze tej formacji to Stanisław Mendelsohn, Józef Piłsudski, Leon Wasilewski.

Podczas rewolucji 1905-1907 roku Organizacja Bojowa PPS z Piłsudskim na czele, zorganizowała szereg akcji terrorystycznych, wymierzonych w administrację carską, mających na celu uwolnienie więźniów politycznych, zamachy na policjantów i urzędników, zdobycie środków finansowych, broni itp. Symbolem tej walki stał się dziewiętnastoletni Stefan Okrzeja, członek Organizacji Bojowej, stracony na murach warszawskiej cytadeli.

W 1906 roku, na IX zjeździe PPS w Wiedniu, w wyniku sporu "młodych" ze "starymi", dotyczącego zasadniczych kierunków działania, nastąpił podział partii na dwa obozy.

PPS "Frakcja Rewolucyjna"
Działacze skupieni wokół idei niepodległości (tzw. "starzy"), utworzyli PPS - Frakcję Rewolucyjną. Odrzucając idee światowej rewolucji, dążyli oni do utworzenia demokratycznej republiki polskiej. Głównymi działaczami "Frakcji" byli: Józef Piłsudski, Kazimierz Pużak, Tomasz Arciszewski, Leon Wasilewski, Walery Sławek, Jędrzej Moraczewski i inni. W roku 1909 nazwę z powrotem zmieniono na "PPS".

Od socjalizmu do niepodległości. Związek Walki Czynnej
Po upadku rewolucji 1905-1907, Józef Piłsudski szybko zdał sobie sprawę, że trudno będzie przekształcić rewolucję w zryw narodowowyzwoleńczy. Dla proletariatu priorytetem nie była bowiem walka o niepodległość lecz o program socjalny. Należało zatem budować od podstaw powstańcze kadry, które mogłyby w przyszłości stać się zaczątkiem polskiej siły zbrojnej. Stąd wzięła się koncepcja Związku Walki Czynnej, utworzonego w 1908 roku we Lwowie z inicjatywy Piłsudskiego, na bazie Organizacji Bojowej PPS. Na jego czele stanął Kazimierz Sosnkowski, a w skład weszli Władysław Sikorski, Marian Kukiel, Walery Sławek, Władysław Jaxa-Rożen, Witold Jodko-Narkiewicz i inni. Była to kuźnia kadr wojskowych, które w 1914 roku stały się fundamentem Legionów Piłsudskiego.

Polska Partia Socjalno Demokratyczna Galicji i Śląska Cieszyńskiego (PPSD)
W 1892 roku we Lwowie powołano do życia legalną formację polityczną o programie socjalistycznym, która do 1897 roku nosiła nazwę: Galicyjska Partia Socjaldemokratyczna. W roku 1897 posłowie tej partii znaleźli się w austriackim parlamencie - Radzie Państwa. Program PPSD głosił odbudowę państwa polskiego w oparciu o Austro-Węgry, a następnie utworzenie niepodległej Polski o ustroju socjalistycznym, wprowadzanym drogą reform demokratycznych; był zatem podobny do programu PPS i dlatego w 1904 roku doszło do zacieśnienia współpracy pomiędzy PPS i PPSD. W latach 1904-1907 galicyjscy socjaliści wspierali materialnie i ideologicznie rewolucję w Królestwie Polskim. W 1914 roku z ich inicjatywy powstał Naczelny Komitet Narodowy, a następnie w wyniku przekształcenia Strzelców Piłsudskiego - Legiony polskie przy armii austro-węgierskiej. W październiku 1918 roku PPSD poparła utworzenie Komisji Likwidacyjnej w Krakowie, a 6 listopada jej szef, Ignacy Daszyński stanął na czele Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej w Lublinie. Był to pierwszy gabinet odradzającej się Polski, który powstał w wyniku działania sił niezależnych od okupanta, poparty przez szerokie warstwy społeczne.

Lewica rewolucyjna

PPS "Lewica"
Ci działacze, dla których niepodległość Polski była nie po myśli, stali się przyczyną rozłamu w Polskiej Partii Socjalistycznej, w wyniku którego powołali PPS "Lewicę" w 1906 r. Chcieli oni dołączyć do rosyjskich rewolucjonistów i doprowadzić do ogólnoświatowej rewolucji proletariatu, a w rezultacie do rządów wielonarodowej republiki rad.

Socjaldemokracja Królestwa Polskiego i Litwy
W 1893 roku, po I zjeździe PPS, najbardziej radykalnie nastawieni działacze z Różą Luksemburg na czele utworzyli Socjaldemokrację Królestwa Polskiego. W 1899 r., z inicjatywy Feliksa Dzierżyńskiego, w wyniku zjednoczenia SDKP ze Związkiem Robotników Litwy, powołano Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy (SDKPiL). Członkowie jej żądali obalenia kapitalizmu i wprowadzenia dyktatury proletariatu na drodze rewolucji. Stali również na stanowisku, które wykluczało pogodzenie rewolucji z dążeniami narodowowyzwoleńczymi Polaków, w związku z czym od początku byli przeciwni idei niepodległej Polski. Głównym ideologiem tej formacji była Róża Luksemburg, a najważniejszymi członkami: Leon Jochiges, Feliks Dzierżyński, Zofia Muszkat, Adolf Warszawski, Julian Marchlewski, Karol Radek i inni.

W 1918 roku w wyniku połączenia PPS - Lewicy z SDKPiL utworzono Komunistyczną Partię Polski, która działała nielegalnie przez całe dwudziestolecie międzywojenne.

Ruch narodowy. Narodowa Demokracja

Liga Polska została założona w 1887 r. w Szwajcarii przez Zygmunta Miłkowskiego, w 1893 roku przekształcono ją w Ligę Narodową w wyniku wewnętrznego zamachu dokonanego przez krajowych działaczy: Romana Dmowskiego, Jana Ludwika Popławskiego, Zygmunta Balickiego. Ten ostatni był również założycielem organizacji młodzieżowej "Zet", która w roku 1888 podporządkowała się Lidze.

Głównym ideologiem Ligi Narodowej był Roman Dmowski, który przedstawił swój program w pracach: Myśli nowoczesnego Polaka (1903) oraz Niemcy, Rosja i sprawa polska (1909). Wychodził on z założenia, że ponieważ dotychczasowe, "powstańcze" metody walki o niepodległość nie przynosiły Polakom korzyści, należy wprowadzić zasady, które będą w stanie umocnić ich jako naród. Dmowski budował swoją ideologię w oparciu o nacjonalizm i egoizm narodowy, przeciwstawiając się lewicowej walce klas, zaprzeczając zasadom tolerancji i koncepcjom federalistycznym. Podkreślał on zagrożenie ze strony Żydów, upatrując w nich główną przeszkodę dla polskiej gospodarki. Głównego wroga widział Dmowski w narodzie niemieckim; był przekonany, że nikomu tak nie zależy na osłabieniu, a nawet zniszczeniu narodu polskiego, jak Niemcom. W związku z tym głosił ideę solidarności Słowian, jako siły mogącej przeciwstawić się żywiołowi germańskiemu, a Rosję postrzegał jako głównego sprzymierzeńca w walce z Niemcami. Był zdania, że Polacy powinni starać się budować swą autonomię pod berłem cara i że powinni robić to na drodze legalnej działalności politycznej.

Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne
W 1897 roku z inicjatywy Romana Dmowskiego powołano Stronnictwo Demokratyczno-Narodowe, przemianowane później na Narodowo-Demokratyczne (stąd pochodzi skrót "endecja"), które postawiło sobie za cel walkę o niepodległość w ramach obowiązującego prawa, przy użyciu legalnych środków. Pragmatyzm, praca organiczna, wysiłki w kierunku rozwijania świadomości narodowej wśród chłopów i robotników oraz sprzeciw wobec wszelkich przejawów żydowskiej aktywności na polu gospodarczym i politycznym, to główne zasady przyświecające endeckiej myśli na przełomie wieków.

Stronnictwo działało legalnie również w zaborze austriackim (od 1902 r.) i pruskim (jako Polskie Towarzystwo Demokratyczne od 1909 r.). Liga Narodowa pełniła rolę zakonspirowanego kierownictwa nowo powstałej partii.
Endecja, dzięki swemu programowi zaczęła wkrótce cieszyć się poparciem polskich warstw posiadających i stała się najważniejszym ugrupowaniem reprezentującym ich interesy.

Podczas rewolucji 1905 roku Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne sprzeciwiło się w sposób stanowczy wystąpieniom rewolucyjnym, popieranym przez powstańcze koła PPS. Przelana w bratobójczych walkach krew, pogłębiła podziały pomiędzy socjalistami a narodowcami oraz przeciągnęła zdecydowaną większość wpływowego ziemiaństwa na stronę Dmowskiego. Koncepcja prorosyjska stała się od tej pory podstawowym gwarantem zabezpieczenia klas posiadających przed groźbą wybuchu rewolucji.

Rząd Józefa Świeżyńskiego
23 października 1918 roku Rada Regencyjna powołała rząd z Józefem Świeżyńskim jako premierem, złożony głównie z działaczy Narodowej Demokracji. W związku z próbą zamachu stanu skierowanego przeciw regentom, 4 listopada rząd Świeżyńskiego podał się do dymisji. Ten krótki epizod osłabił zaufanie społeczne do endecji oraz całkowicie pogrążył autorytet Rady Regencyjnej, co znacznie ułatwiło socjalistom i piłsudczykom przeprowadzenie w nocy z 6 na 7 listopada przewrotu politycznego, w wyniku którego w Lublinie powstał rząd z Ignacym Daszyńskim na czele.

Ruch Ludowy

Wzrastająca świadomość narodowa i polityczna polskiej wsi, miała swe odzwierciedlenie w kształtującym się ruchu chłopskim. Pierwsza partia reprezentująca interesy włościan, powstała podobnie jak inne formacje polityczne, na przełomie XIX i XX wieku. W 1895 roku, na zjeździe w Rzeszowie, doszło do utworzenia Stronnictwa Ludowego, na czele którego stanęli Wincenty Witos i Jakub Bojko; SL popularnie zwane galicyjską partią chłopską, w 1903 roku zmieniło nazwę na Polskie Stronnictwo Ludowe; doszło wówczas do radykalizacji programu tej partii. Głównym postulatem PSL była odbudowa niepodległego państwa polskiego, na zasadach sprzyjających prawidłowemu rozwojowi wsi. Program tej partii głosił ponadto równouprawnienie chłopów we wszelkich dziedzinach, demokratyzację życia politycznego, wprowadzenie demokratycznej ordynacji wyborczej, rozwój oświaty i reformę rolną.

Rozłam na PSL "Piast" i PSL "Lewicę"

W związku z tym ostatnim zagadnieniem, w łonie PSL powstały kontrowersje dotyczące sposobu przeprowadzania parcelacji gruntów wielkiej własności ziemskiej. Spór ten w 1913 roku doprowadził do rozłamu partii na PSL "Piast" z Wincentym Witosem i Jakubem Bojko na czele oraz PSL "Lewicę" pod kierownictwem Janem Stapińskiego i Jana Putka. Działacze "Lewicy" żądali przymusowego wywłaszczenia właścicieli ziemskich bez odszkodowania, natomiast członkowie "Piasta" chcieli reformy rolnej z wypłatą odszkodowań. "Piast", z racji bardziej konserwatywnego programu skierowanego do bogatszych chłopów, w wielu sprawach nastawiony był na współpracę z endecją. W listopadzie 1918 roku, gdy Witosa umieszczono na liście ministrów wchodzących w skład lubelskiego Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej, ten ostatecznie nie przyjął teki z dwóch powodów: po pierwsze nie znalazło się w tym gabinecie miejsce dla członka Stronnictwa Narodowo-Demokratycznego, na którego udziale mu zależało, a po drugie proponowano mu funkcję ministra aprowizacji, która mu nie odpowiadała. W lubelskim rządzie z członków PSL "Piast", znalazł się jedynie Gabriel Dubiel, który objął ministerstwo oświaty.

PSL "Wyzwolenie"

W 1915 roku w wyniku fuzji Związku Chłopskiego, Narodowego Związku Chłopskiego oraz ugrupowania "Zaranie" powstała partia o nazwie Polskie Stronnictwo Ludowe w Królestwie Polskim, w 1918 roku przekształcone na PSL "Wyzwolenie". Drugi człon nazwy pochodził od tytułu pisma popularnego wśród ludności wiejskiej. W 1922 roku do partii dołączyli niektórzy działacze z PPS "Lewicy". Program tej partii głosił potrzebę powstania niepodległej demokratycznej republiki, przeprowadzenia radykalnej reformy rolnej i wprowadzenia powszechnego, świeckiego nauczania. Główni działacze "Wyzwolenia": Stanisław Thugutt, Tomasz Nocznicki, Błażej Stolarski i Juliusz Poniatowski w 1918 roku weszli w skład powstałego w Lublinie Tymczasowego Rządu Ludowego Republiki Polskiej.

Analiza porównawcza myśli J. Piłsudskiego i R. Dmowskiego

Roman Dmowski (1864 - 1939) i Józef Piłsudski (1867 - 1935) należą do jednych z najwybitniejszych postaci w historii Polski. Obaj żyli i działali mniej więcej w tym samym okresie, obaj dążyli do odzyskania przez Polskę niepodległości. Dlatego też, choć każdy z nich poszedł inną drogą, to często porównuje się tych dwóch polityków i zastanawia nad ich racjami. Roman Dmowski był współzałożycielem, czołowym przywódcą i ideologiem narodowej demokracji (ND), czyli endecji. Jako polityk prawicowy był przeciwnikiem ideologicznym i politycznym Józefa Piłsudskiego, który był członkiem Polskiej Partii Socjalistycznej, a zatem ugrupowania lewicowego. Nadrzędnym cele zarówno dla Dmowskiego, jak i dla Józefa Piłsudskiego było dążenie do odzyskania niepodległości. Dmowski w latach 1905 - 1907 był zwolennikiem autonomii Królestwa Polskiego oraz rzecznikiem lojalności wobec Rosji. Za główne zagrożenie dla narodu polskiego uważał on niebezpieczeństwo ze strony niemieckiej. Uważał, że z racji wysokiego poziomu rozwoju cywilizacyjnego Niemcy są dla Polaków znacznie bardziej niebezpieczni niż Rosjanie. Tak rozwiniętemu państwu o wiele łatwiej byłoby wynarodowić i zgermanizować Polaków niż słabej i targanej licznymi problemami Rosji. Liczył, że zgodzi się ona na autonomię dla Polski, a w przyszłości może nawet na niepodległość. Dlatego też w okresie I wojny światowej za podstawę swej polityki uznał współpracę z Rosją i Ententą. Tymczasem inną postawę prezentował Józef Piłsudski. Wychował się on w patriotycznej rodzinie. W młodości doświadczył czym jest rusyfikacja, a pięcioletni pobyt w Syberii na trwałe zniechęcił go do Rosji. Dlatego też własne plany na odzyskanie niepodległości wiązał z opcją proaustriacką, a w okresie I wojny światowej opowiedział się po stronie państw centralnych. Według niego niepodległość można było odzyskać tylko na drodze zbrojnej. Zajął się organizacją Legionów, które miały wywołać antyrosyjskie powstanie w Królestwie Polskim. Tymczasem w roku 1917 Dmowski założył w Paryżu Komitet Narodowy Polski. Prowadził w Stanach Zjednoczonych i w krajach Ententy szeroką działalność propagandową i polityczną na rzecz odzyskania przez Polskę niepodległości. W 1919 r. wraz z Ignacym Paderewskim reprezentował Polskę na konferencji pokojowej. Piłsudski część wojny spędził uwięziony w Magdeburgu, a po jego opuszczeniu w listopadzie 1918 roku zajął się konsolidacją polskich sił politycznych i obroną granic. Podsumowując należy zatem stwierdzić, że choć Piłsudski i Dmowski należeli do przeciwnych obozów politycznych, to jednak obaj (każdy na swój sposób) działali dla dobra Polski i przyczynili się do odzyskania przez nią niepodległości.

Myśl islamu: zasady i założenia doktrynalne

Islam (arab. الإسلام ; al-islām) - religia monoteistyczna, druga na świecie pod względem liczby wyznawców po chrześcijaństwie^[1][2] Świętą księgą islamu jest Koran, a zawarte w nim objawienie ma stanowić ostateczne i niezmienne przesłanie Boga do ludzi.

Słowo islam w języku arabskim oznacza poddanie się Bogu. Apologeci i misjonarze muzułmańscy wywodzą często słowo islam od słowa salām - pokój. Islam był początkowo religią ludów arabskich. Celem islamu i nauczania proroka Mahometa było połączenie wszystkich ludów arabskich w jedną wielką rodzinę muzułmańską (arab. muslim ajadani), wiara jednak z czasem rozprzestrzeniła się na cały świat.

Islam ma wspólne korzenie z judaizmem i chrześcijaństwem. Zgodnie z nauką Mahometa objawienie przekazane Żydom i chrześcijanom przez Abrahama, Mojżesza i Jezusa powinno zostać ponowione i uzupełnione. Podstawę islamu tworzy pięć zasad i obowiązków muzułmanina: wyznanie wiary w jedynego Boga, pięciokrotna modlitwa w ciągu doby, post w miesiącu ramadan, jałmużna na rzecz ubogich i pielgrzymka do Mekki.

Za ostatniego proroka islam uznaje Mahometa (Muhammada, wielu muzułmanów uważa, iż imienia proroka nie tłumaczy się na inne języki), a za ostatnią objawioną księgę - Koran. Przed Mahometem Allah miał zesłać wielu innych proroków, wśród nich Adama, Abrahama (arab. Ibrahim), Mojżesza (arab. Musa) i Jezusa (arab. Isa). Islam jest uważany przez wyznawców za trzecią (po judaizmie i chrześcijaństwie) i ostateczną religię objawioną. Jest obecnie trzecią (drugą jest bahaizm) najszybciej rozwijającą się pod względem liczby wiernych dużą religią światową.

W islamie sunnickim muzułmanin ma pięć obowiązków, zwanych pięcioma filarami islamu (Arkan ad-din, Arkan al-Islam):

1. Wyznanie wiary (شهادة, szahada) - Oświadczam, że nie ma boga prócz Allaha, a Mahomet (Muhammad) jest Jego prorokiem (arab. "Aszhadu an la ilaha illa Allah wa aszhadu anna Muhammadan abduhu wa rasuluhu"); (u większości szyitów także: Ali jest przyjacielem Boga). Jest ona również aktem włączenia do wspólnoty muzułmańskiej i w razie przyjęcia islamu na łożu śmierci jest powszechnie uważana za warunek wystarczający do uznania za pełnoprawnego muzułmanina.

2. Modlitwa (صلاة, salat) - odprawiana pięć razy dziennie, z twarzą zwróconą w stronę Mekki (do 627 roku w stronę Jerozolimy) - dzieci i osoby chore mogą odmawiać 3 razy dziennie.

3. Jałmużna (زكاة, zakat) - określoną część swego majątku, nie dochodu (najczęściej 2,5%) muzułmanin ma obowiązek oddawać biednym. Uważana jest za jeden z pierwszych "nowoczesnych" podatków socjalnych, pobierany od określonego progu majątkowego.

4. Post (صوم, saum) - w ciągu dziewiątego miesiąca roku muzułmańskiego (ramadanu), muzułmanie muszą powstrzymywać się od jedzenia i picia (nie dotyczy kobiet w ciąży lub karmiących, małych dzieci, osób ciężko chorych oraz odbywających długą i wyczerpującą podróż) a także palenia tytoniu i uprawiania seksu od wschodu do zachodu słońca. Wahhabici unikają nawet przełykania śliny.

5. Pielgrzymka do Mekki (حج, hadżdż) - muzułmanin musi ją odbyć przynajmniej raz w życiu, jeśli pozwala mu na to sytuacja materialna. Często na podróż składa się cała lokalna wspólnota lub rodzina, która deleguje jedną osobę. Niektóre autorytety religijne uważają, że w razie braku możliwości odbycia pielgrzymki do Mekki, można ją w pewien sposób zastąpić pielgrzymką do innego ważnego centrum islamu (ich liczba waha się od 7 do ponad 100).

Według szyitów nie są to filary islamu, lecz raczej zobowiązania, które powinien wziąć na siebie muzułmanin. Niektóre ruchy pochodzenia szyickiego odrzucają je całkowicie lub nadają im drugorzędne znaczenie.

Katolicka nauka społeczna w myśli papieży Soboru Watykańskiego II i Jana Pawła II

Sobór Watykański II był najważniejszym wydarzeniem w życiu Kościoła w XX wieku, ponieważ :

• przyjęte dokumenty dogmatyczne i duszpasterskie wprowadziły wiele nowości dostosowanych do XX wieku,

• przeprowadzono zmiany liturgiczne np. wprowadzono języki narodowe, co było uznane za awans kultury różnych narodów,

• zniesiono odprawianie liturgii w języku łacińskim, co pomogło wiernym lepiej zrozumieć przebieg Eucharystii, księża celebrowali nabożeństwa twarzą do wiernych,

• podczas trwania Soboru papież Paweł VI nawiązał bliskie stosunki z patriarchą Konstantynopola Atenagorasem. 5 grudnia 1965 zostały odwołane ekskomuniki z 1054 roku. Pomogło to znacznie w otwarciu Kościoła na dialog ekumeniczny,

• zwiększyła się możliwość udziału świeckich w życiu Kościoła (laikat),wprowadzono dialog pomiędzy tymi podmiotami,

• powołano Synod Biskupów jako organ doradczy papieża,

• utworzono sekretariaty ds. religii niechrześcijańskich i niewierzących,

• nowym nurtem, szczególnie praktykowanym przez Jana Pawła II była tzw. nowa ewangelizacja, odnosząca się do działań misyjnych uznanych przez Sobór,

• obrady Soboru i wszystkie postanowienia odbywały się w charakterze otwartości i tolerancji .

Krytykę postanowień Soborowych podjęli jedynie konserwatyści, zarzucając mu nieuzasadnione porzucenie dotychczasowych praktyk oraz moderniści, zarzucający zbyt małe reformy.

Pojęcie prawicy i lewicy

Prawica-ideologia(konserwatyzm, antykomunizm, tradycja, rodzina religia) ekonomicznie( liberalny rynek, kapitalizm, ograniczony socjalizm)

Lewica- ideologii (liberalizm ) ekonomicznie( pomoc socjalna , ekologia, ograniczony kapitalizm, opieka zdrowotna)

Główne wyznaczniki konserwatyzmu

Konserwatyzm (z łaciny conservare - zachowywać, dochować zmian), orientacja, która bazuje na hasłach obrony istniejącego porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o dewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia Rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest Edmund Burke. Jako idea polityczna termin ten po raz pierwszy użyty został w 1820 r. przez zwolennika restauracji dynastii Burbonów, François René de Chateaubriand (1768-1848), który wydawał pismo "Konserwatysta".

W znaczeniu politycznym konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą).

Założenia liberalizmu

Liberalizm (z łac. liberalis - wolnościowy, od łac. liber - wolny) - ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędną wartością. Najogólniej mówiąc liberalizm odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego

iberalizm wywodzi się z okresu Oświecenia. Skupiał on zwolenników tej epoki i związanych z nią nurtów filozoficznych. Postulował przeprowadzenie szeregu reform społeczno-politycznych, takich jak: zniesienie ustroju feudalnego, ograniczenie przywilejów szlacheckich, zastąpienie pańszczyzny wolnością gospodarczą, wprowadzenie równości obywateli wobec prawa, ograniczenie roli Kościoła, zniesienie monarchii i absolutyzmu, wprowadzenie demokracji opartej na konstytucyjnej zasadzie trójpodziału władzy czy też respektowanie praw człowieka, swobód obywatelskich i zasad tolerancji. W opozycji do liberalizmu pojawiła się ideologia konserwatywna, broniąca "starego ładu", odrzucająca indywidualizm, stawiająca wyżej znaczenie wspólnoty niż prawa jednostki, krytykująca demokrację i próby zniesienia hierarchicznego ustroju społecznego, przywiązana do tradycji oraz religii postrzeganej jako źródło wartości.

Pojęcie i cechy totalitaryzmu

Totalitaryzm (dawniej też: totalizm) - charakterystyczny dla XX-wiecznych reżimów dyktatorskich system rządu dążący do całkowitej władzy nad społeczeństwem za pomocą monopolu informacyjnego i propagandy, ideologii państwowej, terroru tajnych służb wobec przeciwników politycznych, akcji monopolowych i masowej monopartii. Termin został utworzony przez włoskiego filozofa Giovanniego Gentile, ideologa Włoch faszystowskich. Głównymi teoretykami genezy totalitaryzmu są, np.: Hannah Arendt i Karl Popper.

Totalitaryzm charakteryzuje państwa, w których ambicje modernizacyjne i mocarstwowe idą w parze z brakiem tradycji demokratycznej lub - jak w przypadku Niemiec - rozczarowania demokracją, jej kryzysem lub niedostatkiem. Występowały różne odmiany totalitaryzmu zarówno wśród prawicy jak i lewicy. Przykładami państw totalitarnych były nazistowska III Rzesza, stalinowski Związek Radziecki, faszystowskie Włochy Benito Mussoliniego, niektórzy uważają że państwami totalitarnymi były także Hiszpania Gen.Franco, Chile Augusto Pinocheta lub Chiny Mao Zedonga. Totalitarne elementy systemu rządów istnieją do chwili obecnej w Korei Północnej.

Charakterystycznymi cechami państw totalitarnych są autokratyzm (w szczególności zasada wodzostwa), kontrolowanie przez aparat władzy wszystkich dziedzin życia i ingerencja w przekonania, poglądy, zachowania obywateli, a także rozbudowana propaganda (m. in. fałszująca obraz rzeczywistości) i pełna kontrola nad siłami zbrojnymi, policją i wymiarem sprawiedliwości - wykorzystywanymi jako elementy systemu terroru i represji przeciwko społeczeństwu.

Dwaj współcześni politolodzy, Zbigniew Brzeziński i Carl Friedrich, wyróżnili pięć cech, które występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie^[1]. Są to:

• oficjalna ideologia;

• masowa partia pozostająca pod kontrolą oligarchii;

• monopol rządu na broń;

• rządowy monopol dysponowania środkami masowego przekazu;

• terrorystyczny system policyjny.

W późniejszych wywodach obaj politolodzy wyróżniali również szóstą cechę - scentralizowane zarządzanie^[2].

Istnieje jeszcze jeden zbiór cech totalitaryzmu stworzony przez Hiszpana Juan Linza, uzupełniony przez Erica Voegelina i Alaina Besançona. Upatrują oni istoty totalitaryzmu w:

• monizmie decyzyjnym partii nowego typu,

• gnozie politycznej,

• sterowanej masowej mobilizacji społecznej.

Zasady faszyzmu i nazizmu

Narodowy socjalizm (niem. Nationalsozialismus), nazizm (skrót od Nationalsozialismus), hitleryzm (od nazwiska Adolfa Hitlera) - totalitarna, rasistowska, nacjonalistyczna, antykomunistyczna i antysemicka ideologia Niemieckiej Narodowo-Socjalistycznej Partii Robotników (NSDAP). Niemiecka odmiana faszyzmu^[1]. Ideologia państwowa w czasie sprawowania władzy w Niemczech przez NSDAP w latach 1933-1945. Ideologami narodowego socjalizmu byli: Adolf Hitler (Mein Kampf) oraz Alfred Rosenberg i Joseph Goebbels.

Rasizm [edytuj]

Narodowy socjalizm głosił wyższość narodu niemieckiego, należącego do "rasy aryjskiej" (wywodzonej od Ariów - starożytnego ludu indoeuropejskiego) w stosunku do innych ras i narodów, a w szczególności nad Żydami i Cyganami. Ideę tę połączono ze zwulgaryzowaną nietzscheańską koncepcją "nadczłowieka" (Übermensch), wyższego moralnie, intelektualnie i duchowo w stosunku do "podludzi" i wywodzono z niej prawo narodu niemieckiego do panowania nad innymi narodami.

Naziści wyznawali pogląd, że mieszanie się ras (Rassenschande) powoduje ich degenerację, dlatego wprowadzili ustawodawstwo zakazujące małżeństw i stosunków seksualnych Niemców z osobami innej rasy (ustawy norymberskie). "Poprawianiu" rasy miał także służyć program eutanazji i sterylizacji osób "niepełnowartościowych" biologicznie. Realizowano też dalsze projekty w duchu eugeniki, w tym kradzież dzieci, wspieranie rozrodczości według kryteriów rasowych (ośrodki Lebensborn), rozważano wprowadzenie wielożeństwa. Poglądy rasowe determinowały w dużym stopniu politykę okupacyjną i doprowadziły do holocaustu.

Narodowi socjaliści łączyli rasizm z niemieckim nacjonalizmem. Uważano narody za organizmy, które walczą o przetrwanie i ekspansję i mają prawo w tej walce stosować wszystkie dostępne środki. Planowano uzyskać przestrzeń życiową na Wschodzie (Lebensraum im Osten) dla narodu niemieckiego poprzez podbój innych narodów. Politykę tę wyznaczały oprócz motywów narodowych także rasowe: lekceważący stosunek do Słowian, rzekomo pozbawionych zdolności do rządzenia. Dla uzasadnienia konieczności ekspansji terytorialnej wykorzystywano także teorie geopolityczne.

Narodowi socjaliści kryteriom rasowo-biologicznym podporządkowali także politykę kulturalną. Zwalczano twórców pochodzenia żydowskiego, a także - jako produkt obcych ras i przejaw degeneracji - sztukę współczesną oraz jazz. Sztuka według ideału narodowosocjalistycznego powinna głosić wielkość narodu, heroizm "nadludzi", więź z przyrodą, tradycyjne wartości rodzinne. Ideały więzi człowieka z przyrodą i ziemią ojczystą streszczał slogan Krew i Ziemia (Blut und Boden).

Odrzucenie demokracji i rządy jednostki [edytuj]

Narodowy socjalizm był wzorowany na włoskim faszyzmie (w mowie potocznej te terminy używane są wymiennie - z politologicznego punktu widzenia, błędnie). Hitler głosił, że "demokracja w swoich założeniach nie jest niemiecka, ale żydowska" i że ma ona na celu wyłącznie zniszczenie "aryjskiego przywództwa" (przemówienie z 22 kwietnia 1922 roku). Dlatego demokrację zastąpiono reżimem totalitarnym, który Rudolf Hess ocenił jako "najnowocześniejsza demokracja świata oparta na zaufaniu większości". Reżim odrzucał parlamentaryzm, głosząc zasadę silnej ręki i podporządkowania się woli przywódców (Führerprinzip), a szczególnie wodza narodu i partii NSDAP, którym był Adolf Hitler. Sam Hitler na łamach "Voelkischer Beobachter" z 10 listopada 1938 roku określił siebie jako "arcydemokratę". Naziści wprowadzili ustrój jednopartyjny i zlikwidowali wolną prasę i wolne związki zawodowe. Narodowy socjalizm, podobnie komunizm i faszyzm, wywodzą swoją władzę od suwerennego ludu i dlatego bywają uważane za historyczne i lokalne odmiany demokratyzmu.

Rywalizując o podobny elektorat przy pomocy (po części) zbieżnych haseł, szczególnie zdecydowanie atakowano działaczy marksistowskich, komunistycznych oraz socjaldemokrację. Za główny powód przegranej w I wojnie światowej uważano bunty opozycji. Postrzegając porządek narzucony Traktatem Wersalskim jako niesprawiedliwy, naziści dążyli do remilitaryzacji, a następnie wcielenia wszystkich ziem zamieszkanych przez Niemców - a więc przede wszystkim Austrii, Wolnego Miasta Gdańska, oraz części Czechosłowacji i Polski w obręb Rzeszy.

Polityka socjalna [edytuj]

Nazizm był za daleko posuniętym interwencjonizmem państwowym, mającym na celu zwalczenie wysokiego bezrobocia i hiperinflacji, które dominowały w Niemczech przed dojściem NSDAP do władzy, jednak w przeciwieństwie do komunizmu zamiast powszechnej nacjonalizacji środków produkcji wprowadził centralną kontrolę państwa nad przedsiębiorstwami, które formalnie pozostały prywatne choć ich właściciele zostali sprowadzeni do roli kierowników (Betriebsfuehrer).

Faszyzm (wł. fascismo, od łac. fasces - wiązki, rózgi liktorskie i wł. fascio - wiązka, związek) - doktryna polityczna powstała w okresie międzywojennym we Włoszech, sprzeciwiająca się demokracji parlamentarnej, głosząca kult państwa (statolatrię, totalitarne silne przywództwo, terror państwowy i solidaryzm społeczny). Faszyzm podkreślał wrogość wobec zarówno liberalizmu, jak i komunizmu. Początkowo nazwa odnosiła się tylko do włoskiego pierwowzoru, później była stosowana wobec pokrewnych ruchów w latach 20. i 30. XX wieku, zwłaszcza narodowego socjalizmu w Niemczech, oraz współczesnych ruchów wywodzących się z partii faszystowskich (neofaszyzm).

Wielu różnych naukowców różnie definiuje faszyzm, niemniej poniższe elementy są najczęściej wymieniane jako integralne części faszyzmu: nacjonalizm, etatyzm, militaryzm, imperializm, totalitaryzm, antykomunizm, korporacjonizm, populizm oraz opozycja do politycznego i ekonomicznego liberalizmu. W Niemieckiej wersji faszyzmu czyli nazizmie ważnymi elementami był także rasizm, antysemityzm, homofobia i szowinizm które włoski faszyzm z czasem zaczął przejmować po współpracy Adolfa Hitlera z Benito Mussolinim

• Nacjonalizm, w skrajnych przypadkach szowinizm bądź rasizm - trzeba jednak pamiętać, że w faszyzmie włoskim nie rozumiano narodu etnicznie, a elementy rasistowskie pojawiły się w nim późno pod naciskiem niemieckim i nie były jego organiczną częścią;^[8]

• Autokratyzm w stylu wodzowskim;

• Militaryzm;

• Walka z odmiennymi ideologiami (np. demokracja, komunizm);

• Pełna kontrola partii rządzącej nad dużą częścią aspektów życia społecznego i gospodarczego;

• Gospodarczy etatyzm oraz korporacjonizm.

Charakterystyka pojęć : nacjonalizm, rasizm , antysemityzm

Nacjonalizm (z łac. natio - naród) - postawa społeczno-polityczna uznająca naród za najwyższe dobro w sferze polityki. Nacjonalizm uznaje sprawy własnego narodu za najważniejsze. Głosi solidarność wszystkich grup społecznych danego narodu.

Rasizm, dyskryminacja rasowa (z fr. le racisme od la race - ród, rasa, grupa spokrewnionych) - zespół poglądów głoszących tezę o nierówności ludzi, a wynikająca z nich ideologia przyjmuje wyższość jednych ras nad innymi^[2]. Przetrwanie tych "wyższych" ras staje się wartością nadrzędną i z racji swej wyższości dążą do dominowania nad rasami "niższymi"^[3]. Rasizm opiera się na przekonaniu, że różnice w wyglądzie ludzi niosą za sobą niezbywalne różnice osobowościowe i intelektualne

Antysemityzm - antyspołeczne uprzedzenie, nienawiść, wrogość i dyskryminacja Żydów^[1][2][3] oraz osób pochodzenia żydowskiego, postrzeganych jako grupa religijna, etniczna lub rasowa^[4]. Ekstremalny antysemityzm głosiła ideologia niemieckiego nazizmu, doprowadzając do próby wyniszczenia narodu żydowskiego w okupowanej Europie.

Platon: Państwo, Obrona Sokratesa, Uczta.

Arystoteles: Polityka, Etyka Nikomachejska, Retoryka.

Św. Augustyn: O Państwie Bożym, O Trójcy Świętej.

Św. Tomasz: Summa filozoficzna, Suma teologiczna.

N. Machavelli: Książę, Historie florenckie.

T. Morus: Utopia.

F. Bacon: Nowa Atlantyda.

T. Campanella: Miasto słońca (państwo słońca).

J.J. Rousseau: Emil - czyli o wychowaniu.

J. Locke: Listy o tolerancji.

T. Hobbes: Behemoth.

A. Frycz Modrzewski: O poprawie Rzeczypospolitej,

S. Staszic: Uwagi nad życiem Jana Zamoyskiego, Przestrogi dla Polski, Ród ludzki.

K. Marks: Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne, Przyczynek do heglowskiej filozofii prawa.

F. Engels: Rozwój socjalizmu od utopii do narodu, Engels, Pochodzenie rodziny własności prywatnej i państwa.

Wspólne Marksa i Engelsa: Manifest komunistyczny, Ideologia niemiecka, Kapitał.

P.J. Proudhon: Co to jest własność, Wyznania rewolucjonisty.

P. Kropotkin: Etyka, Zdobycie chleba.

M. Bakunin: Państwowość i anarchia, Bóg i Państwo.

L. Tołstoj: Dwaj huzarzy, Kozacy.

Encykliki papieży po II soborze watykańskim:

Jan XXIII: pacem in terris (pokój na ziemi), mater et magistra (matka i nauczycielka)

Paweł VI: populorum progressio (postęp ludów)

Jan Paweł II: redemptor hominis (odkupiciel człowieka), dives in misericordia (o Bożym miłosierdziu), laborem exercens (o pracy ludzkiej).

Benedykt XVI : Deus caritas est - Bóg jest miłością, Spe salvi -W nadziei zbawieni

---