Monitoring

Istota I Funkcje Monitoringu Kredytowego

Zarządzanie portfelem kredytowym wymaga zapewnienia szybkiej i pełnej informacji o jego bieżącym stanie, zmianach i tendencjach rozwojowych. Nieodzownym elementem systemu informacyjnego jest uruchomienie w banku procedur badania kredytów - monitoringu kredytowego w toku ich funkcjonowania.

Monitoring kredytowy jest to system bieżącej i systemowej weryfikacji zdolności kredytowej klienta oraz zabezpieczeń prawnych w toku funkcjonowania kredytu. Podstawowym celem tego monitoringu jest systematyczne analizowanie poszczególnych umów kredytowych, a także struktury jakościowej portfela kredytowego na szczeblu oddziału i całego banku.

Zadania banku w zakresie uruchomienia m.in. procedur monitoringu kredytowego wynikają z:

• Zewnętrznych regulacji ustawowych, związanych z normami dotyczącymi kształtowania się na poziomie całego banku:

• Współczynnika wypłacalności banku;

• Obligatoryjnych rezerw celowych na wierzytelności bankowe obciążone ryzykiem;

• Poziomu zadłużenia większych kredytobiorców.

• Regulacji wewnętrznych, przyjętych w danym banku, dotyczących:

• Bieżącej oceny zdolności kredytowej według własnych kryteriów;

• Badania terminowości obsługi zadłużenia przez poszczególnych kredytobiorców;

• Badania i aktualizacji realnej wartości przyjętych zabezpieczeń;

• Badania stopnia koncentracji kredytów w oddziałach i w całym banku;

• Analizy w centrali okresowej zbiorczej sprawozdawczości kredytowej oddziałów.

Chodzi tu więc o procedury monitoringowe tak poszczególnych kredytów, jak i całego portfela kredytowego. W ten sposób realizowane są dwie funkcje monitoringu:

• Funkcja informacyjna - odnosząca się do monitoringu całego portfela kredytowego, umożliwia okresowe dostarczanie jednostkom zarządzającym portfelem informacji o:

• Elementach składowych portfela (podział kredytów według: rodzajów, wartości poszczególnych kredytów, branż, regionów, sektorów własnościowych, klas ryzyka, zabezpieczeń prawnych itp.);

• Rozwoju działalności kredytowej w okresie porównawczym (zmiany w klasach ryzyka, rodzajach zabezpieczeń, sektorach itp.).

Monitoring poszczególnych umów kredytowych pozwala z kolei na dostarczenie informacji o niekorzystnych odchyleniach faktycznego przebiegu procesu kredytowania od założeń co, przy systematyczności działań w tym względzie, daje podstawy do jakościowej poprawy decyzji kredytowych.

• Funkcja zabezpieczająca - sprowadzająca się do działań zapobiegawczych oraz eliminowania następstw aktywnego ryzyka kredytowego. Potencjalnym stratom zapobiega bowiem możliwie wczesne rozpoznanie przyczyn i istoty odchyleń w przebiegu procesu kredytowania. Służy ono zastosowaniu środków zapobiegawczych w ramach procedur mających skorygować owe niekorzystne odchylenia.

Procedury monitoringu kredytowego obejmują zarówno obszar kredytów w sytuacji regularnej (kredyty normalne), jak i w sytuacji nieregularnej (kredyty poniżej standardu, wątpliwe, stracone).

• Zakres I Metody Monitoringu Kredytowego

Każde zaangażowanie kredytowe musi podlegać okresowej weryfikacji. Należy tu dokonać wyboru:

• Co szczególnie monitorować?

• Jakie kryteria należy zastosować?

Jak już wspomniano, obszar monitoringu obejmuje wszystkie kredyty. Monitoring dotyczy systemowej obserwacji rozwoju lub zmian w czterech zakresach:

• Przedsiębiorcy (personalna zdolność kredytowa);

• Firmy (ekonomiczna zdolność kredytowa);

• Warunków kredytowania;

• Zabezpieczeń kredytowych.

Na podstawie analizy zmian w wymienionych obszarach otrzymuje się sygnały (wskaźniki) wczesnego ostrzegania, np. o przyczynach niewypłacalności klienta, zagrożeniach w sferze rynku, zasilaniu finansowym.

1. Personalna Zdolność Kredytowa

W zakresie obserwacji przedsiębiorcy zbiera się m.in. następujące informację, dotyczące zmian zachodzących w toku kredytowania:

• Stosunku z bankiem (szczerość, otwartość, zaufanie, skrytość);

• Zmiany w cechach osobowości;

• Kwalifikacje osobowe i menedżerskie;

• Błędy menedżerskie;

• Stan zdrowia.

2. Ekonomiczna Zdolność Kredytowa

Obserwacja ekonomicznej zdolności kredytobiorcy (firmy) polega na przeprowadzaniu oceny statycznej (przeszłej i bieżącej) oraz dynamicznej (perspektywicznej) standingu ekonomicznego, zazwyczaj przy wykorzystaniu czterech grup wskaźników (rentowności, sprawności, płynności i zadłużenia) oraz tzw. kryteriów jakościowych (poza zabezpieczeniem). Dodatkowe informacje to:

• Sposób kierowania firmą;

• Lokalizacja produkcji (zakładu);

• Dostawcy, odbiorcy;

• Zbyt, sytuacja rynkowa, marketing;

• System rachunkowości;

• Rozliczenia z urzędem skarbowym, instytucjami ubezpieczeniowymi;

• Stosunki płatnicze, sposobu płatności, obroty na rachunkach (obserwacja wszystkich operacji: obroty, salda, debety, przekroczenia, wykorzystanie linii kredytowych);

• System informatyczny;

• Sygnały negatywne (informacje, raporty, zawiadomienia, np. z innych banków, wywiadowni, prasy).

Wszystkie te informacje mają służyć identyfikacji potencjalnych obszarów ryzyka, co znajduje wyraz w katalogu słabych i mocnych stron firmy.

3. Warunki Kredytowania

W obrębie tej sfery obserwacji dokonuje się weryfikacji:

• Przeznaczenia kredytu zgodnie z celem zadeklarowanym we wniosku;

• Wysokości uruchomionego i wykorzystanego kredytu;

• Okresu kredytowania (odchylenia od terminów umownych);

• Przyjęcia zadeklarowanych zabezpieczeń;

• Wysokości prowizji, marży, stopy procentowej;

• Zmian w spłacie kredytu (spłata odsetek i kapitału w pełnej wysokości oraz w ustalonych terminach);

• Wykonania innych porozumień do umowy kredytowej, np. udostępnienia danych o firmie (dokumenty sprawozdawcze), oceny firmy w toku kredytowania, informacji o zmianie formy własności, pogorszenie się sytuacji ekonomiczno-finansowej, zobowiązania kredytobiorcy do podejmowania decyzji alokacyjnych (kapitałowych i rzeczowych) w określonych granicach.

4. Zabezpieczenia Kredytowe

Czwarty obszar obserwacji - zabezpieczenia kredytowe - ma szczególnie duże znaczenie w warunkach wzrostu ryzyka w pozostałych obszarach (przedsiębiorca, firma, warunki kredytowania).

Zakres i rodzaj zabezpieczeń kredytów powinny być adekwatne do skali ryzyka, tj. celu, okresu kredytowania oraz ogólnej kondycji ekonomiczno-finansowej klienta.

Ocena zabezpieczeń w toku kredytowania polega na okresowym badaniu wartości płynności zabezpieczeń i możliwości ich egzekwowania. Przede wszystkim należy zbadać:

• Wystarczalność bieżącej wartości zabezpieczeń;

• Zmiany od ostatnich oszacowań (wychwycenie spadku wartości zabezpieczeń);

• Przewidywaną wartość zabezpieczeń w momencie spłaty kredytu (np. prolongaty kredytu).

2.Tryb Monitorowania

Tryb monitorowania kredytów powinien być dostosowany do typu i obszaru monitoringu oraz skali ryzyka kredytowego. Zazwyczaj wykorzystuje się dwa tryby monitoringu:

• Zindywidualizowany, dostosowany do klientów:

• O znacznym zaangażowaniu kredytowym;

• Obciążonych dużym ryzykiem kredytowym;

• Wnioskujących w toku kredytowania o zmianę warunków kredytowania;

• Nie spłacających długu;

• O pogarszającym się standingu finansowym.

• Automatyczny (rutynowy, komputerowy), przy zastosowaniu technik komputerowych dla pozostałych klientów, tj. o mniejszym zaangażowaniu kredytowym, ograniczonym ryzyku kredytowym, rzetelnie wywiązujących się z umów kredytowych. Dotyczy on wszystkich podmiotów gospodarczych prowadzących pełną księgowość handlową.

Do celów monitoringu kredytowego program musi uwzględniać m.in. informacje dotyczące operacji na rachunku bieżącym:

• stanów na koniec okresu badań,

• przeciętnych sald,

• najniższych i najwyższych, przekroczeń debetowych w dniach,

• obrotów wekslowych, czekowych.

Rutynowy tryb monitoringu, przebiegający na szczeblu inspektora kredytowego oddziału, powinien być realizowany w przedziale miesięcznym, dostosowanym do napływania informacji od klienta.

Automatyczny system wczesnego ostrzegania ma następujące zalety:

• Zapewnia bardzo dobry przegląd rozwoju gospodarki kredytobiorcy, prowadzenia jego finansów (przegląd operacji na kontach);

• Tendencje w zakresie obrotów w relacji do przekroczeń sald debetowych stanowią podstawę weryfikacji ocen zdolności kredytowej

• Pogłębia znajomość klienta, także tego - w opinii banku - bezproblemowego;

• W przypadku pojawienia się błędnych symptomów stwarza sygnał do pogłębionego, zindywidualizowanego monitoringu klienta;

• Kierownictwo banku ma przegląd decyzji kredytowych swoich inspektorów, co daje podstawy di jakościowej oceny ich pracy.

Niezależnie od trybu monitorowania, raz w roku inspektor przeprowadza osobistą rozmowę z klientem, połączoną z lustracją firmy. Coroczna rozmowa handlowa z klientem jest nieodłącznym elementem monitoringu i obejmuje:

• Omówienie bilansu i rachunku wyników;

• Analizę mocnych i słabych stron klienta;

• Przegląd stanu finansów (obroty na rachunkach, spłata długu).

Rozmowa z klientem zawiera więc aspekty rynkowe (funkcja doradcza) i aspekty monitorowania (funkcja informacyjno-kontrolna).

3.Organizacja monitoringu

Usystematyzowanie i sformalizowanie procedury monitoringu kredytowego powinny umożliwić w miarę obiektywną i pełną ocenę obszarów ryzyka w zaangażowaniu kredytowym pojedynczego klienta oraz całego portfela kredytowego. Konieczne jest tu określenie zakresów odpowiedzialności i ich umiejscowienie organizacyjne. Chodzi o podział kompetencji monitoringowych między oddział i centralę, o określenia zasad współdziałania zespołów monitoringu wewnątrz centrali, a także o podział zadań i funkcji na różnych stanowiskach bankowych.

Model organizacji monitoringu większego banku, o rozbudowanej sieci oddziałów, musi uwzględniać zaangażowanie do tego celu różnych jednostek organizacyjnych i instancji decyzyjnych. Na szczeblu oddziałów są to: inspektor kredytowy, naczelnik (naczelnicy) wydziału (wydziałów), komisje kredytowe, dyrektor oddziału. Na szczeblu centrali są to odpowiednio: specjaliści lub zespól ds. monitoringu kredytowego określonego obszaru lub jednostki organizacyjnej, dyrektor departamentu kredytów, komitet kredytowy banku, dyrektor zarządu banku, zarząd banku.

Inspektor kredytowy odgrywa kluczową rolę w systemie monitoringu. Zajmuje on stanowisko bezpośredniego obserwatora zmieniających się, specyficznych dla danego kredytobiorcy zjawisk. Ich interpretacja wymaga utrzymania systematycznych, bieżących kontaktów z klientem w celu oceny jego sytuacji osobistej (zdolności personalnej) i ekonomiczno-finansowej (zdolności ekonomicznej). Oprócz informacji wymiernych (ilościowych), dotyczących np. intensywności rozliczeń, obrotów, zadłużenia, dysponuje on bogatą jakościową i nie rejestrowaną informację, pozyskiwaną poprzez osobiste obserwacje w kontaktach z klientem (rozmowy coroczne, negocjacje warunków umów, inspekcje itp.). inspektor kredytowy występuje tu w podwójnej roli:

• Jako użytkownik komputerowego systemu wczesnego ostrzegania;

• Jako twórca systemu, dostarczający aktualnych, rzetelnych danych do bazy informacyjnej o kliencie i swoim portfelu.

Przeprowadza on okresowo monitoring w trybie automatycznym i zindywidualizowanym:

• Poszczególnych umów kredytowych obsługiwanego klienta (dotyczy to także kredytów przekraczających kompetencje kredytowe oddziału);

• Portfela cząstkowego obsługiwanych przez siebie klientów.

1. Monitoring Umów Kredytowych

Comiesięczny przegląd poszczególnych umów kredytowych odbywa się pod kątem:

• Aktualności informacji (dokumentów) bilansowych, sald na rachunku bieżącym, kredytowym; w celu zapobieżenia dezaktualizacji dane powinny być bieżąco gromadzone;

• Czterech wymienionych wcześniej zakresów monitoringu (przedsiębiorca, firma, warunki kredytowania, zabezpieczenia kredytowe).

Bezwzględnie koniecznym wymogiem monitoringu na tym szczeblu decyzyjnym jest systematyczne sporządzanie syntetycznych, pisemnych notatek, pozostających w dokumentacjo kredytobiorcy (kierunki zmian: poprawa, pogorszenie, przyczyny).

1. Monitoring Portfela Kredytowego

Zestawienie bieżąco monitorowanych umów kredytowych tworzy portfel kredytowy inspektora (portfel cząstkowy oddziału) i co miesiąc podlega przeglądowi przez kierownika wydziału kredytowego. Portfel cząstkowy inspektora musi odnotowywać zmiany pozytywne i negatywne w porównawczej perspektywie czasowej w zakresie:

• Oceny zdolności kredytowej klienta według metodyki przyjętej w danym banku;

• Klasyfikacji należności z tytuły udzielonych kredytów i gwarancji (normalne, poniżej standardu, wątpliwe, stracone lub według wewnętrznej klasyfikacji banku);

• Utworzonych rezerw celowych;

• Realnej wartości zabezpieczeń w relacji do stanu zadłużenia portfela.

Zatwierdzone portfele cząstkowe inspektorów kredytowych tworzą portfel kredytowy oddziału, który jest monitorowany na szczeblu centrali banku.

Komórka informatyczno-wspierająca w centrali systematyzuje raporty oceny portfeli oddziałów, tworząc portfel kredytowy banku.

Jednostki organizacyjne, dokonujące monitorowania w centrali (specjaliści, komórka sprawozdawczo-wspierająca, dyrektorzy departamentów, komitet kredytowy, dyrektor banku), mają do spełnienia następujące zadania koordynacyjno-wspierające:

• Współdziałanie przy formułowaniu polityki kredytowej i polityki zarządzania ryzykiem kredytowym;

• Współpraca przy tworzeniu kryteriów wczesnego ostrzegania;

• Organizacja i koordynacja (w przekroje czasowym i przestrzennym) działań w ramach stanowiska zajmujących się monitorowaniem;

• Sterowanie procesem informacyjnym między stanowiskami monitorowania;

• Doradztwo dla oddziałów przy ustalaniu instrumentów oddziaływania na kredytobiorców;

• Wspieranie podczas rozmów z klientami;

• Opracowywanie bieżących raportów dla kierownictwa;

• Opracowywanie zestawień statystycznych, np. dotyczących rozwoju ryzyka kredytowego w okresie porównawczym.

4.Bankowa Wywiadownia Gospodarcza

Oprócz oddziału, jako bezpośredniego stanowiska obserwacji rynku oraz klienta, w procesie informacyjnym bardzo istotną role odgrywa wewnątrzbankowa wywiadownia gospodarcza w centrali. Pozyskiwane przez nią informacje pochodzą z zewnętrznych źródeł oraz są przez nią przygotowywane, przetwarzane, kierowane do użytkowników i archiwizowane.

Wywiadownia zajmuje się zbieraniem i weryfikowaniem materiału informacyjnego dotyczącego działalności kredytowej, co pozwala na okresową ocenę zmian danych z firmy i ich interpretacje z punktu widzenia kształtowania się wypłacalności kredytobiorcy. Gromadzenie informacji dokonywane jest w dwóch formach:

• Niezależnie od zapytań ofertowych;

• Stosownie do zapytań (np. odnośnie do oceny wypłacalności konkretnej firmy).

Dla systemu wczesnego ostrzegania podstawowe znaczenie ma pierwsza kategoria informacji. Wywiadownia korzysta w tym zakresie z następujących źródeł:

• Komunikatów o niewypłacalności podmiotów gospodarczych;

• Zawiadomień o protestach weksli;

• Bankowych i handlowych systemów informacyjnych.

Wszelkie informacje przydatne dla monitoringu kredytowego, zwłaszcza negatywne, są kierowane do oddziałów.

Podstawowe znaczenie mają dwa ostatnie elementy. Realizując zadania kredytowe wynikające z planów finansowych banku oddział musi podlegać stałemu monitoringowi ze strony wyznaczonej w centrali komórki organizacyjnej pod względem:

• Trendów rozwojowych akcji kredytowej;

• Rozbieżności w stosunku do założeń planistycznych;

• Zmian jakościowych portfela kredytowego.

Stosownie do oceny sytuacji powinny być uruchamiane odpowiednie instrumenty interwencyjne ze szczebla centrali - tak o charakterze instytucjonalnym (nakazy, zakazy, zalecenia, rewizje), jak i personalnym (kary materialne, odpowiedzialność służbowa pracowników). Zasadniczym punktem odniesienia dla szacowania skali dopuszczalnej ekspansji kredytowej oddziału powinna być ocena atrakcyjności inwestycyjnej regionu, w którym on działa. Profil ryzyka kredytowego oddziału jest bowiem zdeterminowany przez lokalne uwarunkowania gospodarcze (zlokalizowane w nim sektory gospodarki, wahania cykliczne, prognozy rozwojowe, dominujący rodzaj jednostek gospodarczych). W związku z tym równoległym instrumentem w zakresie wdrażania kompleksowego systemu redukcji ryzyka kredytowego w każdym banku powinny być uregulowania dotyczące przedstawionych wcześniej limitów zaangażowania banku w obrębie sektorów gospodarki.

„Współczesny Bank”, Władysław Leopold Jaworski, Warszawa: Poltext 1998r. (s 418-425)

„Współczesny Bank”, Władysław Leopold Jaworski, Warszawa: Poltext 1998r. (s 418)



Edyta Szulc

- 6 -

---