97. Intencjonalny sposób istnienia dzieła sztuki u Ingardena.
(z Tatarkiewicza, t. 3.)
Roman Ingarden (1893 - 1970), profesor lwowski
uczeń Husserla, nie przejął jednak jego idealizmu, skłaniając się ku realistycznemu pojmowaniu świata rzeczywistego („Stanowisko teorii poznania w systemie nauk filozoficznych” 1925 r.)
Husserl widział w przedmiotach rzeczywistych wytwory intencjonalne, zależne od aktów czystej świadomości, którym przypisywał byt absolutny. Ingarden chciał poddać analizie przedmioty bezspornie intencjonalne (dzieła sztuki), aby je skonfrontować z realnymi.
dzieła sztuki mają podstawę w przedmiotach realnych, jak druk czy malowidło (bez nich nie byłyby dostępne dla odbiorców i nie miałyby intersubiektywnej [tj. dostępnej więcej niż jednemu podmiotowi poznającemu] tożsamości), są jednak intencjonalnie wytwarzane przez artystę, a rekonstruowane i konkretyzowane przez odbiorcę
dzieła sztuki są w swej strukturze zawsze schematyczne i wielowarstwowe
Tyle znalazłam w Tatarkiewiczu, ponadto mam trochę notatek ze „Studiów z estetyki” t.1. Ingardena, niewiele jednak jest tam z intencjonalności dzieła…:
O różnych rozumieniach prawdziwości w dziele sztuki:
Prawdziwość logiczna lub ogólniej poznawcza - dotyczy to wyłącznie dzieła literackiego: jeżeli sąd nt. tego dzieła zgadza się z faktycznym, obiektywnym stanem rzeczy
Prawdziwość odnosząca się do przedmiotów przedstawionych w dziele sztuki - związana z relacją tego, co w dziele sztuki przedstawione a rzeczywistością, którą ono naśladuje
Prawdziwość jako odpowiedniość środków przedstawienia do przedmiotu przedstawianego - związana ze sposobem, w jaki przedmiot jest przedstawiony
Prawdziwość jako zwartość zestroju momentów jakościowych dzieła sztuki - czyli sytuacja, w której w dziele nie da się „nic dodać, nic ująć” - ma jednolity charakter, jest niemal doskonałe
Prawdziwość przysługująca dziełu z uwagi na jego stosunek do autora - związana z „prawdomównością” autora, „dojrzałością” dzieła
Prawdziwość dzieła jako sprawność (siła) jego działania na perceptora
Prawda w dziele sztuki jako idea w nim zawarta - dzieło posiada jakąś odgórną ideę
…sama niewiele z tego rozumiem :/
I jeszcze trochę notatek z Internetu (są chyba nawet sensowniejsze od powyższych):
Roman Witold Ingarden (ur. 5 lutego 1893 w Krakowie, zm. 14 czerwca 1970 w Krakowie) - polski filozof, profesor Uniwersytetu Lwowskiego (1925-1944), po wojnie toruńskiego Uniwersytetu Mikołaja Kopernika (1945-1946) i Uniwersytetu Jagiellońskiego (1946-1950 i 1956-1963).
Zainteresowania Ingardena związane z estetyką wynikały z chęci rozpatrzenia istnienia przedmiotu intencjonalnego, aby następnie łatwiej zrozumieć istnienie przedmiotów realnych. Wyróżnił trzy rodzaje wartości estetycznych: estetycznie neutralne, mające cechy estetyczne albo wartościujące cechy i wartości o własnych determinantach jakościowych.
Wiąże się to z ontologicznym sporem między realizmem Ingardena a idealizmem Husserla. Za wyrazisty przykład przedmiotu intencjonalnego przyjął dzieło sztuki
Nie może być ono utożsamiane wyłącznie z przedmiotem fizycznym (materialnym) np. płótnem w malarstwie ani z przeżyciem psychicznym twórcy czy odbiorcy. Należy przyjąć jeszcze inny sposób istnienia dzieła sztuki, jako przedmiot intencjonalny. Przedmiot intencjonalny nie istnieje autonomicznie, wywodzi się z aktów twórczych świadomości artysty, ale jest umieszczony w swojej podstawie bytowej. Dzieło sztuki jako wytwór świadomości artysty, poprzez swój nieświadomościowy sposób istnienia zyskuje możliwość dotarcia do świadomości odbiorcy. Dzieło sztuki jest jednak niedookreślone, czyli zawiera w sobie różne możliwości określeń, konkretyzacji, interpretacji. Konkretyzacje dzieła sztuki dokonywane są przez odbiorcę stając się przedmiotem estetycznym, czyli dzieło sztuki plus konkretny jego odbiór daje przedmiot estetyczny. Analogicznie do tego wartości artystyczne, które tkwią w dziele w sposób obiektywny pod wpływem przeżycia odbiorcy, czyli doświadczenia estetycznego stają się wartościami estetycznymi. Liczba konkretyzacji jest nieograniczona, zależna od odbiorców. Rozróżnienie dzieła sztuki i przedmiotu estetycznego jest charakterystyczne dla filozofii Ingardena, i pozwala na badanie tego pierwszego niezależnie od jego recepcji.
Najdoskonalszym przedmiotem intencjonalnym było dla Ingardena dzieło literackie: wytworzone w aktach świadomości swego twórcy, a zarazem, inaczej niż się to dzieje z realnymi przedmiotami, istniejące tak długo, jak czyjakolwiek przechowująca je świadomość. Można bez problemu zniszczyć książkę (przedmiot realny) i dowieść tym samym typowej dla przedmiotów realnych czasowości i zniszczalności; ale niszcząc książkę, nie unicestwia się samego dzieła, które nadal może istnieć w świadomości autora bądź czytelników. Nośnikiem tego przedmiotu intencjonalnego jest nie tyle czynnik materialny ile inny przedmiot intencjonalny: język wraz ze zdaniami i ich znaczeniami. W opinii Ingardena warstwa znaczeniowa jest tylko jedną z warstw dzieła literackiego. Dlatego opracował koncepcję dzieła literackiego jako wielowarstwowego przedmiotu intencjonalnego. Rozważaniom tej problematyki poświęcił Ingarden swoje pierwsze znaczące dzieło z 1931 „O dziele literackim”, wyd. pol. 1960.