ISTOTA I GENEZA PAŃSTWA

Jamróz:

GENEZA:

Dla wyjaśnienia genezy państwa funkcjonują dwa ujęcia :

- autonomiczne - wedle którego społeczeństwo stworzyło państwo. Państwo jako rezultat rozwoju społeczności

tu teorie umowy społecznej - rządzący a poddani, strony są wzajemnie uprawnione i zobowiązane, obowiązek podporządkowania się i obowiązek rządzenia;

twór powstały w drodze umowy społecznej

- heteronomiczne - czynniki zewnętrzne stworzyły państwo:

tu teoria podboju-plemiona ze sobą walczyły i zwycięzcy rządzą

tu ingerencja Boga, akt boski

ISTOTA PAŃSTWA

Trzy podejścia:

1. nurt psychologiczny - Leon Petrażycki - państwo jako fikcja, są to nasze emocje, wewnętrzne odczucia, władza jest w psychice ludzi, u jednych jest przeświadczenie, że należy się im posłuch, u drugich, że jest konieczność podporządkowania się, poddania rozkazom rządzących

POSŁUCH - emocja , której przeżywanie nakazuje podporządkowanie się

emocje moralne-charakter imperatywny

emocje prawne - charakter imperatywno - fakultatywny

Burdeau: państwo istnieje bo jest pomyślane.

Czemu zachowujemy się dobrze?

- normy moralne

- wychowanie

- kwestie prawne-zagrożenie sankcją karną, może być zastosowany przymus bezpośredni

2. normatywizm prawniczy - Hans Kelsen - to normy prawne tworzą państwo, prawo jest pierwotne wobec państwa, hierarchiczne ułożenie systemu prawa, państwo to tyle samo co system norm prawnych, normy prawne nadają byt państwu, państwo istnieje w świecie norm

3. ujęcie socjologiczne - państwo to szereg zachowań ludzkich, różnych ludzi

Państwo - jest wyodrębnioną ze społeczeństwa organizacją o charakterze przymusu; to część politycznie zorganizowanego społeczeństwa,

Państwo - jest centralną instytucją organizacji społeczeństwa. W społeczeństwie demokratycznym władza państwowa ma swoje źródło w woli większości suwerennego społeczeństwa obywatelskiego, a jej wykonywanie przez organy państwowe nie może naruszyć zasad, które wynikają z umowy społecznej między społeczeństwem obywatelskim a państwem, ujętej w ramy prawne, których fundamentem jest konstytucja,

Państwo - jest sferą stosunków społecznych na które składa się wyspecjalizowana organizacja kierująca, wyposażona w możliwość stosowania przymusu oraz zachowania ludzkie, których kierowanie dotyczy.

Państwo - zachowania społeczne ludzi, ich społeczne role zarówno w sferze rządzących jak rządzonych, a istota tych zachowań wyznaczona jest przez normy moralne, obyczajowe, polityczne, prawne, tradycję.

BIUROKRACJA - MAX WEBER:

Model racjonalnej organizacji państwowej. Taki sposób zorganizowania politycznego można nazwać państwem jeśli pojawia się wyspecjalizowany i zinstytucjonalizowany aparat przymusu.

aparat państwowy dzieli się na:

a) aparat wykonawczy (biurokratyczny) b) personel polityczny

TO IDEA ODREBNOŚCI APARATU POLITYCZNEGO OD ADMINISTRACYJNEGO

a) aparat administracyjny - ciągłość, profesjonalizm niezmienność, polityczna neutralność,

b) aparat polityczny - wymienność władzy; polityczność władz wybieralnych,

CECHY APARATU BIUROKRATYCZNEGO:

>wyraźne precyzyjne określenie uprawnień i obowiązków poszczególnych urzędników normami prawnymi, to prowadzi do wskazania zakresu kompetencji urzędnika,

>uprawnienia i zadania winny zostać zdefiniowane w taki sposób, iż władza urzędnika wynikać winna jedynie z przypisanej mu roli a nie osobistego przymusu czy prestiżu, władza urzędnika powinna być zdepersonalizowana, funkcje urzędowe są oddzielone od spraw prywatnych, urzędy to część państwowej organizacji,

>biurokracja będzie racjonalna gdy zasady biurokratycznego zarządzania będą na tyle precyzyjne, że ograniczy się do minimum zakres dyskrecjonalnego (że we władaniu danej osoby, przynależy tylko mu, a czy skorzysta to już wedle jego woli) działania urzędnika

>winna istnieć hierarchiczna organizacja w ramach tej organizacji urzędnik musi podporządkować się decyzjom przełożonego,

> rekrutacja na stanowiska biurokratyczne powinna się opierać na kryteriach kwalifikacji formalnych, profesjonalne polityczne przygotowanie kandydata, fachowość, zawodowy personel, profesjonaliści

>nie wymaga wymiany personelu w razie zmiany opcji politycznej

KONCEPCJA PAŃSTWA DEMOKRATYCZNEGO-ELEMENTY

Koncepcja państwa demokratycznego, oprócz elementów formalnego państwa prawnego, nakazuje też respektowanie minimalnych, niezbywalnych treści samego prawa: przestrzeganie minimalnych procedur i tworzenia urządzeń ochrony prawnej oraz systemu praw i gwarancji wolności jednostki, tworzenia demokratycznego procesu wyłaniania organów państwa i wpływu opinii publicznej na zasadnicze decyzje dotyczące państwa i społeczeństwa. Zwolennicy materialnego pojmowania państwa uważają, że tylko formalne pojmowanie jest niewystarczające.

CECHY:

* KONCEPCJA PAŃSTWA PRAWNEGO

* ZAS PODZIAŁU WŁADZY

* IDEA KONSTYTUCJONALZMU

* STANDARDOWY KATALOG PRAW I WOLNOŚCI (PATRZ KONSTYTUCJA)

* ZAS SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

*KONCEPCJA PAŃSTWA PRAWNEGO

Koncepcja = zespół pojęć we wspólnej całości.

Zapis o państwie prawnym w Konstytucji to klauzula generalna, to nie jest konstrukcja normatywna lecz koncepcja doktrynalna.

Istota państwa prawnego polega na rządach prawa. Prawo rządzi państwem (mimo, że to państwo ustanawia prawo samo ograniczając się). Idea ta jest rozbudowaną koncepcją. UWAGA! Państwo prawne nie jest równoznaczne z praworządnością. Ta wchodzi jedynie w skład państwa prawnego.

art.2.Konstytucji

Pojęcie państwa prawnego odnosi się tylko do państwa, które uznaje podstawowe instytucje demokracji, prawa obywatelskie. Odnoszenie pojęcia tego do państw faszystowskich, socjalistycznych, totalitarnych nie ma żadnego sensu. Takim państwem może być tylko to które respektuje podstawowe instytucje demokratyczne i prawa człowieka.

Elementy państwa prawnego:

1. idea związania państwa prawem,

2. idea praworządności = przestrzeganie prawa,

3. zasady konstrukcji i interpretacji systemu prawa,

4. zasada integralnej podmiotowości prawnej państwa,

5. konkretne instytucje prawne zabezpieczające prawnie uzasadnione roszczenia obywateli wobec państwa,

Ad.1) Państwo nie może działać bez upoważnienia normy prawnej, która wskazuje jak państwo działać powinno (gdy jednostka przeciwnie - wolność działania ma z natury - istnieje domniemanie wolności jednostki, a wyjątki od tego stanowią nakazy i zakazy prawnie uregulowane, aby działać nie musi mieć upoważnienia), idea związaniem prawa koreluje z zasadą domniemania wolności jednostki

Państwo działa tylko na podstawie norm, może tylko to, w co wyposażyło je prawo, władza zobowiązana jest respektować prawa, które sama ustanowiła.

Ad.2) Przestrzeganie prawa przez państwo dotyczy organów władzy publicznej,

przestrzeganie przez organy stanowiące prawo i organy stosujące prawo (tu postępowanie jurysdykcyjne., sądowe, administracyjne)

Jamróz - praworządność w państwie demokratycznym winna być rozumiana w sposób formalny, nie może być uzależniona od oceny moralnej, sprawiedliwościowej stosującego prawo, bo ten tworzyłby własne normy.

- bezwzględne przestrzeganie prawa "dura lex sed lex".

Jamróz opowiada się za formalną ideą praworządności.

Morawski:

Istnieje:

A. Praworządność pozytywistyczna

B. Praworządność niepozytywistyczna. Rozróżnić je należy według trzech kryteriów:

a) źródło uprawnień i obowiązków,

b) derogacja norm prawnych,

c) obowiązek posłuszeństwa wobec prawa,

A.a) reguły zawarte w oficjalnych tekstach prawnych, konstytucje, ustawy, akty podustawowe, precedensy,

b) wyłącznie przez inne normy prawne (klauzule derogacyjne) lub zastosowanie reguł kolizyjnych,

c) obowiązek bezwzględny - akty cywilnego nieposłuszeństwa nie są tolerowane

Ta koncepcja zajmuje dominującą pozycję w praktyce politycznej. Normy obowiązują niezależnie od kwestii moralnych, norma obowiązuje, dopóki nie zostanie uchylona.

B. W sytuacjach wyjątkowych (luki, konflikt z zasadami słuszności lub racjonalności):

a) nie tylko reguły oficjalne, lecz też reguły pozatekstowe (zasada słuszności, zasada moralności politycznej, zasada wewnętrznej moralności prawa)

b) także przez reguły pozatekstowe

c) tolerowane akty cywilnego nieposłuszeństwa gdy:

-zasada proporcjonalności,

-do momentu orzeczenia sądu,

-jawność , publiczność działania,

-rezygnacja z aktów przemocy,

Oliwniak:

-jednostka stwierdza ze norma jest niesłuszna, niesprawiedliwa, ale celem działania musi być dobro publiczne (nie prywatne)

-nakierowanie na zmianę obowiązku prawnego

-dobrowolne poddanie się karze

Koncepcja niepozytywistyczna dąży do tego by w sytuacjach skrajnych uzupełniać, korygować teksty prawa oficjalnego. Reguły pozatekstowe to tylko źródło subsydiarne, w formie klauzul generalnych. Prawo jest tyko to, które jest słuszne, moralne, zabezpiecza prawa, wolność, godność jednostki i sprawiedliwość społeczną.

Przeciwko A. są dwa argumenty: z moralności i z efektywności:

-z moralności: że może prowadzić do konfliktu z podstawowymi zasadami moralnymi, obowiązywanie normy nie zależy od tego czy są zgodne z normami moralnymi, obowiązują dopóki nie zostaną uchylone, nie traci mocy nawet jeśli jest rażąco niesłuszne, może się okazać ze taka wierność zasadzie, że prawa należy przestrzegać może doprowadzić do absurdu, usprawiedliwić i legitymować bezprawie - patrz reżimy totalitarne.

Dlatego Trybunał Konstytucyjny: zasada lex retro... nie ma charakteru absolutnego i nie odnosi się do działań które są sprzeczne ze społecznym poczuciem sprawiedliwości, zmierzają do ominięcia prawa lub sankcjonują jego niegodziwość.

- zasada efektywności: nie odpowiada zasadom funkcjonowania, ani nie jest zgodna ze stopniem dyferencjacji współczesnych społeczeństw, prawa traktowane instrumentalnie przestają pełnić swą podstawową funkcję tj. rozwiązywanie konfliktów społecznych

Przeciwko B:

-zrywa związek między prawem a obowiązkiem przestrzegania jego reguł

-podważa zasadę pewności prawa i bezpieczeństwa obywateli.

-grozi destrukcją porządku społecznego

-jest sprzeczna z zasadą demokracji i podziału władzy

Podsumowanie:

Współczesna koncepcja jest mieszana (od połowy lat 40) podstawa: koncepcja formalna + uzupełnienie koncepcja materialna.

Ad. 3) zasady systemu prawa:

- hierarchiczności,

- niesprzeczności,

- zupełności,

Zasada hierarchiczności: - normy w systemie prawa są uporządkowane hierarchicznie, akty SA uszeregowane w ustalonej kolejności stanowią piramidę, konsekwencja tego jest to, że akty niższe nie mogą być sprzeczne z wyższymi, a normy wyższego rzędu jest podstawa obowiązywania normy niższego rzędu. Tworzenie norm niższych odbywa się w zgodzie z normami wyższymi.

Zasada niesprzeczności - koherencja. Założenie idealistyczne; postulat prawa skierowany do normodawcy aby racjonalnie tworzył prawo, to także zbiór dyrektyw dla organów stosujących prawo wskazujących w jaki sposób zapobiegać możliwym sprzecznościom w procesie stosowania norm; więc na organach tworzących i stosujących prawo ciąży obowiązek niedopuszczania do sprzeczności systemu oraz ewentualnego eliminowania, tu reguły kolizyjne; - uchylamy normę a nie przepis! Publikacja jest warunkiem wejścia aktu w życie, data publikacji decyduje o obowiązywaniu, od tego momentu - vacatio legis;

Zasada zupełności - dla każdego zagadnienia prawnego podmiot stosujący prawo musi znaleźć normę, system zupełny to system wolny od luk; luka prawna = brak regulacji prawa, rodzaje luk:

- extra legem

- contra legem

- intra legem

- techniczna

- swoista luka w prawie

Exstra legem - system norm bezpośrednich nie wypowiada się o danym stanie faktycznym choć powinien, to luka pozorna, musi być uzupełniona, tworząc normę pośrednią w wyniku zastosowania reguł argumentacji prawniczej:

- wnioskowanie per analogiam (na podstawie podobieństwa:

a) legis - zastosowanie normy prawnej odnoszącej się bezpośrednio do innego stanu, oba stany SA podobne, więc wnioskuje się o podobieństwie skutków prawnych, stosuje się na gruncie danego aktu prawnego)

b) iuris - gdy brak podobieństw w danym akcie to oparcie Si na normie prawnej pośredniej dedukowanej na gruncie systemu prawnego;

- wnioskowanie a contrario (z przeciwieństwa - jeśli dany stan rzeczy ma określone przesłanki to pociąga za sobą określone konsekwencje prawne, więc jeśli ich nie ma to nie, przy słowach tylko, jedynie, wyłącznie)

- wnioskowanie a fortiori (są dwa rodzaje:

a) a maiori ad minus - z uzasadnienia silniejszego na słabsze - uprawnienie

b) a minori ad maius - odwrotnie - zakaz

- wnioskowanie z celu na środki - jeżeli prawo dozwala lub nakazuje osiągnięcie jakiegoś celu to jednocześnie pozwala na skorzystanie ze środków prowadzących do jego realizacji - zgodnych z prawem

Contra legem - stosujący prawo ocenia ujemnie pozytywne konsekwencje zawarte w normach prawnych, z punku widzenia zupełności nie ma luki, interpretator uważa normę bezpośrednią za niewłaściwa do konkretnej sytuacji

Intra legem - mało precyzyjne sformułowanie języka prawnego, reguła jest zbyt luźna, mało konkretna,

Luka techniczna - norma nie reguluje jakiegoś elementu, bez którego wydanie rozstrzygnięcia nie jest możliwe

Swoista luka w prawie - brak normy, która powinna być ustanowiona mimo upoważnienia aktu wyższego, opóźnienie legislacyjne, akt nie ukazuje się.

Ad. 4) Państwo stanowi jednolity podmiot w swoich zewnętrznych działaniach wobec innych państw, ale i wewnątrz społeczeństwa demokratycznego wobec obywateli i jednostek samorząd terytorialnego, w granicach konstytucji i ustaw

- jedność, integralność, ciągłość

Ad. 5) umożliwienie dochodzenia roszczeń w przypadku naruszenia przez organy państwowe prawa, bo skoro władza reprezentuje suwerena to państwo funkcjonuje w służbie społecznej:

- uchylenie i zmiana rozstrzygnięć o charakterze definitywnym

- stwierdzenie nieważności decyzji

- możliwość zaskarżenia państwa za szkody popełnione w wyniku działania jego funkcjonariuszy

- skarga do Trybunału w Strasburgu

- nadzwyczajne środki odwoławcze - wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności postępowania, skarga konstytucyjna,

- zwykłe środki odwoławcze: apelacja, kasacja (wnoszona przez strony, kiedyś rewizja nadzwyczajna wnoszona przez podmioty wskazane w ustawie)

Morawski pisze, że chodzi o gwarancje ustrojowe i proceduralne - wolne wybory, możliwość pokojowej wymiany ekip rządzących, wolność słowa, przekonań, zrzeszania się, własność prywatna.

SN, NSA, NIK, RPO, TK

---