PŁAZY

1. Cechy płazów

• zmiennocieplne

• ziemnowodne

• znoszą niższe temperatury niż gady

• są uzależnione od wody (rozwój z jaj przez stadium larwalne zachodzi w wodzie)

• między palcami błony pławne

2. Wyjście płazów na ląd wymagało pewnych przystosowań:

• zmiana sposobu oddychania spowodowała zanik szkieletu wieczka skrzelowego

• czaszka odłączyła się od pasa barkowego, pojawiła się krótka szyja - dzięki temu wstrząsy nie docierały do puszki mózgowej

• miednica połączyła się z kręgosłupem kością krzyżową (w miarę wzrostu znaczenia kończyn tylnych jako głównego napędu połączenie to ulegało rozbudowie)

• redukcja struny grzbietowej, która nie wnikała już do czaszki i została zastępowana przez skostnienia kręgów

• rogowy naskórek i śluz zabezpieczały przed wysychaniem

3. Budowa i funkcje życiowe płazów

1. budowa zewnętrzna

• kończyny cztero- (przednie) i pięciopalcowe (tylne)

• wyraźna metameria mięśni tułowia (nawet u bezogonowych, które nie mają bocznych wygięć ciała przy poruszaniu się)

• naga skóra pokryta cienkim, wielowarstwowym naskórkiem

• gruczoły skórne wydzielają śluz chroniący przed wysychaniem, drapieżnikami (obecność toksyn, niektóre są nawet śmiertelne) i zmniejszający tarcie podczas pływania

• ropuchy i salamandry mają gruczoły przyuszne, które wydzielają parząca wydzielinę

• nad głowę wystają wyłupiaste oczy, umożliwiające obserwację otoczenia podczas zanurzenia w wodzie

2. układy

• szkieletowy

• występuje dźwigacz, czaszka połączona z pierwszym kręgiem za pomocą dwóch kłykci potylicznych

• pokarmowy

• drapieżne (polują na bezkręgowce lub narybek), larwy płazów bezogonowych roślinożerne

• drobne ząbki przyrośnięte do kości szczęk i podniebienia, u płazów ogonowych brak zębów

• umięśniony język, przyrośnięty z przodu pyska, który żaby i ropuchy mogą szybko wyrzucać na znaczną odległość łapiąc np. owada (pomocne w dwojaki sposób są tutaj oczy:

• rejestrują głównie ruch, ponadto płaz potrafi ocenić odpowiednią odległość, kiedy obraz celu znajdzie się we właściwym miejscu siatkówki obu oczu

• kiedy żaba połyka jej oczy zapadają się w głąb oczodołów i spodnią stroną uciskają kęs przepychając go dalej)

• występują gruczoły ślinowe

• pysk → przełyk → żołądek → jelita → kloaka

• oddechowy

• płuca

• słabo pofałdowane, silnie ukrwione worki

• brak klatki piersiowej powoduje, że wentylacja płuc odbywa się dzięki pompie gardzielowej

• skóra

• niekiedy oddychanie przez skórę pokrywa całe zapotrzebowanie na tlen (płazy mają wolny metabolizm)

• skrzela

• występują u kijanek i dorosłych osobników niektórych wodnych płazów

• podział skrzeli

• skrzela zewnętrzne (u kijanek płazów ogoniastych) w postaci pierzastych wyrostków po obu stronach głowy

• skrzela wewnątrz jamy skrzelowej (u kijanek płazów bezogoniastych), później są resorbowane

• krążenia

• zamknięty układ krążenia

• dwa obiegi krwi: duży i mały

• serce trójdziałowe: 2 przedsionki i komora

• z komory serca odchodzi stożek tętniczy rozdzielający się na trzy pary łuków tętniczych:

• tętnice głowowe

• aorta lewa i prawa

• tętnice płucne

• krew miesza się, ale niecałkowicie, dzięki podłużnej zastawce spiralnej, która rozdziela strumienie krwi (natlenowany i odtlenowany) w stożku tętniczym:

• utlenowana trafia z lewej części komory brzuszną częścią stożka tętniczego do pierwszego i drugiego łuku tętniczego

• odtlenowana trafia z prawej części komory grzbietową częścią stożka tętniczego do trzeciego łuku tętniczego

• występuje także zatoka żylna

• nerwowy

• niewielki mózg (jego części ułożone liniowo jedna po drugiej) - jak u ryb

• budowa mózgowia:

• kresomózgowie

• wydłużone, podzielone na dwie półkule

• jego ściany są gładkie i cienkie, zbudowane z tkanki nerwowej (niekiedy tworzy pierwotną postać kory mózgowej)

• międzymózgowie

• w pełni wykształcone

• brak oka ciemieniowego (występowało u płazów kopalnych)

• śródmózgowie

• duże, tworzy ośrodki analizy wzrokowej i prawdopodobnie centrum koordynacyjne całego mózgowia

• móżdżek

• cienka, poprzecznie ustawiona płytka (przyczyną niska wytrwałość i szybkość lokomocji)

• 10 par nerwów czaszkowych

• duże oczy, regulacja ostrości jak u ryb

• oczy z powiekami (powieka górna, dolna i migotka)

• parzyste uszy będące ważnym narządem u bezogonowych (np. śpiewy godowe)

• ucho środkowe oddzielone od otoczenia błoną bębenkową, połączone z gardzielą trąbką Eustachiusza

• występuje pojedyncza kosteczka słuchowa - strzemiączko (kolumienka)

• brak ucha zewnętrznego

• u wodnych i kijanek występuje linia naboczna

• przy nozdrzach występują torebki węchowe

• na języku i w śluzówce jamy gębowej receptory smaku

• wydalniczy

• składa się z prostych nerek (typu pranerczy), moczowodów, pęcherza moczowego i kloaki

• główną funkcją wydalanie słabego roztworu mocznika i amoniaku

4. Rozmnażanie

• zapłodnienie zewnętrzne (u bezogoniastych) lub wewnętrzne (u ogoniastych i beznogich)

• występuje jajorodność lub żyworodność

• w jajowodzie jajo uzyskuje otoczkę białkową, która po zapłodnieniu w wodzie pęcznieje

• zlepione złoża jaj to skrzek

• ze skrzeku wylęgają się larwy - kijanki, które żyją w wodzie, przypominają ryby: oddychają skrzelami i poruszają się za pomocą bocznych wygięć płetwy ogonowej

• kijanki płazów ogoniastych wcześniej uzyskują pokrój ciała podobny do płazów, najpierw wystają im kończyny przednie

• kijanki płazów bezogoniastych później uzyskują pokrój ciała podobny do płazów, najpierw wystają im kończyny tylne

• niekiedy opieka nad potomstwem (noszenie jaj na grzbiecie lub w gardzieli)

• masowe gody u płazów bezogonowych (odpowiednik tarła u ryb)

5. Znaczenie płazów

• zwalczają owady

staw znajdujący się na kości potylicznej

nie występuje u larw płazów bezogonowych

samiec obejmuje samicę mocnym uchwytem (amplexus) i zapładnia jaja w miarę ich znoszenia do wody

1

4

---