zoologia opracowania


Naskórek (łac. epidermis) - najbardziej zewnętrzna i jednocześnie najcieńsza warstwa skóry - ma około 0,5 mm, przy czym grubość ta jest większa (do 1,0 - 1,5 mm) na skórze podeszwy i dłoni. Tradycyjnie uważa się, że naskórek zbudowany jest z wielowarstwowego nabłonka płaskiego rogowaciejącego, w rzeczywistości jednak tylko dwie, trzy warstwy żywych komórek leżących najbardziej powierzchownie są płaskimi. Większość keratynocytów to komórki sześcienne lub walcowate.

W skład naskórka wchodzą komórki układające się w warstwy (6-20), następujących typów:

Unaczynienie skóry:

Przy oziębieniu następuje odruchowy skurcz naczyń krwionośnych i mięśni stroszących włosy (mm. Arectores pilorum)

Warstwy [edytuj]


Warstwy naskórka

Keratynocyty układają się w naskórku w 5 warstw. Idąc od błony podstawnej są to:


Warstwa podstawna i warstwa kolczysta to warstwy żywe. Nazywa się je łącznie warstwą rozrodcza (stratum germinativum).

Wytwarza włosy, paznokcie, gruczoł łojowy, potowy, mlekowy (elementy martwe). Warstwa rogowa naskórka ochrania skórę przed czynnikami chorobotwórczymi. Poza tym, nie przepuszcza wody i wytwarza nowe komórki.

Melanina znajdująca się w naskórku nadaje barwę skórze i chroni przed działaniem promieniowania słonecznego.

Bezczaszkowce, strunogłowe (Cephalochordata) - niewielkie zwierzęta przybrzeżnej strefy ciepłych mórz. Kilkadziesiąt gatunków zaliczanych do strunowców.

Cechy charakterystyczne [edytuj]


Najbardziej znanym przedstawicielem bezczaszkowców jest lancetnik. Pierwszy bezczaszkowiec, a zarazem strunowiec, to pikaia.

Osłonice (Tunicata)
Bezczaszkowce (Acrania)

Liczba gatunków: Osłonice - ok. 1400, Bezczaszkowce - 30

OSŁONICE - zwierzęta wyłącznie morskie, żyjące pojedynczo lub w koloniach. Ich ciała pokryte są tuniką - galaretowatą osłonką, w skład której wchodzi celuloza lub mukopolisacharydy (u ogonic).
Są obojnacze lub rozdzielnopłciowe. Rozwój zwykle złożony. Larwa jest wolnożyjąca i ma strunę grzbietową, która u form dorosłych zanika (wyjątkiem są ogonice, które mają strunę grzbietową przez całe życie).
U niektórych żachw i sprzągli występuje rozmnażanie bezpłciowe przez pączkowanie.

Charakterystyczna jest obecność szpar skrzelowych, które łączą gardziel układu pokarmowego z układem oddechowym (woda wpada przez gardziel, opłukuje skrzela i wypływa przez otwór wylotowy).

Osłonice dzielimy na 3 gromady: żachwy (osiadłe) oraz sprzągle i ogonice (wolnożyjące).

BEZCZASZKOWCE - organizmy morskie, wolnopływające lub ryjące w piasku strefy przybrzeżnej. Kształt ciała lancetowaty, brak wyodrębnionej głowy. Struna grzbietowa występuje u nich przez całe życie.
Układ nerwowy to cewka nerwowa, od której odchodzą nerwy w kierunku narządów. Mózgu brak.
Mięśnie poprzecznie prążkowane, ułożone w następujące po sobie segmenty (miomery).
Układ krwionośny zamknięty. Brak serca; krew napędza skurcz niektórych naczyń krwionośnych.
Układ oddechowy to szczeliny skrzelowe, przez które woda przechodzi z gardzieli do przedsionka jamy okołoskrzelowej, skąd wydostaje się na zewnątrz przez otwór atrialny.
Układ pokarmowy składa się z otworu gębowego, gardzieli, żołądka, jelita, uchyłka jelita pełniącego funkcję wątroby i z otworu odbytowego. Na dnie gardzieli znajduje się tzw. endostyl, który pokryty jest nabłonkiem orzęsionym. Wydziela on śluz, dzięki któremu odfiltrowany pokarm jest zlepiany i łatwiej przesuwany dalej do jelita.
W układzie pokarmowym bezczaszkowców obserwujemy też zaczątek krążenia wrotnego (żyła wątrobowa prowadząca z jelita do uchyłka wątrobowego).
Układ wydalniczy jest prymitywny, protonefrydialny (pęczki komórek płomykowych otwarte do zatok krwionośnych, a przesącz dostaje się do jamy okołoskrzelowej, skąd jest wydalany na zewnątrz).
Bezczaszkowce są rozdzielnopłciowe. Zapłodnienie jest zewnętrzne, a rozwój - z przeobrażeniem (larwa jest asymetryczna i orzęsiona).

KRĘGOUSTE - zwierzęta morskie lub słodkowodne. Są najprymitywniejszymi współczesnymi kręgowcami. Ciała mają wydłużone, pokryte śluzem i niepokryte łuskami.
Narządem ruchu są nieparzyste płetwy: grzbietowe i ogonowa (u śluzic tylko ogonowa). Brak kończyn. Mięśnie poprzecznie prążkowane, ułożone w segmenty (miomery). Szkielet stanowi struna grzbietowa, choć pojawiają się już zaczątki chrzęstnych kręgów. Brak otaczającej mózg puszki mózgowej i brak szczęk.

Rolę otworu gębowego pełni przyssawka uzbrojona w rogowe zęby. Na języku również znajdują się zęby. W układzie pokarmowym brak wyraźnie wyróżnionego żołądka, ale jest gruczoł wątrobowy i pojawia się trzustka.
Układ krwionośny zamknięty; serce złożone z zatoki żylnej, jednego przedsionka, jednej komory i stożka tętniczego. Przez serce przepływa tylko nieutleniona krew żylna. Śluzice mają kilka serc.
Układ oddechowy to skrzela, obmywane przez wodę napływającą z gardzieli i wypływającą potem na zewnątrz ciała przez otwory skrzelowe (o różnej liczbie).

Kręgouste są pasożytami (głównie ryb). Niektóre śluzice potrafią być także drapieżne lub żywić się padliną.

Kręgouste dzielimy na 2 główne rzędy:

RYBY - zwierzęta wyłącznie wodne - morskie lub słodkowodne. Cechuje je zmiennocieplność (dostosowywanie temperatury ciała do temperatury otoczenia) i opływowy kształt ciała, będący przystosowaniem do ruchu w wodzie.
Skóra jest zazwyczaj pokryta łuskami (wytwory skóry właściwej) i zawiera liczne gruczoły produkujące śluz. Charakterystyczna dla ryb jest tzw. linia naboczna, ciągnąca się po bokach ciała od skrzel po ogon. Dzięki obecnym w niej receptorom ciśnienia, ryba może orientować się w swoim położeniu względem obiektów w wodzie (nawet w ciemności).

Większość ryb kostnoszkieletowych posiada też wypełniony gazami pęcherz pławny, pełniący funkcję narządu hydrostatycznego (reguluje głębokość zanurzenia). Jest on pozostałością po płucach, które występowały u przodków ryb. Dowodem na to jest fakt, że jest on u niektórych ryb połączony z przełykiem, a także to, że u ryb dwudysznych nadal pełni funkcje oddechową (płuca).

Szkielet ryb może być zbudowany z chrząstki lub być w mniejszym lub większym stopniu skostniały. Składa się z czaszki, kręgosłupa, żeber, kości pasa barkowego i miednicowego oraz kości płetw. Pas barkowy ma połączenie z czaszką (jest to możliwe, bo głowa ma sztywne, nieruchome połączenie z tułowiem), a pas miednicowy jest niepołączony z kręgosłupem.
Płetwy u ryb dzielimy na parzyste: piersiowe (będące odpowiednikiem kończyn przednich), brzuszne (będące odpowiednikiem kończyn tylnych) oraz na pojedyncze: odbytową, ogonową i grzbietową. Służą one rybie do poruszania się i do utrzymania prawidłowej pozycji w wodzie.

Układ pokarmowy ryb dzielimy na: otwór gębowy (często z zębami), gardziel, przełyk, żołądek, dwunastnicę (uchodzą do niej przewody trzustki i wątroby), jelito cienkie, jelito grube i otwór odbytowy.
Układ oddechowy to skrzela, które obmywa woda, przedostająca się z gardzieli szczelinami skrzelowymi. Część tlenu pobierana jest przez skórę.
Układ krwionośny jest zamknięty i składa się tylko z jednego obiegu. Serce ma trzy części: zatoka żylna, przedsionek, komora (u ryb chrzęstnoszkieletowych występuje dodatkowo stożek tętniczy). Krew odtleniona przepływa z tkanek do zatoki żylnej, która to wpompowuje ją do przedsionka. Z przedsionka krew przechodzi do komory, by potem wypłynąć w kierunku skrzeli. W skrzelach krew zostaje natleniona i stamtąd płynie tętnicami do tkanek ciała. Obieg się zamyka.
Układ nerwowy ryb składa się z ułożonych liniowo: płatów węchowych, śródmózgowia, móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego. Z mózgu wychodzi 10 par nerwów czaszkowych, a z rdzenia kręgowego - nerwy obwodowe. Brak wyróżnionych półkul mózgu i kory mózgowej.
Układ wydalniczy stanowią: nerki, moczowody i pęcherz moczowy. Część produktów metabolizmu wydalana jest przez skrzela. Usuwanym z organizmu produktem przemiany azotowej jest amoniak.

Ryby są zazwyczaj rozdzielnopłciowe. Czasami zdarza się obojnactwo (u większości gatunków z rodziny strzępielowatych) i dzieworództwo (u karasia srebrzystego).
Gatunki jajorodne cechuje zapłodnienie zewnętrzne (samiec oblewa złożoną ikrę nasieniem), a gatunki jajożyworodne - zapłodnienie wewnętrzne, poprzedzone kopulacją.

Wśród ryb wyróżniamy 4 główne podgromady:

PŁAZY - zwierzęta wodne lub lądowe, ale wilgociolubne. Cechuje je zmiennocieplność (dostosowywanie temperatury ciała do temperatury otoczenia) i ciało pokryte wilgotną od śluzu skórą.

Szkielet płazów jest w znacznym stopniu skostaniały. Składa się ze spłaszczonej czaszki, kręgosłupa, żeber (rzadko występują i nie tworzą klatki piersiowej), kości pasa barkowego i miednicowego oraz kości kończyn przednich i kończyn tylnych. Czaszka łączy się z kręgosłupem za pomocą dwóch kłykci potylicznych. W uchu środkowym pojawia się pierwsza kostka słuchowa - strzemiączko.

Układ pokarmowy płazów dzielimy na: otwór gębowy (często z zębami), gardziel, przełyk, żołądek, dwunastnicę (uchodzą do niej przewody trzustki i wątroby), jelito cienkie, jelito grube i kloakę. Przy wątrobie pojawia się wyraźny woreczek żółciowy.
Układ oddechowy to skrzela (u gatunków wodnych) lub workowate, prymitywne płuca (u gatunków lądowych). Znaczna część tlenu pobierana jest przez skórę.
Układ krwionośny jest zamknięty i składa się z 2 obiegów. Serce ma 5 części: zatoka żylna, 2 przedsionki, komora, stożek tętniczy. Krew odtleniona przepływa z tkanek do zatoki żylnej, która to przekazuje ją do prawego przedsionka. Z prawego przedsionka krew przechodzi do komory, gdzie krew odtleniona miesza się z krwią natlenioną, płynącą z lewego przedsionka. Z komory krew wpływa do stożka tętniczego, skąd wypływa dalej w kierunku tkanek, a także w kierunku płuc, gdzie zostaje natleniona. Krew z płuc wraca do lewego przedsionka.
Podsumowując:
I obieg: komora - tkanki - prawy przedsionek - komora.
II obieg: komora - płuca - lewy przedsionek - komora.
Układ nerwowy płazów składa się z ułożonych liniowo: płatów węchowych, kresomózgowia (zaznaczają się 2 półkule mózgu), śródmózgowia, słabo wykształconego móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego. Z mózgu wychodzi 10 par nerwów czaszkowych, a z rdzenia kręgowego - 10 par nerwów obwodowych. Brak kory mózgowej.
Układ wydalniczy stanowią: nerki, moczowody i pęcherz moczowy, którego zawartość uchodzi do kloaki. Usuwanymi z organizmu produktami przemiany azotowej są: amoniak i mocznik.

Płazy są zawsze rozdzielnopłciowe (często z dymorfizmem płciowym). Rozwój zazwyczaj z przeobrażeniem, przebiegający w środowisku wodnym (→ uzależnienie płazów od wody). Larwa płazów bezogonowych to kijanka.
U płazów bezogonowych zapłodnienie jest zewnętrzne, a u płazów beznogich i u większości ogoniastych - wewnętrzne. Większość płazów jest jajorodna, ale zdarza się też u nich jajożyworodność i żyworodność.

Wyróżniamy 3 rzędy płazów:

A oto lista wszystkich 18 gatunków płazów występujących w Polsce:


GADY - zwierzęta lądowe (rzadziej wodne). Cechuje je zmiennocieplność (dostosowywanie temperatury ciała do temperatury otoczenia). Ich ciała pokryte są suchą skórą, wytwarzającą rogowe łuski lub tarcze.

Szkielet gadów jest w całkowicie skostaniały. Składa się z czaszki, kręgosłupa, żeber ułożonych w klatkę piersiową, kości pasa barkowego i miednicowego oraz kości kończyn przednich i kończyn tylnych. Czaszka łączy się z kręgosłupem za pomocą jednego kłykcia potylicznego.

Układ pokarmowy gadów dzielimy na: jamę gębową z zębami (których brak tylko u żółwi), gardziel, przełyk, żołądek, dwunastnicę (uchodzą do niej przewody trzustki i wątroby), jelito cienkie, jelito grube i kloakę. U żółwi i krokodyli pojawia się podniebienie, oddzielające część nosowo-gardzielową od jamy gębowej.
Układ oddechowy stanowią zawsze płuca (u węży jedno płuco), które są lepiej rozwinięte niż te u płazów lądowych (większe pofałdowanie).
Układ krwionośny jest zamknięty i składa się z 2 obiegów. Serce ma 3 części: 2 przedsionki i komorę z niepełną przegrodą (tylko u krokodyli pełny podział na 2 komory). Krew odtleniona przepływa z tkanek do prawego przedsionka. Z prawego przedsionka krew przechodzi do prawej części komory. Stamtąd krew wypływa tętnicą płucną w kierunku płuc. Natleniona krew z płuc wraca do lewego przedsionka żyłami płucnymi. Z lewego przedsionka przedostaje się do lewej części komory, a stamtąd wypływa aortami do tkanek ciała.
Podsumowując:
I obieg: lewa część komory - tkanki - prawy przedsionek - prawa część komory.
II obieg: prawa część komory - płuca - lewy przedsionek - lewa część komory.
Układ nerwowy gadów składa się z: płatów węchowych, kresomózgowia (dwie półkule mózgu z korą mózgową), śródmózgowia, dobrze wykształconego móżdżku, rdzenia przedłużonego i rdzenia kręgowego z nerwami obwodowymi. Układ współczulny jest rozwinięty.
Układ wydalniczy stanowią: nerki, moczowody i pęcherz moczowy (występuje tylko u żółwi i jaszczurek), którego zawartość uchodzi do kloaki. Usuwanymi z organizmu produktami przemiany azotowej są: kwas moczowy i rzadziej - amoniak (u krokodyli).

Gady są zawsze rozdzielnopłciowe (często z dymorfizmem płciowym). Rozwój jest prosty, bez przeobrażenia.
Zapłodnienie zawsze wewnętrzne (wyewoluował penis, który jest u wszystkich samców gadów, oprócz hatterii). Większość gadów jest jajorodna, ale zdarza się też u nich jajożyworodność i żyworodność. Jaja mają pergaminową lub wapienną osłonkę (→ uniezależnienie rozwoju gadów od wody).
Zarodek wytwarza błony płodowe (gady są zatem tzw. owodniowcami).

Wyróżniamy 4 rzędy gadów: