Otwornice jako skamieniałości przewodnie - budowa i rozwój.

- w każdej epoce geologicznej występowały inne gatunki otwornic, zalicza się je więc do skamielin przewodnich i wykorzystuje do określania wieku pokładów

- wapienie fusulinowe- skały osadowe karbońskie i permskie, powstałe ze skorupek otwornic rodzaju Fusulina

- wapienie numulitowe- skały trzeciorzędowe powstałe ze skorupek otwornic rodzaju Nummulites

- otwornice wykazują swoistość ekologiczną, dzięki czemu można określić, w jakim środowisku żyły (ma to znaczenie w poszukiwaniu pokładów mineralnych)

- należą do gromady Rhizopodia

- cykl rozwojowy: pokolenie mikrosferyczne- diploidalne, osobniki o małej komorze zarodkowej, rozmnażające się bezpłciowo przez podział jądra, przy czym ostatni to podział redukcyjny: powstają pełzaki dające początek pokoleniu makrosferycznemu- osobnikom haploidalnym, o dużych komorach zarodkowych, rozmnażających się płciowo. Po serii podziałów powstaje dużo małych jąder, które w cienkiej otoczce cytoplazmy mają 2-3 nici, pełniące funkcję izogamet. Zygota daje początek pokoleniu mikrosferycznemu.

- odżywiają się szczątkami organicznymi i drobnoustrojami

- zamieszkują wody słone, występują w skałach i pokładach wapiennych

- skorupka budowana jest od komory zarodkowej

Świdrowiec koński jako przykład pierwotniaka chorobotwórczego- budowa i znaczenie.

- budowa: wydłużone ciało o długości kilkunastu µm; aparatem ruchu jest falująca błona i długa wić, wolna z przodu ciała, wzdłuż niego biegnie na krawędzi błony. Ciałko podstawowe wici w tyle ciała, obok niego jest kinetoplast.

- pobiera pokarm całą powierzchnią ciała

- rozmnaża się bezpłciowo przez podłużny podział komórki

- pasożytuje w osoczu krwi

- do zarażenia dochodzi najczęściej przez akt płciowy przenoszony jest z nasieniem zarażonego ogiera

- w Europie zaraza stadnicza przebiega nietypowo, tj. z utajeniem okresu pierwszego

Obraz kliniczny:

I Okres- zmiany chorobowe są miejscowe i dotyczą zewn. narządów płciowych, na których osadził się pasożyt. Po dostaniu się do wnętrza namnaża się. Objawy:

obrzęk niezapalny

nadżerki i owrzodzenia błony śluzowej

plamy bielacze spowodowane nagromadzeniem się dużej ilości białych krwinek, które obumierając tworzą ropę

gorączka

II Okres- uogólnianie się choroby w wyniku parazytemii- rozprzestrzenianiem i namnażaniem się pasożyta. Chorobę jeszcze można wyleczyć.

obrzęki talarowate- jedyny patogeniczny objaw- o średnicy 5-20 cm

pokrzywkowe zmiany skórne

obrzęk węzłów chłonnych

osłabienie, spadek wagi

III Okres- toksyny dostają się do układu nerwowego, następują jego zaburzenia:

przeczulica skóry asymetria twarzy porażenie ruchowe niedowłady zanik mięśni zwykle lewostronne porażenie twarzy (opadanie małżowiny, powieki i warg)

Czas trwania nieleczonej choroby: 1-2 lat, śmiertelność: >50%

Toxoplasma gondii jako przykład pasożytniczych sporowców- drogi inwazji i znaczenie chorobotwórcze.

- pasożyt wewnątrzkomórkowy tkanek u ludzi i innych kręgowców

- jest szeroko rozpowszechniony, w PL występuje u ok. połowy populacji, ujawnia się w szczególnych przypadkach

- inwazja drogą doustną przez zjedzenie pokarmu zanieczyszczonego odchodami kota form inwazyjnych zawartych w cystach lub poprzez kontakt z krwią zarażonych zwierząt, trofozoity żyją bowiem w leukocytach; podejrzewa się możliwość zarażenia przez naturalne wydzieliny i wydaliny. U łożyskowych pasożyt może przedostać się z ciała ciężarnej samicy do ciała płodu (tzw. zarażenie śródmaciczne)

- pasożyt wywołuje u ludzi toksoplazmozę nabytą i wrodzoną. Jest chorobą odzwierzęcą, czyli zoonozą. Dorośli przechodzą ją bez wyraźnych zmian patologicznych, za wyjątkiem ciężarnych (poronienia). U płodu powoduje wodogłowie, upośledzenie wzroku.

- budowa: trofozoity mają kształt rogalików o wymiarach 15 x 3 µm, jeden biegun ciała zaokrąglony, drugi ostry i w tej części znajduje się kompleks apikalny, owalne jądro w środku ciała.

- w ciele żywicieli trofozoity rozmnażają się bezpłciowo, tworzą pseudocysty- dawna, przekształcona w cystę komórka żywiciela zawierająca pasożyty

- pasożyty rozmnażają się także płciowo, dotychczas zbadano to tylko u kota, w rezultacie powstaje sporocysta ze sporozoitami

Motyliczka: budowa morfologiczna, cykl rozwojowy, objawy chorobotwórcze i sposoby jej zwalczania.

- pasożytuje w wątrobie, głównie u przeżuwaczy

- dikrocelioza- choroba motyliczna

- zarażenie następuje przez zjedzenie drugiego żywiciela pośredniego

- budowa: kształt lancetowaty, 4-12 mm, przednia część rozszerzona, tylna zaokrąglona, przyssawka gębowa i brzuszna

- cykl rozwojowy: pierwszy żywiciel- ślimak lądowy. Miracidia opuszczają skorupki jajowe w jego przewodzie pokarmowym. Powstają sporocysty I i II pokolenia, będące kolejnymi stadiami larwalnymi, w których rozwijają się cerkarie. Wydostają się ze ślimaka w śluzowatych kulach, w których po zjedzeniu przez mrówkę cerkarie przekształcają się w metacerkarie.

Motylica wątrobowa: budowa morfologiczna, cykl rozwojowy, objawy chorobotwórcze i sposoby jej zwalczania.

- budowa- ciało listkowate, długości ok. 3 cm, przednia część ciała ma kształt stożka, ma przysadką gębową

- cykl rozwojowy: zapłodnione jaja trafiają do jelita żywiciela i wychodzą z kałem na zewnątrz. Rozwój zarodków w środowisku wodnym, trwa od 9 dni do 2-4 tygodni. Powstaje orzęsiona larwa- miracidium, z plamkami ocznymi. Żywicielem pośrednim jest błotniarka moczarowa. Miracidium wnika aktywnie do ślimaka i w nim przekształca się w workowatą larwę- sporocystę. W ciągu kilkunastu dni rozwijają się w niej workowate larwy- redie, a z kolei w ich wnętrzu larwy zwane cerkariami. Wychodzą

Tasiemce: budowa aparatu czepnego, stadia larwalne, cykl rozwojowy bruzdogłowca szerokiego, uzbrojonego i tasiemca bąblowcowego.

- stadia larwalne:

koracidium- u bruzdogłowca

procerkoid- u bruzdogłowca szerokiego, 3 pary haków na cerkomerze

plerocerkoid- u bruzdogłowca, dalsza forma procerkoidu, 2 bruzdy przyssawkowe

onkosfera- wylęga się z jaja w przewodzie pokarmowym żywiciela pośredniego, 3 pary haków

wągry- u nieuzbrojonego, wypełniony cieczą, posiada skoleks z przyssawkami

cysticerkoidy- u psiego, ma wyrostek ogonowy

echinokokus- u bąblowca, komora lęgowa, wysokie uorganizowanie

- budowa aparatu czepnego: posiada bruzdy, przyssawki (4 u uzbr.), kolce, haki (22-23)

- cykl uzbrojonego: onkosfery --> środowisko zewn. --> jelito żywiciela pośredniego (świnia, dzik, pies, kot, nawet człowiek) --> mięśnie żywiciela --> wągry --> żywiciel ostateczny --> w jelicie dorosły tasiemiec

- cykl bruzdogłowca: koracidium z onkosferą --> woda --> jelito żywiciela pośredniego (np. widłonoga) --> procerkoid --> mięśnie żywiciela pośredniego 2 (ryba) --> plerocerkoid --> żywiciel ostateczny (np. człowiek)

- cykl bąblowca: onkosfera --> echinokokus --> 20-30 protoskoleksów

Przykłady rzędów owadów uskrzydlonych o przeobrażeniu niezupełnym i zupełnym.

- przeobrażenie zupełne: błonkoskrzydłe, chruściki, chrząszcze, motyle, muchówki, sieciarki, wielbłądki, pchły

- przeobrażenie niezupełne: karaczany, prostoskrzydłe, modliszki, pluskwiaki, ważki, wszy, wszoły

Typy larw i poczwarek: podział i budowa morfologiczna.

Larwy:

larwy wtórne:

- polipodialne

- oligopodialne

* kampodeoidalne- u biegaczowatych i biedronkowatych

* erukoidalne (pędrak)

- apodialne (beznogie, czerwie)- u muchówek i żądłówek

larwy pierwotne:

- podobne morfologicznie: u wszów i wszołów

- różniące się od dorosłych wyglądem: u prostoskrzydłych, karaczanów, pluskwiaków i innych

- różniące się od dorosłych środowiskiem życia i mające narządy larwalne, odrzucane z ostatnią wylinką- u ważek, jętek i widelnic

Ektopasożytnictwo i endopasożytnictwo u muchówek.

- ektopasożytnictwo- pasożyty zewnętrzne bytują na powierzchni ciała żywiciela lub w jego jamach mających kontakt ze środowiskiem zewnętrznym

- endopasożytnictwo- pasożyty wewnętrzne bytują wewnątrz ciała żywiciela

Muchówki: cechy charakterystyczne budowy ciała, biologia i znaczenie w przyrodzie.

Błonkówki: cechy charakterystyczne budowy ciała, biologia i znaczenie w przyrodzie.

Owady chronione Polski.

- biegacz, tętnik, Koziróg dębosz, nadobnica alpejska, jelonek, zmierzchnica trupia główka, paź żeglarz, paź królowej, niepylak Apollo, niepylak mnemozyna, trzmiele, mrowiska w lesie

Znaczenie owadów w gospodarce człowieka (bioindykatory i pasożyty).

- pasożyty: wszoły, wszy, pchły, wpleszcz owczy, gzy, pluskwa domowa

Oddychanie u płazów.

- płuca proste, workowate, płazy beznogie mają jedno płuco; płazy oddychają za pomocą skrzeli, płuc i nabłonka; jama gębowa używana jest jako pompa, nozdrza i krtań jako zawory, dno jamy gębowej jako tłok do wtłaczania powietrza do płuc

Uzębienie ssaków (budowa i typy zębów, wzór zębowy).

- budowa zębów: korona, korzenie zębowe w zębodołach, szyjka (granica między komorą a korzeniem), komora z miazgą, kanał korzeniowy, zębina, którą na koronie pokrywa szkliwo, na korzeniu cement

- siekacze, kły, przedtrzonowce, trzonowe

- wzór zębowy: w liczniku zęby połowy górnej szczęki, w mianowniku połowy żuchwy; u człowieka 2123/2123, u krowy 0033/3133, u myszy 10003/1003, u kota 3131/3131

- korony zębów mogą być niskie- brachiodontyzm lub wydłużone- hypsodontyzm

Pokrycie ciała ssaków, wytwory skóry i naskórka.

- pokrycie ciała: zwykle włosy (ościste i wełniste), u niektórych włosy przekształcone w kolce. U kotów wibrysy. Linienie 2 razy do roku. Na niektórych częściach ciała mogą być łuski, np. u gryzoni.

- wytwory naskórka: paznokcie, kopyta

- wytwory skóry: rogi, łuski

Gryzonie Polski: szkodniki i gatunki chronione.

- chronione: wiewiórkowate: wiewiórka pospolita, suseł moręgowany, suseł perełkowany, świstak; smużkowate: smużka, smużka stepowa; popielicowate: koszatka, orzesznica, popielica, żołędnica; chomikowate: chomik europejski; nornikowate: nornik śnieżny, darniówka tatrzańska

Chronione ssaki owadożerne Polski

- jeżowate, ryjówkowate (wszystkie)

Chronione gatunki krajowe ssaków parzystokopytnych i drapieżnych.

- parzystokopytne: krętorogie: kozica, żubr ; - drapieżne: psowate: wilk, kotowate: żbik, ryś, łasicowate: gronostaj, łasica, norka europejska, tchórz stepowy, fokowate: foka szara, pospolita, obrączkowana, niedźwiedziowate: niedźwiedź brunatny

Chronione i łowne ssaki drapieżne Polski.

- łowne: norka amerykańska, kuna domowa, kuna leśna, jenot, lis, tchórz pospolity (europejski), szop pracz,

Bezowodniowce i owodniowce.

- bezowodniowce: grupa kręgowców niższych, które nie wytwarzają błon płodowych; związane są ze środowiskiem wodnym, w ich rozwoju często występuje stadium larwalne. Ryby chrzęstnoszkieletowe, kostnoszkieletowe, płazy, tarczowce.

- owodniowce: wytwarzają błony płodowe, kręgowce mające zdolność rozwoju zarodkowego na lądzie

Zmiennocieplność i stałocieplność u kręgowców.

- zmiennocieplność: u ryb, płazów i gadów

- stałocieplność: ptaki, ssaki, także pterozaury i niektóre dinozaury

- mechanizmy utrzymania stałej temperatury: kurczenie i rozkurczanie naczyń krwionośnych, pióra, włosy, tkanka tłuszczowa, pocenie się, ziajanie

Pojęcie jajorodności, jajożyworodności i żyworodności.

- jajorodność: rozwój zarodkowy w jaju

- jajożyworodność: rozwój w jaju w drogach rodnych samicy, młode uwalniają się z błon jajowych bezpośrednio, w trakcie lub tuż po złożeniu jaj

- żyworodność: rozwój zarodkowy w organizmie matki

Cechy charakterystyczne stekowców i ich rozmieszczenie na kuli ziemskiej.

- jajorodność, skórzane osłony, 10 dni lęgu, kloaka, Australia, Nowa Gwinea, Tasmania, stałocieplne, kości krucze, gruczoł mlekowy w formie pól mlecznych

Charakterystyka i rozmieszczenie torbaczy na kuli ziemskiej.

- Ameryka Południowa, Ameryka Północna

- liczne zęby (40-50), stałocieplność, żyworodne, ciąża krótka (12,5-36 dni), 2 pochwy, rozdwojone prącie, kości torbowe pasa miednicowego, zaczątek łożyska

Podstawowe sposoby migracji zwierząt na kuli ziemskiej.

- dyspersja aktywna i skokowa

- dyspersja bierna

anemochoryczna- przez ruchy powietrza

hydrochoryczna

zoochoryczna

- dyspersja aktywno- pasywna

Dyspersja ze względu na zasięg:

- lokalna- w obrębie państwa

- regionalna- w obrębie kilku państw

- kontynentalna

- globalna

Dyspersja przyczynowo- skutkowa

- rozród

- baza pokarmowa

- unikanie konkurencji