A. Teorie wymiany międzynarodowej przedklasyczne
Rozwój teorii wymiany międzynarodowej
Koncepcja psychozy lęku przed brakiem towarów - dotyczy zachowań władców w starożytnej Grecji, Fenicji i imperium rzymskiego, którzy obawiając się braku towarów na rynku dążyli do pozyskania możliwie największej ilości dóbr drogą rabunku i podporządkowania sobie innych plemion i narodów.
Doktryna słusznej ceny - powstała w wyniku dezintegracji imperium rzymskiego, stopniowego rozpadu feudalizmu, powstawaniem nowych państw i wzrostu roli Kościoła rzymskokatolickiego.
Polegała na tym, że handel jest korzystny, jeżeli dokonuje się go po słusznej cenie. Początkowo tą ceną była cena pokrycia kosztów produkcji. Od XIII wieku za słuszną cenę uznawano taką cenę, która kształtuje się na rynku. Handlujący nie może ponieść straty.
Doktryna merkantylizmu - powstała w momencie tworzenia się w krajach zachodnioeuropejskich systemu kapitalistycznego.
Początkowo nazywana monetaryzmem lub bulionizmem.
Źródło bogactwa każdego narodu leży w korzystnym kształtowaniu bilansu handlowego.
Konieczność zwiększania przez każdy kraj zasobów różnego rodzaju kruszców szlachetnych i pieniędzy zagranicznych (w tym srebra i złota).
Pieniądze winny pochodzić ze sprzedaży towarów za granicą, dlatego bardzo ważne jest dodatnie saldo bilansu handlowego.
Nadwyżka ta sprawia, że do kraju napływa więcej złota, a więc rośnie jego bogactwo.
Gromadzenie rezerw walutowych umacnia bezpieczeństwo ekonomiczne kraju.
Stosowano politykę ekonomiczną poprzez:
Ograniczanie importu za pomocą ceł lub kontyngentów ilościowych przywozu.
Promowanie eksportu przez udzielanie subsydiów.
B. Klasyczne teorie wymiany międzynarodowej
Przesłanki teorii klasycznych
Podstawą teorii jest założenie występowania różnic w kosztach wytwarzania.
Specjalizacja poszczególnych krajów polega na produkcji na własne potrzeby i na eksport tych towarów, które mogą być w każdym z nich wytwarzane względnie taniej niż w innych krajach.
Specjalizacja umożliwia bardziej efektywne wykorzystanie zasobów i sił produkcyjnych każdego kraju.
Specjalizacja powoduje obopólne korzyści krajów partnerskich.
Na rynku jest konkurencja doskonała, tj. żaden z uczestników nie ma wpływu na cenę.
Rynek jest przejrzysty tj. wszyscy wiedzą, jakie są ceny.
W danym kraju występuje doskonała mobilność czynników produkcji, pomiędzy krajami czynniki są nie mobilne.
Istnieje wolny handel tj. państwa w żaden sposób nie ograniczają wymiany.
Nie bierze się pod uwagę kosztów transportu.
Teoria wolnego handlu - gł przedstawiciele to Smith i Ricardo. Ich zdaniem głównym rozmiarem bogactwa SA rozmiary produkcji. W działalności krajowej alokacja zasobów a w działalności zagranicznej specjalizowanie się w produkcji które można wytworzyć taniej niż w innych krajach.
a) Teoria kosztów absolutnych Adama Smitha
Jeżeli dwa kraje podejmują wzajemny handel, to oba zdaniem Smitha osiągną korzyści.
Kraj powinien eksportować te dobra, które wytwarza mniejszym kosztem niż zagranica, a importować te, które wytwarza kosztem większym.
Miarą kosztów, a co za tym idzie wartość wymienialnych towarów jest ilość pracy potrzebna do wytworzenia jednostki towaru (nakładu pracy). Chodziło tutaj o przewagę absolutną w kosztach wytworzenia mierzoną nakładami pracy.
Wadą jest luka w przypadku krajów, które wytworzyły wszystko drożej.
Teoria kosztów komparatywnych (względnych)
Przesłanką jest specjalizacja krajów i rozwój handlu międzynarodowego.
Tu również koszty mierzone są nakładami pracy.
Jeżeli kraj A posiada absolutną przewagę w produkcji wszystkich dóbr nad krajem B to powinien się specjalizować w produkcji i eksporcie tego towaru, który może wyprodukować stosunkowo (względnie) taniej. Czyli tego, przy którym jego przewaga nad krajem B jest stosunkowo największa, lub gdzie brak przewagi jest stosunkowo najmniejszy.
Pierwotnie teoria ta nie brała pod uwagę podziału korzyści wynikających z wymiany. J.S. Mill zajął się tym zagadnieniem i sformułował prawo wzajemnego popytu. Głosi ono, że dany kraj odnosi większe korzyści z wymiany, jeżeli popyt na towary kraju partnera jest słabszy niż popyt w kraju partnera na towary danego kraju.
Teoria obfitości zasobów- szkoła neoklasyczna.
Autorem jej jest szwedzki ekonomista B.Ohin.
występowanie między krajami relatywnych różnic kosztów i cen.
odmiennym wyposażeniem w dwa podstawowe czynniki produkcji, tj. kapitał i pracę.
Cena zależy od popytu na ten towar i od kosztów ich wytworzenia.
Koszty są funkcją wyposażenia kraju w czynniki produkcji.
Koszty wytworzenia są niskie, jeżeli kraj jest obfity w dane zasoby czynników.
Obfitość zasobów wyznacza jego niską cenę.
Każdy kraj powinien eksportować towary, produkowane przy użyciu obfitych, tanich zasobów, importować, należy dobra, do których produkcji kraj musiałby użyć rzadszych (drogich) zasobów.
Poprzez handel odbywa się wyrównywanie ceny.
Przy krajach jednakowo wyposażonych w czynniki i o jednakowym popycie wymiana międzynarodowa też się opłaca, bo można się specjalizować osiągając korzyści skali.
Paradoks Leontiefa
Obfite w kapitał USA powinny eksportować kapitałochłonne towary, a importować pracochłonne, ponieważ praca jest tam droga. W rzeczywistości USA eksportują głównie pracochłonne towary a importują dobra kapitałochłonne. Wynika to z tego, iż co prawda jednostka pracy w USA jest najdroższa, jednak różnica w wydajności jest znacznie większa, co sprawia, że ta praca staje się względnie tania.
Teoria wzajemnego popytu - nie tylko koszty są ważne ale i popyt. Dany kraj ponosi wieksze korzyści z wymiany jeżeli jego popyt na towary z kraju partnera jest słabszy niż popyta partnera na jego towary.
C. Współczesne teorie handlu międzynarodowego
Teorie neoczynnikowe
Stanowią rozszerzenie rozważań Ohlina na większą liczbę czynników produkcji niż tylko kapitał i praca.
Opierają się na zasadzie kosztów względnych.
Pracę dzielą na prostą i złożoną, kapitał na rzeczowy i ludzki.
Teorie neotechnologiczne
Uwzględniają zmiany wywołane ciągłym rozwojem postępu technicznego
Teoria luki technologicznej
Kładzie nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu technicznego.
Możliwość sprowadzenia z zagranicy wyrobów najbardziej nowoczesnych czy też zakupu za granicą licencji przez kraj o niższym poziomie.
O kierunkach i strukturze handlu międzynarodowego decyduje zdolność poszczególnych krajów do wytwarzania i /lub opanowywania (adaptacji) nowoczesnych technologii
Innowacyjne kraje mają lepszy dostęp do rynków i przez pewien czas monopolistyczną pozycję. To pozwala zwiększyć eksport. Z czasem pojawiają się naśladowcy, którzy mają niższe koszty, bo nie ponoszą nakładów na badania. Innowator rzuca na rynek znowu nowość lub traci konkurencyjność.
Teoria cyklu życia produktu
Handel jest pochodną przechodzenia produktu- innowacji przez trzy fazy:
Fazę innowacyjną - cena wysoka, technologia ulepszana.
Fazę dojrzewania - obniżanie ceny, doskonalenie jakości.
Fazę standaryzacji - wytwarzany na podstawie zunifikowanej technologii w tych krajach i regionach gdzie koszty produkcji są najmniejsze.
Teoria korzyści skali
Korzyści skali produkcji i zbytu występują wtedy, gdy rozmiary produkcji i zbytu rosną szybciej niż nakłady czynników produkcji.
Statyczne (krótkookresowe) korzyści skali.
W skutek specjalizacji zwiększają się serie produkcyjne i serie sprzedaży, co prowadzi do obniżenia jednostkowych kosztów wytwarzania dzięki zmniejszeniu częstotliwości przestawiania aparatu produkcyjnego, wzrostowi wydajności pracy zatrudnionych, rozłożeniu kosztów stałych na większą liczbę jednostek i dzięki dokonywaniu drobnych usprawnień stosowanej techniki produkcji.
Dynamiczne (średnio- i długookresowe) korzyści skali.
Są wtedy, gdy występują bardziej radykalne zmiany techniki produkcji i obrotu handlowego, co powoduje m.in. poprawę technologii wytwarzania, zwiększenie zdolności produkcyjnej urządzeń wytwórczych czy wzrost ich sprawności.
Teorie popytowo-podażowe
Oprócz, czynników podażowych znaczenie mają też czynniki popytowe. A dokładniej kształtowanie się rozmiarów i struktury popytu.
Istotną korzyści z rozwoju handlu międzynarodowego jest lepsze zaspokojenie potrzeb konsumentów oraz inwestorów (jakościowo i ilościowo).
Istotne jest rozwijanie handlu wewnątrzgałęziowego, którego istota sprowadza się do jednoczesnego importu i eksportu wyrobów tych samych branż.
Zalety takiego podziału pracy i handlu:
Lepsze zaspokojenie potrzeb klientów
Osiąganie korzyści skali w sferze produkcji i zbytu
Lepsze wykorzystanie zasobów
Osłabienie trudności w realizowaniu procesów restrukturyzacyjnych.
Teoria podobieństwa preferencji
Teoria ta zwana jest także teorią nakładającego się popytu bądź ujednoliconej struktury popytu, została sformułowana w 1961 r. przez S.B. Lindera.
Zgodnie z jednym z założeń tej teorii dany kraj będzie eksportował te towary, na które istnieje zapotrzebowanie na rynku wewnętrznym. Według Lindera rzadko występuje sytuacja, gdy wyroby są wytwarzane wyłącznie na eksport. Kolejne założenie mówi o tym, że wielkość PKB w przeliczeniu na mieszkańca wpływa na istniejącą strukturę popytu. Struktura ta określa koszyk dóbr i usług, jakie są nabywane, określa tak zwany popyt reprezentatywny. Firma szukając rynków zbytu za granicą, poszukuje rynków zbliżonych pod względem struktury popytu do rynku rodzimego (o podobnym lub takim samym popycie reprezentatywnym). Najczęściej są to rynki bliskie geograficznie, o niewiele różniącym się PKB per capita, na których nabywcy, zaspakajając zbliżone potrzeby, kupują podobne wyroby. Im bardziej zbliżone ( nakładające się) są do siebie popyty reprezentatywne w danych krajach, tym zakres i intensywność wymiany między tymi krajami będą większe.
Teoria zróżnicowania produktów
Opracowana została przez M. Armingtona. Zauważył on, że współcześnie w wymianie międzynarodowej ma miejsce obrót towarami coraz bardziej zróżnicowanymi, będącymi bardzo bliskimi substytutami. Elementami różnicującymi dobra są m.in.: kraj pochodzenia, jakość, wygląd, styl, parametry techniczno-użytkowe czy koszt wytworzenia. Przedsiębiorstwa, prowadząc różne kampanie marketingowe, dążą do wyróżnienia swego produktu pośród produktów konkurencji, starają się stworzyć unikatową ofertę.
Preferencje konsumentów zmieniają się wraz z różnicowaniem poziomu ich dochodów. Im wyższe dochody, tym preferencje nabywców stają się coraz bardziej zróżnicowane, zwracają oni na inne niż cena cechy towaru. Wzrost dochodów pociąga za sobą wzrost siły nabywczej- zwiększenie chłonności rynku oraz zmianę preferencji.
Firmy starają się, by ich produkt wyróżniał się spośród innych, by posiadał dodatkowe, unikalne cechy. W ten sposób chcą przekonać klientów do swoich produktów, przywiązać ich do firmy. Konkurenci mogą naśladować te rozwiązania, co powoduje, że teoria ma charakter dynamiczny.
TEORIA HANDLU WEWNĄTRZGAŁĘZIOWEGO
Wymiena między sobą towarów należących do różnych grup, wyprodukowane przez różne gałęzie przemysłu. W ich wymianie mianowicie, co wiązano z efektem integracji, liberalizacji wewnętrznej wymiany, w coraz większym stopniu występował handel wewnątrzgałęziowy. Handel ten odbywa się gdy dany kraj jest jednocześnie eksporterem i importerem towarów z tej samej gałęzi, takich samych lub będących bliskimi substytutami.
W modelu handlu wewnątrzgałęziowego podstawa wymiany jest związana z trzema czynnikami:
Zróżnicowanie dóbr: pojawiające się wciąż nowe możliwości wytwarzania, dające możliwość różnicowania produktów i konkurencja między firmami.
Korzyści skali są efektem specjalizacji, a zatem koncentracji na wytwarzaniu wyłącznie określonych dóbr lub usług. Korzyści skali mogą mieć charakter:.
Konkurencja niedoskonała wynika z pojawiania się konkurencji monopolistycznej. Konkurencja monopolistyczna stanowi mieszankę, z jednej strony, konkurencji doskonałej, z drugiej zaś - monopolu. Z konkurencją doskonałą łączy ją duża liczba uczestniczących podmiotów oraz swoboda wejścia i wyjścia, odróżnia zaś proponowanie przez poszczególne firmy nie jednolitych, identycznych wyrobów, ale odmiennych, o cechach indywidualnych
Teoria współzależności, zależności i dominacji ekonomicznej.
Powszechne rozumienie zależności ekonomicznej oznacza uwarunkowanie gospodarki danego kraju od grupy państw decyzjami gospodarczymi lub politycznymi, podejmowanymi w innych krajach, lub rozwojem i ekspansją innej gospodarki bądź gospodarek całej grupy państw. Z treścią współzależności wiąże się wzajemna zależność od siebie partnerów ekonomicznych oparta na wzajemnych stosunkach ekonomicznych. Największy wkład w teoretyczne rozwiązanie tego problemu wnieśli Anglicy i Amerykanie ( nurt ten pojawił się w latach siedemdziesiątych ).Współzależność i zależność bazują na poglądach podniesionych przez R.O. Keohane i J.S. Nye w dwu aspektach :
wrażliwości na wpływy zewnętrzne
odporności na wpływy zewnętrzne z uwzględnieniem tzw. kosztów utraconych okazji pojawiających się w przypadku zerwania więzi z partnerem.
W późniejszych rozważaniach Dos Santos odchodzi od klasowego rozumienia zależności definiując ją jako sytuację będącą następstwem rozwoju międzynarodowego podziału pracy w której „gospodarki jednych krajów są uwarunkowane przez rozwój innych „. Bezpośredni rozwój krajów zależnych w sposób pozytywny lub negatywny z ekspansji krajów dominujących