Międzynarodowe Stosunki Gospodarcze

Gospodarki światowe

Gospodarka światowa - zbiorowość różnorodnych organizmów gospodarczych i instytucji funkcjonujących zarówno na poziomach krajowych jak i na szczeblu międzynarodowym. Zajmują się działalnością gospodarczą (pośrednio, bezpośrednio) oraz powiązane są ze sobą w pewien system poprzez sieć międzynarodowych stosunków ekonomicznych.

Spoiwem gospodarki światowej są utrzymywane i nawiązywane pomiędzy elementami składowymi międzynarodowe stosunki ekonomiczne, ulegają zmianie pod względem: zakresu, struktury rzeczowej, formy, kierunków, intensywności.

Gospodarka światowa ma dwojaki charakter

• Charakter historyczny- zaistniała na określonym etapie historycznym

• Charakter dynamiczny (kategoria ekonomiczna) podlega ewolucji(podmioty, organizmy, powiązania)

Podmiotami gospodarki światowej mogą być

• Przedsiębiorstwa krajowe (narodowe),

• Przedsiębiorstwa międzynarodowe (korporacje transnarodowe),

• Gospodarki narodowe poszczególnych krajów wraz z instytucją państwa,

• Międzynarodowe (regionalne) ugrupowania integracyjne,

• Międzynarodowe organizacje gospodarcze.

WIĘZI EKONOMICZNE WYSTĘPUJĄCE POMIĘDZY PODMIOTAMI GOSPODARKI ŚWIATOWEJ:

• Więzi handlowe

• Usługowe

• Produkcyjne

• Technologiczne

• Kapitałowe

Internacjonalizacja

Internacjonalizacja – inaczej umiędzynarodowienie, ścisłe powiązanie państwa, różnych form jego życia społecznego, gospodarczego z innymi podmiotami stosunków międzynarodowych. Prowadzi ona do wzrostu współzależności we wszystkich dziedzinach i tworzenia społeczności międzynarodowych.

ETAPY INTERNACJONALIZACJI

• Umiędzynarodowienie w sferze wymiany- zazwyczaj import/eksport. Przedsiębiorstwo wciąż usytuowane w gospodarce narodowej, ale włącza się w system międzynarodowych powiązań i zależności.

• Umiędzynarodowienie w sferze produkcji- podjęcie działalności produkcyjno-handlowej (np. podjęcie za granicą produkcji towarów).

• Globalizacja działalności gospodarczej- całkowite umiędzynarodowienie przedsiębiorstwa i jego działalności (na 2 rynkach w wielu krajach).

MOTYWY- przyczyny podejmowania działalności poza granicami kraju:

• Rynkowe

• Kosztowe

• Zaopatrzeniowe

• Polityczne

Rynkowe - otwarcie nowych rynków i utrzymanie się na rynkach dotychczasowych

• Stagnacja na rynku krajowym

• Popyt na rynku krajowym na dany produkt zanikł ze względu na jego starzenie się

• Istnieją niewykorzystane moce produkcyjne

• Przy oligopolistycznej strukturze rynku krajowego następuje zaostrzenie konkurencji

• Rynki zagraniczne rozwijają się dynamicznie

• Zostają wprowadzone lub zaostrzone restrykcje importowe na dotychczasowych rynkach przedsiębiorstw

• Powstają ugrupowania integracyjne, intensyfikacja procesów integracyjnych

• Chęć wyprzedzenia konkurentów, efekt naśladowcy, zmniejszenie ryzyka

Kosztowe - obniżenie kosztów produkcji i zwiększenie stopy zysków

• Niższe koszty siły roboczej za granicą (siła robocza dominujący czynnik w wytworzeniu produktu), inny czynnik tańszy

• Niższe koszty surowców, gruntów, energii, niższe podatki, wydatki na ochronę środowiska, ulgi i zwolnienia celne

• Tańsze kredyty, łatwiejszy dostęp do środków finansowych, produkcja na miejscu zmniejsza koszty transportu

Zaopatrzeniowe

• zaopatrzenie w różne importowane czynniki produkcji opłacalne gdy ich brak, cena wyższa w krajach macierzystych

• dostęp do surowców mineralnych i rolniczych (ważny dla przedsiębiorstw japońskich)

• dostęp do nowoczesnej wiedzy, zaawansowanej technologii charakterystycznych dla danego kraju a niemożliwych do wykorzystania w krajach macierzystych, do krajów rozwijających, przemieszczana produkcja wyrobów nowoczesnych

Polityczne

• związane z polityką prowadzoną w stosunku do różnych form międzynarodowej działalności gospodarczej przedsiębiorstw, przez kraje ich pochodzenia i kraje do których jest ona skierowana

• polityka wspierania eksportu (ubezpieczenia kredytów eksportowych, ulgi podatkowe, finansowanie informacji o rynkach zagranicznych)

• kraje rozwijające- bodźce fiskalne (ulgi podatkowe, wakacje podatkowe, ulgi celne) finansowe (subsydiowanie płac, sprzedaż ziemi i budynków po obniżonej cenie)

Korporacje

KORPORACJE- przedsiębiorstwa prowadzące działalność gospodarczą w co najmniej dwóch krajach oraz posiadające co najmniej w dwóch krajach filie lub oddziały będące w części lub w całości własnością przedsiębiorstwa macierzystego i działającego pod jego kontrolą.

KORPORACJA TRANSNARODOWA- aktywa w całości należą do przedsiębiorstwa macierzystego, zlokalizowane w co najmniej dwóch krajach.

KORPORACJA WIELONARODOWA- przedsiębiorstwo macierzyste jest właścicielem tylko części aktywów korporacji, pozostałe należą do innych zagranicznych przedsiębiorstw.

• Ich rola wzrasta z uwagi na wzrost ich liczby (rosnący proces umiędzynarodowienia) i potęgi gospodarczej,

• Dysponują ogromnym potencjałem kapitałowym, produkcyjnym, technologicznym,

• Uznane za podstawowy element i czynnik procesów globalizacji.

Ugrupowania integracyjne

MIĘDZYNARODOWE (REGIONALNE) UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE

• wyraźnie wyróżniający się na tle otoczenia, względnie jednolity, nowy organizm gospodarczy obejmujący dwa kraje i więcej

• spoiwem organizmu- proces integracji gospodarczej polegający na dostosowaniu gospodarczych elementów składowych, np. efta, cefta, acean, nafta

UGRUPOWANIA INTEGRACYJNE I ICH CHARAKTER

• formalny (zinstytucjonalizowany) - w postaci międzynarodowego porozumienia lub organizacji gosp. lub integracyjnej, sprzyjając porozumiewaniom integracyjnym

• nieformalny - mogą je kraje, które nie są formalnie zorganizowane, powiązane są jednakże silnie międzynarodowymi stosunkami ekonomicznymi, które tworzą procesy integracyjne

Cele integracji:

Cele cywilizacyjne związane z rozwojem nauki, informatyki, różnego typu łączności, organizacją życia publicznego, organizacją gospodarki itp.

Cele kulturowe

• Ochrona dobytku kulturowego, który pozostaje w harmonii z ideą integracji i jej celami,

• Niwelowanie barier językowych i konfliktów narodowościowych,

• Przeciwdziałanie narzucaniu własnych przekonań politycznych i religijnych innym.

Cele wynikające z potrzeb lokalnych

• Ochrona środowiska naturalnego,

• Przeciwdziałanie niekontrolowanemu przyrostowi ludności,

• Ograniczanie narastania zadłużenia krajów słabo rozwiniętych.

Przyczyny integracji

Dla krajów wysoko rozwiniętych:

• tendencje w rozwoju przemysłu i postępu technicznego – rozwój licznych współczesnych gałęzi przemysłu jest uwarunkowany rozwojem wielu uzupełniających gałęzi przemysłowych,

• rozwój produkcji przemysłowej na wielką skalę – wymaga zaawansowanego podziału pracy i specjalizacji rynkowej z jednej strony oraz odpowiednio dużego i chłonnego rynku z drugiej strony,

• utrzymanie na odpowiednio wysokim poziomie – a nawet przyspieszenie – tempa rozwoju gospodarczego.

Dla krajów słabo rozwiniętych:

• szansa na ułatwienie i przyspieszenie rozwoju gospodarczego,

• możliwość podejmowania wspólnych inwestycji infrastrukturalnych,

• zapobiegać rozpraszaniu zasobów,

• kształtowanie się wspólnego rynku pozwala stopniowo na powiększanie skali produkcji.

Warunki rozwoju międzynarodowej integracji

• Bliskie położenie geograficzne – dzięki pogłębiającym się z biegiem lat związkom zawodowym, kulturowym, ekonomicznym i cywilizacyjnym, ułatwia a czasem nawet przyspiesza procesy integracyjne,

• Odpowiednia infrastruktura,

• Podobny poziom rozwoju gospodarczego,

• Komplementarność struktur gospodarczych,

• Zgodność ustrojowa państwa,

• Zgodność wewnętrznej polityki ekonomicznej,

• Podobieństwo polityki zagranicznej.

Organizacje międzynarodowe

MIĘDZYNARODOWE ORGANIZACJE GOSPODARCZE

• oddziaływają na mechanizmy międzynarodowej współpracy gosp. Strukturę, charakter stosunków ekonomicznych między podmiotami

Funkcje Organizacj międzynarodowych

• regulacyjne - ustanawianie pewnych wzorców, zaleceń dla uczestników organizacji

• kontrolne (nadzorcze) - kraje członkowskie są poddawane nadzorowi ze strony organizacji (groźba sankcji)

• operacyjne

Światowa Organizacja Handlu- WTO

• 1stycznia 1995 zastąpiła GATT: układ ogólny w sprawie taryf celnych i handlu

• 159 członków

Międzynarodowy Fundusz Walutowy- INF

• Utworzony w 1945r.

• Obecnie 188 krajów członkowskich

• Promowanie międzynarodowej współpracy gosp.

• Wspieranie wzrostu handlu międzynarodowego

• Promowanie stabilności wymiany walut, dostarczanie środków finansowych krajom znajdującym się w trudnościach

Przepływy pieniężne

Bilans obrotów bieżących

Bilans procentów i dywidend to zestawienie dochodów i wydatków związanych z obsługą kapitału zagranicznego w danym kraju oraz kapitału krajowego ulokowanego za granicą.

Saldo procentów od zaciągniętych i udzielonych kredytów zależy głównie od wielkości tych kredytów oraz od wysokości oprocentowania i terminów spłat.

Saldo dywidend zależy od wielkości bezpośrednich inwestycji kapitałowych ulokowanych przez dany kraj za granicą oraz bezpośrednich inwestycji kapitałowych ulokowanych przez zagranicę na terenie danego kraju.

Przepływy jednostronne (nierekompensowane) można podzielić na:

• przepływy rządowe, np. składki płacone różnym organizacjom i instytucją zagranicznym, nieodpłatne dostawy towarów w ramach międzynarodowej pomocy gospodarczej, dobrowolne umorzenie długów, odszkodowania wojenne, koszty utrzymania placówek dyplomatycznych i konsularnych,

• przepływy prywatne, np. dochody z pracy, dochody z licencji, praw autorskich, spadki, alimenty, składki do organizacji naukowych.

Oba typy przepływów jednostronnych cechują się brakiem zbilansowania.

Bilans kapitałowy

Są to przepływy kapitału we wszystkich formach. Wypływ kapitału (eksport) oddziałuje negatywnie na bilans płatniczy danego kraju. Można wyróżnić:

• bilans kredytów, zarówno udzielanych zagranicy jak i zaciąganych za granicą,

• bilans inwestycji bezpośrednich,

• bilans inwestycji portfelowych.

Bilans obrotów wyrównawczych

To napływ bądź odpływ złota, walut wymienialnych lub specjalnych praw ciągnienia.

Złoto może być ujmowane w bilansie płatniczym dwojako:

• jako towar gdy należy do osób prywatnych,

• jako część rezerwy monetarnej kraju.

Równowaga bilansu płatniczego

Z formalnego punktu widzenia bilans płatniczy jest zawsze w równowadze – zasługa podwójnego zapisu każdej transakcji. Zgodnie z nim sumy rachunku obrotów bieżących, obrotów kapitałowych oraz obrotów wyrównawczych są równe zeru.

Można wyróżnić dwa typy transakcji:

• autonomiczne – czyli takie, które są podejmowane niezależnie od stanu bilansu płatniczego, wyłącznie na podstawie kryterium korzyści,

• wyrównawcze – wszystkie te, które zmierzają do poprawy równowagi płatniczej.

Rodzaje:

• Równowaga rzeczywista ma miejsce wtedy gdy jest ona następstwem podejmowania niczym nieograniczonych decyzji gospodarczych.

• Równowaga pozorna jest wynikiem stosowania polityki ekonomicznej oddziałującej nie tylko bezpośrednio na równowagę zewnętrzną, lecz także na równowagę wewnętrzną.

W krótkich okresach czasu rzadko występuje zarówno równowaga rzeczywista jak i pozorna. Wynika to z braku harmonizacji płatności po stronie „winien” i stronie „ma”.

Przyczyny nierównowagi bilansu płatniczego

• W okresie krótkim:

  • zmiany wielkości PKB – oddziałują przede wszystkim na saldo bilansu handlowego, a niekiedy też na saldo obrotów bieżących – wzrost PKB zazwyczaj powoduje pogorszenie tych sald, a jego obniżka poprawę,

  • zmiany terms of trade – powodują poprawę lub pogorszenie salda bilansu handlowego. Poprawa zarówno terms of trade cenowych jak i ilościowych sprzyja poprawie tego salda, a ich pogorszenie ma skutek przeciwny.

  • zmiany kursu walutowego – zmiana poziomu kursu może ułatwić lub utrudnić utrzymanie równowagi bilansu handlowego, a w konsekwencji bilansu płatniczego w krótkim okresie. Dewaluacja waluty krajowej względem walut zagranicznych sprzyja wzrostowi eksportu (przez jego potanienie) i zmniejszeniu importu (przez jego podrożenie), prowadzi więc do poprawy salda bilansu handlowego. Rewaluacja waluty krajowej ma odwrotne konsekwencje.

• W długim okresie czasu na równowagę bilansu płatniczego wpływają następujące czynniki związane ze wzrostem gospodarczym:

  • po stronie popytu:

    • stopa wzrostu gospodarczego, określająca rozmiary i dynamikę wzrostu dochodów społeczeństwa,

    • stopa oszczędzania wpływająca na kształtowanie się dynamiki zmian popytu globalnego i importowego, a także na stopę inwestycji,

    • stopa importu oraz stopa absorpcji podaży eksportowej poprzez popyt wewnętrzny,

    • źródła wzrostu gospodarczego (inwestycje krajowe, wydatki budżetowe, eksport),

    • sposoby i proporcje finansowania inwestycji krajowych:

      • oszczędności wewnętrzne,

      • kapitał zagraniczny.

  • po stronie podaży:

    • relacja pomiędzy stopą wzrostu produkcji na eksport a stopą wzrostu produkcji na rynek wewnętrzny,

    • relacja między stopą wzrostu produkcji konkurującej z importem a stopą wzrostu produkcji kierowanej na rynek wewnętrzny,

    • zmiany udziału importowanych surowców i półfabrykatów w produkcji globalnej.

• Zewnętrzne i wewnętrzne czynniki determinujące zmiany warunków rozwoju gospodarczego i sytuację w bilansie płatniczym danego kraju w długim okresie:

  • zmiany poziomu cen krajowych w stosunku do cen zagranicznych - niższe tempo wzrostu cen krajowych niż tempo wzrostu cen zagranicznych sprzyja poprawie konkurencyjności typu cenowego,

  • zmiany poziomu realnego kursu walutowego w stosunku do tendencji inflacyjnych w świecie – wzrost poziomu realnego kursu walutowego utrudnia rozwój eksportu towarów i usług, ale zarazem sprzyja napływowi kapitału zagranicznego, i odwrotnie,

  • zmiany poziomu i struktury konkurencyjności danego kraju w skali międzynarodowej przy uwzględnieniu skutków postępu technologicznego i długookresowych tendencji rozwojowych popytu światowego – wzrost poziomu oraz struktury międzynarodowej konkurencyjności wpływa na poprawę w bilansie płatniczym, i odwrotnie.

Znaczenie handlu zagranicznego dla gospodarki

Handel zagraniczny i jego rola w gospodarce narodowej

Wpływ handlu zagranicznego (HZ) na gospodarkę danego kraju zależy od czynników:

• Skali zaangażowania danego kraju w MPP (im aktywniej - tym handel ma większy wpływ na gospodarkę danego kraju).

• Udziału handlu zagranicznego w tworzeniu dochodu narodowego (DN).

• Roli, jaką handel zagraniczny pełni w gospodarce narodowej danego kraju.

  • pasywną - sfera handlu zagranicznego jest podporządkowana realizacji ogólnonarodowych celów inwestycyjnych bądź produkcyjnych,

  • aktywną - rozmiary i struktura handlu zagranicznego są podporządkowane potrzebom gospodarki narodowej, a z drugiej strony wymiana z zagranicą wpływa korzystnie na plany produkcji krajowej.

Korzyści z eksportu

1. Mikroekonomiczne:

• Dla konsumentów: poprawa jakości produktów, większe zróżnicowanie opakowań, kolorystyki, wzornictwa itp.,

• Dla przedsiębiorstw: eksporterów - korzyści skali, wzrost przychodów i zysków, rozszerzenie rynku zbytu, możliwość dostępu do segmentów rynku zagranicznego o wyższym poziomie dochodów, możliwość wydłużenia cyklu życia produktów, dywersyfikacja rynków i ryzyka.

1. Makroekonomiczne (korzyści dla państwa) :

• wzrost produkcji, pociągający za sobą wzrost/utrzymanie zatrudnienia,

• wzrost wpływów budżetowych - obowiązkowe składki ubezpieczeniowe i podatki od dochodów osobistych pracowników zatrudnionych przy produkcji eksportowej,

• umocnienie pozycji międzynarodowej,

• możliwość zmian w technice produkcji, powodująca wzrost poziomu zaawansowania technologicznego kraju,

• poprawa bilansu płatniczego państwa, dzięki środkom finansowym uzyskiwanym za sprzedane zagranica towary i usługi.

Przyczyny rozwijania eksportu

• trwałe lub przejściowe dysponowanie określonymi towarami, przy jednoczesnym niedysponowaniu tymi towarami przez inne kraje (np. względy klimatyczne, dysponowanie przejściowe, krótkookresowe), często wynikiem odmiennych poziomów rozwoju gospodarczego; dysponowanie absolutne,

• występowanie komparatywnych różnic kosztów i cen w ujęciu międzynarodowym (różnice cen jako skutek odmiennych warunków popytu, zróżnicowania poziomu kosztów), dysponowanie względne – realne lub potencjalne - eksport jako wentyl dla nadwyżek,

• efekt strategii przedsiębiorstw uwzględniającej m.in. zróżnicowanie popytu na rynkach międzynarodowych (zróżnicowanie preferencji i towarów, jako efekt celowej działalności przedsiębiorstw- towary często zróżnicowane pozornie).

Import – korzyści

• stabilizacja rynku, osiągana dzięki pojawieniu się konkurentów zagranicznych, likwidujących krajowe monopole

• wzrost konkurencji oraz nacisk na obniżanie kosztów i cen,

• dostęp do zagranicznych surowców,

• możliwość podniesienia poziomu rozwoju technologicznego kraju,

• wzrost dochodów budżetu państwa w postaci wpływów z ceł i podatków nakładanych na import.

Przyczyny rozwijania importu

• koszty produkcji zastępującej import są bezwzględnie wyższe w stosunku do zagranicy. Brak produkcji w kraju importującym – trwały – warunki klimatyczne, opóźnienie rozwoju gospodarczego, itd., przejściowy-średniookresowy, krótkookresowy.

• koszty produkcji zastępującej import są relatywnie wyższe w stosunku do zagranicy (różnice w kosztach i cenach towarów jako skutek różnic w wielkości popytu, międzynarodowe różnice poziomu kosztów),

• istnieje potrzeba zaspokojenia zróżnicowanego popytu na różnorodne towary i usługi (zróżnicowanie preferencji i towarów, jako efekt celowej działalności przedsiębiorstw).

Import wyłączny (niezbędny) ze względu na trwały brak określonych towarów, i stąd występuje strukturalna potrzeba importu.

Handel zagraniczny – trzy płaszczyzny oddziaływania:

Wpływa na:

• zmianę struktury dochodu narodowego,

• podniesienie efektywności gospodarowania,

• wielkość i dynamikę dochodu narodowego.

Wpływ handlu zagranicznego na zmianę struktury dochodu narodowego

Gospodarka zamknięta

• W krótkim okresie - w gospodarce zamkniętej niewielka możliwość zmiany struktury DN - ograniczone możliwości dokonywania inwestycji i konsumpcji z powodu braku funduszy oraz możliwości produkcyjne gałęzi dostarczających dóbr do spożycia.

• W krótkim okresie struktura DN powstającego oraz możliwości jego zmiany są ograniczone istniejącą elastycznością aparatu wytwórczego.

Obroty handlowe z zagranicą – jako czynnik uniezależniający strukturę DN podzielonego od struktury aparatu wytwórczego

Gospodarka otwarta

Y= I + K + G+ Ex – Im

Y= I + K + G + NX

gdzie :

NX= Ex – Im (eksport netto)

Ex - eksport

Im - import

Jeżeli:

• Ex < Im – to wielkość dochodu narodowego podzielonego jest większa od wielkości dochodu narodowego wytworzonego

• Ex > Im – to wielkość dochodu narodowego wytworzonego w kraju będzie większa od wielkości dochodu narodowego podzielonego

Y= I + K + G + Ex -Im

I = Y - K - G + Im - Ex

Jeżeli:

Y- K - G= O (w gospodarce zamkniętej), to I=O

I= O + Im – Ex

Czyli:

I + Ex = O + Im

• Jeśli Im > EX to I > O

• Jeśli Im < EX to I < O

• Jeśli Im = EX to I = O

W gospodarce otwartej eksport traktowany jest jak inwestycje (zagraniczne), import – oszczędności (zagraniczne). Im większa przewaga eksportu nad importem (dodatnie saldo bilansu towarów i usług) – tym mniejsze mogą być inwestycje krajowe, a im większa przewaga importu – tym mniejsze oszczędności.

HZ a zmiana struktury dochodu narodowego

• Już niewielkie otwarcie gospodarki ograniczone do tzw. importu niezbędnego stwarza możliwości zmian w strukturze DN podzielonego,

• import ten szczególnie istotny dla krajów małych i średnich (bowiem niektóre surowce nie są w nich wytwarzane i lub są wytwarzane w niedostatecznych ilościach),

• import niektórych surowców w ogóle nie wytwarzanych/wytwarzanych w niedostatecznych ilościach (np. ropy naftowej, rud metali) jest często warunkiem rozwoju gospodarczego poszczególnych krajów,

• uczestnictwo w MPP szczególnie ważne dla krajów rozpoczynających industrializację, które mają nadwyżkę surowców czy artykułów rolnych. Handel zagraniczny – umożliwia zamianę istniejących nadwyżek na brakujące urządzenia, itp.

• HZ umożliwia transformację struktury wytwarzanych w danym kraju dóbr konsumpcyjnych – jeśli nastąpią w krótkim okresie tak wielkie przesunięcia struktury popytu ludności, że krajowy przemysł tego nie będzie mógł zaspokoić i dostosować produkcję do istniejących potrzeb (np. w wyniku mody czy demonstracji),

• HZ. może rozwiązać problemy niedoborów niektórych artykułów rolnych, np. niekorzystne warunki pogodowe.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego

• od strony podaży – powiększa podaż towarów dostępnych w danym okresie w kraju (dodatnie saldo obrotów handlowych z zagranicą),

• od strony popytu – handel zagraniczny umożliwia zwiększenie całkowitego zapotrzebowania ponad wielkość popytu krajowego, powiększając w ten sposób wielkość dochodu narodowego wytworzonego.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony podaży

• relacja miedzy wielkością eksportu a importu – to eksport netto, odpowiadająca mu wielkość salda bilansu handlowego ma wpływ na wielkość funduszu (tzw. absorpcja) – którą dany kraj może przeznaczyć na inwestycje i konsumpcję.

• w gospodarce zamkniętej – funduszu ten określony jest przez wielkość dóbr i usług wytworzonych w danym kraju;

• Ex/Im pozwala na zmianę wielkości funduszu; przeznaczonego na konsumpcję przy niezmienionym poziomie inwestycji lub odwrotnie,

• w przypadku, gdy Im>Ex (gdy kraj korzysta z kredytów zagranicznych) możliwe jest zwiększenie wielkości absorpcji.

Utrzymywanie nadwyżki importu nad eksportem

• Utrzymywanie przez pewien czas- istotne dla dynamiki wzrostu gospodarczego,

• Większy import niż eksport (ujemne saldo) zwiększa podaż towarów i usług dostępnych w danym kraju,

• Nadwyżka importu jest czynnikiem zwiększającym zdolności inwestycyjne kraju,

• Kraj posiada ujemne saldo handlu zagranicznego - może realizować wyższą stopę inwestycji niżby to mogło wynikać z rozmiarów akumulacji wewnętrznej;

• Źródło finansowania deficytu w obrotach zagranicznych: zasoby własnych środków płatniczych, napływ środków finansowych z zagranicy w formie pożyczek średnio- i długoterminowych, także w formie bezpośrednich i pośrednich lokat kapitału obcego.

• Źródłem finansowania tej nadwyżki mogą być kredyty zagraniczne - trzeba będzie je spłacić w przyszłości z odsetkami,

• Zwiększanie inwestycji przez zaciąganie kredytów zagranicznych jest przedsięwzięciem często praktykowanym,

• gdy są to inwestycje proeksportowe – prowadzą one w przyszłości do rozwoju eksportu i spłaty zaciągniętych kredytów i zrównoważenia bilansu,

• muszą to być inwestycje efektywne, które umożliwiają spłatę nie tylko zadłużenia, ale również odsetek od niego naliczonych,

• zwiększanie konsumpcji w drodze zaciągania kredytów zagranicznych jest przedsięwzięciem ryzykownym, chyba ze mają charakter krótkookresowy lub jednocześnie kraj rozwija inwestycje finansowane ze źródeł własnych.

• szansa dla krajów słabiej rozwiniętych gospodarczo, mniejszych

w latach 70. przed problemem niewywiązywania się z zagranicznych zobowiązań stanęło wiele krajów – światowy kryzys zadłużenia.

Zagrożenia:

• powstawanie zobowiązań finansowych wobec zagranicy (aby się z nich wywiązać kraj w długim okresie musi posiadać w dłuższym okresie nadwyżki eksportu nad importem, w celu ich spłaty). Gdy tak nie będzie to kraj będzie musiał zaciągać kredyty na spłatę zadłużenia, lub rokowania w celu odroczenia płatności.

• obsługa długu – to cena jaką dany kraj zapłaci za możliwość skorzystania z zagranicznego finansowania wzrostu krajowej konsumpcji i inwestycji.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu

Ujęcie Keynesa:

• istnienie wolnych mocy wytwórczych,

• wielkość powstającego dochodu określona przez wielkość popytu (określona przez wielkość środków przeznaczanych na inwestycje i konsumpcję – gospodarka zamknięta),

• gospodarka otwarta – wielkość popytu i dochodu narodowego zależy od poziomu eksportu i importu.

Zależność pomiędzy importem a zmianami poziomu DN

• zmiany importu powiązane ze zmianami poziomu DN – wzrost DN, wzrost zapotrzebowania na import, wzrost wynagrodzeń, wzrost popytu na artykuły zagraniczne.

• wzrost importu w różnej proporcji do przyrostu popytu,

• krańcowa skłonność do importu – relacja określająca przyrost importu
  do przyrostu powodującego go dochodu,

ks im = ∆Im

∆Y

ks im - krańcowa skłonność do importu,

∆Im - przyrost importu

∆Y - przyrost dochodu narodowego

Zależność pomiędzy przyrostem DN a eksportem

• wzrost DN jest spowodowany wzrostem popytu krajowego (np. wzrost wydatków budżetowych) – to może nastąpić spadek eksportu,

• wzrost DN w wyniku wzrostu popytu z zagranicy – wzrost dochodu powiązany ze wzrostem eksportu,

• wzrost eksportu wiąże się ze wzrostem DN jeśli wiąże się także ze zwiększeniem konkurencyjności towarów.

Wpływ handlu zagranicznego na wielkość dochodu narodowego od strony popytu

W gospodarce rynkowej charakteryzującej się niepełnymi możliwościami produkcyjnymi:

• rezerwy aparatu produkcyjnego,

• wolne zasoby pracy.

• będącej efektem przewagi podaży nad popytem w przypadku wystąpienia określonych impulsów gospodarczych może być uruchomiony mechanizm mnożnikowy.

• Mechanizm mnożnikowy – powoduje zwiększenie dochodu narodowego w skali większej aniżeli wynikałoby to bezpośrednio z wielkości impulsu, czyli jeśli wzrost inwestycji, które stały się impulsem mnożnikowym wyniesie np. 1000, to przyrost dochodu może być większy od 1000.

• Warunkiem powstania efektów mnożnikowych jest – zwiększenie popytu konsumpcyjnego.

Mechanizm mnożnikowy (+ mnożniki)

• Mechanizm mnożnikowy – powoduje zwiększenie dochodu narodowego w skali większej aniżeli wynikałoby to bezpośrednio z wielkości impulsu, czyli jeśli wzrost inwestycji, które stały się impulsem mnożnikowym wyniesie np. 1000, to przyrost dochodu może być większy od 1000.

Warunkiem powstania efektów mnożnikowych jest – zwiększenie popytu konsumpcyjnego

Mnożnik Eksportowy

Mnonik inwestycyjny

Zagraniczne inwestycje

Bezpośrednie inwestycje kapitałowe

Podejmowanie samodzielnej działalności gospodarczej za granicą od podstaw, nabycie większościowego pakietu akcji lub całkowite przejęcie już istniejącego przedsiębiorstwa. Coś więcej niż przepływ kapitału – podejmowanie odpowiedzialności za działalność za granicą. Przepływy kapitału, technologii, know-how oraz ludzi. Przybierają postać:

• Inwestycje typu greenfield – forma bezpośrednich inwestycji zagranicznych. Inwestycje te są podejmowane przez firmy, które finansują w jakimś kraju powstanie zupełnie nowej inwestycji (budowa obiektów, instalowanie urządzeń, uruchamianie działalności gospodarczej).

• Fuzje i przejęcia.

Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

Zagraniczna inwestycja bezpośrednia polega na uzyskaniu przez rezydentów jednego kraju kontroli nad przedsiębiorstwem zlokalizowanym w innym kraju.

• nabycie pakietu akcji dającego prawo do kierowania istniejącym przedsiębiorstwem,

• całkowitego przejęcia firmy,

• zbudowania przedsiębiorstwa od podstaw (tzw. greenfield investment).

Całkowite przejęcie firmy – celem inwestycji pozyskanie miejscowej technologii, chęć wyeliminowania konkurenta i przejęcie rynku, skrócenie czasu zwrotu zaangażowanego kapitału, przyspieszenie wejścia na rynek, strategia naśladownictwa. Podejmowane w branżach dojrzałych i stagnacyjnych.

Wybudowanie przedsiębiorstwa od podstaw – przychylniejsze nastawienie rządu do tej formy ZIB (nowe miejsca pracy), korzyści integracyjne, możliwość zastosowania specyficznej technologii, podejmowane w przemysłach innowacyjnych i rozwijających się.

Inwestycje portfelowe

• inwestycje portfelowe – polegają na zakupie akcji, obligacji lub innych papierów wartościowych w celu uzyskiwania dochodów (przesyłane w formie dywidend, procentów).

• motyw: chęć uzyskania zysku z inwestycji (odsetek lub dywidend wyższych niż w kraju),

• popularne w XIX w. i na początku w. XX, zakup przez inwestorów zagr. obligacji emitowanych przez bank centralny (rząd kraju) – ważne źródło akumulacji; swoje obligacje sprzedawały w krajach europejskich: USA, Argentyna, inne kraje Ameryk,

• obecnie: zakup akcji zagranicznych przedsiębiorstw, z uwagi na stabilizację gospodarek krajów, postęp w zakresie telekomunikacji - przejrzystość,

• teoria portfolio: inwestor może osiągnąć wyższą stopę zysku przy danym ryzyku lub daną stopę zysku przy mniejszym ryzyku w sytuacji, gdy dysponuje portfelem akcji zróżnicowanych w ściśle określony sposób: iż spadkowi stopy zysku z części z nich będzie prawdopodobnie towarzyszył wzrost stopy zysku pozostałych.

• wzrost znaczenia inwestycji portfelowych jako formy wywozu do krajów rozwijających się.

Motywy BIZ-u (Bezpośrednich inwestycji zagranicznych)

Dla eksportera kapitału:

• Efektywniejsze wykorzystanie kapitału za granicą – wyższa cena kapitału w kraju lokalizacji, możliwa przewaga technologiczna i/lub marketingowa, możliwość zmonopolizowania rynku,

• Możliwość przedłużenia życia produktu,

• Korzyści lokalizacji – zbliżenie producenta do zasobów bogactw naturalnych, taniej siły roboczej, taniej energii, rynku zbytu itp.,

• Korzyści internalizacji – korzyści z obrotu kapitału, technologiami, know-how wewnątrz firmy a nie na otwartym rynku,

• Rozwijanie powiązań wielonarodowych między firmami spokrewnionymi kapitałowo – obroty usługami i towarami pomiędzy filiami jednego przedsiębiorstwa nabierają coraz większego znaczenia, są wyjęte spod jurysdykcji narodowej co powoduje iż wielonarodowe przedsiębiorstwa prowadzą działalność podporządkowaną swoim interesom ekonomicznym, tracąc z pola widzenia interesy krajów gdzie są zlokalizowane.

dla importera kapitału:

• Możliwość zwiększenia zasobów kapitałowych, nie mogą być jednak traktowane jako zastępstwo dla akumulacji wewnętrznej, ponieważ środki kierowane są tam gdzie inwestor widzi możliwość zysku a nie gdzie chciałby kraj lokalizacji (w Polsce największe zapotrzebowanie na inwestycje w infrastrukturę drogową i budownictwo mieszkaniowe – ale nieatrakcyjne dla inwestorów bo niska stopa zwrotu i długi okres zwrotu kapitału),

• Oczekiwanie, iż kapitał zmniejszy skalę bezrobocia – czy spełniane? Inwestycje kapitałochłonne i pracooszczędne, częste restrukturyzacje przejętych przedsiębiorstw,

• Oczekiwanie, iż kapitał wpłynie na wzrost poziomu technicznego produkcji – do pewnego stopnia spełniane, zazwyczaj ograniczone do przedsiębiorstwa inwestora zagranicznego, nie wpływa na wzrost prowadzonych badań, nie wpływa zazwyczaj na rozwój terenów zacofanych,

efekty

Efekt przesunięcia

Przejawia się on zwiększeniem udziału krajów należących do ugrupowania integracyjnego w ich handlu globalnym kosztem udziału krajów trzecich (nie-członkowskich) spoza ugrupowania. Wynika to z przesunięcia się źródeł zakupu określonych towarów z krajów nawet o niższych kosztach, lecz pozostających na zewnątrz ugrupowania. Efekt ten spowodowany jest różnicą skali trudności w dostępie do rynku – wewnętrzne bariery zostały zniesione, zewnętrzne są nadal stosowane. Efekt przesunięcia handlu będzie tym silniejszy, im większa będzie cenowa elastyczność popytu na dany towar oraz im mniejsza będzie cenowa elastyczność podaży tego towaru.

Efekt kreacji

Wyraża się we wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów uczestniczących w ugrupowaniu integracyjnym dzięki usunięciu ceł i innych barier w handlu między nimi. Efekt kreacji może się objawiać jako:

• Efekt produkcyjny – uwolnienie zasobów producentów, którzy nie sprostali zagranicznej konkurencji i przeniesienie ich do dziedzin bardziej efektywnych,

• Efekt konsumpcyjny – wzrost całkowitej konsumpcji produktów w wyniku spadku cen krajowych do poziomu cen ugrupowania.

Występowanie efektu kreacji oraz jego siła zależą od elastyczności cenowej popytu na importowane towary i elastyczności cenowej podaży w kraju eksportera. Efekt jest tym większy, im elastyczność jest większa.

Skutki występowania efektu kreacji i przesunięcia

Powszechnie uważa się efekt kreacji za efekt pozytywny a efekt przesunięcia za negatywny.

Następstwami tych efektów mogą być:

• Ekspansja handlu – wielkość handlu światowego rośnie (efekt kreacji > efekt przesunięcia),

• Ograniczenie handlu – zmniejszenie wielkości handlu światowego (efekt kreacji < efekt przesunięcia).

Czynniki decydujące o przewadze jednego z efektów:

• Poziom ceł i innych barier handlowych w momencie integracji,

• Poziom rozwoju gospodarczego krajów partnerskich, ich liczba i wielkość,

• Struktura produkcji w krajach integrujących się,

• Bliskość geograficzna i kulturowa,

• Elastyczność sprzedaży w krajach partnerskich.

przepływy czynników produkcji

Międzynarodowe przepływy kapitału to transfery siły nabywczej z określonego kraju za granicę i z zagranicy do określonego kraju. Typy transferów:

• Nieodpłatne i bezzwrotne – jednostronny ruch kapitału,

• Nieodpłatne ale zwrotne,

• Odpłatne i bezzwrotne,

• Odpłatne i zwrotne.

Jako międzynarodowe przepływy kapitału uznaje się ruchy kapitału przez granicę odnotowywane w bilansie płatniczym – powodujące powstawanie należności i zobowiązań danej gospodarki względem zagranicy.

Kryterium motywu międzynarodowych ruchów kapitału:

• Charakter polityczny lub humanitarny – zazwyczaj jednostronny przepływ kapitału, jako taki nie zaliczany do przepływów kapitału sensu stricto, pomoc gospodarcza w postaci zwrotnych pożyczek długoterminowych jest zaliczana do MPK,

• Charakter ekonomiczny:

  • Różnice w krańcowej efektywności kapitału rzeczowego,

  • Różnice uzyskane w dochodach z kapitału pieniężnego,

  • Próby minimalizacji ryzyka.

Niekiedy motywy polityczne i ekonomiczne występują równocześnie.

Ze względu na okres MPK:

• Krótkoterminowe:

  • Lokowanie i wycofywanie wkładów na rachunkach w bankach zagranicznych,

  • Krótkoterminowe kredyty kupieckie,

  • Krótkoterminowe kredyty bankowe.

• Długoterminowe:

  • W akcje i obligacje:

    • Inwestycje bezpośrednie,

    • Inwestycje portfelowe,

  • Długoterminowe kredyty i pożyczki.

Kryterium podmiotów sprawczych i sposobu przemieszczania się kapitału:

• Ze względu na status prawny uczestników:

  • Publiczne transfery kapitału,

  • Prywatne transfery kapitału,

• Ze względu na przynależność podmiotów dokonujących transfer kapitału do różnych sektorów gospodarczych:

  • Sektor pieniężny – banki i centralne instytucje monetarne,

  • Sektor niepieniężny – przedsiębiorstwa, osoby prywatne, rządy.

Charakter międzynarodowych ruchów kapitału:

• Przepływy autonomiczne – dokonywane niezależnie od innych transakcji w bilansie płatniczym,

• Przepływy indukowane (wyrównawcze, przystosowawcze, kompensujące) – stanowią pasywne dostosowanie do określonej pozycji bilansu,

Kierunek międzynarodowych ruchów kapitału:

• Eksport kapitału – obroty aktywne,

• Import kapitału – obroty pasywne,

Skutki przepływu kapitału

Dla kraju zasilanego:

• Powiększenie posiadanych środków pieniężnych do dyspozycji,

• Zwiększenie popytu na towary i usługi,

• Zwiększenie obiegu pieniężnego – co z reguły prowadzi do wewnętrznego wzrostu cen,

• Może powodować ograniczenie eksportu i wzrost importu,

• Jeżeli dodatkowe środki nie są wykorzystane do finansowania importu, zwiększają środki płynne banków – zwiększają możliwości kredytowe i prowadzą do obniżenia stopy procentowej,

• Wzrasta kurs walutowy kraju importującego kapitał,

• Przywóz kapitału wpływa na podwyższenie stopy wzrostu krajowego dochodu narodowego.

Dla kraju wywożącego kapitał:

• Zmniejsza pulę środków pieniężnych do dyspozycji,

• Zwalnia tempo wzrostu gospodarczego?

• Stymuluje eksport,

• Jeżeli lokowany w papiery wartościowe – wzrost importu, nadwyżka importu nad eksportem,

• Spadek cen.

Międzynarodowe przepływy siły roboczej

Za migrację uważa się zmianę miejsca pobytu na okres dłuższy niż jeden rok – definicja ONZ. Dwa pojęcia:

• Emigracja – opuszczenie przez ludzi ich dotychczasowego kraju zamieszkania i osiedlenie się na dłuższy czas pobyt lub na stałe w innym kraju,

• Imigracja – napływ do danego kraju na dłuższy pobyt lub na stałe ludzi zamieszkujących dotychczas inny kraj.

Etap rozwoju kraju a migracje

• Wczesny etap rozwoju kraju – duży rezerwuar niewykwalifikowanej siły roboczej, nie importuje ale może w zależności od warunków eksportować, może być skłonny do niewielkiego importu wykwalifikowanej siły roboczej,

• Gdy kraj się uprzemysławia – zmniejszają się zasoby niewykwalifikowanej siły roboczej, jeżeli we wcześniejszych etapach następował odpływ tego rodzaju siły roboczej, będzie on malał. Gwałtowna industrializacja może spowodować wyschnięcie rezerwuaru niewykwalifikowanej siły roboczej – może nastąpić konieczność jej importu.

Można zauważyć korelację między przypływem i odpływem wykwalifikowanej siły roboczej a przypływem i odpływem bezpośrednich inwestycji zagranicznych do danego kraju. Oraz między odpływem wykwalifikowanej siły roboczej a eksportem kapitału danego kraju.

Przyczyny migracji

• Ekonomiczne:

  • Chęć znalezienia pracy,

  • Nadzieja na lepiej płatne zatrudnienie,

  • Zamiar poprawy statusu zawodowego poprzez podniesienie kwalifikacji,

  • Zdobycie fachowego wykształcenia,

  • Uzyskanie dostępu do specjalistycznej aparatury badawczej,

• Pozaekonomiczne:

  • Polityczne,

  • Religijne,

  • Ideologiczne.

Rodzaje migracji

• Migracja tradycyjna – obejmowała okres do II wojny światowej, emigrowały głównie osoby niewykształcone, nie znające języków obcych, bez specjalnych kwalifikacji. Opuszczały swój kraj bez sprecyzowanego celu migracji. Zapoczątkowana w czasach pierwszej rewolucji przemysłowej, główne kierunki migracji z Europy do Stanów Zjednoczonych, Kanady, Australii, Nowej Zelandii, Brazylii, Argentyny.

• Migracja współczesna – obejmuje ludność wykształconą, w tym również wysoko kwalifikowanych specjalistów, znających przynajmniej podstawy języka kraju emigracji. Przeważnie cel emigracji jest ściśle określony. Zmieniają się również kierunki emigracji.

Rodzaje współczesnej migracji

• Mały ruch przygraniczny – regularne (codzienne lub cotygodniowe) udawania się do pracy za granicę przez dłuższe okresy (co najmniej przez rok).

• Sezonowa migracja pracownicza – o ile ma charakter regularnej, powtarzającej się corocznie pracy sezonowej za granicą. O tym typie migracji decyduje koniunktura.

• Wyjazd do pracy za granicę na określony czas – na ogół na okres paru lat po czym następuje powrót do kraju.

• Wyjazdy na stałe – ze względu na zamiar połączenia się z rodziną, zawarcie związku małżeńskiego, propozycją pracy wiążącą się ze zmianą obywatelstwa.

Skutki migracji

Dla kraju emigracji:

• Pozytywne:

  • Możliwość zwiększenia zasobów dewizowych,

  • Łagodzi negatywne skutki bezrobocia,

  • Wpływa pozytywnie na poziom kwalifikacji ludzi wracających z zagranicy,

• Negatywne:

  • Utrata (przynajmniej przejściowa) specjalistów opuszczających kraj, w którym zdobyli wykształcenie i wysokie kwalifikacje, obciążająca dochód narodowy kraju emigracji (drenaż mózgów),

  • Podniesie średniej wieku ludności pozostającej w kraju – a co za tym idzie przeniesienie kosztów utrzymania rencistów i emerytów na ludność zatrudnioną w kraju.

Dla kraju imigracji:

• Pozytywne:

  • Napływ tanich robotników o relatywnie wyższych kwalifikacjach niż pracownicy krajowi, zwłaszcza jeżeli chodzi o tzw. niepopularne zawody,

  • Imigracja ludności wykształconej stwarza możliwość obniżenia nakładów na kształcenie w kraju,

• Negatywne:

  • Zwiększenie liczby ludności poszukującej pracy – w przypadku złej koniunktury powoduje to wzrost bezrobocia,

  • Wprowadza nowe obyczaje cywilizacyjne i religijne, ponadto rodzi zjawiska patologii społecznej,

  • Obciąża bilans płatniczy – masowe przesyłanie części zarobków rodzinom w kraju emigracji.

W ujęciu makroekonomicznym migrację należy traktować jako zjawisko wpływające na przyspieszenie dynamiki rozwoju gospodarczego i wzrostu dobrobytu społecznego zarówno w kraju emigracji, jak też kraju imigracji.

Czynniki pomagające we wzroście przepływu siły roboczej:

• Rozwinięcie się zorganizowanego „przemysłu” rekrutowania pracowników,

• Nowoczesny transport i komunikacja ułatwiły z jednej strony migrację a z drugiej rozprzestrzenianie się informacji o możliwościach pracy w innych krajach,

• Znaczne złagodzenie barier ograniczających przepływy siły roboczej.

Międzynarodowe przepływy technologii

Przekazywanie wiedzy techniczne przez jedne kraje innym krajom. Może mieć charakter:

• Nieodpłatne przekazanie wiedzy technicznej – charakter pomocy technicznej, wiedza nie najbardziej aktualna,

• Odpłatne przekazanie wiedzy technicznej – charakter komercyjny, wiedza bardziej aktualna, chociaż niekoniecznie najnowsza.

Formy przekazywania wiedzy konkretnej

Handlowe formy przekazywania wiedzy technicznej:

• Eksport-import towarów przemysłowych konsumpcyjnych reprezentujących przodujący poziom technologiczny i konstrukcyjny,

• Przepływy specjalistów.

Produkcyjne formy przekazywania wiedzy technicznej:

• Kooperacja produkcji,

• Wspólne inwestycje,

• Bezpośrednie inwestycje kapitałowe.

Zakupy licencji.

Skutki międzynarodowego przepływu technologii

Dla importera wiedzy:

• Obciąża bilans płatniczy w krótkim okresie i poprawia w długim,

• Pozytywny wpływ nowych technologii produkcji na wzrost wydajności pracy,

• Obniżka kosztów produkcji,

• Podniesienie jakości i nowoczesności produkcji,

• Zmniejszenie wydatków na własne badania naukowe.

Dla eksportera wiedzy:

• W krótkim okresie poprawia bilans płatniczy, w długim wpływa na jego pogorszenie,

• Zmniejsza eksport i powoduje rozwój konkurencji eksportowej.

impulsy w gospodarce otwartej/zamkniętej !!!

Impulsy sprzyjające tworzeniu dodatkowego popytu

Gospodarka zamknięta

• inwestycje autonomiczne – podejmowane bez związku z bieżącą sytuacją danej gospodarki, są podejmowane przez przedsiębiorstwa publiczne, aby stworzyć dodatkowy popyt.

• przyrost wydatków budżetowych państwa – na realizację określonych projektów (robót publicznych, aktywizację rolnictwa, zbrojenia) służą do osiągnięcia celów społecznie użytecznych. W warunkach załamania gospodarki z myślą o stworzeniu popytu.

• spadek podatków,

• tzw. konsumpcja autonomiczna.

Mierniki te wskazują, jaki jest udział handlu zagranicznego w tworzeniu (stopa eksportu) i podziale (stopa importu) dochodu narodowego.

końcowa stopa eksportu/importu