Wpływ tytułu i motta na interpretację utworów literackich
Tytuł jest wyrazem identyfikującym dany utwór. Powinien być unikalny, aby przyciągnąć uwagę odbiorcy i wprowadzić go w odpowiedni nastrój. Także motto utworu pełni podobne funkcje. Najczęściej jest nim cytat, który staje się myślą przewodnią całego utworu i oprócz dosłownego znaczenia niesie za sobą ukryty sens. Umieszczany jest często na początku książki ( co nie jest jednak reguła) aby od razu zaciekawić odbiorcę. Może jednak znajdować się w środku lub na końcu danej książki stanowiąc tym samym podsumowanie myśli autora. Chwytliwy tytuł i motto często sprawiają, że sięgamy właśnie po tę książkę, a nie inną.
Przykładem może być powieść Zofii Nałkowskiej „Granica”. Ten tytuł możemy rozpatrywać na kilku płaszczyznach.
Po pierwsze jako granice społeczno-polityczną. Ludzi różnych warstw społecznych dzieli granica, którą bardzo trudno jest pokonać. („dla jednych jest to sufit, dla drugich podłoga”).
Nałkowska porusza także problemy psychologiczne, w których doszukuje się granicy własnej osobowości, której przekroczenie oznacza utratę tożsamości.
Autorka stawia także pytanie o granice odporności moralnej. Ziembiewicz kieruje się bowiem podwójną moralnością co musi zakończyć się tragicznie.
Kolejnym aspektem jest problematyka filozoficzna. Gdzie jest granica między tym co subiektywne, a tym co obiektywne? Jak to się dzieje, że z biegiem czasu człowiek zatraca swoje ideały i wartości i staje się dokładnie tym kim przez lata nie chciał być, przekraczając tym samym wszelkie granice, które sam sobie kiedyś postawił. Myślą przewodnią tego utworu może być cytat, który jest pewnego rodzaju posumowaniem: „nie chodzi o to, że musi coś przecież istnieć. Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą”.
Następnym utworem, który może stanowić interpretację tematu jest `Nie boska komedia” Zygmunta Krasińskiego, która swym tytułem nawiązuje do dzieła Dantego „Boska komedia”. Krasiński ukazuje świat ludzkich zmagań, które są anty boskie, pozbawione pierwiastka boskiego. Jednym z mott jest słynny cytat z „Hamleta” Williama Shekspira „być albo nie być oto jest pytanie”. Krasiński nadaje mu dodatkowe znaczenie pytając o byt lub zagładę własnej klasy społecznej i całej cywilizacji, które są zagrożone przez rewolucję.
Świetnym przykładem jest także książka „Mały Książę” Antoine De Saunt Exhupery , której tytuł pozornie karze nam myśleć, że jest to bajka dla dzieci, jednak jak się później okazuje jest to baśń filozoficzna, która stawia pytanie o hierarchie wartości i sens więzi między ludźmi. Pisarz ukazał różnicę między sposobem odbierania świata przez dzieci i przez dorosłych. Ukazał niepowtarzalną dziecięcą wrażliwość, niewinność, czystość uczuć i umiejętność rozumienia rzeczy trudnych, która paradoksalnie zanika u dorosłych. Zawiera ona wiele złotych myśli, które swoja treścią ukazują nam głębsze znaczenie prostych słów , pobudzając czytelnika do myślenia. („ludzie mają zbyt mało czasu, aby cokolwiek poznać. Kupują w sklepach rzeczy gotowe, a ponieważ nie ma magazynów z przyjaciółmi, więc ludzie nie mają przyjaciół”).
Wieloznaczność tytułu i motta da się zauważyć w „Jądrze ciemności” Josepha Condrada. Właściwe odczytanie tytułu wymaga zrozumienia symbolicznej warstwy utworu. W znaczeniu dosłownym oznacza on bowiem najmniej zbadane i rozpoznane regiony świata np.: dzicz w sercu Afryki, zaś w przenośnym chodzi o najbardziej elementarne pierwiastki ludzkiej psychiki. Bowiem w każdym człowieku kryje się pierwotne właściwości takie jak: dzikość, zło i okrucieństwo, których nie da się całkowicie stłumić. Dowodem tego jest Kurtz, „nie istniało dla niego nic nad nim ani też pod nim…Ten człowiek tkwił w nieprzeniknionej ciemności”.
Powieścią, która także trafnie przedstawia problematykę poruszanego przeze mnie tematu jest „Dżuma”, która jest powieścią paraboliczną, mającą ukryte znaczenie. Tytuł ten należy interpretować jako:
-chorobę, która jest symbolem zagrożenia ludzkości przez niezależne od niego siły.
-wojnę, której znaczenie jest przenośne. Z wojna wiąże się totalitaryzm, który jest odmiana dżumy, której człowiek musi się przeciwstawić.
-oraz jako zło tkwiące w człowieku. Jest to negatywny pierwiastek, który tkwi w każdym z nas i z którym trzeba się zmagać. Ujawnia się często w chwilach zagrożenia i jest tak samo zaraźliwe jak dżuma. „każdy z nas nosi w sobie dżumę, nikt bowiem, nikt na świecie nie jest od niej wolny”.
Kończąc moje rozważania nad wpływem tytułu i motta na interpretację utworów, chciałabym się odnieść do książki, która wywarła na mnie szczególne wrażenie. Jest nią „Droga miłującego pokój wojownika” Dana Millmana. To książka, po której przeczytaniu inaczej patrzy się na życie. Jest autobiograficzną opowieścią, zawierającą przede wszystkim przenośne znaczenie. Pobudza do myślenia i otwiera oczy na wiele spraw. Zawiera ona wiele myśli przewodnich, które można potraktować jako motta. Jedną z moich ulubionych jest „ nie ma zwykłych chwil, zawsze coś się dzieje”. Specyficzny tytuł sprawia, ze z zaciekawieniem przechodzi się do kolejnych rozdziałów tej książki , inaczej interpretując go przy pierwszych stronach inaczej przy ostatnich. Po jego przeczytaniu książka jest jedną wielką zagadką, którą czytelnik z każdy następny rozdziałem pragnie rozwiązać. Stawia sobie wiele pytań, na które chce uzyskać odpowiedzi. Niestety nie wszystkie pytania mają swoje odpowiedzi i nie wszystkie zagadki da się rozwiązać „życie to zagadka, nie trać czasu bo jej nie rozwiążesz”. Tytuł stanowi paradoks wojownika, który miłuje pokój. Autor bowiem pokazuje nam zupełnie inne znaczenie wojownika, którego nie da się opisać jednym zdaniem. Jest nim człowiek, który idąc przez życie pokonuje swoje słabości i zgłębia wiedze na temat samego siebie, ucząc się życia z każdym kolejnym dniem. Usilnie stara się poprzez swą drogę stać się wojownikiem nie zdając sobie sprawy z tego , że cały czas nim jest, a jego życie i droga, którą przemierza są dla niego treningiem prawdziwego wojownika, który miłuje pokój a nie wojnę. Zarówno tytuł jak i wybrane przeze mnie cytaty inspirują i pobudzają do myślenia.
Podsumowując: tytuł i motto tak naprawdę stają się kluczem do interpretacji całego utworu. Wyjaśniają jego sens i wprowadzają w nastrój, stanowiąc podsumowanie i dopełnienie całości. Stawiają tzw kropkę nad „i”, która pozwala nam lepiej zrozumieć całość i to co autor chciał nam przekazać. Pozwalają na indywidualną interpretację, dzięki której możemy dojść do własnych wniosków.