Etiologia: Pierwotniaki: Giardia, Naegleria, Toxoplasma, Pneumocystis. Robaki obłe (nicienie): Enterobius, Ascaris, Trichiuris, Anisakis, Strongyloides, Toxocara. Robaki płaskie (tasiemce): Taenia, Echinococcus, Hymenolepis.

Większość chorób pasożytniczych zalicza się do „chorób brudnych rąk”. Wrotami zakażenia mogą być: przewód pokarmowy, drogi oddechowe, skóra i narządy płciowe. W większości chorób paso­żytniczych chorzy manifestują objawy ze strony przewodu pokarmowego, ale zajęte mogą być również inne narządy i układy, np.:

ośrodkowy układ nerwowy - objawy ogniskowe i ubytkowe (toksoplazmoza wrodzona i nabyta, peł­zakowica mózgu, zespół larwy wędrującej, wągrzyca, bąblowica); gałka oczna (toksoplazmoza oczna); układ limfatyczny (toksoplazmoza węzłowa i uogólniona); układ oddechowy (pneumocystoza) i in.

Lamblioza Lambliosis

Chorobę wywołuje pierwotniak - lamblia jelitowa (Giardia intestinalis). Zarażenie dotyczy najczęściej dzieci i dorosłych z ich otoczenia. Postacią inwazyjną jest cysta przenoszona z wodą lub żywnością.

Choroba może występować w postaci objawowej (10%) lub bezobjawowej (90%):

postać objawowa: biegunka, bóle brzucha, stolce tłuszczowe, wzdęcia, utrata masy ciała; na prze­bieg objawowy bardziej narażone są osoby z grupą krwi A;

zarażenie bezobjawowe: osłabienie, utrata masy ciała, wzdęcia, brak apetytu.

Lamblioza może również przebiegać jako:

zespół wątrobowo-trzustkowy (u kobiet); z. rzekomowrzodowy (u mężczyzn); z. dyspeptyczny (u dzieci); z. alergiczny (u wszystkich chorych).

Diagnostyka: poszukiwanie trofozoitów w kale (przynajmniej 3 badania); badanie treści dwunastniczej; wykrycie antygenów Giardia lamblia w kale.

Leczenie: ornidazol 2 x 500 mg przez 3 dni; tynidazol 600 mg/dobę przez 3 dni; metronidazol 3 x 500 mg przez 3 dni.

Rzęsistkowica Trichomonosis

Chorobę powoduje wiciowiec - rzęsistek pochwowy (Trichomonas vaginalis). Postacią inwazyjną jest trofozoit, przenoszony z człowieka na człowieka, najczęściej drogą kontaktów płciowych. Klinicznie za­rażenie objawia się zakażeniem pochwy, sromu lub dróg moczowych (u kobiet) bądź gruczołu kroko­wego i pęcherzyków nasiennych (u mężczyzn). Powikłaniem rzęsistkowicy może być zapalenie narządów miednicy małej, najądrzy itp. i trwała niepłodność.

Leczenie rzęsistkowicy: ornidazol 2 x 500 mg przez 3 dni; tynidazol 2000 mg jednorazowo; metronidazol 3 x 250 mg 7 dni.

Włosogłówczyca Trichiurosis

Włosogłówczyca (trichiurosis), powodowana przez włosogłówkę ludzką (Trichiuris trichiura), często współistnieje z glistnicą. Zarażenie włosogłówką zachodzi podobną drogą jak zarażenie glistą ludzką (brudne ręce, zanieczyszczona woda, warzywa, owoce). Podobne są również objawy inwazji - bóle brzu­cha, biegunki (czasem z domieszką krwi), alergia, nerwice.

Leczenie: albendazol 400 mg (dzieci do 5 lat 200 mg) jednorazowo; mebendazol 400 mg/dobę (dzieci 200 mg) przez 3 dni.

Owsica Enterobiosis

Szacuje się, że problem owsicy, powodowanej przez nicienia owsika ludzkiego (Enterobius vermicularis) dotyczy nawet ⅓ dzieci w Polsce. Dziecko zaraża się drogą fekalno-oralną (ręce) lub wziewną (kurz). Po­staciami inwazyjnymi są jajo inwazyjne i larwa inwazyjna (retroinwazja). Do objawów zarażenia należą: silny świąd w okolicy odbytu, dyspepsja, nerwica. Powikłaniami mogą być zakażenie dróg moczowo-
-płciowych i zakażenie bakteryjne skóry i śluzówki odbytu.

Diagnostyka owsicy wymaga przynajmniej 3-krotnego wymazu z okolicy odbytu; aby wykluczyć cho­robę, należy 7-krotnie uzyskać wynik ujemny.

Leczenie (obowiązują 2-4 cykle): pyrantel (Combantrin) 10 mg/kg co 2 tygodnie; mebendazol (Vermox) 200 mg co 4 tygodnie;

albendazol (Zentel) 200 mg co 4 tygodnie.

Glistnica Ascariosis

Glistnica jest najczęstszą robaczycą na świecie; w Polsce zarażonych jest 2,5% populacji. Choroba powo­dowana jest przez nicienia glistę ludzką (Ascaris lumbricoides). Zarażenie następuje poprzez spożycie jaja inwazyjnego zawierającego larwę (brudne ręce, woda, warzywa zanieczyszczone ziemią).

Objawy kliniczne:

postać jelitowa (formy dorosłe);

postać narządowa (formy larwalne): hepatomegalia, krwioplucie, zespół Loefflera, stany spastycz­ne oskrzeli;

objawy ogólne: gorączka, alergia skórna (różnopostaciowe wysypki), zaburzenia snu, objawy pobu­dzenia, eozynofilia;

powikłania: niedrożność jelit lub dróg żółciowych, zapalenie trzustki, zamknięcie dróg oddecho­wych.

Leczenie: lewamizol (Decaris) 2,5 mg/kg.

Toksokaroza Toxocarosis

Chorobę powoduje glista psia/kocia (Toxocara canis/cati). Zarażenie następuje poprzez dostanie się do przewodu pokarmowego jaj inwazyjnych wydalanych z kałem psów i kotów.

Objawy kliniczne:

minor - gorączka, limfadenopatia, pokrzywka, artralgia, kaszel, krwioplucie;$$$

major - hepatomegalia ze zwyżką AspAT, AlAT, GGTP; zajęcie gałki ocznej.

Leczenie: mebendazol 600 mg/dobę przez 20 dni; albendazol 600 mg/dobę przez 20 dni; dwuetylokarbamazyna (Hetrazan, Notezine) - w Polsce nie zarejestrowana, sprowadzana na wnio­sek docelowy; tiabendazol (Mintezol).

Włośnica Trichinellosis

Chorobę powoduje włosień spiralny (Trichinella spiralis). Człowiek zaraża się poprzez zjedzenie larwy inwazyjnej w mięsie świni lub dzika.

Objawy kliniczne: zespół biegunkowy; zespół włośnicowy (penetracja larw do mięśni): gorączka, obrzęki powiek, pękanie drobnych na­czyń, bóle mięśni karku i kończyn górnych, zaburzenia oddychania, mowy i połykania; alergiczne zapalenie naczyń (vasculitis).

Leczenie: mebendazol 400 mg/dobę przez 3-5 dni; albendazol 400 mg/dobę przez 3-5 dni; (prednizolon 40-60 mg/dobę).

Tasiemczyca Taenia saginata

Tasiemczyca powodowana przez tasiemca nieuzbrojonego (Taenia saginata) jest najczęstszą tasiemczycą w Europie. Formą inwazyjną jest wągier bydlęcy tasiemca nieuzbrojonego, którym człowiek zaraża się jedząc surowe lub niedogotowane mięso (wołowinę). Objawami zarażenia są: bóle brzucha, nudności, wzmożone lub upośledzone łaknienie, biegunki lub zaparcia, osłabienie, zaburzenia snu, niedokrwistość.

Rozpoznanie:czynne wypełzanie członów macicznych przez odbyt; jaja tasiemca w kale;becność antygenów tasiemca w kale.

Leczenie: prazykwantel (Cesol) 10 mg/kg jednorazowo; w Polsce nie zare-jestro­wany (!):w Polsce stosuje się albendazol.

Tasiemczyca Taenia solium

Zarażenie tasiemcem uzbrojonym (Taenia solium) jest rzadsze niż tasiemcem nieuzbrojonym, ale jest znacznie bardziej niebezpieczne. Formą inwazyjną jest wągier świński tasiemca uzbrojonego. Kliniczne zarażenie może przybrać postać jelitową (często bezobjawową) lub - wskutek autoinwazji - przejść w wągrzycę mózgu, oka, płuc, mięśni szkieletowych, jamy otrzewnej.

Leczenie: prazykwantel: postać jelitowa - 10 mg/kg jednorazowo; wągrzyca mięśni - 25 mg/kg/dobę przez 4 dni; wągrzyca mózgu - 45 mg/kg/dobę przez 14 dni; uwaga: w wągrzycy oka prazykwantel jest przeciwwskazany ze względu na groźbę uszkodzenia gałki ocznej podczas szybkiego rozpadania się zabitego wągra!

Echinokokoza Echinococcosis unilocularis

Echinokokoza (bąblowica jednojamowa) powodowana jest przez bąblowca jednojamowego (Echinococ­cus granulosus). Postacią inwazyjną bąblowca są jaja, przenoszone z sierści lub kału psa. Po zarażeniu, które następuje drogą fekalno-oralną, z jaja rozwija się larwa, która wędruje drogą krwi i osiada w tkan­kach i narządach (wątroba, płuca, mózg, mięsień sercowy, nerki, kości, śledziona). Po osiedleniu larwa przekształca się w postać pęcherzową (torbiel), zawierającą protoskoleksy. Objawy zależą od umiejsco­wienia torbieli; jej pęknięcie powodujące uwolnienie i rozsianie protoskoleksów.

Leczenie: operacyjne; farmakologiczne: albendazol 200 mg/dobę przez 3 miesiące

Alweokokoza Echinococcosis alveolaris

Alweokokozę (bąblowicę wielojamową) powoduje bąblowiec wielojamowy (Echinococcus multilocula­ris). Postacią inwazyjną bąblowca są jaja, obecne w owocach (głównie leśnych, skażonych kałem lisa). Zarażenie prowadzi do powstania (zwykle w wątrobie) torbieli wielokomorowej, szybko rosnącej i nacie­kającej okoliczne tkanki (obraz kliniczny alweokokozy ma cechy choroby nowotworowej!).

Leczenie: operacyjne; farmakologiczne: albendazol 800 mg/dobę przez 30 dni; rokowanie w tej postaci bąblowicy jest złe!

Hymenolepioza Hymenolepiosis

Hymenolepioza, wywoływana przez tasiemca karłowatego (Hymenolepis nana) jest najczęstszą tasiem­czycą na świecie; w Polsce jest spotykana rzadko. Zarażenie następuje wskutek spożycia jaj inwazyjnych (pokarmy zanieczyszczone kałem myszy); objawami są m.in. bóle brzucha, wymioty i utrata apetytu.

---