MAŁOPOLSKA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA

im. Józefa Dietla w Krakowie

WYDZIAŁ KOMUNIKACJI I INFORMATYKI STOSOWANEJ

Kierunek: Pedagogika resocjalizacyjna

Natalia Wróbel

„Rewalidacja i ocena efektywności metod pracy z dzieckiem autystycznym”

Praca dyplomowa

Promotor:

Prof. dr hab. J. Zielińska

akceptuję …………………...

data ……………......

Kraków 2010

WSTĘP..............................................................................................................................3

ROZDZIAŁ I

PROBLEMATYKA AUTYZMU W ŚWIETLE LITERATURY............................5

1. Analiza teoretyczna autyzmu......................................................................................5

2. Charakterystyka cech dziecka autystycznego...........................................................10

3. Koncepcje dotyczące przyczyn powstawania zaburzeń autystycznych....................15

ROZDZIAŁ II

REWALIDACJA I WYBRANE FORMY TERAPII DZIECI Z AUTYZMEM...19

2.1 Pojęcie rewalidacji i terapii.......................................................................................19

2.2 Wybrane rodzaje terapii i ocena ich efektywności...................................................21

ROZDZIAŁ III

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH................................................................32

3.1 Cel i przedmiot badań...............................................................................................32

3.2 Metody, techniki, narzędzia badawcze.....................................................................33

3.3 Charakterystyka badanego dziecka autystycznego i jego środowiska......................35

3.4 Analiza wyników badań............................................................................................38

3.5 Program rewalidacji przypadku................................................................................42

PODSUMOWANIE I WNIOSKI...................................................................................46

BIBLIOGRAFIA............................................................................................................48

SPIS TABEL...................................................................................................................50

ANEKS...........................................................................................................................51

WSTĘP

W Polsce do lat 70 osoby autystyczne traktowane były, jako upośledzone umysłowo, nie miały dostępu do żadnej formy terapii. Stopniowo jednak wiedza o tym zaburzeniu zaczęła się zmieniać, zmieniały się również poglądy ludzi. Dzięki wielu terapeutom, lekarzom, a także staraniom rodziców wprowadzono pierwsze próby kształcenia dzieci autystycznych, po to, aby poprawić ich los.

Według mnie autyzm jest jednym z poważniejszych problemów współczesnych czasów, a także obiektem fascynacji i dyskusji wielu osób. Dzieje się tak gdyż nie możemy dokładnie stwierdzić, co jest przyczyną tego zaburzenia. Nie znamy również skutecznej terapii oraz lekarstw, dzięki którym można by wyleczyć dzieci, a także osoby dorosłe. Pomimo wielu badań i napływających informacji o niewielkich postępach istnieje wiele hipotez dotyczących tej choroby, które do tej pory nurtują lekarzy. Uważam, iż uświadamianie społeczeństwa na tę chorobę jest bardzo ważne, gdyż dzięki zainteresowaniu tym tematem, dzieci coraz częściej są wysyłane do poradni, a co za tym idzie wcześniej badane i diagnozowane. Wczesne wykrycie objawów daje nam możliwość podjęcia natychmiastowej terapii, co zdecydowanie wpływa pozytywnie na rozwój dziecka.

Zasadniczym motywem podjęcia badań będących przedmiotem niniejszej pracy była chęć zebrania najważniejszych informacji dotyczących autyzmu w celu uświadomienia z jak ważnym problemem mamy do czynienia. Poznanie specyfiki zachowań dzieci autystycznych pozwala nam zrozumieć ich życie. Informacje te są przydatne do podjęcia właściwych działań profilaktycznych w pracy wychowawczej. Ważnym, więc problemem pedagogicznym staje się pytanie o to, jakie działania powinien podjąć pedagog lub terapeuta, aby pomóc podopiecznemu oraz jaki jest wpływ terapii na rozwój dziecka autystycznego. Aby wyczerpująco odpowiedzieć na to pytanie należy poznać możliwości, zachowanie i środowisko dziecka autystycznego.

Wybrany przeze mnie temat jest obiektem zainteresowań już od pewnego czasu. Przede wszystkim podczas praktyk zawodowych miałam do czynienia z dziećmi autystycznymi, praca z nimi i obserwacja utwierdziły mnie w przekonaniu jak ważne jest pisanie na temat ich choroby i uświadamianie ludziom jak bardzo te dzieci są pokrzywdzone i potrzebują miłości. Praca z dziećmi autystycznymi ma wyjątkowy charakter i należy o tym pamiętać. Wymaga akceptacji podopiecznego, empatii, niekiedy współczucia, ale także niezwykłej woli walki o polepszenie losu dziecka. Mały człowiek potrafi dać wiele radości. Celem mojej pracy jest opracowanie programu rewalidacji chłopca autystycznego uwzględniając różne formy terapii oraz dokonanie oceny efektywności metod pracy z tym dzieckiem.

Spośród trzech rozdziałów, które składają się na niniejszą pracę, dwa pierwsze mają charakter czysto teoretyczny. W rozdziałach tych zostaną omówione teoretyczne problemy autyzmu, najczęściej spotykane koncepcje dotyczące przyczyn powstania tego zaburzenia, a także wybrane terapie oraz charakterystyczne cechy dziecka autystycznego. Rozdział trzeci poświęcony jest części metodologicznej pracy, w której przedstawię historię chłopca chorego na autyzm przy zastosowaniu określonych metod badawczych oraz opracuję model zajęć terapeutycznych z tym dzieckiem. Dokonam również oceny efektywności metod pracy dzieckiem autystycznym. Pracę kończy podsumowanie całości i wnioski, bibliografia, spis tabel oraz aneks, w którym zamieszczam wykorzystane w pracy narzędzia badawcze oraz kryteria diagnostyczne DSM IV.

ROZDZIAŁ I

PROBLEMATYKA AUTYZMU W ŚWIETLE LITERATURY

"Do tych dzieci można dotrzeć. Ich własny zamknięty w sobie mały
świat można połączyć z radościami naszego świata."
B. i N. Kaufman
"Przebudzenie naszego syna"

1. Analiza teoretyczna autyzmu

Rozważania zawarte w tym rozdziale poświęcam problematyce autyzmu i jego historii. Pomimo ogromnego zainteresowania, jakie budzi wokół siebie ta choroba, nadal jest słabo poznana. Do niedawna cała wiedza o dzieciach autystycznych była przedstawiona w baśniach o magii, opisywano tam osoby zamknięte we własnym świecie często przemienione przez wróżki. Gdyby przyjrzeć się podaniom ludowym, można byłoby odkryć wiele opisów dzieci, które idealnie pasowałyby do charakterystyki osób autystycznych. Jest to dowód na to, iż w przeszłości ludzie stykali się z przypadkami autyzmu, jednak ówczesna wiedza na ten temat była znikoma, dlatego radzono sobie z tym problemem w inny sposób. Nie można uogólnić wszystkich książek i stwierdzić, że opisują wszędzie zaburzenia autystyczne, jednak opowieści te na pewno w jakimś stopniu powstały na skutek stykania się ludzi z tym zaburzeniem. Za przykład mogą posłużyć opisy świętych jurodliwych (błogosławionych). Horace W. Dewey zwrócił uwagę na podobieństwa, które łączyły świętych jurodliwych ze współczesną diagnozą autyzmu. Te cechy to np. ekscentryczne, irracjonalne zachowanie, niewrażliwość na ból, odporność na głód lub niskie temperatury, życie poza społeczeństwem, naiwność, prostolinijność i obojętność na społeczne konsekwencje. Cierpieli również na padaczkę, która jest znakiem patologii mózgu i występuje u znacznej ilości osób autystycznych. Wielu jurodliwych było niemych, a ci którzy potrafili mówić wielokrotnie powtarzali jakieś słowa i rzadko reagowali na pytania innych ludzi. Wszystkie te cechy uważane były wtedy za prorocze, jednak dzisiaj moglibyśmy założyć, iż z dużą prawdopodobnością osoby te cierpiały na autyzm.

Autyzm określany jest często, jako zaburzenie spektralne. Oznacza to, że jego objawy i ogólna charakterystyka mogą mieć dużą różnorodność. Innymi słowy mówiąc autyzm może mieć charakter od lekkiego zaburzenia do ciężkiego. Historia choroby przebiega u każdego w indywidualny sposób, nie ma konkretnej reguły określającej to zaburzenie. Obecnie, autyzm uważany jest za jedno z najcięższych zaburzeń rozwojowych i zaliczany jest do problemów o podłożu neurobiologicznym. Ujawnia się w ciągu pierwszych trzech lat życia i oddziałuje na funkcje pracy mózgu. Istnieje wiele różnic w samej terminologii tego zaburzenia.

Na początku autyzm uważano za psychozę występującą, jako jedną z postaci schizofrenii dziecięcej. I tak też pisano w pierwszych wydaniach DSM-I i DSM-II (Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego), które dotyczyły systemu klasyfikacji zaburzeń umysłowych. Później w 1980 roku autyzm został włączony do grupy całościowych zaburzeń rozwojowych (DSM-III). Następnie w roku 1987 (DSM-III-R) został wyodrębniony jako oddzielna kategoria z grupy pozostałych rozległych zaburzeń rozwojowych. Obecnie autyzm rozpoznawalny jest na podstawie kryteriów diagnostycznych DSM-IV i ICD-10.

Główne kryteria diagnostyczne opierają się na triadzie upośledzeń zdefiniowanych przez Wing i brzmią następująco:

• Nieprawidłowości w rozwoju społecznym, zwłaszcza w zdolności do uczestniczenia w naprzemiennych interakcjach społecznych,

• Deficyty i dysfunkcje w porozumieniu się - zarówno werbalnym, jak i niewerbalnym,

• Obecność sztywnych wzorców zachowania, aktywności i zainteresowań.

Jeśli chodzi o dalsze rozważania terminologiczne autyzm do niedawna traktowany był, jako niepełnosprawność. Według Digby Tantam autyzm to upośledzenie, które wynika z wielu chorób łącznie z wirusowymi i powoduje uszkodzenie mózgu. Występuje wraz z innymi upośledzeniami (nieporadnością ruchową, epilepsją i opóźnieniem umysłowym).

Inaczej istotę autyzmu ujmuje Joanna Kruk - Lasocka, według niej jest to zespół poważnych zaburzeń rozwojowych dziecka manifestujących się do 30 miesiąca życia, związanych z wrodzonymi dysfunkcjami układu nerwowego.

Według Tadeusza Gałkowskiego autyzm dziecięcy jest rozległym zaburzeniem rozwojowym o charakterze kompleksowego syndromu z wieloma symptomami, nie w pełni jeszcze opisanymi. Zaburzenie to jest wysoce zróżnicowane i wielopostaciowe. Nie ma dwojga takich samym dzieci dotkniętych autyzmem.

Sam proces klasyfikacji autyzmu ma zawiłą i długą historię. Autyzm zaliczany jest do rozległego zaburzenia rozwojowego PDD, do którego wlicza się również: zespół Aspergera, autyzm atypowy i PDDNOS czyli dziecięce zaburzenie dezintegracyjne oraz zespół Retta. Wszystkie te zaburzenia są zbliżone do siebie, jeśli chodzi o objawy, jednak są to stosunkowo nowe pojęcia i dlatego nie mają dokładnie zdefiniowanych cech klinicznych, które mogłyby je odróżnić od autyzmu.

Poniżej widoczna jest tabela, która przedstawia podobieństwa i różnice pewnych zaburzeń podobnych do autyzmu.

Tabela 1 Podobieństwa i różnice w kryteriach diagnostycznych głębokich zaburzeń rozwoju

Diagnoza	Zaburzenia rozwoju społecznego	Zaburzenia mowy	Sztywne zachowania	Pogorszenie funkcjonowania	Upośledzenie umysłowe
Zaburzenie autystyczne	+	+	+	-	+/-
Zaburzenie Retta	+	+	+	+	+
Dziecięce zaburzenie dezintegracyjne	+	+	+	+	+
Zaburzenie Aspergera	+	-	+	-	-

Źródło:http://docs.google.com/viewer?a=v&q=cache:LYEs9Xp4oO8J:www.kul.pl/files/193/N_sprz_materialy_07_08cd2.pdf+tabele+autyzm&hl=pl&gl=pl&pid=bl&srcid=ADGEESjD2-A-HSNqq9r1EGIOYCB4PuQj1NWRIlzUPQM96x9v3jgYYqDk9yptcOn-BMQKE3Hfnj0SPa8JaGlf60-gGwLLP6sqo_CtiH58mUUUvmxbVtprT7MX7m_qKAjep1XaF6bxluCu&sig=AHIEtbTcgsVR2nP3s7dnTI9Jht-7kiCpQA 1.05.2010r

Zespół Aspergera zawiera wiele cech charakterystycznych dla autyzmu, jednak różni się kilkoma rzeczami. Przede wszystkim w zaburzeniu tym nie występuje opóźnienie rozwoju. Dodatkowo słownictwo używane przez dzieci bądź już osoby dorosłe jest w miarę dostosowane do wieku i nie różni się zbyt od języka osób zdrowych w tym samym wieku. Różnice w autyzmie atypowym polegają na tym, iż choroba ujawnia się znacznie później niż w normalnym przypadku, dodatkowo dzieci mają mniej objawów charakterystycznych dla autyzmu. Kolejnym przykładem jest dziecięce zaburzenie dezintegracyjne, które występuję niezwykle rzadko. Cechą charakterystyczną jest to, iż dotyka dzieci dopiero w czwartym roku życia. Jest to stosunkowo późny czas w porównaniu ze zwykłą postacią autyzmu. Prawidłowo rozwijające się dziecko nagle zaczyna cofać się w rozwoju, pojawia się tzw. regres, dodatkowo ujawniają się zachowania autystyczne. Z kolei zespół Retta to zaburzenie pojawiające się tylko i wyłącznie u dziewczynek. Po prawidłowym rozwoju następują zmiany zarówno w zachowaniu jak i wyglądzie. Widoczne jest powiększenie głowy, a następnie regres mowy i słaba koordynacja ruchowa.

Autyzm to zaburzenie, które występuje w rodzinach każdego typu. Zarówno wśród ludzi wykształconych jak i niewykształconych. Jednak badania dowodzą, że choroba dotyka częściej chłopców niż dziewczynki. Stosunek mężczyzn do kobiet wynosi 3:1 lub 4:1 a czasem zdarza się nawet 5,7 :1. Tak naprawdę nie wiadomo czy płeć wpływa na nasilenie autystycznej triady objawów, pomimo przeprowadzanych badań. Pomimo częstszego występowania zaburzeń u chłopców, to oni tak naprawdę radzą sobie lepiej w porównaniu z dziewczynkami. Widać to w rozwoju zdolności wzrokowo - przestrzennych i lepiej rozwiniętych zdolności werbalnych.

Uważa się, iż autyzm spowodowany jest chorobą centralnego układu nerwowego. Już we wczesnym dzieciństwie możemy zaobserwować nieprawidłowy rozwój niektórych funkcji społecznych i poznawczych. Przypadki autyzmu cechują się przede wszystkim opóźnionym rozwojem mowy, często upośledzeniem umysłowym, a także brakiem kontaktu z otoczeniem.

Autyzm został wprowadzony do psychiatrii w 1911 roku przez Eugeniusza Bleulera. Mężczyzna ten, uważał, że zaburzenie to jest jedną z osiowych przyczyn schizofrenii. Sam termin miał oznaczać „zamknięcie się we własnym świecie i rozluźnienie dyscypliny logicznego myślenia”. Natomiast pierwszym człowiekiem, który opisał kliniczny przypadek autyzmu był J. Itard, który pod koniec XVIII wieku zaopiekował się chłopcem, którego znaleziono w lesie we Francji. Itard podjął się jego edukacji. Ów dwunastoletni chłopiec przejawiał charakterystyczne zachowania, które dziś bez problemu uznano by za autystyczne. Przede wszystkim nie potrafił mówić i reagować na dźwięki, sprawiał wrażenie upośledzonego umysłowo. Nadano mu imię Viktor i rozpoczęto żmudny proces uspołeczniania chłopca. Viktor nie potrafił się bawić, preferował samotne spędzanie czasu wolnego. Nigdy nie nauczył się mówić, nie umiał określić podstawowych pojęć takich jak przyjaźń lub miłość. Po pięciu latach badań Itard zrezygnował z edukacji chłopca twierdząc, iż jest ona niekompletna i prawdopodobnie zostanie taka na zawsze.

W historii autyzmu zasłynął szczególnie Leo Kanner. Był to pediatra pochodzenia austriackiego. Podjął się on obserwacji grupy dzieci w Baltimore, które jego zdaniem zachowywały się w sposób szczególny. Na podstawie przeprowadzonych badań w 1943 roku ukazał się artykuł Kannera pt. „Autistic disturbances of affective contact”. Opisał on w nim przypadki jedenastu dzieci z grupy badawczej, które spełniły kryteria autyzmu wczesnodziecięcego, wyodrębnionego przez autora artykułu.

Kanner wyodrębnił pięć cech charakteryzujących autyzm wczesnodziecięcy:

1. Niezdolność do nawiązania więzi oraz interakcji z ludźmi występująca od początku życia,

2. Niezdolność do porozumienia się z innymi za pomocą języka,

3. Obsesja na punkcie niezmienności otoczenia i opór przed zmianami,

4. Zaabsorbowanie rzeczami, przedmiotami a nie ludźmi,

5. Sporadyczne wykazywanie sporych możliwości intelektualnych.

1. Charakterystyka cech dziecka autystycznego

Chciałabym w tym podrozdziale przedstawić wybrane cechy dzieci autystycznych, które moim zdaniem są najważniejszymi oznakami tego zaburzenia.

• Rozwój społeczny

U osoby autystycznej większość umiejętności społecznych musi zostać nauczona, gdyż nie wszystkie zachowania społeczne są intuicyjne. Kontakty społeczne wymagają komunikacji na wielu różnych poziomach i gdy te „wiadomości” zostaną źle zrozumiane, u dziecka autystycznego wystąpią trudności podczas kojarzenia faktów i interpretacji różnych sytuacji społecznych. We wczesnych fazach rozwoju dzieci często zachowują się w sposób mający na celu zwrócenie uwagi, po czym następuje interakcja. Dzieci autystyczne mają problemy z zadaniami wymagającymi podziału uwagi, zakładającymi rozumienie, co może myśleć inna osoba. To umiejętność niezmiernie ważna podczas nauki i podkreśla ona jeden z głównych obszarów problemów edukacyjnych.

Zaburzenia zdolności społecznych bywają widoczne bardzo wcześnie. Już w pierwszych miesiącach życia wiele zachowań dziecka świadczy o jego wrażliwości na bodźce społeczne oraz zdolności emitowania sygnałów o znaczeniu społecznym. U niektórych dzieci z autyzmem zaburzenia zdolności nawiązywania kontaktu można zaobserwować już przed ukończeniem przez nie sześciu miesięcy.

Dziecko autystyczne ma specyficzne zachowania społeczne, zostały one opisane przez Leo Kannera i Leona Eisenbergiema należą do nich:

• brak reakcji na ludzi,

• brak uwagi kierowanej na ludzi,

• traktowanie części ciała człowieka jako oddzielnych przedmiotów,

• brak kontaktu wzrokowego,

• traktowanie ludzi, jakby byli przedmiotami nieożywionymi,

• brak zachowania adekwatnego do norm kulturowych,

• uwaga kierowana na inne społeczne aspekty ludzi,

• brak świadomości uczuć innych osób,

• brak opanowania „savoir - vivre”.

• Komunikacja

Jakość komunikacji werbalnej i języka, które napotykamy u dzieci autystycznych są jednoznaczne z zasięgiem ich zaburzeń. Niektóre dzieci maja bardzo dobrze rozwinięty zasób słów, lecz użycie języka w sytuacjach społecznych jest na niskim poziomie.

Tabela 2. Podstawowe deficyty językowe w komunikowaniu się

Deficyty ilościowe	Deficyty jakościowe	Deficyty w pragmatycznym użyciu języka
Brak mowy -Z brakiem gestykulacji -Z elementarną gestykulacją Opóźnienie w mowie -krótkie (miesięczne) -długotrwałe (wieloletnie) Ograniczona mowa -tylko łańcuch: bodziec - reakcja -bardziej zaawansowane, lecz ograniczone posługiwanie się mową	Echolalia -Natychmiastowa -Opóźniona Odwracanie zaimków Neologizmy Metaforyczne użycia języka Nieodpowiednie uwagi Język stereotypowy Defekty w artykułowaniu	Niezdolność do naprzemiennego wysławiania się Brak komunikowania się w stosunku do dorosłych Brak komunikowania się w stosunku do rówieśników Niezdolność do symbolicznego użycia przedmiotów Słabe używanie prozodii dla wyrażania zamiaru Słabe wykorzystanie bodźców wzrokowo - twarzowych dla metakomunikacji

Źródło:

L. Bobkiewicz - Lewartowska, Autyzm dziecięcy, zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków 2005. s. 58.

W powyższej tabeli ukazane zostały podstawowe deficyty językowe w komunikowaniu się dzieci autystycznych. Autyzm jest zaburzeniem, które może się przyczynić do braku rozwinięcia mowy u dziecka. Jeśli natomiast w jakimś stopniu dziecko umie się porozumieć, to ta mowa może być w znacznym stopniu zaburzona. Częstym zjawiskiem jest echolalia. Dotyczy ona powtarzania przez dziecko tych samych słów, które usłyszało od rodziców bądź z reklam. Może to nastąpić zaraz po usłyszeniu konkretnych słów, bądź wyrażeń, a może wystąpić np. po miesiącu. Echolalia jest normalnym procesem występującym u zdrowych dzieci do ok. 3 roku życia jednak po tym czasie jest już zaliczana do nieprawidłowości autystycznych. Dzieci autystyczne pomimo braku umiejętności odczytywania metafor często posługują się nimi. Dodatkowo posługują się neologizmami, czyli wyrazami nowo powstałymi (wymyślonymi w tym przypadku przez dziecko autystyczne). Charakterystyczne jest także zamienne stosowanie zaimka, często mówią „ty” mając na myśli siebie. Ogólnie rzecz biorąc mowa i język jakim posługują się dzieci jest nieprawidłowa i zaburzona. Dzieci dziwnie intonują w czasie rozmowy, a ich mowa ma charakter monotonny i mechaniczny. Samo słownictwo jest sprawą indywidualną dla każdego dziecka. Jedno może nie mieć problemów z mową, a drugie zamiast słów może używać znaków lub w ogóle nie próbować się komunikować. U dzieci autystycznych obserwuje się również trudności na gruncie używania mowy odpowiednio do kontekstu społecznego.

Według Lewartowskiej możemy stwierdzić, że rozwój mowy u osób autystycznych cechuje: opóźnienie, regres, zahamowanie, zaburzenie lub niewykształcenie. Dodatkowo badania epidemiologiczne wykazują, iż połowa osób autystycznych nie potrafi się komunikować w jasny i zrozumiały dla społeczeństwa sposób lub też nie mówi wcale.

W pracy z dziećmi autystycznymi, które nie mówią lub mają znaczne problemy z językiem ważne jest zastosowanie symboli lub obrazków. Dzieci uczą się poprzez wskazywanie na rysunki wyrażania swoich potrzeb, pełnią one również rolę pewnego rodzaju planu, który dziecko musi wykonać w ciągu dnia. Dzięki temu dziecko pozbywa się niepewności, która wywodzi się z braku rozumienia werbalnego. Wpływa to dodatnio na pozytywne zachowania jednostki i brak zachowań agresywnych.

• Rozwój poznawczy

Istnieje pewna koncepcja, która mówi o biologicznie uwarunkowanym specyficznym deficycie Centralnego Układu Nerwowego, który trwale upośledza procesy poznawcze w autyzmie. Deficyt ten dotyczy niezdolności do myślenia lub wyobrażania sobie stanu umysłu innej osoby. U osób autystycznych znacznie zaburzona jest uwaga. Osoby autystyczne mogą nie mieć zdolności szybkiego przenoszenia uwagi z jednego bodźca na inny, a to jest niezbędne w sytuacjach społecznych. Te bodźce, o których mowa są dość złożone, kompleksowe, zmienne i nieprzewidywalne. Przetwarzanie informacji związanych z nimi może sprawiać trudności dziecku. Natomiast to powoduje problemy z koncentrowaniem uwagi. Kolejnym rodzajem trudności u dzieci jest problem z przenoszeniem uwagi z osoby na przedmiot lub wydarzenie, a także tworzenie wspólnego pola uwagi, ukierunkowania uwagi innej osoby na określony obiekt w celu dzielenia z nią zainteresowania tym obiektem oraz śledzenia, na czym skupia uwagę inna osoba.

• Rozwój motoryczny

Rozwój ruchu u dzieci autystycznych rzadko staje się przedmiotem badań. Dzieje się tak, ponieważ dzieci te sprawia zwykle wrażenie sprawnych ruchowo. Tak naprawdę o ich motoryce nie wiemy zbyt wiele, zakłada się jednak, iż przebiega ona w miarę prawidłowo, bez znacznych zaburzeń. Prawdą jest, że rozwój motoryczny osoby autystycznej jest dość zróżnicowany. Co prawda większość dzieci rozwija się prawidłowo, jednak część przejawia pewne dysfunkcje.

U dzieci autystycznych szczególną rolę zajmuje rozwój motoryczny. Dzieci mogą wykształcić dziwaczną postawę ciała, a ich krok może być niezdarny, często chodzą na palcach, co związane jest z podłożem neurologicznym. Dodatkowo mogą mieć słabo rozwinięte mięśnie, a co za tym idzie mogą nie wykonywać zbyt często ruchów wymagających chociażby ubrania się. Dzieci takie przeważnie ukazują postawę bierną. Nie angażują się w zabawy fizyczne i zajęcia wychowania fizycznego. Istnieje jednak grupa dzieci, które potrafią być bardzo aktywne, przejawiają one pewne zachowania z grupy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Ich cechą charakterystyczną jest wzmożona aktywność wyrażająca się niekontrolowanymi ruchami. Z ruchów tych wynika duży problem z kontrolą motoryczną.

Tabela 3 Zaburzenia widoczne w zachowaniu małych dzieci z autyzmem

Interakcje społeczne	Komunikacja	Ograniczone, sztywne wzorce zachowania i zainteresowań
          Ograniczone zdolności naśladowania	          Opóźnienie lub brak rozwoju mowy	          Stereotypie ruchowe/przybieranie niezwykłych póz
          Brak kontaktu wzrokowego lub ograniczony kontakt wzrokowy	          Rzadkie wykorzystywanie gestykulacji do komunikowania się	          Niewłaściwy sposób wykorzystania przedmiotów/nietypowa zabawa
          Ignorowanie innych osób lub słabe reagowanie na ich obecność	          Nie tworzenie wspólnego pola uwagi	          Przywiązanie do niezwykłych obiektów
          Brak zainteresowania zabawą społeczną	          Nie zwracanie uwagi innej osoby na swoją aktywność lub nieudane próby zwrócenia uwagi	          Niezwykle zainteresowania wzrokowe
          Preferowanie samotności		          Nietypowe reakcje na dźwięki
          Małe zainteresowanie kontaktem fizycznym z inną osobą		          Brak wrażliwości na ból, zimno lub gorąco
          Nie uśmiechanie się w sytuacjach społecznych		          Nadwrażliwość smakowa
          Zubożała mimika

Żródło: http://209.85.129.132/search?q=cache:Kbj4fcuBG9YJ:www.etins.edu.pl/logopedicus/logopedicus.edu.pl/publikacje/Wczesna_interw_diagnoza_autyzmu_OK.doc+tabele+autyzm&cd=3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&lr=lang_pl&client=firefox-a 29.04.2010r.

Przedstawiona wyżej tabela, ukazuje nam konkretne zaburzenia widoczne w zachowaniu małych dzieci, u których podejrzewa się autyzm. Są to typowe objawy, które zwracają uwagę rodziców, bądź też lekarzy.

1. Koncepcje dotyczące przyczyn powstawania zaburzeń autystycznych

Mimo licznych badań przeprowadzonych na całym świecie i zaangażowania ludzi, nie jest znana jak dotąd przyczyna autyzmu. Jednak w ciągu wielu lat udało się wysunąć kilka koncepcji, które być może odgrywają rolę w powstawaniu tego zaburzenia. Odkrycie prawdy jest ważne gdyż dzięki niej może uda się opracować skuteczny program profilaktyczny i terapeutyczny.

Jedną z pierwszych przyczyn, była kontrowersyjna teoria, która wskazywała rodziców, jako bezpośredni problem i przyczynę powstawania autyzmu. Rodzicom, a zwłaszcza matką zarzucano, iż traktują swoje dzieci chłodno, nie okazują im uczuć.

Poglądy te były szczególnie popularne w latach 40-50 XX wieku. A wszystko za sprawą Leo Kannera, który w swoim artykule (1943) opisał rodziców jako chłodnych emocjonalnie. Niestety opinia ta głęboko zakorzeniła się w umysłach ludzi. Nawet sami rodzice oskarżali się o to, iż są sprawcami choroby dziecka. Doprowadzało to często do kłótni w rodzinach, wzajemnemu obwinianiu się, a w konsekwencji często dochodziło do rozwodów. Pokrzywdzeni byli zarówno rodzice jak i dzieci, które pomimo swoich zachowań tęskniły za opiekunami. Niestety w tym czasie popularne były koncepcje obwiniające rodziców. Za przykład może posłużyć pewien psychiatra Bettelheim, który uznał, iż zakłócona więź z matką jest przyczyną autyzmu. Swoją teorię popierał odwołując się do własnych doświadczeń i obserwacji podczas II wojny światowej i przebywaniem w obozach koncentracyjnych. Uważał, iż dziecko odbiera świat, jako skrajnie zagrażający. Jego zdaniem brak więzi z matką prowadził dziecko do wycofania i odizolowania się ze społeczeństwa.

Pierwszą osobą, która opracowała przyczyny zaburzeń psychotycznych w pierwszym i na początku drugiego roku życia była Melanie Klein. Według niej dziecko rodzi się z zalążkiem ego, pozwala on na odczuwanie lęku przez dziecko, stosowanie mechanizmów obronnych oraz na powstawanie pierwotnych relacji z otoczeniem. Na ego niemowlęcia oddziałuje lęk, który jest spowodowany konfliktem między popędem życia i śmierci. Ego radzi sobie z lękiem poprzez mechanizm projekcji i introjekcji. Następnie dziecko w wyniku kolejnego etapu (rozwojowego) „wchodzi” w pozycję depresyjną. Zaczyna widzieć matkę, jako całość. Uczy się zdolności kochania. Jeśli faza depresyjna nie zostanie dopracowana przez dziecko wówczas istnieje możliwość zachwiania w dziecku wiary w miłość i opiekę. Klein w tej teorii chce ukazać, iż autyzm to niemożność wyjścia z fazy psychotycznego rozwoju.

J. Mahler również przyczyniła się do powstania koncepcji psychoanalitycznej. Uważa ona, ze stan autyzmu jest charakterystyczny dla wszystkich dzieci w pierwszych tygodniach, miesiącach życia. Dziecko reaguje wtedy wyłącznie na swoje potrzeby, a świat zewnętrzny go nie interesuje. Dziecko znajduje się w fazie preobiektualnej, nie potrafi rozróżnić siebie i otaczającego go świata. Kolejnym etapem jest wytworzenie związku między dzieckiem, a matką o charakterze symbiotycznym. Dziecko powoli uczy się rozróżniać swoją tożsamość. Zaczynają pojawiać się pojedyncze uśmiechy do matki.

Lewartowska uważa, iż nabywanie w ujęciu Piagetowskim stałości przedmiotu jest warunkiem do pozyskania umysłowej reprezentacji matki. Właśnie dzięki temu powstaje trwała więź między matką, a dzieckiem i jest ona niezależna od chwilowych frustracji. W ramach tej teorii autyzm to zaburzenie związane z nieprawidłowym procesem separacji - indywidualnej. Może być rozumiany, jako obronny typ funkcjonowania, specyficzna relacja z obiektem, kiedy to nie następuje zróżnicowanie pomiędzy umysłową reprezentacją osoby i przedmiotu.

Przedstawiciele koncepcji etologicznej uważali, iż noworodki są mało samodzielne w stosunku do potomstwa innych gatunków. Noworodek posiada wrodzone mechanizmy, które zapewniają mu przetrwanie. Do tych mechanizmów należy płacz dziecka, sygnalizuje on matce, że coś jest nie tak. Odwołuje się do jej instynktu biologicznego. Według etologów takie zachowania wpływają na tworzenie się więzi dziecka z matką lub opiekunem. Ważnym momentem wystąpienia tych więzi są pierwsze 3 lata życia dziecka. Teoria Bowlby' ego (1907 - 1990) lekarza i psychoanalityka, opiera się na przekonaniu, iż matka tworzy dla dziecka pewnego rodzaju niszę bezpieczeństwa. Jeżeli nie jest w stanie jej wytworzyć w ciągu trzech lat życia, istnieje możliwość powstania w późniejszym czasie zaburzeń neurotycznych, depresyjnych, a nawet autystycznych. Bez nawiązania szczególnej więzi dziecko traci poczucie bezpieczeństwa.

Drugą koncepcję stworzył N. Tinbergen. Ona również należy do koncepcji etologicznych. Według niego autyzm jest procesem, który prowadzi od stanu normy do patologii. Uważa, że autyzm występuje u wszystkich dzieci, które czują się zagrożone. W takich sytuacjach pojawia się krzyk, ucieczka lub wręcz przeciwnie dziecko staje w miejscu i nie może się poruszyć. Te reakcje wywołują zwykłe czynniki jak choćby zmiana otoczenia, ból czy niezaspokojone potrzeby fizjologiczne. Tinberger sądził, iż autyzm rozwija się, gdy wystąpi kilka czynników: podatność na zranienia i patogenne czynniki zewnętrzne. Podatność na zranienia zmniejsza odporność dziecka w obliczu zaistnienia czynników autystycznogennych. Do tych czynników zaliczamy różne oddziaływania związane z postępem cywilizacyjnym. Na uwagę zasługuje fakt, iż niekorzystne przeżycia dziecka w czasie porodu, brak kontaktu z matką, różne zabiegi medyczne wpływają negatywnie na noworodka. Tinbergen porównuje dzieci w innych kulturach np. afrykańskich, gdzie wśród niemowląt nie występują objawy autystyczne bądź nerwicowe, gdyż dziecko nie jest oddzielone od matki i ma z nią stały kontakt.

Dopiero w latach sześćdziesiątych XX wieku zaczęła być popularna koncepcja biologiczna. Zwrócono wtedy większą uwagę na fakt, iż przyczyny autyzmu mogą mieć charakter organiczny. Niestety w trakcie badań nie znaleziono uszkodzenia organicznego, które jako jedyne odpowiadałoby za występujące objawy. Obecnie zwraca się uwagę na to, iż przyczyny genetyczne czy nawet wirusowe mogą zapoczątkować zaburzenie o takim samym obrazie klinicznym.

Według Lewartowskiej najczęściej możemy zaobserwować nieprawidłowości organiczne takie jak:

• Zaburzenia neurologiczne w tym (anormalny wzór EEG, dysfunkcja okoruchowa, nieprawidłowe funkcjonowanie układu przedsionkowego, zaburzenia kontroli motorycznej),

• Zaburzenia neurochemiczne takie jak (podwyższony poziom serotoniny, nieprawidłowe funkcjonowanie systemu monoaminergicznego, nieprawidłowości w poziomie opioidów, anormalny poziom β - endorfin, podwyższony poziom T (3) i T (4), nie modulowany wzrost reakcji hormonalnej w odpowiedzi na indukowaną insulinę hiperglikeiczną),

• Zaburzenia neuroanatomiczne (ubytek neuronów w móżdżku i hipoplazja, zmniejszona objętość płata ciemieniowego, zmniejszenie tylnej części ciała modzelowatego, zwiększona gęstość upakowania komórek w systemie limbicznym,

• Zaburzenia chromosomalne.

Teoria biologiczna kładzie nacisk na znaczenie zaburzeń w odbiorze i przetwarzaniu bodźców u osób autystycznych. Jedną z bardziej znanych osób, które zajęły się tym zagadnieniem był Carl H. Delacato. Przeprowadził on badania pod tym kontem i stwierdził, że:

• Dzieci autystyczne nie są psychotyczne, ale występują u nich uszkodzenia mózgu,

• Uszkodzenia te przejawiają się dysfunkcjami percepcyjnymi,

• Uszkodzenie mózgu może spowodować zakłócenie pracy kanałów sensorycznych (nadwrażliwość, zbyt mała wrażliwość lub brak reakcji na bodźce,

• Dziwne, powtarzające się zachowania dziecka są symptomami uszkodzenia mózgu,

• Sensoryzmy są zachowaniami mającymi na celu próbę naprawienia uszkodzonego kanału sensorycznego,

• Dzięki obserwacji możemy określić specyfikę zaburzeń sensorycznych,

• Terapia dziecka polega na dostarczaniu konkretnym kanałom sensorycznym odpowiednich bodźców,

• Normalizacja działania kanału sensorycznego powoduje zanikanie dziwnych, autystycznych zachowań.

ROZDZIAŁ II

REWALIDACJA I WYBRANE FORMY TERAPII DZIECI Z AUTYZMEM

„Nadzieja jest tu zawsze obecna,

nawet jeśli jest krucha i ulotna po długiej, ciężkiej walce”

P. Szatmari

„Uwięziony umysł”

1. Pojęcie rewalidacji i terapii

W poprzednim rozdziale starałam się przybliżyć problematykę autyzmu, jego pojęcia oraz koncepcje. W następnej kolejności pragnę przedstawić wybrane przeze mnie formy terapii dziecka autystycznego oraz dokonać oceny efektywności tych metod.

Rewalidacja (z łac. validus -silny, sprawny, re- powtórnie) jest to ciąg zabiegów dydaktycznych, wychowawczych, leczniczych. Jej celem jest jak najlepsze przystosowanie jednostki niepełnosprawnej do życia społecznego. Jest to zaspokajanie potrzeb biologicznych, psychicznych i społecznych jednostki, aby umożliwić jej wszechstronny rozwój - na miarę jej możliwości.

Inaczej mówiąc rewalidację można określić, jako wychowanie specjalne jednostek upośledzonych, zmierzające do najpełniejszego ich rozwoju.

Zdaniem M. Grzegorzewskiej pojęcie rewalidacji mieści w sobie pojęcie dążenia do przywrócenia zdrowia osobnikom pozbawionym go w jednym lub wielu zakresach. Przywrócenie dzieciom całkowitego zdrowia, więc całkowita rewalidacja jest dostępna tylko w stosunku do dzieci przewlekle chorych (także nie we wszystkich przypadkach). W stosunku do pozostałych dzieci specjalnych, pojęcie rewalidacji należy rozumieć w znaczeniu przenośnym. Celem wychowania specjalnego jest przywrócenie im zdrowia w dostępnych dla nich zakresach, a w innych, znalezienie środków kompensacyjnych.

M. Grzegorzewska wymienia następujące zadania pracy rewalidacyjnej:

• Kompensacja - zastąpienie zamkniętych, uszkodzonych dróg kontaktów ze światem, aby poznanie zastępować w różny sposób, na innych, pośrednich drogach,

• Korektura - niesprawnie działających narządów upośledzonych, wykorzystując leczenie, uczynnianie, uaktywnianie,

• Usprawnianie - możliwie wszystkich nietkniętych przez upośledzenie czynności danego osobnika, a więc zasobu najsprawniej działających funkcji, bez braków, jakie mają stanowić główną postawę dla przebiegu działalności rewalidacyjnej”.

Mamy następujące zasady rewalidacji:

• Zasada akceptacji - polega na kształtowaniu stosunku społeczeństwa do jednostek chorych,

• Zasada pomocy - dbałość o aktywizację sił biologicznych wychowanka, aby go usamodzielnić, aby utworzyć odpowiednią atmosferę w środowisku życia,

• Zasada indywidualizacji- dostosowanie nauczania do indywidualnych właściwości dziecka oraz uwzględnienie jego własnego celu kształcenia,

• Zasada terapii pedagogicznej - poznanie dziecka i opracowanie diagnozy, współpraca ze środowiskiem, w celu polepszenia sytuacji dziecka i stworzenia mu najlepszych warunków do pokonania trudności. Wreszcie stosowanie środków terapeutycznych, a w tym leczeniu (kuracja medyczna) oraz psychoterapia ((współpraca z psychologiem) i terapii pedagogicznej (dobór środków pedagogicznych dla przezwyciężenia trudności),

• Współpraca z rodziną zasada wspólna, uzgodnionego działania szkoły i domu, aby wspomagać każdy wysiłek dziecka na drodze ku usprawnieniu i rozwojowi.

Terapia autyzmu jest skomplikowana i trudna, ponieważ ma bardzo złożony i jednoznaczny obraz kliniczny. Dzieci autystyczne posiadają wiele deficytów w związku, z czym oddziaływania rewalidacyjne powinny mięć charakter interdyscyplinarny. Ważne jest, aby pamiętać, iż skuteczność terapii wiąże się z czasem podjęcia pierwszych oddziaływań terapeutycznych. W przypadkach, gdy podejmuje się działania rewalidacyjne zaraz po otrzymaniu diagnozy efektywność terapii jest znacznie skuteczniejsza. Sam termin „terapia” stosowany był głównie w naukach medycznych, obecnie funkcjonuje on w słownictwie naukowym i potocznym w pedagogice, psychologii i socjologii. W latach siedemdziesiątych, termin ten został przedstawiony przez A. Kargul. Terapia miała objąć swoim zasięgiem wszystkie działania, które zmierzały do modyfikacji funkcjonowania pacjenta. Obecnie termin ten oznacza wszystkie oddziaływania psychologiczne na człowieka, które mają na celu pomóc mu uporać się z emocjami, trudnościami wynikającymi z własnych problemów, a także przynieść ulgę. W pedagogice specjalnej terapia ujmowana jest, jako jedna z form rewalidacji jej celem jest działanie w kierunku tworzenia i wykorzystywania odpowiednich metod i organizacji pracy pedagogicznej.

1. Wybrane rodzaje terapii i ocena ich efektywności

Dzieci autystyczne żyją w stanie głębokiego lęku. Aby rozpocząć właściwą terapię należy najpierw przyzwyczaić dziecko do swojej obecności, po to, aby zaakceptowało w pewien sposób terapeutę. Sesje terapeutyczne wymagają cierpliwości, skoncentrowania i jak największej pomysłowości w dążeniu do zrozumienia dziecka i reagowania na jego ledwie wyrażalne pragnienia i zainteresowania. Przez cały czas, zatem terapeuta musi być czujny i musi odgadywać, co właściwie ma zrobić w każdej z kolejnych chwil, by pomóc dziecku wyjść z izolacji, zarówno w sferze afektów, jak i zachowań, na razie najbardziej podstawowych. Punktem zwrotnym postępowania z chorym dzieckiem jest moment wytworzenia partnerstwa w relacji terapeuta - pacjent: następuje to w chwili, kiedy dziecko przestaje się bać terapeuty i wykazuje ochotę do wspólnej zabawy. Doświadczenie uczy, że osiągnięcia nie są stałe, częste bywają nawroty dziecka do izolacji i lęku, ale wyjście z tych stanów jest potem szybsze.

Spośród licznych terapii oferowanych rodzicom dzieci autystycznych postanowiłam wybrać te, które moim zdaniem mają dużą skuteczność. Większość z wymienionych metod była również stosowana w leczeniu chłopca autystycznego, ale więcej o tym w rozdziale III.

Mamy następujące terapie dzieci autystycznych:

• Terapia Behawioralna

Zajęcia z terapii behawioralnej są tworzone przez psychologów i psychiatrów. Początkowo przeprowadzają oni wywiad z rodzicami lub opiekunami, aby dowiedzieć się czegoś o dziecku poprzez obserwację przeprowadzoną przez osoby najbliższe. Celem tej terapii jest kształtowanie zachowań pożądanych poprzez eliminację zachowań nieodpowiednich takich jak np. plucie, agresja, trudności w komunikacji bądź spożywaniu pokarmów. Na początku analizujemy przyczyny i konsekwencje zachowań dzieci, później w oparciu o zebrane materiały wdraża się terapię behawioralną. Najważniejsze jest w niej zmotywowanie dziecka do działania poprzez odnalezienie czynników nagradzających, w ten sposób kieruje się dzieci do zaprzestania niepożądanych zachowań. Nagrody powinny być dla dziecka czymś, co zaktywizuje je do działania. Ze względów etycznych program behawioralny nie opiera się na karaniu dziecka za złe zachowania. Terapeuta podejmuje próbę redukcji nieodpowiednich zachowań poprzez usunięcie czynnika, który zachęca do złego zachowania. Dodatkowo zastępuje te czynniki innymi umiejętnościami. Jeżeli efekty terapii odnoszą skutek wówczas możemy zastosować również inne techniki wspomagające rozwój dziecka. Terapie tę stosuje się przede wszystkim, aby poprawić mowę podopiecznego. Ma ona wiele zalet. Niestety nie jest w stanie jednak wpłynąć na rozwinięcie się lepszych zachowań społecznych, komunikacyjnych bądź wyobrażeniowych, ponieważ nie zależą one od pojedynczych zachowań.

Jeśli chodzi o zapoczątkowanie teorii behawioralnej w podejściu do zaburzeń autystycznych pierwszy krok zawdzięczamy C. B. Fersterowi (1961). To on wysunął hipotezę o znaczeniu deficytów w uczeniu się dzieci autystycznych. Uważał on, iż problemy w nauczaniu dotyczą pewnych nieprawidłowości w postawach rodziców. Miały one uniemożliwić bodźcom społecznym nabrania właściwości wzmacniających. Kolejnymi osobami, o których warto wspomnieć są Ferster i De Myer (1961), oni to wykazali w badaniach, iż można nauczyć dzieci autystyczne pewnych zachowań, jeśli zastosuje się jakiś bodziec wzmacniający (inaczej mówiąc nagrodę). Co prawda Ferster mylił się, co do wpływu rodziców na dziecko jednak miał sporo racji w teorii uczenia się w terapii dzieci autystycznych. Dzięki jego poglądom zaczęto zwracać większą uwagę na ten konkretny aspekt w związku z czym wszczęto badania nad uczeniem się przez dzieci prostych, a później już bardzie złożonych czynności. Lovaas i Smith (1989) sformułowali natomiast dwie tezy, które posłużyły im do zbudowania teorii autyzmu. Lovaas zwrócił uwagę na fakt, iż jeśli wzmocni jakieś konkretne zachowania u dziecka wtedy krzywa nabywania zachowań jest podobna do krzywej, którą miały inne organizmy. Jeśli jednak wzmocnienie jest wycofane, zachowania ukazują krzywą wygaszania podobną do krzywej wygaszania innych organizmów. Lovaas zwrócił również uwagę, iż dzieci autystyczne przed podjęciem terapii behawioralnej mają małą liczbę wzmocnień. Może jednak ona zwiększyć się poprzez kojarzenie przez dziecko bodźców obojętnych z innymi bodźcami. Zdaniem behawiorystów terapie wraz z przeprowadzonymi wcześniej badaniami koncertują się na poszczególnych zachowaniach, a nie hipotetycznej jednostce diagnostycznej. Skupiają się oni na uczeniu dzieci zachowań, których nie posiadają lub są w jakimś konkretnym stopniu upośledzone dotyczą one np. okazywania uczuć bądź komunikacji. Ważne jest, aby pamiętać, iż dzieci autystyczne mają zdolność uczenia się, ale musi ona przebiegać w określonych warunkach. Za przykład posłużyć mogą szkoły lub domy dziecka. Chodzi o miejsce, w którym codziennie przebywa i czuje się dobrze. Dodatkowo miejsce takie musi być dostosowane do potrzeb dziecka. Dzieci lepiej funkcjonują w środowisku specjalnym niż normalnym. Wynika z tego, iż występuje pewien rodzaj niedopasowania pomiędzy układem nerwowym dziecka autystycznego, a środowiskiem naturalnym.

Według B. S. Skinner teoria behawioralna oparta jest na warunkowaniu sprawczym. Jej celem jest zwiększenie ilości zachowań, które są deficytowe. Terapeuta powinien wytworzyć w dziecku jak najwięcej zachowań pożądanych tak, aby mogło ono w przyszłości być w miarę możliwości niezależne. Ważne jest motywowanie dziecka do pracy nad sobą. Samo zadanie jest niezwykle trudne gdyż dziecko nie będzie prawidłowo reagować, jeśli je tylko pogłaszczemy czy uśmiechniemy się do niego (tzw. wzmocnienie społeczne). Dlatego wprowadza się wzmocnienia nieprawidłowe niedestrukcyjne np. za prawidłowe zachowanie w nagrodę może się krótkotrwale bujać. Terapeuta powinien pamiętać, aby stopniowo wzmacniać pożądane zachowania, a skracać zachowania niepożądane. Zanim dziecko przystąpi do zajęć musi być skoncentrowane, a uwagę powinno mieć skierowaną na terapeutę. Na początku może być to trudne jednak warto zwrócić na siebie uwagę dziecka. Ważny jest choćby chwilowy kontakt wzrokowy. Kolejnym punktem jest nauka wykonywania prostych poleceń, takich jak: „popatrz na mnie”, „podaj misia”, „usiądź”. Dalej uczymy dziecko umiejętności naśladowania, której nie posiada. Kolejnym etapem jest dopasowanie do wzoru, najpierw przedmiotów identycznych trójwymiarowych, a potem dwuwymiarowych (obrazki). Na samym końcu dziecko uczy się łączyć przedmioty w grupy. Następnie ważne jest wzmocnienie mowy, jeśli dziecko nie posiądzie tej umiejętności, można spróbować nauczyć go języka migowego lub posługiwania się tablicami komunikacyjnymi. Terapia behawioralna zajmuje się także nauką umiejętności społecznych takich jak umiejętność zabawy w grupie, podtrzymywanie rozmowy. Często, aby wycofać terapeutę lub rodzica z zajęć i dodatkowo osiągnąć większą niezależność dziecka stosuje się obrazowe plany dnia. W terapii bardzo ważne jest redukowanie zachowań niepożądanych metoda wygaszania polega na wycofaniu wzmocnienia występującego po zachowaniu niepożądanym. Stosuje się również wykluczenie i hiperkorekcje. Wykluczenie stosowane jest w przypadku zachowań agresywnych i powinno być zastosowane zaraz po ataku. Polega na przytrzymaniu dziecka, aby nie zrobiło sobie krzywdy lub umieszczeniu go w innym pokoju. Jeśli chodzi zaś o hiperkorekcje jest stosowana po wyrządzeniu szkody przez dziecko. Musi ono w miarę możliwości naprawić szkodę i dodatkowo jeszcze coś zrobić. Ważną rolę w terapii odgrywa generalizowanie i utrzymanie efektów terapii. To bardzo ważny element, dotyczy przenoszenia wyuczonych i już nabytych reakcji na inne sytuacje. Aby utrzymać te efekty stosuje się zmianę środowiska, w którym pracujemy z dzieckiem. Może to być zmiana terapeuty, powstanie jakiegoś programu nagród. Najlepsze wyniki w terapii behawioralnej uzyskuje się gdy dziecko jest małe, a czas terapii wynosi 40 godzin tygodniowo.

• Program TEACCH

Program ten został opracowany przez Erica Schoplera i jego współpracowników z USA. Obejmuje większość aspektów pomocy rodzinom posiadającym dziecko autystyczne. Sam skrót oznacza terapie i edukację dzieci autystycznych oraz dzieci ze sprzężonym zaburzeniem komunikacji. Terapia zajmuje się opracowywaniem indywidualnych programów interwencyjnych. Zachęca się rodziców do udziału w szkoleniach, udziela się pomocy w tworzeniu grup wsparcia. Program został wprowadzony gdy jeszcze oparty był na psychoanalitycznych zasadach. Wówczas terapia miała polegać na grupowej psychoterapii rodziców oraz na przyzwoleniu na całkowitą swobodę okazywania emocji przez dzieci autystyczne. Zauważono wówczas, że terapia nie wywiera pożądanych skutków, a wręcz przeciwnie wpływa na nasilenie się niepożądanych zachowań u dzieci. W skutek zmiany założeń, iż autyzm nie jest spowodowany oziębłością rodziców zaczęto tworzyć nowe teorie i spostrzegać dzieci jako osoby które cierpią na chorobę. Schopler wraz ze swoim współpracownikiem Reichlerem opracowali projekt polegający na wprowadzeniu rodziców dzieci autystycznych do terapii po wcześniejszym przeszkoleniu ich w 1966r. Następnie w roku 1972 utworzono specjalny oddział TEACCH który był pierwszym programem dotyczącym autyzmu. Do jego celi należało: objęcie dzieci autystycznych opieka od wieku przedszkolnego po wiek dojrzały, włączenie rodziców do terapii, prowadzenie badań empirycznych oraz oferowanie szkoleń interdyscyplinarnych. Wprowadzenie rodziców do terapii było doskonałym posunięciem. Z jednej strony rodzice brali udział w zajęciach, uczyli się od terapeutów różnych metod postępowania z dziećmi. Terapeuci mieli większą wiedzę na ten temat, spotykali się z wieloma przypadkami dzieci autystycznych i mogli tę wiedzę przekazać rodzicom. Z drugiej strony tak naprawdę rodzic odgrywał większą rolę gdyż znał dobrze swoje dziecko, jego reakcje i potrzeby. Ponadto rodzice mają większą motywację, aby pracować z dziećmi gdyż pragną jak najlepiej żyć i porozumiewać się ze swoim dzieckiem. W modelu TEACCH brana jest pod uwagę teoria behawioralna i koncepcje dotyczące zaburzeń sensorycznych. W modelu tym świadczone są różne usługi, zalicza się do nich diagnoza kliniczna prowadzona w terenowych ośrodkach. Ośrodki te kierowane są przez psychologów. Oddział proponuje także rozszerzoną diagnostykę kliniczną, która pomaga rodzicom w wielu sferach. Przede wszystkim są organizowane tygodniowe spotkania gdzie rodzice pracują ze swoim terapeutą, a dzieckiem zajmuje się inny terapeuta, który poznaje go, jego zainteresowania i możliwości. Następnie rodzicom pokazuje się plan postępowania, nie jest on ścisły, rodzice mogą w niego ingerować i wysuwać inne propozycje. Tak zostaje stworzony specjalny plan ćwiczeń dla dziecka, który trzeba wykonywać w domu. Dodatkowo rodzicom zostaje przydzielony konsultant który w miarę możliwości pomaga rodzinie. Starsze dzieci uczęszczają do szkół specjalnych gdzie w klasach jest ok. 5-7 osób. Nauczyciel prowadzący zajęcia ma do pomocy asystentów. Natomiast dla dorosłych są prowadzone domy opieki, gdzie mieszka 5-6 osób. Zajmują się nimi pracownicy. Jeśli osoba autystyczna jest na tyle samodzielna może mieszkać w oddzielnym mieszkaniu w pobliżu, którego mieszkają pracownicy.

• Metoda Ruchu Rozwijającego

Metoda ta została opracowana przez Weronikę Sherborne w 1997 roku. Została oparta na teorii i praktyce szkoły R. Labana. Jej głównym założeniem jest posługiwanie się ruchem, jako narzędziem we wspomaganiu rozwoju psychoruchowego dziecka i w terapii zaburzeń mowy. Metoda ta jest jedną z najbardziej rozpowszechnionych terapii w Polsce. Stosuje się ją w pracy z dzieci, które przejawiają różne dysfunkcje. Można stosować ją, jako samodzielną terapię, ale także łączyć z innymi zajęciami terapeutycznymi. Jak już wspomniałam W. Sherborne korzystała z metod R. Labana w opracowaniu swojej metody. Wykorzystała ona założenia Labana dotyczące gimnastyki ekspresyjnej. Do założenia tej metody należą:

• Podejście psychofizjologiczne pozwala rozwijać umiejętności i sprawności, które w pewnym stopniu są już ukształtowane oraz wpływa na przechodzenie przez kolejne etapy rozwoju,

• Naturalna ekspresja ruchowa - umożliwia wchodzenie w interakcje,

• Osobiste doświadczenie różnorodnych aspektów ruchu ludzkiego - uświadomienie własnej cielesności. Do ćwiczeń wspomagających rozwój dziecka należą ćwiczenia umożliwiające poznanie własnego ciała, zdobywanie pewności siebie oraz wchodzenie w interakcje z innymi ludźmi, jak i ćwiczenia, które rozwijają ruch.

• Terapia Holding

Terapię tą opracowała M. Welch. Miała ona doświadczenie w pracy z dziećmi z zaburzoną sferą emocjonalną. Głównym celem tej metody jest budowanie i przywrócenie więzi emocjonalnej poprzez wymuszenie bliskiego kontaktu miedzy dzieckiem, a matką. M. Welch wyróżniła 3 fazy występujące w trakcie terapii holding, należą do nich:

• Konfrontacja,

• Odrzucenie,

• Rozwiązanie.

Podczas pierwszej fazy matka utrzymuje bardzo bliski kontakt z dzieckiem, które siedzi jej na kolanach zwrócone twarzą do matki. Dziecko jest w pewien sposób zmuszone do utrzymania kontaktu wzrokowego z matką. Niejednokrotnie wyrywa się, płacze. Następnym etapem jest odrzucenie spowodowane oporem dziecka w stosunku do matki. Dzieci zwykle wtedy krzyczą, obrażają wszystkich. Ten zabieg prowadzi do oczyszczenia stosunków między dzieckiem i matka w skutek czego mamy do czynienia z ostatnią trzecią fazą rozwiązania. W tej fazie dziecko nawiązuje pełny kontakt z matką, który może trwać nawet 30 minut. Powodem takiego stanu są endorfiny (hormony szczęścia) uwalniane przez organizm dziecka w 3 fazie, wtedy też następuje obniżenie poczucia lęku, dzięki któremu może dojść do kontaktu z matką. Ważną rolę w terapii holding odgrywają również adrenalina i noradrenalina, które uwalniane są w fazie odrzucenia w czasie walki fizycznej. Należy jednak pamiętać, iż terapia skuteczna jest tylko wtedy jeśli nie zostanie przerwany kontakt podczas sesji.

• Metoda Knillów z elementami stymulacji polisensorycznej

Program ten został stworzony przez Mariannę i Christophera Knillów (1995). Może być wykorzystywany do pracy z osobami w różnym wieku z zaburzeniami kontaktu oraz z otoczeniem. Zajęcia prowadzone są przy muzyce. Powinna ona towarzyszyć wszystkim aktywnością, dlatego do programu dołączone są kasety ze specjalnie skomponowaną muzyką. Dzięki tym programom dziecko rozwija stopniowo kontakt społeczny, swoje ruchy, a także dobrze się przy tym bawi. Dziecko podczas terapii doświadcza takich ruchów jak naciskanie, przekładanie przedmiotów z ręki do ręki, obracanie przedmiotów itp. Dziecko dzięki muzyce i pewnemu schematowi powtórzeń uczy się przewidywać, co będzie jego kolejnym ćwiczeniem, dzięki czemu ma poczucie bezpieczeństwa.

• Zmodyfikowana forma metody dobrego startu (MDS)

Metoda ta została opracowana przez M. Bogdanowicz. Zalicza się ją do metod terapii psychomotorycznej, która opiera się naprawie E. Dupre mówiącym o jedności psychiki i motoryki. Usprawnienie tych dwóch sfer jest właśnie głównym celem tej terapii. Dzięki tej metodzie usprawniane są funkcje:

• Słuchowe,

• Wzrokowe,

• Dotykowo- kinestetyczno- ruchowe,

• Wzrasta ich inteligencja.

Zajęcia te przebiegają zawsze według określonego modelu:

1. Zajęcia wprowadzające,

2. Zajęcia właściwe,

3. Zajęcia końcowe.

Terapia psychomotoryczna polega na postrzeganiu związku pomiędzy rozwojem psychicznym, a ruchowym. Jeśli dojdzie do aktywacji jednej sfery automatycznie wpływa to na lepsze działanie drugiej. W tej terapii chodzi o zharmonizowanie i usprawnienie działania motoryki i psychiki. Metoda ta jest dobra gdyż wpływa na wiele istotnych rzeczy. Przede wszystkim uczy zachowań społecznych, działa na procesy emocjonalne, powoduje rozwój mowy, utrwala lateralizację i co najważniejsze usprawnia percepcję i motorykę. Ważne jest w tej metodzie to, iż spełnia funkcje diagnostyczne poprzez obserwację dziecka i wyciąganie wniosków. Aby rozpocząć terapię tą metodą dziecko musi być zdolne do nawiązania kontaktu z przynajmniej jedną osobą. Najlepiej, aby zajęcia przeprowadzone były w 3-4 osobowych grupach. Zajęcia prowadzone są z rodzicami przy obecności dwóch terapeutów. W początkowej fazie zwraca się szczególną uwagę na rozwinięcie się kontaktu z rodzicami. Zajęcia z łatwością można powtarzać w domu. Ważne jest, aby nagradzać dziecko za każdy nawet najmniejszy sukces. Komunikacja podczas zajęć ma być prosta. Dziecko z biernego uczestnika często zaczyna się zmieniać w czynnego. Rodzice mają mu pomagać, a potem w miarę postępów wycofywać się. Powinno się także przestrzegać stopni trudności. Po opanowaniu ćwiczeń przechodzimy do następnego o większym poziomie trudności.

Jak już wspomniałam wcześniej ważny jest schemat zajęć:

a) ćwiczenia wprowadzające - rozpoczynają się np. zbiórką do szeregu czy marszem. Dzieci ćwiczą wtedy orientację. Wszystko odbywa się przy muzyce. Zajęcia polegają na witaniu się dzieci np. prawa ręką lub wskazują części ciała.

b) zajęcia właściwe - zaliczają się do nich ćwiczenia usprawniające ruch, a także relaksujące. Następnie dzieci wykonują ćwiczenia w rytm muzyki, wystukują rytmy, to wszystko są ćwiczenia ruchowo słuchowe usprawniają słuch i równowagę,

c) zajęcia końcowe- służą rozluźnieniu oraz relaksacji i takie też ćwiczenia dzieci wykonują. Pod koniec omawia się całą sesję.

• Metoda Felicie Affolter

Pomysł stworzenia tej metody zrodził się w 1982 roku w trakcie badań nad rozwojem dzieci niesłyszących i z zaburzeniami mowy. F. Affolter w swej metodzie opiera się na aktywności polegającej na poznawaniu otoczenia przez dotyk, na działaniu, którego głównym celem jest rozwiązywanie problemów dnia codziennego. Poznanie takie jest możliwe dzięki ruchowi, który zawsze jest ukierunkowany. Metoda ta jest przeznaczona dla osób, które mają problemy w sferze kontaktów międzyludzkich z obniżoną sprawnością fizyczną, z różnymi uszkodzeniami mózgu. Jest jednym z bardziej skutecznych sposobów nawiązania kontaktu z dzieckiem autystycznym. Umożliwia poznanie położenia części ciała i umiejscowienie ich w przestrzeni. Spostrzega, więc schemat i jego granice, dzięki czemu dziecko może poczuć się sprawcą. Wpływa to na lepsze panowanie nad swoimi ruchami oraz umożliwia usystematyzowanie informacji płynących z zewnątrz. Dzięki odpowiednim działaniom pojawia się przewidywalność ruchów, a co za tym idzie redukcja występujących lęków. Dziecko, które poddaje się terapii musi być ciągle aktywne, nie może się „wycofywać”, dzięki ciągłemu kontaktowi dotykowemu jest to możliwe.

• Muzykoterapia

Muzykoterapia jest gałęzią interdyscyplinarną. Jej ogromny wpływ został dostrzeżony już w starożytności. Uważano tam, iż muzyka wpływa dobrze na człowieka i jego harmonię wewnętrzną, a co najważniejsze odpręża nas i wycisza. Do celów muzykoterapii należą:

• Korekcja zaburzonych funkcji (cel leczniczy),

• Stymulacja w warunkach ograniczonego dostępu do bodźców,

• Usunięcie napięć psychofizycznych,

• Dostarczenie korzystnych doświadczeń społecznych.

Muzykoterapie dzielimy na:

• Receptywną - polegająca na słuchaniu muzyki i przekazywaniu odczuć muzycznych,

• Aktywną - obejmującą śpiew i choreoterapię.

Dziedzina ta znajduje zastosowanie w neuropsychiatrii, głównie w przypadkach opóźnień w rozwoju, w autyzmie wczesnodziecięcym, w zaburzeniach zachowań, nerwicach, przy upośledzeniu fizycznym, stosuje się ją również wśród dzieci sparaliżowanych, niewidomych i głuchych. Muzykoterapia odgrywa ważną rolę w terapii zaburzeń autystycznych. Ekspresja muzyczna jest bliska każdemu dziecku, stanowi element jego aktywności. Świat dziecka autystycznego nie jest dostatecznie rozwinięty, dlatego oddziaływania pozawerbalne mają większe zastosowanie niż inne terapie, w których stosuje się użycie słów. Podczas zajęć terapeuci posługują się grami, różnymi zabawami, zagadkami i przede wszystkim ćwiczeniami muzycznymi, ma to na celu ogólne poprawienie się samopoczucia dziecka, a także odreagowania napięć i lęków. Poprzez zabawę terapeuci próbują pozyskać zaufanie dziecka. Należy pamiętać iż dzięki tej terapii i stosowaniu ćwiczeń stymuluje się świadomość własnego ciała, kształtuje się wrażenia kinestetyczne dzięki którym koryguje się elementy koordynacji wzrokowo - słuchowo - ruchowej.

W ostatnich latach, pojawiło się wiele terapii tych lepszych jak i tych gorszych, które zdaniem rodziców odnosiły jakiś skutek i wpływały ich zdaniem pozytywnie na rozwój dziecka. Jak jest, więc z tą efektywnością?

Zanim rozpoczęto wczesne podejmowanie działań terapeutycznych sądzono, iż osoby autystyczne korzystają tylko w niewielkim stopniu z wszystkich dostępnych terapii. W chwili, gdy zaczął pojawiać się program wczesnej interwencji zmieniły się również opinie wielu ludzi. W wyniku licznych obserwacji okazało się, iż dzieci uczestniczące we wczesnych działaniach terapeutycznych funkcjonują znacznie lepiej od dzieci, które zaczęły terapię później.

Istnieje jednak problem w stwierdzeniu skuteczności poszczególnych oddziaływań terapeutycznych gdyż jak już wspomniałam w rozdziale I nie ma dwóch identycznych przypadków autyzmu, każde dziecko jest inne i inaczej przebieg jego rozwój choroby. W związku z tym, gdy dla jednego dziecka okaże się dobra konkretna terapia, dla drugiego może nie przynieść żadnych postępów. Trudno jest więc jednoznacznie określić ich skuteczność. Problemem tym zajmę się szerzej w rozdziale III, w którym przedstawię chłopca autystycznego oraz opiszę, jakie postępy dokonały się w jego zachowaniu podczas prowadzenia różnych terapii.

ROZDZIAŁ III

METODOLOGIA BADAŃ WŁASNYCH

„Nieczuły na dźwięki, nieruchomy wzrok.

Chłopczyk, który widzi,

ale wydaje się ślepy. Słyszy, lecz wydaje się głuchy.”

B. i N. Kaufman
"Przebudzenie naszego syna"

3.1 Cel i przedmiot badań

Przedmiotem moich rozważań w niniejszej pracy jest rewalidacja i ocena efektywności metod pracy z dzieckiem autystycznym. Jak wynika z informacji zawartych w pierwszych rozdziałach mojej pracy, autyzm jest to dziedzina wciąż mało znana. Dlatego tak ważne jest pogłębianie tego tematu. Z dostępnej literatury wynika, że problem terapii jest często podejmowany przez znanych ludzi na całym świecie. Dlatego tez celem moich badań jest próba zdiagnozowania chłopca chorego na autyzm oraz stworzenie mu indywidualnego programu rewalidacyjnego. Dodatkowo postaram się porównać jak przebiegał jego rozwój od początku postawienia diagnozy aż do dzisiaj, biorąc pod uwagę terapie, jakie zastosowano w leczeniu Mateuszka.

Uważam, iż poznanie życia codziennego osób cierpiących na autyzm może być cenne w pracy pedagoga. Umożliwia zrozumienie świata tych osób. Bardzo ważne jest również indywidualne podejście do każdego dziecka, co umożliwia nam podjecie odpowiednich działań terapeutycznych, które zmierzają do podniesienia sprawności fizycznej czy też intelektualnej

Badanie pedagogiczne jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych działań, mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie wybranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej bądź kulturowej

Przed przystąpieniem do badań formułujemy problem oraz określamy ich cel. Zdaniem S. Skornego, wymaga to „uświadomienia sobie, po co podejmujemy badania oraz do czego mogą być przydatne uzyskane w nich wyniki”

Poprawne przeprowadzenie badań wymaga precyzyjnego sformułowania problemów badawczych. Zgodnie z definicją M. Łobockiego problem badawczy to „pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”

Podobne podejście do definicji problemu badawczego ma S. Nowak uważa, iż „problem badawczy to tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie”

Problemem badawczym niniejszej pracy jest: Wpływ terapii na rozwój dziecka autystycznego.

W pracy ważną rolę odgrywa również hipoteza, wg J. Brzezińskiego „dane stwierdzenie może być uznane za hipotezę naukową, jeśli jest sprawdzalne. Hipoteza, której nie można poddać procedurze sprawdzania empirycznego, nie może pretendować do miana hipotezy naukowej”

Moja hipotezą jest stwierdzenie, iż zastosowane terapie w pracy z dzieckiem autystycznym wpływają pozytywnie na jego rozwój.

3.2 Metody, techniki, narzędzia badawcze.

Metody badań zdaniem M. Łobockiego są rozumiane, jako ogólne, niedostateczne uszczegółowione sposoby dochodzenia uzasadnionych i sprawdzonych twierdzeń na temat zjawisk i procesów dydaktyczno - wychowawczych. Niekiedy są one tożsame z zespołem teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych, obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego. Techniki badawcze natomiast są bliżej skonkretyzowanymi sposobami realizowania zamierzonych badań. Tak, więc metody i techniki badawcze nie wykluczają się. Pozostają ze sobą w ścisłym związku i wzajemnie się uzupełniają.

Wg T. Pilcha i T. Wujka narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań, to instrument służący do technicznego gromadzenia danych z badań. W tym uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych.

W swojej pracy zdecydowałam się przeprowadzić badania metodą indywidualnych przypadków. Jest ona sposobem badań polegających na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze, lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia działań terapeutycznych. Stanowi ona, zatem głównie metodę badań jakościowych i dotyczy nade wszystko indywidualnej charakterystyki chłopca lub dziewczynki, łącznie z charakterystyka ich zachowania i osobowości oraz z próbą określenia możliwej do zastosowania wobec nich pewnej strategii postępowania terapeutycznego, a także wychowawczego.

W zastosowaniu metody indywidualnego przypadku, użytecznymi technikami badań są rozmowa i wywiad, analiza treściowa i formalna dokumentów osobistych, analiza wytworów i obserwacja uczestnicząca, a niekiedy nawet testy psychologiczne i techniki projekcyjne, jeśli oczywiście badacz ma wystarczające kompetencje w tym zakresie.

W swojej pracy posłużyłam się rozmową, wywiadem a także obserwacją, ponadto analizowałam różnego rodzaju dokumenty dostarczone mi przez rodziców chłopca.

Obserwacja zdaniem Łobockiego, jako metoda naukowa nie jest samym tylko postrzeganiem faktów, zdarzeń czy zjawisk. Jest nią osobliwy sposób postrzegania, gromadzenia i interpretowania poznawanych danych, w naturalnym ich przebiegu i pozostających w bezpośrednim zasięgu widzenia i słyszenia obserwatora.

Do realizacji wybranej techniki badawczej wykorzystałam samodzielnie skonstruowaną kartę obserwacji.

Drugą podstawową techniką z jakiej skorzystałam był wywiad. Jest on sposobem gromadzenia informacji w celach naukowych za pomocą zadawania pytań. Odpowiedzi otrzymuje się w formie ustnej i zawsze w bezpośrednim kontakcie.

T. Pilch oraz T. Wujek podają, iż najważniejszym warunkiem poprawnego przeprowadzenia wywiadu są właściwie przygotowane dyspozycje. Określa się je zazwyczaj mianem kwestionariusza. Ale dopiero wówczas słuszna jest taka nazwa, gdy jest to zestaw pytań zbudowanych według specjalnych zasad.

Kwestionariusz wywiadu użyty w mojej pracy składał się z 35 pytań otwartych. Pytania zostały tak skonstruowane, aby otrzymać jak najlepszy obraz historii choroby dziecka autystycznego.

Jako uzupełnienie zastosowałam w swojej pracy metodę analizy dokumentów, jest ona mało doceniona w badaniach pedagogicznych. Łobocki uważa, iż analiza dokumentów polega na uporządkowaniu i interpretacji zawartych w nich treści pod kątem problemu (celu) badawczego lub także hipotezy roboczej.

W swojej pracy skupiłam się na analizie dokumentów potwierdzających chorobę dziecka autystycznego oraz na wynikach badań przeprowadzanych w różnych ośrodkach.

3.3 Charakterystyka badanego dziecka autystycznego i jego środowiska

Mateuszek to 5 letni chłopiec, u którego zdiagnozowano autyzm dziecięcy. Urodził się 16 września 2005 roku. Poród został wywołany na skurczach przepowiadających. Trwał ok. 40 godzin. Nastąpiły jednak komplikacje podczas porodu, w skutek czego urodził się przez cesarskie cięcie. Ważył 4220 i dostał 10 punktów w skali APGAR. W drugiej dobie chłopcu spadła odporność, pojawiła się żółtaczka. Minęła jednak po kilku dniach. Do ok. 3 miesiąca życia miał również sapkę, która spowodowana jest obrzękiem błony śluzowej nosa. Zachorował również raz na zapalenie oskrzeli, które ustąpiło po podaniu antybiotyków. Później nie było żadnych poważnych chorób nie licząc lekkich przeziębień i powiększenia trzeciego migdała w wieku 18 miesięcy. Jego rozwój przebiegał prawidłowo do 14 miesiąca życia. Bardzo szybko się rozwijał. Mając 6 miesięcy sam siadał i raczkował, w wieku 8 miesięcy sam chodził. Jedynym problemem były lęki nocne, które występowały dość często. Po okresie 14 miesięcy u dziecka nastąpiła negatywna zmiana w zachowaniu. Chłopiec nagle przestał mówić i zaczął być nadpobudliwy i to zaniepokoiło rodziców, mieli jednak nadzieję, że to chwilowe. Dopiero podczas badań kontrolnych lekarz rodzinny zwrócił uwagę na symptomy Mateuszka i zaproponował obserwację dziecka w kierunku autyzmu dziecięcego. Po badaniach diagnoza potwierdziła się.

Początkowe zachowania Mateuszka, które zwróciły uwagę rodziców:

• Chłopiec zaczął zachowywać się bardzo żywiołowo. Biegał po całym domu, krzyczał, machał rękami, całował wszystkie przedmioty, chodził na palcach, potrafił często kręcić się wokół własnej osi,

• Ponadto nie reagował na własne imię, nie utrzymywał kontaktu wzrokowego, nic do niego nie docierało, jego zachowania były stereotypowe. Zamiast jeździć autkiem kręcił tylko kółkami zabawki, budował wierze z klocków zawsze w ten sam sposób, po czym burzył ją i budował od nowa, potrafił tak „bawić się” przez wiele godzin. Lubił monotonne zabawy,

• Każda czynność była impulsywnie wykonywana i poprzedzona napięciem całego ciała,

• Kolejną cechą charakterystyczną było dziwne osamotnienie chłopca, czas najchętniej spędzał w koncie, zajmując się swoimi zabawami.

• W stosunku do młodszego brata wykazywał agresję,

• W pewnym etapie rozwoju przestał się komunikować, sprawiał również wrażenie dziecka, które nie rozumiało słów. Jeśli chciał dostać jakiś przedmiot chwytał najbliższą osobę za rękę i prowadził do danego przedmiotu, gdy go dostał, dalsze relacje z osobą były natychmiast zrywane,

• Mateuszek bał się również pomieszczeń zamkniętych, a także nowych miejsc,

• Miał lęki nocne,

• Nie zgłaszał potrzeb fizjologicznych,

• Często gryzł różne przedmioty,

• Był wrażliwy na dotyk, nie lubił bawić się żelowymi zabawkami.

Po potwierdzeniu diagnozy dla rodziców nastał trudny okres. Od tamtej pory rodzice walczą każdego dnia o normalne życie dla swego syna. Mateuszek został poddany wielu terapią są to np. terapia behawioralna, metoda Knilla, Metoda dobrego startu, Integracja sensoryczna, Trening słuchowy, arteterapia, Muzykoterapia, rehabilitacja oraz refleksologia (masaż stop). Większość z tych metod została opisana w rozdziale II. Według rodziców Mateuszka, wszystkie zastosowane terapie przyniosły pewne pozytywne rezultaty.

Chłopiec nie próżnuje a jego codzienny grafik jest bardzo napięty. Od września 2009 roku uczęszcza do przedszkola. W grupie jest najmłodszy. Na zajęciach dobrze pracuje, chociaż jest bardzo pobudzony. Nie ma tam terapii indywidualnej, nacisk kładziony jest na rozwój społeczny dziecka. Mateuszek spędza tam czas od godziny 8 do 15 potem wraca do domu gdzie ma terapię trwającą około 1 godziny. W zależności od dnia są to zajęcia z terapeutą, logopedą lub zajęcia grupowe. Ponad to w piątki chłopiec ma jeszcze refleksologię trwająca ok. 45min. Dzięki tak wielu zajęciom u Mateuszka widać poprawę w zachowaniu.

Dane z badania i obserwacji klinicznej chłopca przekazane mi przez rodziców wskazują, iż Mateuszek „ma poważne zaburzenia integracji zmysłów w zakresie układu dotykowego i układu prioprioceptywnego (czucia głębokiego). Chłopiec jest nadruchliwy z tendencją do podejmowania intensywnych zabaw ruchowych. Mateusz potrzebuje dużej ilości bodźców w celu zapewnienia optymalnego pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego. Obserwuje się zarówno podwrażliwość jak i nadwrażliwość przedsionkową o typie mieszanym. Mateusz ma ogromne trudności ze zmianą pozycji, z dostosowaniem siły mięśniowej do zadania, nie chroni ciała i nie ma prawidłowo wykształconych odruchów obronnych. Obserwuje się również potrzebę intensywnej stymulacji wzrokowej. W zakresie układu dotykowego zaobserwowano zarówno nadwrażliwość, jak i podwrażliwość w postaci obronności dotykowej o bardzo dużym natężeniu, w różnych obszarach ciała. W zachowaniu Mateuszka występują również zaburzenia sensoryczne w sferze oralnej - często nadmiernie przygryza, zaciska żeby, trze nimi, ma to związek z zaburzeniami priopriocepcji”

Obecne zachowania chłopca:

• Mateuszek reaguje na swoje imię,

• Potrafi wykonać kilka wyuczonych poleceń,

• Nadal żywiołowy, skacze, kreci się, biega,

• Rzadziej zamyka się w sobie, podejmuje kontakt z bratem,

• Zdarzają się jeszcze lekki nocne, czasem bardzo nasilone,

• Potrafi przy niewielkiej pomocy sam się ubrać,

• Sam chodzi do toalety, w nocy i podczas podróży musi mieć pampersa gdyż nie kontroluje moczu,

• Nie potrafi się sam umyć, trzeba mu pomóc,

Jeśli zaś chodzi o samą rodzinę to jest to rodzina pełna, składa się z czterech osób. Matka lat 27 z wykształcenia technik ekonomista, higienistka stomatologiczna. Obecnie jest na urlopie wychowawczym, zajmuje się domem i wychowaniem dzieci. Ojciec 31 lat, z zawodu jest elektrykiem i prowadzi własną firmę. Rodzina od kilku lat wynajmuje dwupokojowe mieszkanie. Dzieci: Mateuszek lat 5 i Pawełek lat 3. Postawa rodziców wobec dziecka jest bardzo dobra.

3.4 Analiza wyników badań.

Moim pierwszym działaniem, które podjęłam, aby poznać bliżej Mateuszka było zapoznanie się z wszystkimi dostępnymi dokumentami dostarczonymi mi przez rodziców chłopca. Były to przede wszystkim:

• Badania psychologiczne,

• Badania pedagogiczne,

• Diagnoza lekarska,

• Różnego rodzaju kwestionariusze rozwoju sensomotorycznego,

• Różne testy sprawdzające efekty zastosowanych terapii autyzmu ( ATEC).

Te dokumenty pozwoliły mi na dokładniejsze zbadanie choroby Mateuszka i zapoznanie się z przebiegiem choroby od początku jej wykrycia.

Podczas pierwszych rozmów podjęłam się również przeprowadzenia wywiadu z matką chłopca. Dodatkowo dzięki własnym obserwacjom i stworzeniu „Arkusza obserwacji dziecka autystycznego” mogłam dokonywać własnych ocen zachowania Mateuszka, a także opracować własną diagnozę.

Wywiad pomógł mi zapoznać się z warunkami mieszkalnymi rodziny, z sytuacją finansową, chorobą chłopca widzianą oczami matki, a także z wrażeniami rodziców, które dotyczyły podjęcia różnych terapii i ich efektywności.

Obserwacji Mateuszka dokonałam podczas zabawy dowolnej i zorganizowanej w domu chłopca. Wyniki obserwacji uporządkowałam następnie według wyróżnionych kategorii.

Tabela 4 Obserwacje dziecka autystycznego

KATEGORIE	OPIS
Wygląd zewnętrzny	Mateuszek jest bardzo ładnym i dobrze zbudowanym chłopcem. Jest szczupłym blondynem o niebieskich oczach. Ma pogodne usposobienie. Waży ok 20kg
Rozwój fizyczny	Pod względem fizycznym rozwija się prawidłowo. Rozwój motoryki dużej - dobry
Sprawność ruchowa	Jest sprawny ruchowo, lubi skakać, biegać. W zachowaniu dziecka pojawiają się stereotypie ruchowe (trzepotanie rękoma, kręcenie wokół własnej osi), ma skłonność do zachowań rutynowych
Percepcja	Dobry kontakt wzrokowy
Język i mowa	Brak mowy czynnej, ograniczenie rozumienia mowy, słabo rozwinięta gestykulacja i komunikacja pozawerbalna, reaguje na swoje imię i na kilka wyuczonych poleceń
Pamięć/nauka	Słabe zainteresowanie zabawkami adekwatnymi do wieku, nauczył się naśladowania niektórych gestów oraz imitacji niektórych dźwięków
Uwaga	Nie potrafi długo skupić uwagi na jednym przedmiocie bądź sytuacji zadaniowej
Emocje	Brak umiejętności rozładowania zachowań społecznych. Chłopiec jest pogodny często się uśmiecha, czasem występują leki nocne
Samoobsługa i uspołecznienie	Potrafi przy niewielkiej pomocy się ubrać a także załatwić potrzeby fizjologiczne, nie potraf się sam umyć
Wytwory dziecka	Lubi układać puzzle, a także bawić się klockami, lubi także bawić się plasteliną- niestety trzeba go pilnować podczas tej zabawy gdyż wkłada ją do buzi. Chłopiec chętnie maluje farbkami, gdy ma pobrudzone ręce trzyma je sztywno, ogląda je i chce je szybko umyć.

Źródło: opracowanie własne.

Powyżej widoczna jest tabela, którą opracowałam na podstawie własnych obserwacji. Podzieliłam je na odpowiednie kategorie i krótko opisałam. Najpierw zwróciłam uwagę na wygląd chłopca, ponieważ nie zdradza on na pierwszy rzut oka żadnych cech autystycznych. Mateuszek stwarza wrażenie zdrowego i pełnego energii dziecka. Pod względem motoryki również nie widać szczególnych oznak. Rozwija się prawidłowo, jest bardzo ruchliwy (czasem wręcz nadpobudliwy). Co ciekawe jest osobą przyjaźnie nastawiona do ludzi, lubi podejmować z nimi kontakt, nie boi się obcych osób, jest w stanie zostać z nimi sam na sam. Nie reaguje nerwowo na nieobecność rodziców. Często szuka kontaktu wzrokowego, szczególnie podczas terapii z młodszym bratem. Potrafi wtedy zbliżyć się bardzo blisko do twarzy brata i trzymać ją. Wydaje mi się, że czasem stara się na siłę wymusić ten kontakt wzrokowy. Niestety jak do tej pory nie komunikuje się werbalnie.

Porównując obecne, znane mi zachowania widoczne u Mateuszka z zachowaniami początkowymi w chwili, gdy postawiono mu diagnozę zauważyć można dużą różnicę. Wpłynęły na to liczne terapie oraz ogromne zaangażowanie rodziców chłopca w poprawę jego rozwoju.

Przeprowadzona przeze mnie obserwacja zaowocowała następującymi wnioskami. Główne objawy wskazujące na istnienie problemu to:

• Preferowanie samotnego spędzania czasu,

• Nieadekwatne do sytuacji reakcje emocjonalne,

• Brak zabaw twórczych i tematycznych, opartych na wyobraźni,

• Brak porozumienia z otoczeniem.

Na podstawie zebranych materiałów mogę stwierdzić, iż chłopiec wykazuje zaburzenia, które są charakterystyczne dla autyzmu.

Chciałabym również w niniejszej pracy przedstawić jak terapia wpłynęła na rozwój badanego przez mnie chłopca. Dlatego też utworzyłam tabelę przedstawiającą zmiany, jakie dokonały się u Mateuszka. Porównałam w niej zachowania chłopca przed podjęciem terapii oraz po podjęciu terapii. Okres ten stanowi pełne trzy lata i moim zdaniem jest niepowtarzalnym dowodem na to, iż przeprowadzane terapie maja dużą efektywność.

Dane umieszczone w poniżej tabeli pochodzą z testu sprawdzającego efekty zastosowanych terapii autyzmu ATEC (Autism Treatment Evaluation Checklist). W przypadku badanego chłopca były to terapie takie jak: Terapia behawioralna, Knillów, Muzykoterapia, Metoda Dobrego Startu, Trening Słuchowy Tomatisa oraz Metoda Ruchu Rozwijającego.

Tabela 5 Ocena efektywności metod pracy badanego chłopca

	Ocena efektywności terapii
Cechy autystyczne występujące u chłopca w sferze:	Przed zastosowaniem 2007 rok	Po zastosowaniu 2009rok
Komunikacyjnej	Chłopiec nie zna swojego imienia, nie rozumie poleceń i nie potrafi mówić, nie umie określić, czego chce	Chłopiec zna swoje imię, reaguje na słowa „nie”, „tak”, rozumie kilka wyuczonych poleceń, nadal nie potrafi mówić i wyjaśnić, czego potrzebuje
Społecznej	Nie można do niego dotrzeć, ignoruje innych, nie potrafi współpracować, stawia opór, nie wita się z rodzicami, unika kontaktu wzrokowego, nie naśladuje, nie macha ręką, ma napady złości, często się uśmiecha, okazuje uczucia, chociaż jest niewrażliwy na uczucia innych.	Można do niego dotrzeć,, nie ignoruje innych, zwraca uwagę gdy ktoś próbuje się z nim porozumieć, pojawia się kontakt wzrokowy, zdarza się że dobrze współpracuje podczas terapii lub zabaw, okazuje uczucia, wita się z rodzicami, nie unika kontaktu wzrokowego, lubi być przytulany, macha ręką „papa”, czasem zdarzają się napady złości, często się uśmiecha,
Poznawczo - sensoryczna	Nie reaguje na swoje imię ani na pochwały, nie interesuje go świat zewnętrzny, nie potrafi się bawić, nie rysuje, nie rozumie filmów, które ogląda, nie posiada świadomości otoczenia ani niebezpieczeństw, nie potrafi sam się ubrać	Reaguje na imię i pochwałę, zwraca większą uwagę na świat zewnętrzny, zdarza się mu bawić zabawkami, ale nie potrafi malować, w dalszym ciągu nie rozumie filmów, nie wykazuje wyobraźni, potrafi częściowo sam się ubrać
Fizycznej/rozwój fizyczny, zachowanie i zdrowie	Moczy się w nocy, ma kłopoty ze snem, je wybiórczo różne pokarmy, jest apatyczny, nadpobudliwy, często robi sobie krzywdę (bije się), jest płaczliwy, niewrażliwy na ból, wrażliwy na dźwięki	Moczy się w nocy, ma duże kłopoty ze snem, jest nadpobudliwy, brak apatyczności, nie jest zbyt wrażliwy na dźwięki, nie ma sztywnego porządku dnia, czasem krzyczy i bije się zdarza się to jednak bardzo rzadko

Źródło: opracowanie własne, na podstawie analizy testu ATEC

W tabeli widoczne są znaczne poprawy w funkcjonowaniu chłopca. W pierwszych badaniach ATEC Mateuszek otrzymał w sumie 164 punkty (2007r.), natomiast w ostatnich przeprowadzonych badaniach w roku 2009 suma całkowita wynosiła 95 punktów. Maksymalna ilość punktów tego testu wynosi 179, im więcej punktów tym bardziej zaawansowana jest choroba.

Wniosek dotyczący poprawy zachowania u chłopca nasuwa się sam, po przeanalizowaniu tej tabeli. Mateuszek poczynił w ciągu tych trzech lat znaczny postęp. Nie byłoby to możliwe bez podjęcia wczesnej terapii i pracy rodziców. Niestety wiele zachowań również się nie zmieniło, dlatego potrzebny jest nowy plan pracy z chłopcem i kładzenie nacisku na inne sfery w celu poprawienia funkcjonowania tego dziecka.

3.5 Program rewalidacji przypadku

W swojej pracy postanowiłam stworzyć indywidualny program rewalidacji badanego chłopca. W zadaniu tym pomocne okazały się opinie wielu lekarzy jak i rodziców. Uwzględniając ich zdanie, stworzyłam program pracy z dzieckiem, w którym terapia powinna być oparta na:

• Rozwijaniu umiejętności komunikacyjnych

• Rozwijaniu motoryki małej i dużej,

• Przygotowanie chłopca do w miarę samodzielnego życia,

• Usprawnienie koordynacji wzrokowo - słuchowo - ruchowej,

• Wprowadzenie w świat obowiązujących norm społecznych,

• Rozwijanie właściwych cech emocjonalno - motywacyjnych,

• Wzbudzania zainteresowania zajęciami plastycznymi, które rozwijają sprawność manualną,

• Wzbudzenie mowy, kształcenie umiejętności porozumiewania się z otoczeniem werbalnie i niewerbalni,

• Stosowanie wzmocnień pozytywnych.

Przedstawione punkty rozwinięte są w tabeli poniżej wraz z komentarzami.

Tabela 6 Indywidualny plan rewalidacji dziecka autystycznego

	Cele
		Główne	Szczegółowe
Zakres samoobsługi	-kształtowanie i rozwijanie umiejętności niezbędnych w codziennym życiu	-rozwijanie umiejętności dotyczących jedzenia (zachęcanie do smakowania potraw, rozwijanie umiejętności właściwego zachowania się przy stole,) -rozwijanie umiejętności dotyczących ubierania się, ćwiczenia manipulacyjne np. przekładanie sznurka) -rozwijanie umiejętności dotyczących higieny osobistej (doskonalenie samodzielnego mycia rąk, twarzy) -Rozwijanie umiejętności załatwiania potrzeb fizjologicznych (komunikowanie tych potrzeb)
Zakres funkcjonowania w środowisku	-rozwijanie zasad właściwego zachowania się, nauka nawiązywania kontaktów społecznych	-rozwijanie cech emocjonalno - motywacyjnych (rozwijanie wyrażania emocji, likwidowanie zachowań niepożądanych) -rozwijanie wiedzy o samym sobie (masaże, stymulacja dotykowa, wskazywanie części własnego ciała, wskazywanie siebie i rodziny)
Zakres sprawności i umiejętności ułatwiających poznanie świata i funkcjonowanie w nim	- Usprawnienie motoryki malej i dużej - kształtowanie umiejętności komunikacji z otoczeniem -usprawnienie spostrzegania, pamięci, uwagi, myślenia -rozwijanie aktywności twórczej (np. zajęcia plastyczne)	-stymulowanie i rozwijanie ogólnej sprawności (uczestnictwo w zabawach i grach, próby rysowania po śladzie, usprawnienie chwytania niektórych rzeczy, gimnastyka) -rozwijanie komunikacji (ćwiczenia oddechowe, próby powtarzania głosek) -rozwijanie percepcji wzrokowej (wodzenie wzrokiem za przedmiotem) -rozwijanie percepcji słuchowej (przyporządkowanie dźwięków do obrazka) -rozwijanie pamięci (zapamiętywanie gestów następujących po sobie) -rozwijanie percepcji dotykowej, smakowej, węchowej -rozwijanie umiejętności plastycznych, muzycznych oraz tanecznych

Źródło: opracowanie własne

W tabeli przedstawiony jest program rewalidacji chłopca, główny nacisk powinien być kładziony na rozwijanie umiejętności i sprawności niezbędnych w codziennym życiu. Chłopiec powinien próbować nowych potraw, uczyć się odpowiedniego zachowania przy stole. Ważna jest nauka samodzielnego spożywania posiłków, widoczna jest potrzeba eliminowania jedzenia rękami i nauka posługiwania się sztućcami. Chłopiec powinien również podejmować próby samodzielnego ubierania się i rozbierania, dotyczy to również samodzielnego zakładania obuwia, zachęcenie do pozostawiania w obuwiu dłuższy czas. Nauka samodzielnego mycia twarzy, rąk a w efekcie końcowym całego ciała. Zwrócenie uwagi Mateuszka na podwinięcie rękawów, ustawienie właściwego strumienia wody, odkręcenie kranu w chwili korzystania z umywalki, doskonalenie umiejętności mycia zębów. Chłopiec powinien również rozwijać umiejętność komunikowania potrzeb fizjologicznych i samodzielnie zaspokajać te potrzeby, zalecane eliminowanie użycia pieluch. Wyrobienie nawyku sprzątania po skończonej zabawie. Ponadto u dziecka ważne jest rozwijanie umiejętności przestrzegania zasad właściwego zachowania, stworzenie warunków do jak najlepszego nawiązywania kontaktów społecznych, wspieranie dziecka w sytuacjach stresujących. Powinno podejmować się próby mające na celu nauczenie dziecka wyrażania swoich emocji w sposób akceptowany społecznie, bez agresji, krzyku ze strony chłopca. Nauczenie reagowania na imię i wskazywania na siebie jak i na osoby, które np. widoczne są na zdjęciu, ćwiczenia orientacyjne w schemacie własnego ciała, doskonalenie wskazywania poszczególnych części ciała. Wskazane masaże, stymulacja dotykowa, usprawnienie motoryki. Sukcesywne wydłużanie czasu pozostawania w kontakcie wzrokowym, rozwijanie umiejętności współpracy z innymi dziećmi, praca w grupach, nauka witania się z kolegami poprzez podanie ręki, rozpoznawanie po imieniu pań i dzieci w przedszkolu, żegnanie się gestem „papa”, rozwijanie umiejętności rozumienia sytuacji społecznych i zachowania w tych sytuacjach. Reagowanie na proste polecenia. Udział w przedstawieniach teatralnych i muzycznych. Uczestnictwo w zabawach i grach w celu usprawnienia motoryki dużej, udział w ćwiczeniach gimnastycznych. Jeśli zaś chodzi o motorykę małą chłopiec powinien uczyć posługiwać się różnymi przedmiotami, przede wszystkim chwytać zabawki i narzędzia. Umiejętności posługiwania się kredką, pędzlem, ćwiczenia lepienia, dociskania, przelewania płynów, malowania dłonią, przyklejania naklejek, próby rysowania po śladzie, bawienie się plasteliną. Aby popracować nad rozwijaniem się komunikacji z otoczeniem należy wprowadzić ćwiczenia oddechowe, słuchowe i artykulacyjne, ćwiczenie w rozumieniu komunikatów mówionych poprzez wprowadzenie obrazków, próby powtarzania głosek. Próby rozpoznania figur geometrycznych, dopieranie w pary np. w rysunkach, wyszukiwanie i wskazywanie określonych przedmiotów, wodzenie wzrokiem za poruszającym się przedmiotem. Poznawanie dotykiem różnych materiałów oraz zapachów. Rozwijanie umiejętności plastycznych (malowanie, zabawa z masą solną. Rozwijanie wiedzy o otoczeniu oraz umiejętności muzycznych i tanecznych poprzez rożnego rodzaju zabawy.

Dodatkowo podczas zajęć z zakresu stymulacji polisensorycznej powinien być kładziony nacisk na kształtowanie wrażliwości termicznej (zabawy ze śniegiem). Ważną rolę powinny również odgrywać zajęcia relaksacyjne redukujące rożne napięcia. Eliminowanie płaczu, krzyku, kładzenia się na ziemię, te reakcje związane są głównie z niechęcią do podejmowania określonych zadań podczas terapii. Likwidowanie wszystkich zachowań agresywnych.

PODSUMOWANIE I WNIOSKI

Autyzm to poważne zaburzenie rozwojowe, najprawdopodobniej spowodowane uszkodzeniem Centralnego Układu Nerwowego. Początki choroby widoczne są przed ukończeniem trzydziestego szóstego miesiąca życia dziecka. W pierwszych chwilach autyzm jest trudny do zdiagnozowania. Zaburzeniem dotknięci są w przeważającej ilości chłopcy niż dziewczynki, jeśli zaś chodzi o występowanie choroba ta pojawiała się niezależnie od rasy i statusu społecznego we wszystkich rodzinach.

W diagnozie dużą rolę odgrywa wywiad z rodzicami oraz obserwacja dziecka. Niestety nie mamy lekarstwa na autyzm. Dlatego należy pamiętać, aby u dzieci po rozpoznaniu choroby zacząć jak najwcześniej terapie w celu uzyskania lepszych efektów.

Wiele osób uważa, że do dziecka autystycznego nie można dotrzeć, że ma swój świat. Swoją pracą chciałam udowodnić, iż terapia tych dzieci ma sens wpływa na polepszenie poziomu życia dziecka. Jest to jednak niezwykle żmudna praca, często wymagająca ogromnego poświęcenia i samozaparcia się. Warto pamiętać, iż to rodzice walczą o lepszy byt dziecka, sami jednak niewiele mogą zdziałać. Dlatego potrzebna jest wykwalifikowana kadra lekarzy, pedagogów, terapeutów, aby mogli wspierać rodziców dzieci autystycznych. Aby jednak można było stworzyć tą pomoc należy uświadamiać społeczeństwo o problemach ludzi autystycznych i o ich codziennej walce.

W swojej pracy dokonałam oceny efektywności wybranych terapii z dzieckiem autystycznym. Po przeczytaniu wielu książek i po rozmowie z rodzicami dziecka autystycznego z całą pewnością mogę stwierdzić, że wszystkie metody pracy z dzieckiem autystycznym mają sens. Wpływają one na polepszenie się rozwoju. Należy jednak pamiętać, iż na każde dziecko może zadziałać coś innego. Nie należy stosować tylko jednej metody, a wręcz przeciwni łączyć je i dostosowywać do indywidualnych potrzeb dziecka po to, aby ułatwić mu życie.

Najbardziej trafną i przydatną metodą badań, którą zastosowałam okazał się wywiad. Pozwolił mi on na zebranie największej ilości informacji o przebiegu choroby chłopca autystycznego, jego obecnej terapii itp. Metodą uzupełniającą stała się analiza dokumentów, które ukazywały przebieg leczenia i terapii Mateuszka.

Podsumowując. Praca badawcza przyczyniła się do poszerzenia mojej wiedzy oraz do zdobycia nowych doświadczeń. Uważam, iż uzyskane umiejętności wykorzystam w dalszej pracy zawodowej. Diagnozując środowisko dzieci autystycznych dostrzegłam potrzebę pomocy rodzinom i ich chorym dzieciom zarówno pod względem materialnym jak i psychicznym.

BIBLIOGRAFIA

1. Baron - Cohen S., Bolton P., Autyzm. Fakty, Krajowe Towarzystwo autyzmu w Krakowie, Kraków 1999.

2. Błeszczyński J. (red.), terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Kraków 2005.

3. Bobkiewicz - Lewartowska L., Autyzm dziecięcy, zagadnienia diagnozy i terapii, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2005.

4. Bragdon A.D., Gamon D., Kiedy mozg pracuje inaczej, Gdańsk 2004.

5. Brauner A.F., Dziecko zagubione w rzeczywistości, Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1988.

6. Brzeziński J., Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1984.

7. Delacato C., Autystyczne dziecko. Dziwne, niepojęte, Warszawa 1995.

8. Dykcik W., (red.), Autyzm, Kontrowersje i wyzwania, Poznań 1994.

9. Frith U., Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2008.

10. Gałkowski T., T., Kossewska J., Autyzm wyzwaniem naszych czasów, Kraków 2004.

11. Gałkowski T., Usprawnienie dziecka autystycznego w rodzinie, Warszawa 1980.

12. GrandinT., Scenario M., Byłam dzieckiem autystycznym, Wrocław 1995.

13. Grodzka M., Dziecko autystyczne. Dziennik terapeuty, Warszawa 1984.

14. Jaklewicz H, Autyzm wczesnodziecięcy, Diagnoza, przebieg leczenie, Gdańsk 1993.

15. Kaufman B., N., Przebudzenie naszego syna, terapia dzieci autystycznych, Warszawa 1990.

16. Kirejczyk K., Upośledzenie umysłowe - pedagogika, Warszawa 1981.

17. Lipkowski O., Pedagogika specjalna, Warszawa 1979.

18. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2004, Oficyna Wydawnicza „impuls”.

19. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1984, Państwowe Wydawnictwo Naukowe.

20. Łobocki M., Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004.

21. Maciarz A., Biadasiewicz M., Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera, Kraków 2000.

22. Nowak S., Metodologia badań społecznych, Warszawa 1985.

23. Olechnowicz H., Wokół autyzmu. Fakty, skojarzenia, refleksje, Warszawa 2004.

24. Pilch T., Wujek T., Metody i techniki badań w pedagogice [w;] Pedgogika, pod redakcją M. Godlewskiego, S. Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa 1974.

25. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych, Wrocław * Warszawa * Kraków * Gdańsk 1977.

26. Pisula E., Autyzm. Fakty, wątpliwości, opinie, Warszawa 1993.

27. Pisula E., Autyzm u dzieci: diagnoza, klasyfikacja, etiologia, Warszawa 2000.

28. Pisula E., Danielewicz D. (red.), Wybrane formy terapii i rehabilitacji osób z autyzmem, Kraków 2005.

29. Pisula E., Autyzm i przywiązanie. Studia nad interakcjami dzieci z autyzmem i ich matek, Gdańsk 2003.

30. Pisula E., Małe dziecko z autyzmem, Gdańsk 2005.

31. Seach D., Lloyd M., Preston M., Pomóż dziecku z autyzmem, Warszawa 2006.

32. Szatmari P., Uwięziony umysł, Kraków 2007.

33. Tantam D. Czyjś niezależny umysł [w:] Dziecko autystyczne T. IV, Warszawa 1996.

34. Węglińska M., Jak pisać pracę magisterską? Poradnik dla studentów, Kraków 2008.

35. Wyczesany J., Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2005.

36. Zaborowski Z., Wstęp do metodologii badań pedagogicznych, Wrocław * Warszawa * Kraków * Gdańsk 1973.

37. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1997.

Źródła internetowe:

http://209.85.129.132/search?q=cache:Kbj4fcuBG9YJ:www.etins.edu.pl/logopedicus/logopedicus.edu.pl/publikacje/Wczesna_interw_diagnoza_autyzmu_OK.doc+tabele+autyzm&cd=3&hl=pl&ct=clnk&gl=pl&lr=lang_pl&client=firefox-a 29.04.2010r

SPIS TABEL

TABELA 1. Podobieństwa i różnice w kryteriach diagnostycznych głębokich zaburzeń rozwoju..............................................................................................................................7

TABELA 2. Podstawowe deficyty językowe w komunikowaniu się.............................11

TABELA 3. Zaburzenia widoczne w zachowaniu małych dzieci z autyzmem..............14

TABELA 4. Obserwacje dziecka autystycznego............................................................39

TABELA 5. Ocena efektywności metod pracy badanego chłopca.................................41

TABELA 6. Indywidualny plan rewalidacji dziecka autystycznego..............................43

ANEKS

KWESTIONARIUSZ ANKIETY DLA RODZICÓW

Podstawowe informacje o rodzinie.

1) Wiek matki i ojca....................................................................

2) Wykształcenia matki i ojca.....................................................

3) Sytuacja zawodowa rodziców.................................................

4) Liczba dzieci w rodzinie.........................................................

5) Warunki materialne i mieszkaniowe: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Oczekiwanie na dziecko, pierwszy okres po urodzeniu dziecka:

6) Data urodzenia dziecka .............................................................................................................................................

7) Przebieg ciąży: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

8) Przebieg porodu: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

9) Ogólny rozwój do czasu postawienia diagnozy: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

10) Przebyte choroby: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

11) Czy dziecko gaworzyło? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

12)Diagnoza podstawowa dziecka: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

13) W jakim wieku postawiona była diagnoza? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

14) Co zaniepokoiło rodziców w zachowaniu dziecka? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

15) Inne zaburzenia współistniejące: ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Organizacja życia rodzinnego

16) Kto zajmuje się dzieckiem na co dzień? ..........................................................................................................................................................................................................................................................................................

17) Czy dziecko uczęszcza do szkoły? Jeśli tak jak sobie radzi. ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

18) Czy dziecko jest ruchliwe? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

19) W jaki sposób dziecko reaguje na brak rodziców? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

20) Jak wygląda rozwój mowy u Państwa dziecka? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

21) Czy dziecko stosuje się do poleceń kierowanych do niego? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

22) Czy wykazuje lub wykazywał jakieś stereotypie? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

23) Czy dziecko unika kontaktu np. przytulania? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

24) Czy dziecko kontaktuje się za pomocą gestów? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

25) Czy dziecko samo rozpoczyna zabawę? .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

26) Czy dziecko reaguje na zabawę proponowana przez kogoś? .......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

27) Czy dziecko posiada jakieś zdolność np. plastyczne, muzyczne? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

28) Jak przebiega rytm dnia codziennego dziecka? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

29) Jakie metody terapii stosowali państwo dotychczas? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

30) Które z metod wydaja się najskuteczniejsze i przynoszą jakieś rezultaty? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

31) Z jakiej terapii korzysta dziecko aktualnie? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

32) Ile godzin tygodniowo (mniej więcej) przeznaczają Państwo na terapię dziecka? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

33) Czy dziecko ma jakieś szczególne zainteresowania? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

34) Czy dziecko potrafi samodzielnie się ubrać, umyć, czy samodzielnie korzysta z toalety? ....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

Dziękuję za udzielenie odpowiedzi.

Arkusz obserwacji dziecka autystycznego

Dni	Data obserwacji	Czas trwania obserwacji	Opis sytuacji zadaniowej / bądź opis zabawy spontanicznej	Opis zachowania dziecka
1
2
3
4
5
6

Kryteria diagnostyczne DSM-IV

A Łącznie co najmniej 6 (bądź więcej) punktów z obszaru 1,2,3, i w tym co najmniej dwa z punktu 1 i po jednym z punktów 2 i 3:

1. Jakościowe upośledzenie interakcji społecznych, objawiające się, przez co najmniej dwoma z poniższych:

a znaczne ograniczenie wykorzystania w interakcjach społecznych zachowań  niewerbalnych takich jak kontakt wzrokowy, ekspresja twarzy, postawa ciała i gestykulacja;

b niezdolność tworzenia relacji rówieśniczych właściwych dla danego poziomu rozwoju;

c brak spontanicznej potrzeby dzielenia  się radością, zainteresowaniami czy osiągnięciami z innymi ludźmi (np., brak pokazywania, przynoszenia lub wskazywania interesujących przedmiotów);

d brak społecznej lub emocjonalnej wzajemności; fizycznej obecności lub uczuć innych ludzi;

2. Jakościowe zaburzenia w komunikacji, przejawiające się  przynajmniej  jednym z następujących:

a opóźnienie lub całkowity brak rozwoju języka mówionego (bez prób kompensowania poprzez alternatywne sposoby komunikacji, takie jak gestykulacja lub mimika);

b u osób z prawidłowo rozwiniętą mową znaczne zaburzenia zdolności inicjowania lub podtrzymywania konwersacji;

c używanie języka w sposób stereotypowy i powtarzające się wykorzystanie języka lub język idiosynkratyczny;

d brak zróżnicowanej spontanicznej zabawy z użyciem wyobraźni lub zabawy opartej na społecznym naśladowaniu, właściwej dla danego poziomu rozwoju;

3. Ograniczone, powtarzane i stereotypowe wzory zachowań, zainteresowań i aktywności, manifestujące się przez przynajmniej jeden z następujących:

a pochłonięcie jednym lub kilkoma stereotypowymi i ograniczonymi wzorcami zainteresowań, które są anormalne ze względu  intensywność lub treść;

b wyraźne sztywne przywiązanie do specyficznych, niefunkcjonalnych zwyczajów lub rytuałów;

c stereotypowe i powtarzane manieryzmy ruchowe (np., potrząsanie rękoma, palcami, kręcenie się lub złożone ruchy całego ciała);

d uporczywa koncentracja na częściach obiektów;

B Rozpoczynające sie przed 3 rokiem życia opóźnienie lub nieprawidłowe funkcjonowanie w co najmniej jednej z następujących dziedzin:

a interakcje społeczne

b użycie języka jako narzędzia społecznej komunikacji

c zabawa symboliczna lub w wyobraźni.

C Zaburzenia nie można charakteryzować przez Zaburzenia Retta lub dziecięce zaburzenia dezintegracyjne.

 

L. Bobkiewicz - Lewartowska, Autyzm dziecięcy, zagadnienia diagnozy i terapii, Kraków 2005, s. 11.

U. Frith, Autyzm. Wyjaśnienie tajemnicy, Gdańsk 2008, s. 44-46.

E. Pisula, Małe dziecko z autyzmem, Gdańsk 2005, s. 13

L. Bobkiewicz - Lewartowska, Autyzm dziecięcy...,s. 13.

D. Tantam, Czyjś niezależny umysł, [w:] Dziecko autystyczne T. IV, Warszawa 1996, s. 4.

A. Maciarz, M. Biadasiewicz, Dziecko autystyczne z zespołem Aspergera, Kraków 2000 s. 11.

Tamże, s. 9.

P. Szatmari, Uwięziony umysł, Kraków 2007, s. 33-35

Tamże s. 35-39.

W. Pisula, Małe dziecko...., s.20-22

Zob. Encyklopedia Szkolna Biologia, (red.) M. Stęplewska, R. Mitora, Kraków 2004, s. 52.

U. Frith, Autyzm Wyjaśnienie..., s. 58-63.

L. Bobkowicz- Lewartowska, Autyzm dziecięcy..., s.11.

C. Delacato, Dziwne, niepojęte. Autystyczne dziecko, Warszawa 1995, s. 30.

Cyt. D. Seach, M. Lloyd, M. Preston, Pomóż dziecku z autyzmem, Warszawa 2006, s.19.

Cyt. E. Pisula, Małe dziecko..., s.32.

S. Baron - Cohen, P. Bolton, Autyzm fakty, Kraków 1999, s.45.

Cyt. D. Seach, M. Lloyd, M. Preston, Pomóż dziecku..., s.25.

S. Baron-Cohen, P. Bolton, Autyzm..., s. 51-53.

L. Bobkiewicz -Lewartowska, Autyzm..., s. 57.

Cyt. D. Seach, M. Lloyd, M. Preston, Pomóż dziecku..., s.27-28.

Cyt. L. Bobkiewicz - Lewartowska, Autyzm..., s. 64.

Cyt. E. Pisula, Małe dziecko..., Gdańsk 2005, s. 44-46.

Tamże, s. 50-53.

Cyt. D. Seach, M. Lloyd, M. Preston, Pomóż dziecku..., Warszawa 2006, s. 32-33.

E. Pisula, Małe dziecko... s. 22-23.

L. Bobkiewicz- Lewartowska, Autyzm..., s. 25-27.

Tamże, s. 21.

Tamże, s. 22-24.

Tamże, s. 31-34.

Tamże, s. 34-36.

Tamże, s. 38-41.

Tamże, s. 49-50.

K. Kirejczyk, Upośledzenie umysłowe - pedagogika, Warszawa 1981 s.68.

O. Lipkowski, Pedagogika specjalna, Warszawa 1979, s.41.

J. Wyczesany, Pedagogika upośledzonych umysłowo, Kraków 2005, s. 43.

Tamże, s. 42.

J. Błeszczyński, Uwarunkowania efektywnego oddziaływania terapeutycznego w pracy z osobami autystycznymi, [w:] J. Błeszczyński (red), Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Kraków 2005, s. 13-15.

M. Grodzka, Dziecko autystyczne. Dziennik terapeuty, Warszawa 1984, s. 13-14.

S. Baron- Cohen, P. Bolton, Autyzm …, s. 73-74.

L. Bobkiewicz -Lewartowska, Autyzm..., s. 109-110.

Tamże, s. 111-115.

S. Baron -Cohen, P. Bolton, Autyzm…s.75.

L. Bobkiewicz- Lewartowska, Autyzm..., s 116

Tamże, s. 118.

Tamże, s.120-122.

Tamże s.108.

J. Błeszczyński, Wykorzystanie metody Ruchu Rozwijającego w terapii dziecka z głębokimi deficytami rozwojowymi - autystycznego, [w:] J. Błeszczyński (red), Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Kraków 2005, s. 127.

Tamże, s. 129-130

L. Bobkiewicz - Lewartowska, Autyzm...,s. 108.

Tamże, s. 95-96.

L.M. Bożek, Metoda Knillów z elementami stymulacji polisensorycznej w terapii dzieci autystycznych, [w:] J. Błeszczyński, Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Kraków 2005, s. 107-109.

L. Bobkiewicz- Lewartowska, Autyzm... s. 105

K. Wysocka, Metoda Dobrego Startu w pracy z dziećmi autystycznymi, [w:] J. Błeszczyński, Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Kraków 2005, s. 151-164.

E. Żurawska - Seta, R. Seta, Muzykoterapia w pracy z dzieckiem autystycznym [w:] J. Błeszczyński (red) Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Kraków 2005, s. 83-85.

E. Pisula, Wczesne wykrywanie autyzmu i efekty wczesnej terapii, [w:] J. Błeszczyński (red), Terapie wspomagające rozwój osób z autyzmem, Kraków 2005, s. 25.

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1997, s.9.

M. Węglińska, Jak pisac pracę magisterską-Poradnik dla studentów, Kraków 2008, s. 12.

M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, s. 56.

Tamże, s. 55

J. Brzeziński, Elementy metodologii badań psychologicznych, Warszawa 1984, s. 57

Tamże, s. 115.

T. Pilch, T. Wujek, Metody i techniki badań w pedagogice [w;] Pedgogika, pod redakcją M. Godlewskiego, S. Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa 1974, s. 31

M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2004, s. 263.

Tamże, s.264.

M. Łobocki, Metody..., s. 117

M. Łobocki, Metody i techniki badań pedagogicznych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2004, s. 262.

T. Pilch, T. Wujek, Metody i techniki ..., Warszawa 1974, s. 31

M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych, Kraków 2004, s. 256.

2

---