Sonia Kruczek Pedagogika rok II sem. 3

Metoda Knilla w pracy z dzieckiem autystycznym.

Informacje o autorach:
Marianna Knill (1947-1986) ukończyła Akademię Muzyczną w Oslo, studiowała również w Londynie i zdobyła licencjat Guildhall School of Music and Drama. Współpracowała z Norweskim Instytutem Edukacji specjalnej.
Christopher Knill (1948) urodził się w Anglii. Jest absolwentem Uniwersytetu w Leeds i pracownikiem Norweskiego Instytutu Edukacji Specjalnej. Pełni funkcję konsultanta i superwizora programów pracy z osobami niepełnosprawnymi, wprowadzanych w Skandynawii i w Anglii.
Marianna i Christopher od 1973 roku intensywnie pracowali z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi z ciężkimi zaburzeniami w rozwoju ruchowym, poznawczym i społecznym. Rezultatem tej pracy są opracowane przez nich programy, które stosowane są obecnie w wielu krajach. Programom najczęściej towarzyszy muzyka stanowiąca podstawę do kontaktu i komunikacji z bardzo niepełnosprawnymi ludźmi.

Przeznaczenie programów:
Programy aktywności Knillów rozwijają percepcję słuchowo- wzrokowo- ruchową. Metoda jest wyjątkowo pomocna w pracy z dziećmi wycofanymi, autystycznymi, jak również agresywnymi. Stosowana na zajęciach jako metoda wspomagająca, zarówno do pracy indywidualnej z dzieckiem, jak i grupowej-pozwala na czerpanie radości ze wspólnego, równoczesnego wykonywania zadań. Na zajęciach tanecznych najczęściej stosowana jako forma rozgrzewki, ćwiczenie świadomości własnego ciała, w celu przygotowania do zajęć właściwych.
Proponowane programy tworzą ramy, dzięki którym rozwija się kontakt społeczny, ruch i zabawa jak również pełnią funkcję bazy wyjściowej dla rozwoju rozumienia i używania języka. Podstawowym założeniem programów jest stwierdzenie, że rozwój człowieka uzależniony jest od zdolności do nabywania, organizowania i wykorzystywania wiedzy o sobie. Przeznaczone są do pracy z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi o różnym poziomie rozwoju intelektualnego, społecznego i fizycznego. Autorzy oparli się na założeniu, że dotyk jest pierwszym wrażeniem, jakiego doznajemy tak więc od wrażliwości dotykowej zależy umiejętność nawiązania kontaktu z otoczeniem a następnie komunikacji z nim.
Muzyka stymuluje i podwyższa uwagę, może stworzyć korzystne podstawy do uczenia się. Dzięki słuchaniu specjalnego tonu sygnaturki na początku i na końcu programu, dziecko stopniowo uczy się rozpoznawać sytuację, a to przygotowuje do łączenia jej z określoną aktywnością. Ponadto każdy ruch dziecka jest wspierany przez specjalny akompaniament muzyczny, będący „sygnałem” konkretnej aktywności. W ten sposób tworzą się warunki , w których dziecko może czuć się bezpieczne. Dziecku pomaga także to, że terapeuta używa głosu, śpiewa lub mówi wyraźnie i melodyjnie. Żadna przewidziana programem aktywność nie powinna być wykonana mechanicznie. Jeżeli dziecko ma złe wyobrażenie swojego ciała i wykonuje ruchy mechanicznie, brak świadomości ciała ulega utrwaleniu. Terapeuta powinien być świadomy skutków własnego sposobu podejścia do dziecka, podczas programów potrzebny jest dobry kontakt z dzieckiem, wymaga to od terapeuty, umiejętności dawania fizycznego wsparcia, kontaktu wzrokowego oraz świadomego i aktywnego używania głosu. Program może być stosowany przez każdą osobę, która ma regularny kontakt z dzieckiem, można ją stosować jako część codziennego rytuału. Dziecko musi być świadome wykorzystywania swoich rąk, ust, nóg, ramion, stóp, i całego ciała podczas codziennych czynności takich jak: jedzenie, ubieranie się, zabawy i komunikacji z innymi.

Wiele dzieci autystycznych ma wysoki poziom kontroli swojego ciała. Mogą trzymać różne przedmioty i skutecznie ich używać, a także zręcznie poruszać swoim ciałem. Jednak ich działania są mechaniczne i pozbawione znaczenia. W konsekwencji dzieci potrzebują pomocy w zrozumieniu relacji pomiędzy sobą i swoim ciałem. Gdy pracujemy z dziećmi o zaburzonej komunikacji, ważna jest nasza wrażliwość. Należy respektować odległość jaką oni utrzymują pomiędzy sobą i innymi osobami- dystans może być przekraczany stopniowo. Wykonując np. ruchy kołysania, powinniśmy siedzieć obok dziecka i wykonywać te ruchy, bez domagania się jego uczestnictwa. Nawet jeśli dziecko jest zdolne do zaakceptowania fizycznego kontaktu, dotykać należy delikatnie, wspierać jego plecy. Dzieci takie szybciej zaakceptują kontakt dotykowy wewnątrz struktury muzycznej. Pamiętać należy, że zawsze najpierw powinien być nawiązany kontakt fizyczny a potem społeczny.
Każdy człowiek ma naturalny rytm swojego ciała i większą lub mniejszą zdolność do zaadoptowania tego rytmu. Dzieci z zaburzoną komunikacją mają czasami mocno utrwalony własny rytm. Zmuszanie dziecka w początkowej fazie do zaakceptowania rytmu z taśmy jest bezowocne, powinniśmy mu pozwolić na kołysanie we własnym rytmie, dopiero później, po zaznajomieniu ze strukturą muzyczną może być zachęcane do powiązania swojego rytmu z tym, który jest na taśmie.

Dzieci z cechami autystycznymi, psychotycznymi naśladują ruchy mechanicznie i pobieżnie. Taki rodzaj ruchów może się przyczynić do braku kontaktu z własnym ciałem. Można temu zapobiec, jeśli terapeuta zmienia ruchy i zwraca uwagę dziecka na swoje działania, używając odpowiednio dobranych piosenek, ruchów i ekspresji werbalnej. Należy pamiętać, że dzieci z tendencjami autystycznymi łatwo wprowadzić w zakłopotanie. Dlatego ruchy wykonywane powinny być dla nich zrozumiałe, a poziom trudności powinien być zwiększany stopniowo.
Zdobycie uwagi dziecka może być czasem bardzo trudne. Czasem dziecko , które nie uczestniczy w żadnej części programu, przyłącza się do grupy, w której się czuje bezpiecznie. We wczesnym stadium programu bardzo ważna jest osoba pracująca z dzieckiem, każdy sygnał dany dziecku musi być jasny i spójny. Aby uniknąć nadmiernej zależności dziecka od osoby prowadzącej, dobrze jest po prawidłowym wykonaniu programu zmienić partnera. Nie powinno to jednak być wcześniej, nim terapeuta nie będzie pewien, czy dziecko czuje się wystarczająco bezpiecznie wewnątrz ram programu i czy już może być związane z innym „partnerem”.

Opis programów:

Program 1
• Rozpoczęcie programu
• Po włączeniu taśmy próbujemy skierować uwagę dziecka na sygnaturkę. Kiedy rozpocznie się muzyka, razem z dzieckiem bierzemy matę, kładziemy ją na podłodze i siadamy na niej razem. Mówimy dziecku, jakie czynności będziemy wykonywać, staramy się przyciągnąć jego uwagę. Ważne jest używanie przez cały czas spójnej i jasnej werbalnej instrukcji oraz znaków językowych, które są odpowiednie dla tej aktywności.
• Aktywność 1 (PREP) (SPH) Kołysanie
• Podstawowym celem tej aktywności jest dostarczenie poczucia bezpieczeństwa i stworzenie podstaw do komunikacji. Kołysanie ma na celu pomóc dziecku w doświadczaniu istnienia swojego ciała i budowania zaufania do nauczyciela.
• Aktywność 2 (PREP) (SPH) Wymachiwanie rękoma
• Aktywność ta ma na celu wyrobienie u dziecka aktywnej świadomości rąk i ramion w sytuacji interakcji oraz rozwój świadomości pojęcia RĘKA.
• Aktywność 3 Zginanie i rozprostowywanie rąk
• Cel: Zachęcenie dziecka do „powiązania” w różny sposób swoich rąk z własnym ciałem podczas wprowadzania pojęć: Zginanie, Wyprostowywanie rąk.
• Aktywność 4 (PREP) (SPH). Pocieranie dłoni
• Cel: Zwrócenie uwagi dziecka na jego dłonie i dłonie innych ludzi; rozwój świadomego pojęcia DŁOŃ; zintensyfikowanie sensu dotyku i doprowadzenie do współdziałania pomiędzy terapeutą a dzieckiem.
• Aktywność 5 (SPH). Zaciskanie i otwieranie dłoni
• Cel: Dłonie są szczególnie ważnym medium komunikacji i środkiem uzyskiwania informacji ze środowiska. Przez zaciskanie i otwieranie dłoni uwaga jest skoncentrowana na tych częściach ciała, których wiele dzieci nie potrafi w pełni wykorzystać albo używa ich stereotypowo. Zaciskanie i otwieranie rąk zwraca także uwagę na ruch chwytania i wypuszczania przedmiotów.
• Aktywność 6. Poruszanie palcami
• Cel: W odróżnieniu do poprzednich aktywności, które kierowały uwagę dziecka na całą rękę, ta jest przeznaczona do rozwoju świadomości palców i kontroli nad nimi. Zdolność do poruszania swoimi palcami oddzielnie oraz do poruszania nimi razem jest pierwszym nabytkiem w rozwoju precyzyjnej motoryki (chwytania i wskazywania, precyzyjnego wykonywania ruchów). Ćwiczenia pomagają także doskonalić koordynację ruchów. Wprowadzenie tej aktywności pomaga dziecku w zrozumieniu takich pojęć, jak dłoń i palce, a także pomaga mu nauczyć się uogólniania.
• Aktywność 7. Klaskanie (PREP) (SPH), Głaskanie głowy (PREP), Głaskanie policzków (SPH), Głaskanie łokci, Głaskanie brzucha (PREP) (SPH)
• Cel: Praca rękoma, dłońmi i palcami pozwala na badanie i poznanie wzajemnych relacji różnych części ciała. Pomaga to dziecku stać się świadomym wyobrażenia własnego ciała oraz związku z innymi ludźmi – w równym stopniu jak doskonalenie koordynacji ruchu.
• W programie powinny być uwzględnione dodatkowe aktywności, z którymi należy zapoznać dziecko, dotyczą one całej twarzy i jej części /oczu, ust, uszu, zębów, języka/. Przed lustrem wskazujemy palcem różne części twarzy dziecka.
• Aktywność 8 (SPH). Przewracanie się (padanie z pozycji siedzącej)
• Celem tej aktywności jest: 1. Utrwalenie relacji zaufania pomiędzy terapeutą a dzieckiem. 2. Doskonalenie odczuwania ciężaru ciała i równowagi, rozwój reagowania na odwracalność dwóch aktywności: padanie / podpieranie się. 3. Używanie całej płaszczyzny rąk do wspierania się o podłogę. Pomaga to później rozwinąć umiejętność chwytania i rozpoznawania powierzchni jako solidnej i stałej.
• Aktywność 9 (PREP) (SPH). Relaksacja (teraz będziemy odpoczywać)
• Cel: Zakończenie odpoczynkiem, wyciszenie po aktywności.

PROGRAM 2
• Jeżeli wszystko jest gotowe włączamy magnetofon i zwracamy uwagę dziecka na sygnaturkę. Bierzemy matę, kładziemy ją na podłodze i siadamy. Zachęcamy dziecko, aby objęło inicjatywę.
• Aktywność 1 (SPH). Kołysanie
• Cel: Dostarczenie dziecku doświadczenia jego ciała jako jedności i budowanie zaufania. Aktywność ta powinna być pozytywna i znacząca.
• Aktywność 2. Klaskanie (SPH), Głaskanie brzucha (SPH), Głaskanie ud (SPH), Głaskanie kolan, Głaskanie palców u nogi
• Cel: Rozwój świadomości ciała i zdolności do koordynacji ruchu.
• Aktywność 3. Wiosłowanie
• Cel: Uświadomienie znaczenia równowagi. Pozwala ono dziecku doświadczyć przemieszczania ciężaru jego ciała we współdziałaniu z drugą osobą. (Stanowi również przygotowanie do przyciągania i popychania w Programach 3 i 4). Poprawia napięcie mięśni pleców i bioder.
• Aktywność 4. Pocieranie stóp
• Cel: Zrozumienie przez dziecko, czym są jego własne stopy i stopy innych ludzi. Uświadomienie dziecku znaczenia dotyku i wrażliwości podeszwy stóp, wykorzystanie ruchu kostek. Uświadomienie pojęcia STOPA.
• Aktywność 5. Poruszanie palcami u nóg (stopy: SPH)
• Cel: Uczenie świadomości palców. Rozwój ich siły i kontroli dziecka nad nimi, co warunkuje dobrą równowagę i prawidłowe chodzenie. Rozwój zdolności do niezależnego poruszania poszczególnymi częściami ciała.
• Aktywność 6. (SPH). Poruszanie nogami
• Cel: Rozwój zdolności dziecka do celowego i niezależnego używania obu nóg. Rozwój mięśni nóg i żołądka.
• Aktywność 7. Leżenie na plecach
• Cel: Zapoznanie się dziecka z jego własnymi plecami. Uświadomienie pojęcia: PLECY. Pomaga, aby dziecko poczuło się bezpiecznie w pozycji leżącej.
• Aktywność 8. Obracanie się z pleców na bok
• Cel: ćwiczenie relaksacji i równowagi. Ponadto pozwala zapoznać z pojęciem PLECY i BOK, rozwija także ruchy obrotowe kręgosłupa, które są podstawą dobrego chodzenia. Jest to ćwiczenie wstępne do nauki obrotów całkowitych.
• Aktywność 9. Obracanie się z pleców na brzuch
• Cel: Wprowadzenie świadomości BRZUCHA i przodu ciała w relacji do podłogi
• Aktywność 10 (SPH). Relaksacja (teraz odpoczywamy)
• Cel: Stworzenie bezpiecznych ram dla aktywności. Ta aktywność zachęca do kontaktu fizycznego z dorosłym, rozwija tolerancję na kontakt fizyczny, szczególnie u tych dzieci, które mają z nim problemy.
• Zakończenie
• Gdy kończy się „muzyka do odpoczynku” jeszcze raz powtarzana jest sygnaturka. Tym razem oznacza ona koniec aktywności i zamyka cały Program.

Program 3
• Program ten rozpoczynamy od włączenia magnetofonu i słuchania z dziećmi sygnaturki. Gdy zaczyna się melodia, dzieci, które nauczyły się rozkładać swoje maty w Programie 1 i 2, robią to samodzielnie. W sytuacji, gdy potrzebują więcej czasu na tą daną aktywność, chwilowo wyłączamy magnetofon.
• Aktywność 1. Leżenie na brzuchu
• Cel: Leżenie na brzuchu dla większości dzieci jest pozycją relaksową i bezpieczną, dlatego stanowi dobry punkt wyjścia do rozpoczęcia sekwencji aktywności. Uczymy pojęć: BRZUCH i PRZÓD.
• Aktywność 2. Leżenie na plecach
• Cel: Rozwój świadomości PLECÓW i pozwolenie dziecku na poznanie tylnej części jego ciała. Pomoc dziecku w tym, aby czuło się bezpiecznie leżąc na podłodze i w pozycji pochyłej. Wypróbowanie obrotów z brzucha na plecy.
• Aktywność 3. Obracanie się z pleców na brzuch
• Cel: Rozwój zdolności słuchania i rozpoznawania „muzyki pleców”. Dziecko ma okazję do koncentracji, słuchania i identyfikowania muzyki, podczas której powinno wykonywać odpowiednie ruchy.
• Aktywność 4. Obracanie się z brzucha na bok
• Cel: Należy pozwolić dziecku na doświadczenie małego „upadku”. Świadomość pojęcia BOK. Pomoc w osiągnięciu relaksu i równowagi.
• Aktywność 5. Obracanie się z brzucha na plecy
• Cel: Świadomość pojęcia BOK. Pomoc w osiągnięciu relaksu i równowagi. Rozwój zdolności dziecka do koncentracji i słuchania.
• Aktywność 6. Wymachiwanie nogami
• Cel: Rozwijanie świadomości i koordynacji nóg. Rozwój mięśni nóg i brzucha.
• Aktywność 7. Czołganie się na brzuchu
• Cel: Ćwiczenia w czołganiu wzmacniają kręgosłup i wymagają wprowadzenia ruchów naprzemiennych, które są konieczne dla mającego nastąpić później raczkowania.
• Aktywność 8. Raczkowanie
• Cel: Raczkowanie następuje po pełzaniu i dlatego obie te czynności mają pewne wspólne cele: wspieranie rozwoju ruchów naprzemiennych, koordynacja wszystkich czterech kończyn, rozwój rotacji kręgosłupa. Ćwiczenie wspomaga rozwój chodzenia oraz wzmacnia siłę i ruchy rozciągania w nadgarstkach. Podczas wykonywania ćwiczenia można wprowadzić zmianę powierzchni, po której porusza się dziecko. Sprzyja to rozpoznawaniu różnych materiałów przez dotyk.
• Aktywność 9. Klęczenie i spacerowanie na kolanach
• Cel: Nauka utrzymania równowagi w różnych pozycjach. Świadomość KOLAN.
• Aktywność 10. Upadanie z pozycji klęczącej
• Cel: Ćwiczenie kontroli i równowagi ciała. Rozwój poczucia ciężaru własnego ciała. Trening odruchu upadanie / podparcie.
• Aktywność 11. Odpychanie i przyciąganie
• Cel: Ważne jest, aby pomiędzy odpychaniem i przyciąganiem dziecko umiało odzyskać równowagę. Ta aktywność uczy dziecko akceptacji fizycznego i umysłowego oporu. Uświadamia sobie ono własną siłę i siłę innych ludzi. Pomaga mu to rozwinąć poczucie własnej tożsamości.
• Aktywność 12. Relaksacja (teraz odpoczywamy)
• Cel: Relaks po ćwiczeniach tworzy bezpieczne ramy dla sekwencji aktywności.
• Zakończenie
• Inna niż w poprzednich programach muzyka, zamykająca Program 3, tworzy dobrą atmosferę do odłożenia maty. Po końcowej muzyce powtarzane są sygnaturki z Programu 1 i 2.

Program 4
• Program 4 rozwija i poszerza świadomość ciała. Dziecko uczy się używać swego ciała w relacji do przestrzeni, czasu i innych osób. Rozwija zdolność koordynacji ruchowej i koncentracji uwagi. Rozwija rozumienie pojęć relacyjnych i pozycyjnych. Wspiera zdolność rozumienia wielokierunkowych instrukcji. Poprawia kompetencje zabawowe, zaufanie i interakcje społeczne.
• Zastosowanie
• Program ten można wykorzystać w różnego typu szkołach i placówkach. Pojęcia wprowadzone w tym Programie są ważne dla dzieci z ubytkami słuchu i wzroku, mogą również stanowić bazę do prowadzenia treningu słuchowego. W Programie tym wprowadza się pojęcia szyja i ramiona, ruchy są bardziej skomplikowane. Dzieci zachęcane są do przejawiania własnej inicjatywy. Zadaniem nauczyciela jest okazywanie wsparcia i udzielanie pomocy. Program 4 oparty jest na trzech poprzednich programach. Aby zapobiec mechanicznemu, nudnemu wykonywaniu ćwiczeń, należy uruchomić wyobraźnię dzieci i zachęcić je do fantazjowania.
• Potrzebne wyposażenie.
• Aktywności Programu 4 powinny być przeprowadzone w pomieszczeniu, w którym nie ma wykładzin podłogowych i innych przeszkód hamujących swobodny ruch i „ślizganie się”.
• 1. Leżenie na brzuchu.
• Podczas tego ćwiczenia dążymy do stworzenia sytuacji społecznej. Dzieci leżą w kole tak, by mogły patrzeć na siebie.
• 2. Leżenie na brzuchu i mruganie.
• W tej aktywności dzieci wykonują jednocześnie dwie instrukcje: unoszą górną część ciała i mrugają do siebie.
• 3. Leżenie na plecach z rękoma wokół karku.
• Przy tym ćwiczeniu dążymy do wytworzenia u dzieci pojęcia KARK. Zachęcamy je do mówienia i śpiewania o tym, co robią.
• 4. Poruszanie nogami (jazda na rowerze).
• Ćwiczenie rozwija koordynację i kontrolę oraz zdolność do naśladowania nauczyciela i innych dzieci. Aktywność jest jeszcze bardziej stymulująca dla dzieci, gdy leżą w kole, z głowami lub stopami skierowanymi do jego środka. Utrwala również spójność grupy.
• 5.Odbijanie się na siedzeniu
• Ćwiczenie to pozwala dziecku rozwinąć świadomość jego siedzenia, wzmacnia koordynację różnych części ciała
• 6.Kręcenie się wokół siedzenia
• Celem tej aktywności jest rozwój równowagi. Aby dobrze wykonać ćwiczenie, konieczna jest świadomość całego ciała i poczucie bezpieczeństwa podczas wykonywania ruchów tyłem i bokiem.
• 7.Ślizganie się na siedzeniu do przodu
• Dzięki doświadczaniu różnych sposobów wykonania tej czynności, dzieci uczą się koordynacji ruchu, używania różnych części ciała.
• 8.Podnoszenie się i stanie bez ruchu
• Przy wykonywaniu ćwiczenia wymagany jest wysoki poziom samokontroli i „społecznej wrażliwości”.
• 9.Podnoszenie ramion – jednego, a potem obu jednocześnie
• Aktywność wymaga wiedzy o tym, gdzie są ramiona, i możliwości niezależnego poruszania nimi
• 10.Podnoszenie jednocześnie – jednej ręki i nogi
• Koordynacja tych ruchów jest trudna i wymaga kontroli i dużej świadomości ciała. Konieczne jest nieskrępowane i bezpieczne używanie ciała.
• 11.Stanie przed kimś
• Podczas tego ćwiczenia pracujemy nad pojęciami Z TYŁU i Z PRZODU. Wymagany jest przy tym wysoki poziom samodyscypliny.
• 12.Podbieganie do – odbieganie od
• W ćwiczeniu tym ważna jest umiejętność słuchania, start, zatrzymanie się i marsz podczas muzyki. Wykonanie ćwiczenia wymaga dobrej percepcji słuchowej i kontroli ciała
• 13.Spacerowanie szybko i delikatnie. Spacerowanie wolno i ciężko. Spacerowanie wolno i delikatnie (po cichu)
• Zarówno wykonanie tych ćwiczeń, jak i poprzedniego wymaga dobrej kontroli i zmiennych ruchów całego ciała, gdyż ruchy wykonywane są w określonym czasie i przestrzeni, we współpracy z innymi. Podczas ćwiczenia istotne jest uważne słuchanie i dostosowanie ruchów do niewielkich zmian w rytmie muzyki.
• 14.Dwa i dwa (znajdź partnera)
• W aktywności tej dajemy dzieciom wystarczająco dużo czasu, aby mogły przygotować się do tej aktywności.
• 15.Odpychanie i przyciąganie
• Aktywności te są rozwinięciem „upadania” i czynności odpychania i przyciągania z poprzednich programów. Celem jest odzyskiwanie równowagi w pozycji stojącej, oraz osiągnięcie współpracy i nawiązanie interakcji. Dziecko uczy się tolerować odpychanie i przyciąganie, rozwija się również jego umiejętność wykonywania tych czynności.
• 16.Dowolne ruchy / taniec
• Aktywność może być wykonywana na wiele różnych sposobów. Stwarza duże pole dla wyobraźni, improwizacji, twórczości i nawiązywania interakcji.

Programy nie mogą zastąpić koniecznej w wielu przypadkach rehabilitacji ruchowej. Dopiero połączenie usprawniania fizycznego dziecka z Programami Knillów, może przynieść w rezultacie nie tylko poprawę jego rozwoju motorycznego, ale również zmniejszenie liczby zachowań autoagresywnych i zachowań stereotypowych. Ponadto zastosowanie Programów wpływa na wykształcanie świadomości ciała i wyodrębnianie jego części, wzrost pewności siebie, nawiązanie bardziej pozytywnych relacji z otaczającym światem, poszerza umiejętności określania osobistej przestrzeni podczas relacji z innymi, wzrost uwagi i otwartości na sygnały płynące z otoczenia.

Na podstawie książki
„Dotyk i Komunikacja” – programy aktywności
( Świadomość Ciała, Kontakt i Komunikacja)
Marianna i Christopher Knill